Prąd Konstruktywny i postępowy. Ideą przewodnią średniowiecza było hasło „wiara szukająca zrozumienia - Fides guaerens intellectum” - poprzez dociekanie dojście do wniosków zawartych w Piśmie Św. Scholastyka to filozofia bardzo pozytywna. Pierwszy rozkwit kultury europejskiej umysłowej nas przełomie VIII i IX w. - Karol Wielki otaczał się ludźmi wykształconymi - jednym z nich Alkuin - odpowiedzialny za oświatę, który napisał „O wierze” - traktat teologiczny, „De diealectica” - etyczny „O cnotach i wadach” Od niego wywodzili się inni uczeni tj: Hraban Maur, Paschasius Raibeztes, Servatus Lupus, Fredegisus, Gotschalk, Jan z Salisbury - najznakomitszy. Okres upadku w końcu IX i X w., osiągnął w XIII w. W połowie żyje kilku wybitnych uczonych: Piotr Abelard, Bernard z Clairaux, Hugon ze św. Wiktora, Gilbert Dela Por*e, Piotr Lambard. Środowiska filozoficzne: rozkwita życie intelektualne na wyspach brytyjskich za Karola Wielkiego zjeżdżali się tam z całej Europy. Wszyscy oni uczyli się a potem nauczali w szkołach, które mieściły się w Taurs, Orlean, Corbie, Paryż, St.Gallen, R*chenau, Monte Casino, Chartus. Kiedy powstały uniwersytety - w innych miastach. szkoły były w rękach duchownych: katedralne, biskupie, kapitualne, klasztorne. Były dwa stopnie nauczania: 1. triwium (trójdroże - gramatyka, dialektyka, retoryka)2. kwadrywium (czwórdroże - arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). - to były sztuki wyzwolone, warunkiem do studiowania innych nauk np. teologii. Po dwóch latach studiów student - bakałarz, po czterech - mgr JAN SZKOT ERIUGENA z Erynu ur. na pocz. IX w. Człowiek świecki, ale władze kościelne zwracały się do niego o stanowisko w predyscynacji , komentował Boecjusza. Stworzył syntezę filozoficzną i teologiczną w duchu grec. neoplatonizmu. Przyjmując wartość poznania rozumowego - poddawał w służbę wiary. Bóg niepoznawalny, można tylko o nim mówić kim nie jest - jest źródłem, z którego wszystko powstaje. Świat: jego powstanie procesem koniecznym. Jest tu sporo panteizmu, bo twierdził, że B. jest istotą wszechrzeczy. Całe stworzenie podzielił na 4 fazy: 1. natura tworząca a nie stworzona (najwyższy stopień bytu - B.) 2. Natura tworząca a stworzona (oznacza zespół idei wyłonionych z B.) 3. Natura stworzona i nie tworząca (cały świat rzeczywisty) 4. Natura nie stworzona i nie tworząca (B. jako kres wszechświata, bo cała rzeczywistość powróci do prawzoru) Św. rzeczywisty nie jest czymś realnym, jest tylko symbolem rzeczywistości, bo naprawdę istnieją idee (Platon), rzeczy istnieją, bo partycypują w ideach. Naprawdę istnieje tylko B. Zmysły zewn. przekazują materiał zmysłom wewnętrznym, a dalej intelektowi- poznanie. ŚW. ANZELM (ojciec scholastyki) W X w. następuje pewien regres w kulturze i filozofii. W XI w. wzrost zainteresowania filozofią , bo pojawiły się spory między dialektykami (usiłowali wszystko racjonalnie wytłumaczyć) i andydialektykami (np. PIOTR DAMIANI /1007-1072/, który stwierdzał, że zasady dialektyki dotyczą wyłącznie spraw ludzkich i kultury świeckiej. Był zdania, że dlialektyka może się czasem przydać. Był tym który pierwszy nazwał filozofię służebnica teologii. Jednak radykalnie odrzuca czystą fil. Sądził, że I-szym profesorem gramatyki był szatan, bo nauczył Adama i Ewę słowo Bóg odmieniać przez przypadki) . Konflikt między dial. i antydial. odnalazł swój oddźwięk w dziele Anzelma, gdzie wypowiadał się żeby wszystko było udowodnione za pomocą rozumu, bez pomocy Pisma Św.. Najpierw należy umocnić się w wierze, a następnie poprzez rozumową refleksję starać się wytłumaczyć te prawdy, które są zawarte w Piśmie Św. Wg niego chrześcijanin powinien wejść do wiary poprzez rozumienie a nie na odwrót. Dewizą Św. Anzelma i scholastyki było hasło „Fides qverens intellectum - wiara szukająca zrozumienia” prawidłowe rozumowanie prowadzi do tych samych wniosków co w Piśmie Św. Najważniejsze znaczenia miały dowody na istnienie Boga. I dow. oparty na doskonałości bytów - dowód ontologiczny - w świecie byty o różnej doskonałości, to musi istnieć byt najdoskonalszy, jeśli w naszym umyśle dochodzimy do takiego wnioski, to musi to być realne )Ens quo mains cafriteri monit) II dow. - w rzeczach istnieje dobro, obserwujemy rzeczy o różnym stopniu dobroci - dlatego jest byt absolutnie dobry III dow. - przyczynowości sprawczej, wszystko co istnieje ma swoją przyczynę, przyjmujemy pierwszą, absolutną przyczynę wszystkiego co istnieje. Kontynuator Anzelma - Hugon ze św. Wiktora i Abelard. W XII w. odżywa Platonizm w fil. europ. Głównym ośrodkiem tego ruchu była szkoła katedralna w Chartres Kierował i działał w niej Bernard z Szart i jego brat (później) Teodoryk i jego uczeń Gilbert de la Porree, którego największym wkładem są przypisy do pism Boecjusza. Najlepszy przedstawiciel szkoły to Jan z Salisbury (anglik). W końcu XI w. i na pocz. XII rozpoczął się spór o uniwersalia , istotą było to czy pojęciom ogólnym odpowiadają konkretne rzeczy Źródłem sporu była fil. platońska i arystot., która mówiła że przedmiotem pojęć są ogóły. Problem ten średniowiecze oddziedziczyło dzięki Porfyliuszowi: we wstępie do komentarza „Kategorii” Aryst. 