Poznanie naukowe a filozofia

Słowo „filozofia” pochodzi z greckiego terminu oznaczającego „miłość mądrości”. Poprzez krytyczne badanie próbuje ocenić informacje i poglądy, jakie posiadamy na temat świata naturalnego i świata spraw ludzkich. Dzięki temu buduje systematyczny, spójny i konsekwentny obraz tego, co wiemy i co myślimy, co pozwala nam lepiej przyjrzeć się swoim ideałom i ambicjom. Zazwyczaj ludzie przyjmują jakiś pogląd, przyswajają wiele informacji i opinii o świecie przyrody i ludzi, jednak nie rozważają które z tych informacji są pewne i istotne. Bez zastanowienia się przyjmujemy wiadomości o odkryciach naukowych, pewne tradycyjne przekonania i różnorakie poglądy oparte na osobistych doświadczeniach. Filozofia jednak poddaje wszystko dokładnemu i krytycznemu badaniu. Około VI w p.n.e. większość ludzi przyjmowała mitologiczne wyjaśnienia wydarzeń. Wszelkie wydarzenia naturalne były uważane za efekt aktywności bogów. Współcześni filozofowie żądali dowodów na mitologiczne poglądy lub znalezienia teorii zadowalających , rozsądnych. Filozofia usiłuje wypracować hipotezy, które wytłumaczą (uczynią zrozumiałymi) zarówno wszelką wiedzę naukową, jak i wszystko to, co wiemy, oraz wszystko to, w co wierzymy w odniesieniu do wszechświata. Ma zwierać charakterystykę kosmosu fizycznego i psychicznego (lub duchowego).

Jedną z najważniejszych dziedzin filozofii jest epistemologia (teoria poznania), zajmująca się poznaniem naukowym (Gnoseologia zajm. się poznaniem naukowym i przednaukowym). Epistemologia jest zainteresowana określeniem podstawy wszelkich twierdzeń poznawczych oraz uzyskaniem zgody co do standardów służących do oceny tych twierdzeń. Akty poznawcze oceniane są przez nią z punktu widzenia ich prawdy lub fałszu, zasadności i bezzasadności Zadaje pytanie: co to jest prawda?

Filozofia jest rodzajem poznania, w którym wyróżniamy przynajmniej siedem elementów składnikowych:

• akt, czynność poznania

• przedmiot poznania

• aspekt poznania

• treść poznawcza

• przekonanie zawarte w poznaniu, które dzieli się na trzy rodzaje: asercja (stanowcze uznanie), przypuszczenie - hipotetyczność prawdopodobieństwa (może będzie…), supozycja „liczba gwiazd jest parzysta”, jest to dopuszczenie do pewnego twierdzenia, zawieszenia sądu, polega na rozumieniu

• rezultat

• werbalizacja

• refleksyjność

• Poznanie jako akt to:

• wydawanie sądu

• abstrakcja

• spostrzeganie (naoczne, bezpośrednie, realne, określone transcendentne)

• doświadczenie (przypominanie, przeżywanie aktów poznawczych)

Poznanie rozróżniamy: potoczne (przednaukowe), naukowe

Aby poznanie było naukowe to musi być:

• zdobyte systematycznie i metodycznie

• intersubiektywnie sensowne i sprawdzalne (czyli nie dla jednego obiektu - subiektu, tylko dla wielu)

• uzasadnione

Negatywne i neutralne rozumienie ideologii

Ideologia to całokształt poglądów dotyczących świata i społeczeństwa, wyrażony w koncepcjach filozoficznych, społecznych, politycznych, religijnych, estetycznych poszczególnej jednostki lub grup społecznych.