1. rodzaje i gatunki istnieją realnie? 2. jeśli istnieją w przyrodzie to są cielesne? 3. czy istnieją oddzielnie od rzeczy zmysłowych czy w nich? - sam na to nie odpowiedział. Ustalono, że jeśli gat. nie są czymś rzeczywistym w przyrodzie, to są wyrazami i od tego powstało pojęcie realizmu pojęciowego i nominalizmu (nazwy) Czołowy przedstawicielem nominalizmu był Roscelin (1050-1122) Przeciwnikiem natomiast Wilhelm z Champean (1070-1121), który nauczał, że wszystkie jednostki w obrębie gatunku mają tę samą istotę, a potem tylko podobną. W tym sporze przeważały próby pojednawcze. PIOTR ABELARD (1079-1142) uczył dialektyki, entuzjazm wywoływały jego wykłady jego uczniem był Rosceline, pierwotnie stał na jego stanowisku, lecz uświadomił sobie, że uniwersalia są wyrazami posiadającymi znaczenie. Te stanowisko nazwano SERMONIZMEM. Utrzymywał, że pojęcia ogólne są nabyte, nie wrodzone. Proces poznania zaczyna się od zmysłów zewnętrznych, dalej wew. , dalej intelekt czynny i intel. bierny. BERNARD z CHARBUAUX (1091-1153) przeciwnik Abelarda, reprezentował mistycyzm, upatrywał rozwiązywanie zagadnień teologicznych i fil. w kontemplacji i uczuciu. W wieku męskim wstępuje do zakonu cystersów ze swoim stryjem, 4 braćmi i 26 przyjaciółmi. Słynie z płomiennej wymowy, dlatego nazywany doktorem miodopłynnym. Terenem jego działalności była ideologia wojny krzyżowej. Założył ok. 68 klasztorów nowocysterskich. Uważa, że w akcie kontempl. umysł styka się ze swoim przedmiotem. Prawdę poznaje się przy pomocy afektu, uczucia. Mistycy zdawali się na poznanie nadprzyrodzone. Toczył spory z dialektykami. HUGON ZE ŚW. WIKTORA (XI-XII) pochodził z Saksonii, przebywał w klaszt. św. Wiktora zajmując się logiką, kosmologią Napisał „Didascalion”, „przekład hierarchii niebiańskiej Pseudodionizego. Przejawiał racjonalizm - przyjmował, że podstawa nauki jest empiryczna. Aby poznać świat zewn., siebie i B. trzeba mieć trojakie oczy:ciała, rozumu i kontemplacji. By poznać rzeczy boskie, nie wystarczy wiedza, by to poznać potrzebna jest wiara. Umiejętnie połączył scholastyczny racjonalizm z mistycyzmem. RYSZARD ze Św.Wiktora - uczeń Hugona, dialektyk pragnący wszystko racjonalnie wytłumaczyć. Szkoła w Szart - najważ. postępowy ośr. naukowy w XII - renesans arabskiej i klasycznej literatury, zainters. Platonem i Aryst. Założycielem jest Filbert Koanonik - rozkwit w XIII w. GILBERT DE LAPORR*E ur. w Poitier, jego nauczycielem Rudolf z Laon i Bernerd z szart, przez 12 lat był kanclerzem szkoły, w 1141 r. wykładał w Paryżu teologię i dialekt. Zmarł w 1154 r. W kwestii uniwersaliów zgodny ze stanowiskiem Abelarda. Przyjmuje zasady: 1.pierwszą zasadą i prawdziwa jest B. - prima forma 2. rzeczywistością jest materia jako zasada wszystkich ciał, pozbawiona sama w sobie wszystkich form, jako materia uformowana tożsama z ciałami Przyjmuje istn. 4 substancji czystych: ogień, pow., woda, ziemia - idee, prawzoru wszystkich rzeczy, ciał. TEODORYK Z SZART 1140 wykładał w Paryżu, powrócił do Szart i w 1150 r. zmarł jako kanclerz Szart Naucza przy pomocy fizyki,, tłumacząc stworz. świata: B. stworzył materię - 4 żywioły, twardość ziemi spowodował ruchem ognia i powietrza, które ugniatają ziemię ze wszystkich stron Z fiz. łączy metafizykę Każdej rzeczy odpowiada liczba, których zasadą jest jedność, jej przeciwieństwem jest alterias. jedność jest niezmienna, wieczna, trwała. Liczba jest zmienna, przemijalna. JAN Z SALISBURY ur. w Anglii w Sarum (ur. 1110… 20) w 1136 opuścił Anglię i przybył do Paryża - studiował dialektykę u Abelarda. Miał jeszcze 16 nauczycieli. Wrócił do Anglii zajął się polityką, został biskupem w szart Reprezent. umiarkowany sceptycyzm. Niektóre problemy, których nie można rozwiązać powinny być otwarte np. zagadnienie opatrzności, pochodzenie duszy, fatum, czas, miejsce, powinniśmy je zostawić jako nierozwiązywalne. Spekulacja fil. nie jest pustą grą : „Prawdziwy B. jest prawdziwą mądrością” Filozof jest miłośnikiem B. w pobożności leży doskonałość i prawdziwa koncepcja życia. FIL. ARABSKA Zaszczepiła się na greckiej, gdy przetł. dzieła fil. na j.arabski, występują dwa kierunki fil.: religijny i bardziej fil. Przy pomocy fil. usiłowano tłumaczyć Koran. Najwybitniejsi to AWICENNA i Awerroes ur.980 r. jako syn Irańczyka w Awszanie k. Buhery, gdzie się kształcił: logika, muzyka Autor ok. 160 prac (traktaty naukowe, poezje). Zm. 1037, napisał autobiografię - z niej wiadomo, że studiował medycynę Czytał dużo, za wyleczenie sułtana mógł korzystać z jego biblioteki W teorii człow. interpretował Aryst. w duchu neoplatońskim Przyjmuje cały szereg hipostaz (jednia, prajednia, byty) Byty nazywa inteligencjami (duchy czyste) Dusza określana jako forma, substancja słoneczna. Połącze. duszy z ciałem jest niekonieczne, uboczne. Uważał, że chwila śmierci jest wyzwoleniem duszy. Dusza potrzeb. ciała by urzeczywistnić cele poznawcze. Podkreślał jedność substancjalną duszy z ciałem. Naczelny organ ciała to serce. Przyjmuje stworzenie pośrednie duszy: jeśli stwarzana przy