Pojęcie ideologii wyraźnie negatywnie zabarwione jest u K.Marksa (fałszywa świadomość). Reprezentował on następujący pogląd: filozofia, religia, obyczaje, systemy prawne i sztuka stanowią jedynie duchową nadbudowę bazy materialnej. Należy to rozumieć tak: Baza materialna obejmuje rzeczywiste warunki życiowe ludzi, w szczególności ich sytuację ekonomiczną i stosunki produkcyjne, w jakich ludzi pracują. Duchowa odbudowa jedynie odbija tę bazę materialną. Filozofia, religia itd. są zatem tylko odbiciem warunków ekonomicznych. Ową nadbudowę nazywa Marks ideologią. Dochodzi do tego refleksja: ideologia panująca jest ideologią klasy panującej. Ideologia wykazuje zatem skłonność do stabilizacji i uzasadniani istniejącego systemu władzy. Dlatego rewolucje zmieniają panujące ideologie, ponieważ wraz ze zmianą bazy materialnej ulega zamianie cała duchowa nadbudowa. Marks widzi w swej teorii filozofię ostatniej klasy rewolucyjnego proletariatu, który ma utworzyć społeczeństwo bezklasowe.

Słowo „ideologia” bywa często używane w znaczeniu neutralnym., a więc ani dodatnim, ani ujemnym. Neutralność tego pojęcia może wynikać stąd, że bierze się pod uwagę tylko funkcję jaka przypada ideologii pod względem psychologicznym lub socjologicznym (w socjologii) Ideologie odciążają i stabilizują ludzkie zachowania, czynią zadość ludzkiej potrzebie ciągłości, orientacji i poczucia pewności w świecie, zmniejszają złożoność możliwości ludzkiego działania.

Światopogląd racjonalny

Światopogląd to zespół przekonań i podstaw, zespół twierdzeń i norm, który w oczach wyznawcy stanowi spójny, całościowy obraz rzeczywistości porządkujący (wartościujący i normujący) postępowanie względem siebie i otoczenia.

Koncepcja filozofii i systemy filozoficzne

Słowo „filozofia” pochodzi z greckiego terminu oznaczającego „miłość mądrości”. Poprzez krytyczne badanie próbuje ocenić informacje i poglądy, jakie posiadamy na temat świata naturalnego i świata spraw ludzkich. Dzięki temu buduje systematyczny, spójny i konsekwentny obraz tego, co wiemy i co myślimy, co pozwala nam lepiej przyjrzeć się swoim ideałom i ambicjom. Zazwyczaj ludzie przyjmują jakiś pogląd, przyswajają wiele informacji i opinii o świecie przyrody i ludzi, jednak nie rozważają które z tych informacji są pewne i istotne. Bez zastanowienia się przyjmujemy wiadomości o odkryciach naukowych, pewne tradycyjne przekonania i różnorakie poglądy oparte na osobistych doświadczeniach. Filozofia jednak poddaje wszystko dokładnemu i krytycznemu badaniu. Około VI w p.n.e. większość ludzi przyjmowała mitologiczne wyjaśnienia wydarzeń. Wszelkie wydarzenia naturalne były uważane za efekt aktywności bogów. Współcześni filozofowie żądali dowodów na mitologiczne poglądy lub znalezienia teorii zadowalających , rozsądnych. Filozofia usiłuje wypracować hipotezy, które wytłumaczą (uczynią zrozumiałymi) zarówno wszelką wiedzę naukową, jak i wszystko to, co wiemy, oraz wszystko to, w co wierzymy w odniesieniu do wszechświata. Ma zwierać charakterystykę kosmosu fizycznego i psychicznego (lub duchowego).

fizyka, chemia, astronomia

przyrodnicze

społeczno-ekonomiczne

realne kulturowe techniczne

nauki szczegółowe humanistyczne

formalne logika formalna

matematyka

nauki aksjologiczna

fil. praktyczna - o wartościach etyka

(jedna dziedzina)

estetyka

metafizyczna i ontologiczna

o bycie f. przyrody f. ożywiona

nauki filozoficzne antropologia filozof.