poczęciu to przez pośrednika czyli inteligencję poruszającą księżyc a nie boga. Poznanie wygląda po platońsku - gotowe pojęcia są udzielane naszym władzom poznawczym. AWERROES (1126-1198) stud. teologię, medycynę, fil. Działał na terenie Cordoby w Hiszpanii. najznakomitszy wykładowca Aryst., napisał najwięcej komentarzy do jego pism , dostał przydomek KOMENTATOR. Trzy wielkie komentarze. W poznaniu ludzkim: nie przyjmuje intelektu możnościowego, intelekt jest jeden, wyszedł z B., wspólny wielu ludziom - to dusza świata. Jest nieśmiertelny. Konflikt między Awicennom i Awerroesem W XI w. rozwija się fil.. żydowska na terenie Hiszpanii Przedstaw. Awicebron - twórca powszechnego hylemorfizmu, Mojżesz Majdonides Mojższesz ur. się w Cordobie. Polemizuje z Awicebronem, oponuje przeciw jego koncepcjom, twierdzi, że anioły to jestestwa, nie posiadają materii Intelekt możnościowy konstytuuje człow. XIII Uniwersytety działalność przekładowa. Pierwszy typ unwer. ukształt. Bolonia., był ośr. wybitnych dekretystów. Studiujący byli związani umową o naukę z prof. Potem podzielili się na korporacje. Rektor wybierany przez studentów Korp.rozpadała się na wydziały, gdzie dziekani wybierani byli przez ogół Podst. wydziałem fil., którego ukończenie upoważniało do stud. na innych kierunkach. Uniwer. był korporacją studentów Grono nauczyc. do odrębnych Rektor spośród studentów Rola prof. organ. się do nauczania, egzaminowania, nadawania stopni Specjalizował się w zakresie prawa rzymsk. II typ uniwersyt. - uniw. Paryski - wzór dla późniejszych uniwer. W końcu XII w odgrywał dużą rolę wydz. teolog., a w XIII - w.fil. Większą rolę odgrywał tu zesp. nauczających. Rektor pochodził z wydz. filozof., był wybierany z grona nuczaj. przez elektorów poszcz. nacji. Wykładali przeważ. duchowni. Obowiązywał system kolegialny (mistrzowie wspólnie mieszkali w kolegiach) Uczniowie w bursach o rygorach na wzór życia duchow. Utrzymanie - uniw. był pod stałą opieką papieża, ustanowiono kanclerza uniwers. II typ uniwer. w Neapolu. Był zamknięty, obostrzony regułami, nie przyjął się szerzej w europie poza Hiszpanią i nie odegrał większej roli. Średniowiecze zna dwa typy KOMANTARZY I-przekład tekstu obcego - dosł. tekst II- ekspozyciones - wykład prowadzony przez prof. albo kwestiones - zagadnienia omawiane w formie ćwiczeń, które dzieliły się na kwestie dyskutowane (quaestetio-nes disputate) oraz na dowolny temat (quaestio-nes quodlitetales) Po uniwer. paryskim powstał uniwer. w Oxfordzie W końcu XIII w. - drugi ważny ośr. intelektualny . Prym wiódł w humanistyce lub stud. matem. i przyrodniczych Uczący - różny skład społeczno-narodowy. Przez 2 lata studiowano sztuki wyzwolone, by otrzym. stopień bakałarza potem 4 lata by zostać mag - czytali Arystot. Ośrodkiem przekładów było Toledo w Hiszpanii Najwybitniejszymi tłumaczami byli Robert Grosseteste, Wilchelm z Moezbecke, Liter Jeransis Proklos Tłumaczono teksty Aryst., neoplatończyków. Aryst. tłumaczono w duchu neopl. Aryst. w wersji neopl. potępiony 2x przez kościół Próbowano oczyścić arystotelizm z neoplat dodatków - czynił to Albert Wielki i Tomasz z Akwinu. Pierwszym mistrzem uniwer. z Paryża był Wilhelm z Auxezze „Złota suma” - gdzie powiew nowych kierunków fil. Drugim mistrzem był WILHELM Z OWERNII (Wil.Paryski) W psych. jest pod wpływem Augustyna W pogląd. na poznanie wypow. się że dusza jest wytwórczynią form poznawczych. Intelekt czynny niepotrzebny, zamiast niego B., który tłumaczy poznanie wszystkich zasad. W środowisku Oxfordzkim żyje ROBERT GROSSETESTE wyrasta w kulcie Sw. Anzelma uczy się j.hebraj. i zakłada własny ośrod.tłumaczenia tekstów W 1235 obejmuje biskupstwo z. w 1253 r. pisze „O wolnym osądzie”, gdzie wolność - moc utrzymania poprawności woli. Ciało nie może oddziaływać na duszę Każde ciao promieniej z siebie światło. Trzeba poznać prawa rządzące światłem to pozna się rzeczywistość. ADAM DE MARISCO oxford jest autorem sumy samencialis -sumy mądrościowej, gdzie wyodrębnia matefiz. ogólną (naukę o bycie) szczeg. (o duszy) Dusza- hylemorfizm przyjmuje aktualność materii I ROGER BACON- stud. w Oxf. u Grosseteta i Adama de marisco ok. 1230 r. udaje się do Paryża gdzie pzostaje w kontakcie z mistrzem Piotrem maricourtem (mistrz doświadczenia) u niego nauczył się alchemii Piotr był przyrodnikiem/. Studiują w Paryżu zraził się do tamtejszego środowiska Powraca do Oxf. i popada w konflikt z władzami, bo jego pisma odbieg. od scholastycznego stylu. Wylicza 4 przyczyny błędów: 1. ślepa wiara w autorytet 2. przyzwyczajenie 3. przesąd 4. szczycenie się wiedzą pozorną i ukrywanie swojej niewiedzy Wszystkie nauki winny służyć teologii a razem wzięte dają pełnię chrześcijańskiej mądrości. l Sądził, że nie ma w kulturze nowych okryć, bo wszystko co studiujemy to jest próbą poznawania tego co było odkryte w przeszłości, które jest jedynym złotym okresem Fil. jest śladem mądrości bożej. Wyliczał okresy: 1. noe-2. tates -Aryst. 3. jemu współczesna 4. okres zapomnienia fil. Doceniał pisma arabów. Uważał, że kluczem do zrozumienia rzeczywistości jest matematyka. Wszystko wysyła z siebie cząsteczki. Niektóre z nich są odbierane przez ludzi, to poznanie, które ma charakter intuicyjny. Ciało emanuje te cząstecz. tzw. spacjes Ważna wiedza doświadczalna Działem szatana, że ludzie potępiają to czego nie widzą ALEXANDER HALEMSIS XIII zostaje mistrzem uniwer. paryskiego Jest twórcą „summa uniwersum teologica” Jego credo fil: aryt. jest filozofem którego nie można pominąć., ale zaufać Anzelmowi W sumie sprzeciwa się noepl. końc. Stwarzani pośrednie. Twierdzi że świat został stworzony w czasie. We wszystkich bytach poza B. materia. Dusza jest obok ciała II substancją w człow. W teorii poznania łączył teorie abstrakcji i iluminacji. Uczniem i następcą na katedrze JAN DREPALLA „O duszy” „O wadach” Dusza jako subst. prosta, która ożywia ciało ludzkie - złożone gdy chodzi o wyk. zadań Podkreśla istnienie intelektu czynnego. BONAWENTURA (1221-1274) - łac. dobre wnętrzności. Najwybitniejszy umysł XIII w. Właściwie nazywał się Jan Find… Wstępuje do zakonu franciszkanów Studiuje w Paryżu Ok. 1250 r. zdobywa licencjat z teologii Zostaje generałem zakonu francisz., potem kardynałem Bierze udział w Soborze w Lionie. Cechuje go dobroć dlatego nazwany DR SERAFICZNYM Dzieła - komentarz do sentencji „Droga do nieba” W poglądach wypowiada się, że celem ludzkich dążeń winno być umiłowanie Boga w mądrości Jedną z dróg do mądrości jest wiedza. Bez miłości wszelkie poznanie jest próżnością. Pojmował fil. jako rozumowe dociekanie prawdy. Fil. jest światłem boskiego pochodzenia, lecz w skutek grzechu pierworodnego ludzkie możliwości poznawcze są przyćmione i dlatego skłonni jesteśmy do zła i nie możemy uniknąć błędów Fil. jest twórcza gdy poddana wierze. Matafizyka: elementem konstytuującym byt jest światło i jest ono wspólną naturą wszystkich rzeczy - stanowi łącznik między duszą i ciałem. Dusza nieśm. stworzona przez B., jako konkretna substancja Każda d. jest inna. Bonawentura głową szkoły filozoficznej i jej myśliciele m.in. to Jan Peckham, Piotr Olivi, mateusz z Aquasparta ALBERT WIELKI (albertus Magnus) nauczycuiel i mistrz św. Tomaza z Szwabii 1206 w czasie studiów w Padwie wstąpił do zakonu OP (ordo predigatorów - zakon dominikanów przepowiadaczy) studiuje i naucza w kolonii Przenosi się do Paryża 1240-1248 i tam naucza (jego uczniem Tomasz z Akwinu) Po r 1248 ponownie pracuje w kolonii w studium dominikańskim 1260- biskupem Katysbony, po 2 latach rezygnuje zm. 1280 mając 74 lata Pozostawił gigantyczną spuściznę literacką Dostrzegł że umysłowy świat grecko arabskiej nauki różnił się od patrystycznego patrzenia na świat- uwydatnia różnicę między fil. a teolog. Uporządkował dotychczasowy dorobek fil. B. stworzył najpierw rzeczy współwiekuiste. 1.materię 2. czas 3. niebo emirejskie 4. naturę anielską Materia jako zasada bytu, podmiot form wszystkich bytów Czas (od Aryst.) „Numerus motus secundum prius efpastesius” -liczba zmian określonych przy pomocy przysłówków „wcześniej” „później” wieczność przysługuje natomiast tylko B. Niebo emirejskie jest najdoskonalsze ze wszystkich ciał prostych, miejscem pobytu aniołów, nieruchome. Nartura anielska nie posiada w sobie domieszki materii, czysta intelig. Na końcu stworzony człow., złożony z duszy i ciała D. obdarzona zdolnością poznania, niecielesna subst. zjednoczona z ciałem Jako akt ciała nadaje jemu byt i stanowi przyczynę jego działań , obdarzona 3 władzami:”egatat. zmysł i rozumn. Poznanie: teoria jednego intelektu, dusza uzyskuje zdolność poznawczą czyli intelekt - jedna część czynna, która oświeca intelekt możnościowy, druga część birna - możnościowy - jest doskonalszy od intelektu czynnego Są stopnie doskonałości 1 (najniższy) intel. formalny czyli możnościowy 2. intel. adeptus zaadaptowany - jest wynikiem studiów udoskonalonym przez wiedzę 3. int. principiorum (poznaje zasady) 4. i. spekualtywny 5. i. święty. B. nie może być pojęty jako nieistniejący, jest doskonale prosty, niezmienny wieczny Przymioty B. - dobroć, jedność, prawdziwość, ostateczna przyczyna celowa wszystkich bytów Bóg jako przyczyna wszystkiego nazywany stwórcą. TOMASZ Z AKWINU (1224 w Rocca Secce pod Neapolem Studia odbywał u benedyktynów w Monte Ciasino. Wstąpił do zakonu dominikań. wbrew woli rodziny. W Paryżu w 1245-48 studiował u Alberta Wielkiego i z nim udał się do Kolonii Wraca do Par. W 1256 z Bonawenturą powołany do grona mgr. Dążył do uzgodnie nauki Aryst. z n. chrześcij. Udaje się do Włoch . W 1269 skierow, do Paryża 1272- odwołany do Italii by zał. dominikańskie studium generalne w 1274 umiera Spuścizna lit. dzieła liczne „Komantarz do Sentanecji”, Suma filozoficzna (suma contra gentiles, theologica - niedokończone dzieło komentarze do dzieł Aryst. SUMA ŚREDNIOWEICZNA składa się z kwestii a one z artykułów Art. miał budowę : autor stawiał najpierw pytanie , prezentował opinie przecviwne , druga część artykułu zaczynała się od słów „lecz przeciwne temu jest staniwso” po tym, pisał respondę - pozytywny wykład na postawiony temat potem odpowiadał na zarzuty post. na pocz. artyk. Tomasz zdecydowanie oddzielił dziedzinę wiary (teologię) od wiedzy (fil) Niektóre prawdy dostępne rozumowi ale i objawione - stanowią dwa różne porządki Rozum poznaje nie tylko rzeczy mat. ale jest zdolny mówić o i poznać B., jego przymioty, działanie Niektóre jednak zagadnienia nie są dostępne rozumowi np. zagad. Trójcy św. Powstała koncepcja rozgraniczenia teologii (interpretacji pisma św. od filozofi (interpret, rzeczywist) Filozofia jeśli ma służyć teologii to w tym, sensie że przygotowuje do wiary. W 1272 r. Paryski uniwer. zabronił filozof. zabierania głosu. Punktem wyjścia i Tomasza jest konkretnie istniejący byt. Rozważa jednostkowo istniejące byt. Ani B. ani istn. rzeczy są niedost. w poznaniu. Uważa, że wszyst. istniejące samodz. byty są zawsze złożone Te elementy to substancja i istnienie. Koncepcja bytu Aryst. - esencjonalna teoria bytu św. Tomasz - egzystencjonalna Istotą rzeczy jest to co jest wspólne gatunkowi. Istota B. implikuje istnienie. Przymioty B. są tym samym co jego istota Poza B. wyst. złożenie i różnica między istotą a istnieniem Byt Boski - sam z siebie Inne byty- uczestniczące w istnieniu czegoś innego, człow. czy kamień nie istnieją dzięki swej istocie ale dzięki czemuś innemu. B. jest konieczny, wieczny inne- przypadkowe i zależne. Istota subst. cielesnych złoż. z formy (podstawa tego co gatunkowe w bycie np. dusza dla człow.) i materii (podstawa indywidualizacji bytów w obrębie gatunku). Byty duchowe posiadają tylko formę np. Anioły Tomasz rozwija naukę na temat Boga, odrzuca wszelki dowód aprioryczny pochodzący z danych wewnętrznych Oparł swój dowód na doświadczeniu zewnętrznym zmysłów. Wypracował 5 dróg na istnienie Absolutu - rozwinięte w sum contra gentiles i suma theologica Wszystkie drogi stanowią warianty tej samej myśli I-ex motu z ruchu (musi istnieć przyczyna ruchu przechodzenia z możności do aktu) II- z pierwszej przyczyny sprawczej (musi istnieć przyczyna wszstkich rzeczy) III- koniecznie istniejący - z przpadkowości rzeczy (musi istnieć istota konieczna dla całego świata) IV- ze stopni doskonałości bytów we wszechświecie (musi istnieć byt najdoskonalszy) V-z celowości (musi istnieć ostateczna przyczyna celowa wszystkich bytów) Wszystkie dowody są typu kosmologicznego Tomasz twierdził, że własności B. można poznać rozumem na drodze negacji (tj pseudodionizy) ,Polega na mówieniu kim B. nie jest. O przymiotach B. mówił na drodze eminencji - poprzez nieskończone wzmażanie własności przypisywanych istotom skończonym Metafizyczna cecha B. to samoistność. O świecie nauka Tomasza zwiera 5 tez 1. świat stworzony z niczego (ex nichilo) 2. stworzenie dokonało się wprost przez Boga a nie przez przyczyn pośrednie (jak w syst, emanacyjnych 3. stworzenie jest aktem wolnej woli a nie konieczności (platon) 4. dokonało się wedle idei Bożych 5. b. nie tylko stworzył świat ale i nim kieruje 6. Dokonało się ono w czasie Budowę świata tłumaczył jako dzieło celowe. Przyjmował istnienie czystych inteligencji czyli Aniołów , które złoż, z istoty i istnienia ale nie posiadają innego złożenia , bo nie posiadają materii Każdy Anioł jest odrębnym gatunkiem Poznanie u Aniołów: anioł wyższy rangą udziela form poznawczych aniołowi niższemu. O człow dusza i ciało należą do natury człow., są połączone jak forma z materią D. jest formą rozumną wyróżniającą go od innych bytów, jest aktualizacją wszystkiego tego co w człow. jest np. że jest rozumny. D. ulega jednostkowieniu przez ilościowo określoną materię. Do jej istoty należy połączenie z materią, dlatego różni się od duchów. Sama nie jest zależna od materii i może samodzielnie bytować Potrzebuje ciała dla urzeczywistnienia swych celów Nie ginie wraz z ciałem, bo jest substancją przewyższającą materię, lecz bez ciała jest niepełna. Poznanie polega na wdrożeniu obrazu poznawanej rzeczy do duszy człow., intelektu (upodobnienie się do rzeczy). Odbywa się to przy pomocy zmysłów: najpierw przez zmysł zewnętrzny obraz dostaje się do zmysłów wewnętrznych - jest ich 4. Najpierw mamy do czynienia ze zmysłem wspólnym, który ocenia materiał przekazany od zmysłów zewnętrznych i który jest potem przechowywany przy pomocy wyobraźni. Do przywoływania obrazów służy pamięć aktywna, której zwierzęta nie posiadają. Czwarty zmysł to władza osądu myślowego (u zwierząt spełnia rolę instynktu, inaczej nazywane rozumem szczegółowym). Człow. posiada najwyższego rzędu intelekt, choć najodleglejszy od intelektu Boskiego. Jest to niecielesna władza poznawcza. Za Arystotelesa proponuje się dwa intel.: czynny i możnościowy. Int. czynny przysługuje każdemu jednostkowemu człowiekowi. Intel. jako władza umysłowo-poznawcza spełnia trzy funkcje 1) tworzy pojęcia, 2) wydaje sądy przeczące i twierdzące 3) rozumowanie. Intel. czynny przekształca formy szczegółowe pochodzące od zmysłu zewn. w przedmioty intelektualnie poznawane. Int. możnościowy jest doskonalszy, bo nie stykając się z materią chwyta to co jest zdolne do poznania. Obydwa intel. jako przypadłości duszy, dlatego też stają się możnością działania poznawczego duszy. Intel. to byt duchowy., na jego istotę składa się sama forma. Doctor comunis - wspólny Opozycja: w XIII w. za życia Tomasza i po jego śmierci rozgorzał spór o naukę, zaatakowali franciszkanie broniący tradycji Augustyńskiej, za głoszenie jedności formy, za uznanie materii jako zasady jednostkowienia, za odrzucenie iluminizmu, racji zarodkowych, za teorię pośredniego poznania duszy; spór zakończył się zwycięstwem Tomasza4 lata po śmierci Tomasza zakon franciszkański przyjął naukę Tomasza za swoją Powstałą nowa szkoła frańcissz. Rozwinęła się fil. praktyczna, etyka, fil. moralna, reforma kościoła. Tego typu doktrynę rozpoczyna DUNS SZKOT 1266-1308 pochodził ze Szkocji Studiował w Oxfordzie, potem w Paryżu(NOMINALIŚCI) Jest przedstawicielem ostatniej formacji filozofów z XIII w., ale która ukształtowała się w wyniku sporów Kościoła. Jego nurt nazwany SZKOTYZMEM. Otrzymał przydomek Doctora Subtelnego Poglądy miał związane z Tomaszem i Augustynem. Zredukował dziedzinę rozumu, a rozszerzył dziedzinę wiary. Twierdził, że nie posiadamy rozpatrzenia naszych właściwych celów Akcent należy położyć na wiarę, objawienie.. Swe rozważania oparł na intuicji, bo dzięki niej możemy stwierdzić istnienie rzeczy. Poznanie abstrakcyjne zawsze poprzedzone poznaniem intuicyjnym. Większą rangę przypisywał woli - ona kieruje rozumem, bo jest poruszająca sama przez się, pobudza rozum do poznania. Wola najdoskonalsza z władz, jest istotą duszy. Bóg jako wola, byt najbardziej wolny w swoich wyrokach. Te idee Szkota przyczyniły się do wytworzenia nowej scholastyki, czyli nowej drogi. OKRES KRYTYKI ŚREDNIOWIECZNEJ: Wypracowane systemy w Złotym Okresie schlastyki nasyciły wiedzą. Systemy, które powstały w XIV w. są tylko rozpracowywaniem systemów D.Szkota, Św. Anzelma itp. KONIEC SCHOLAST. W Paryżu i Oxfordzie ukształtowały się tendencje antyrealistycznei doktryna - okchamizm (od Okchama) W skutek kompromitacji fil. Arystotelesa powstałe systemy mają inny charakter i które mają kompromitować fil. aryst. Dążono wówczas do separacji fil. i teologii (tak jak awerroiści-pragneli autonomii dla fil.) Dun Szkot pragnął autonomii dla teologii. Usuwano matafizykę z teologii i dopuszczano do przewagi logiki. Ani Szkot ani Okcham nie pisali komentarzy do Biblii. Odejście od metafizyki prowadziło do ujęcia teologii do wiedzy prawdziwej, ważniejsze było uprawianie cnót a nie zastanawianie się co oznaczają. Reakcją na tę sytuację był rozwój nowej teologii. W Niemczech rozwinęła się teologia mistyczna (Eckhart, Taulert i Suzo - doctor amannus= godny kochania - rozwinął fil. mistyczną). w Niderlandach (Gerald) powstało stowarzyszenie Braci Dobrego Życia tzw. dewocjo moderna - nowa pobożność. Kierunek ma charakter praktyczny. Program odnowy teologii proponowany przez Jana Gersona chwalił prymat woli, zwrot ku Biblii i tradycji ojców. Czwartym ośrodkiem prężnym w tych latach była Praga, tu powstało środowisko odnowy teologii. Związane był z Uniwersytetem, Dworem Biskupim i Klasztorami.: Cystersów, Kartuzów. W Pradze koncentrowały się wpływy humanizmu włoskiego ponieważ przebywał Kolidierenco. Okchamizm - Wiklechizm - przeniesienie akcentu z problematyki scholastycznej na dotyczące człowieka. W. OKCHAM urodził się w 13 , studiował w Oxfordzie. Został posądzony o herezję i osadzony w więzieniu, po 4 latach uciekł i oddał się pod opiekę Ludwikowi. Głosił tezę o empirycznym podłoży naszego poznania. Wiedza jest nam dana gdy jest oczywistość sądów. Poznanie abstrakcyjne, intuicyjne. Na temat nauki o Bogu wypowiadał się sceptycznie (nie jesteśmy w stanie poznać B.) Całe nasze poznanie sprowadza się do intuicyjnego. Nic o B. powiedzieć nie możemy, nie możliwy jest dowód a priori, ale też a posteriori (z doświadczenia), bo bezpodstawnie zakłada, że skutek musi mieć swoją przyczynę. Okchman krytykuje też argumentację z przyczynowości sprawczej - wykazuje jej niedostateczność. Traktuje B. jako przyczynę podtrzymującą w istnieniu - może być poznany przy pomocy prostych pojęć. W filozofii daje się zauważyć też myśl, że sens wiary jest niepoznawalny. Jest to tzw. nowa szkoła, zaczynająca studiować pozytywną teorię modalności. SZKOŁA NOMINALISTÓW MIKOŁAJ Z AUTECURT reprezentuje skrajny nominalizm, teorię sprzeczności. Za źródła poznania przyjmował zmysły, odrzucał dowody istnienia B. jako nieoczywiste. Z tego, że świat istnieje nie uprawnia nas do myślenia, że istnieje B. Drugim nominalistą był JAN BURIDAN był doctorem „summule logical” Jest autorem tzw. teorii impetu tzn. kamień rzucony ręką się porusza, bo został mu nadany impet, zależy od szybkości pchnięcia i od masy poruszanego ciała . Ciałami niebieskimi rządzą inteligencje MIKOŁAJ Z OZESME teologię studiował na uniwersyt. w Musieux. Był uczonym o wszechstronnym wykształceniu. Zawdzięczamy mu franc. przekład polityki i etyki Aryst. Dzieła z zakresu astronomii i fizyki „O sferze” - określił prawo swobodnego spadania ciał, poznał ruch dzienny ziemi, jest poprzednikiem Kopernika. „Traktat o niebie i świecie” - nie ma dostatecznego dowodu, że ziemia się obraca. Kopernik po raz pierwszy uzasadniani to twierdzenie. JAN ECKHART (wiek XIV - okres końcowy średniowiecza) zwany Mistrzem, żyje i działa na terenie Niemiec, tworzy teologię mistyczną, reprezentując mistycyzm spekulatywny. mistyka ta dochodziła do B. na drodze spekulacji pojęciowej, Pozostaje w związku z nauką św. Tomasza i Alberta Wielkiego. Eckhart ur. w 1260 r. w szlacheckiej rodzinie w 1298 został przeorem zakonu dominikańskiego w Elfurcie. W Paryżu został mgr teologii, był wikariuszem Czech, wygłaszał wiele kazań, dlatego jego spuścizna lit. to kazania. Pod koniec życia (zm. w 1327) oskarżony o herezję, bronił się. Nauka o B. - wykazuje boską transcendencję, nienazwalność B. poza stworzeniem, wolny od stworzenia, od bytu, cechuje go czystość istnienia, jest samym istnieniem (pura potencja); ten atrybut wynika z biblijnej rozmowy z Mojżeszem, gdzie B. mówi „Jam jest, który jest” Byt poza B. wywodzi się z B. i jest boskiej natury, świat mat. czystą nicością. Dusza ludzka jedynie realna, bo posiada boskie „dno” - jest ono identyczne z B. i dlatego dusza może oglądać B. Anrtropologia: w intelekcie jest iskierka duszy, istota duszy stworzona na obraz i podobieństwo Boże - stanowi punkt styku z naturą B. Powrót duszy do B. poprzez wyzbycie się siebie i wszystkiego co cielesne. Szukanie rozkoszy poza B. przynosi smutek. MIKOŁAJ KUZAŃCZYK z Kuzy, postać graniczna średn.-renes. Myśliciel zajmujący odrębne stanowisko od średn. myślicieli ; ur. 1401, studiował w Haldenbergu, Padwie, interesował się naukami prawniczymi, lecz potem zajął się teologią; przyjął święcenia kapłańskie zm. w 1464, pochowany w Rzymie w kościele św. Piotra „O uczonej niewiedzy” - zawarł w niej swe poglądy. Przyjmuje „woem, że nic nie wiem” za Sokratesem - rzeczywist. jest tak bogata, że człow, nie jst w stanie jej poznaćw całości. Jest to uczona niewiedza, która wyrasta w klimacie nowej pobożności. Rozum nie jest zdolny do poznania B. Człow. może mieć jedynie przypuszczenia „O przypuszczeniach” . Rozum jest ogranicz. w zdolnościach poznawczych. Im wyższy jest pozimo wiedzy o tym , że nie wiemy tym doskonalsza jest uczona niewiedza. Nasze poznanie juest względne, możemy mniemać o niek™órych faktach a tym w zakresie praw nadprzyrodzonych. Celem naszych dążeń musi być niewiedza świadoma - proporcjonalnie poznany przedmiot gubi się w mrokach nieskończoności. FILOZOFIA POLSKA to jest to wszystko co zostało wypracowane w polskich szkołąch lub przez polskich uczonych, którzy towrzyli na obczyźnie, np. na Uniw. paryskim , padewskim, bolońskim. Od schyłku XIV w można mówić o rozwinięciu fil. polskiej, gdzie w 1364 powstała Wszechnica Krakowska, która po kilkunastu latach upada. W okresie poprzedzającym jego działalność nie wykrystalizował się nurt ,yśli naukowej. Na Śląsku już w XIII w. rozwój zainteresowań naukowych - ur. się tam WITELON 1230 studiował w Paryżu, gdzie wykładał Albert Wielki; 1268 opuszcza Padwę - na dwór papieski zm. na Śląsku w 1314 r.; jego dzieła to „Perspectiwa” - traktat o optyce, gdzie pisze o metafizyce światła: natura cxiał jest świetlista, wszystkie byty emanują światło, kluczem do rozumienia rzeczywist. jest poznanie praw optyki, praw rządzących światłem, Zajmował się też psychologią (filozof paltonizujący). Dusza obdarzona 3 władzami” zmysł., duch., weget. Intelekt czynny jest istotą duszy, jej substancją. Duchy czyste oddziałują na ludzi, przeszkodfą w odbieraniu światła Bożego - związanie z materią. JAN Z GRODKOWA na zach. zdobywa wiedzę, wraca na Śląsk i zajm. się filozofią. PIOTR POLAK - dominikanin - też na Śląsku.
UNIWERSYTET Z początkiem w. XV 1400 - odnowienie uniw. jest podstawą do rozwoju nauki w Polsce. Kancepcje zał. uniw. powziął Kazimierz Wielki w poł. lat 50 wieku XIII. Przejawem tych dążeń było wysłanie do Włoch wysłannnika do papieża, był to Florian Mokrski, miał za cel zapoznanie z programem nauczania i zarządzaniem szkoły. Od pomysłu założenia do realizacja droga daleka. Musiała być zgoda możnych świeckich, duchownych oraz papieża. Niechęć Biskupa Krakowskiego Bodranty, bo nielubili się z królem, a jego głos był bardzo ważny. Król próbował go wyeliminować w wghlądzie w pracach przy zakład. uniwers. Projekt króla miał natomiast poparcie Skotnickiego - dostojnik kościelny. Król nie był intelektualistą, ale potrzebował w swoim kraju prawników do zarządzania państwem, co było principium, ważne było również wyszkolenie lekarzy, kleryków. paież Urban V zgodził się na uruchomienie wydz. prawa, medycyny i sztuk wyzwolonych z wyraźnym wyłączeniem wydz. teologii., ponieważ król nie zapewnił o sprowadzeniu wykładowców teol. , odpowiedniej kadry nauczającej a w grę wchodziła czystość wiary. Polska w owym czasie w swym duchowieństwie nie posuiadała choćby bakałarza, nie mówiąc o mgr. POGLĄDY POLSKIE W 1397 r. Papież zgodził się na otwarcie wydziału teolog. na Uniw. jagiell. Po otwarciu odnowionego uniwer. w 1400 r. teologia posiada 10 katedr; następuje okres świetności, rozkwit. Koncepcja kościoła koncybiaryzm - teoria mówiąca o wyższości władzy soboru nad władzą Papieża - propagatorami byli: Wawrzyniec z Raciborza, Elgot, Jakub z Paradyża. Mateusz z Krakowa - twierdz. że fundamentem Kościoła wiara i uczestnictwo w sakramentach. Kościół to nie papież i hierarhia, ale ogół wiertnych. Kościół posiada jedną głowę - Chrystusa. Występuje idea reprezentacji. Poglądy Benedykta Hesse, jakuba z Paradyża z relacji Tomasza Strzępińskiego posłużyły jako oficjalny dokument delegacji polskiej na sobór w Bazylei. BENEDYKT HESSE kościół można rozważać w dwóch aspektach: papież jest głową kościoła rzeczywiście, jeśli instytucja k. jako corpus politicum; w aspekcie duchowym - papież jest wikariuszem lub ministrem. Sobór reprezentuje K. na sposób właściwy dla niego, papież nie posiada nad soborem władzy. Biskupi otrzymali władzę od Chrystusa i sprawują ją wraz z wiernym ludem. Władza Kościelna ma dwojakie znaczenie: jurysdykcyjne - społeczność, hapitualnie - w porządku duchowym. K. mistyczny rozpada się na 3: tryumfujący - tych, którzy znajdują się w niebie, walczący - tych na ziemi, reprezentatywny - sobór. W K. walczącym są źli i dobrzy (społeczność wiernych). Kryterium prznależności do K. - łączność i jedność. poglądy fil. polskich: rysem fil. uprawianym w Krakowie jest program teologii, zachwiana została równowaga między spekulacją a ascetyką. Ujęcie teologii jako wiedzy praktycznej - jej celem dobro, a nie prawda. Nowa Pobożność koncentruje się na sprawach osobistego życia wewn. Postawa przedstawiceili tego kierunku jest antyintelektualna - zwrot ku biblii. Teologia prowadzi do zjednoczenia z B. Przeds: Mateusz z Krakowa, Jakub z Paradyża - reforma Kościoła, Jan z Kwidzynia, Benedykt Hesse Uniwer. Krakowski był ostatnim Uniw., który obstawał przy doktrynie koncybiaryzmu. Po założeniu uniwersytetu Kazimierzowskiego z chwilą śmierci jaj założyciela upada. Po odnowieniu przez Jagiełłę następuje rozkwit a akcent kładzie się na filozofię i prawo. W pierwszym okresie trwania wszechnicy jagiellońskiej rozwijała się Nowa Droga, ktyórej propagatorem był MATEUSZ Z KRAKOWA ur. 1345, w 1365 uzyskuje tytuł bakałąrza, 1381 - dr teologii, 1386 - bierze udział w organizacji uniwer. w Haldejbergerze, gdzie był potem rektorem. Kiedy papież zgadza się w 1397 r. na otwarcie wydziału teologicznego Mateusz przyjeżdża do Krakowa by prowadzić ten wydział i na nim nauczać. Jednak z powodu intryg opuszcza Kraków, ucieka do Hajdenbergu, gdzie umiera 5 marca 1410 r. Jego najistotniejsze dzieła to: „O częstej komunii św. dla ludzi świeckich”, które przysporzyło mu nieporozumień „o praktykach kurii rzymskiej” tu podejmuje wątek reformy Kościoła - źródłem władzy w Kościele jest społeczność. (te same poglądy I-szy rektor odnowionego uniwersytetu - Stanisłąw ze Skarbimierza; III-ci rektor Mikołaj z Gorzkowa, potem Jakub z Paradyża, Benedykt Hesse), poza tym jego spuścizna ogromna - ok. 80 rękopisów. W swych dziełach w ogóle nie cytuje Arystotelesa, zato wyraża myśl, że wiedza dyskursywna nie wystarcza do rozwiązań; człowiek winien stać w centrum badań filozofii. Czł. jest wolny i odpowiedzialny za swe czyny. Jest to I-szy przedstawiciel Nowej Pobożności - podkreślał rolę osobistego przeżycia kontaktu z B. Druga połowa XV w. zdominowana przez Starą Drogę - wpływy dochodziły z kolonii, gdzie rozwijały się poglądy Alberta Wlk. o Tomasza z Akwinu. JAN Z GŁOGOWA reprezentował tomizm; nie interesował się teologią ani prawem; wierny filozofii, którą rozumie jako sumę historycznej wiedzy o świecie, którą trzeba kultywować dla niej samej; jego zintersow. to alchemia, gramatyka, logik, astronomia, matematyka, fizyka, Wzorem był Albert Wlk. II-gim przedstawicielem Albertyzmu był JAKUB Z GOSTYNINIA Kładł nacisk na metafizyczną stronę doktryny Alberta. B. to najwyższe puiękno i dobro, poznanie dzięki miłości. napisał komentach do neoplatońskich „o przyczynach” - Liber de causis, gdzie przeplatają się wątki doktryny Alberta z tekstami Platona. Interesowały go działa humanistów włoskich, przepisał Giordani Picco della Mirandolla; zajmował się poezją, literaturą klasyczną, prowadził wykałdy z poetyki. W dr poł. stulecia ukazuje się SZKOTYZM - przyniósł z Paryża MICHAŁ Z BYSTRZYKOWA Przybył do Krakowa w 1485 r. i stanął do dysputy 1,5 dniowej w obronie doktryny Dunsa Szkota. W 1513 r. był rektorem, wychpwał on ucznia JANA ZE STOBNICY, który reprezentował umiarkowany szkotyzm. Studia rozpoczął w Krakowie i tu zdobywał kolejne stopnie. Jego zainteresowania to logika, psychologia, fizyka, astronomia, muzyka, metaffizyka. Cechowała go wielka miłość do autoró starożytnych i klasycznych, ale największym uznaniem cieszył się jego podręcznik do przyrody. Był jednym z najwibitniejszych geografów. Następnym szkotystą był GRZEGORZ BREDE pochodzi z Krakowa, ale większość życia na obczyźnie, pote, SZYMON Z LYESZNIEWA, oraz uczeń Jana ze Stobnicy MATEUSZ Holstein, jan Leopolita, Maciej z Krainy, Erazm Morsztyn z Krakowa, Stanisław z Dobczyc, Marcin Kułak. W XV w. na uniw.krak. oprócz fil. i teol. rowija się przyrodoznastwo i matematyka, astronomia, dzięki 3 uczonym Marcinowi Królowi z Przemyśla, Marcina Bylicy i Wojciechowi z Brudzewa. W XVI w. Polskę objął potężny prąd humanizmu. Obok wpływów włoskich nadal rozwijała się scholastyka w krakowie na uniwer., dzięki kolegiom katolickim
4
1