(filozofia) fil. teoretyczna kosmologia (f.martwa)

(dwie dziedziny) teodycea

gnoseologia

poznaniu epistemologia

Są dwie różne podstawy podziału systemów filozoficznych

I Podział - ze względu na przedmiot i treść podjętej problematyki (wyróżniamy w tym podziale 6 systemów:

• fil. materii (neorealizm, neopozytywizm, neomarksizm)

• fil. ideii (neokantyzm, neoheglizm)

• fil. życia (pragmatyzm, berksonizm, ewolucjonizm)

• fil. istoty (fenomenologia)

• fil. istnienia (egzystencjonalizm)

• fil. bytu (monizm konkretny, fil. procesu - substancja, neotomizm - substancja, rzecz jako podstawowe jednostki badania)

II Podział - ze względu na stosowaną metodę uznawania i uzasadniania głoszonych poglądów (wyróżniamy w tym podziale osiem systemów), gdzie myślenie opiera się na koncepcji rozumowania

1) metody dyskursywne (dyskurs logiczny, dyskurs dialektyczny)

met. dyskursywne LOGICZNE dzielą się na dedukcyjne (3)systemy z metodą spekulatywną i 4) metodą analityczną, czyli analiza logiczna i analiza nieformalna) i indukcyjne (indukcjonizm)

2) dyskurs dialektyczny to dialektyka

5) metody niedyskursywne

• epioryzm transcendentalny

• hermeneutyka

• intuicjonizm (berksonowski i fenomenologiczny)

• postmodernizm

Podstawowe problemy filozofii

Pierwotnie filozofia znaczyła tyle co nauka. Z biegiem czasu, gdy w miarę postępu zakres wiedzy począł ogarniać szersze kręgi i gdy wskutek tego opanowanie całokształtu wiedzy poczęło przekraczać pojemność umysłu jednego człowieka doszło do specjalizacji nauk i zaczęły odrywać się do niej poszczególne nauki, które otrzymywały odrębną nazwę i które już nie podciągano pod wspólną nazwę filozofii. Oderwały się nauki przyrodnicze, matematyka, historia itp. Do niedawna mianem filozofii określano jeszcze metafizykę, teorię poznania, logikę, psychologię, etykę i estetykę. W chwili obecnej dokonywa się dalszy proces specjalizacji nauk: związek z filozofią zrywa psychologia współczesna, logika współczesna, etyka i estetyka. Wiernymi pozostały tylko metafizyka, teoria poznania i etyka normatywna, która poucza o tym co dobre a co złe.

Podstawowym problemem jest KRYTYKA DOŚWIADCZENIA - dopóki ludzie tkwią bezkrytycznie w sferze potocznego doświadczenia, dopóty żyją w świecie pozornym i nie wiedzą nic o właściwym bycie. Filozofia wyzwala człowieka z pozoru i prowadzi do prawdy. Pozór (doksa) prawdziwy byt (on) Sfera pozoru jest sferą poznania zmysłowego, który należy do świata materialnego, cielesnego. Dokonuje się ono za pomocą naszych cielesnych zmysłów i ma do czynienia ze zmysłowymi zjawiskami. Zmysły postrzegają strumień ciągłej zmiany Sfera prawdziwego bytu jest sferą świata duchowego „Oczyma ducha” uzyskujemy prawdziwe, właściwe poznanie (episteme) Nie ma do czynienia z pozorem zmiennych zjawisk i nie dokonuje się w sferze zmysłów, lecz odnosi się do prawdziwego bytu, który jest niezmienny i stanowi podłoże zjawisk (krowa). Platon mówi że odwiecznymi prawzorami istotności są idee. Prawdziwe poznanie jest możliwe dzięki temu, że dusza i prawdziwy byt rzeczy spotkają się w idei (lub w ideach). W rozumieniu anamnezy (przypominania) dusza jest połączona zwrotnie z ideami, w których rzeczy naturalne uczestniczą w ideach.

Zasadnicze dziedziny filozofii

FILOZOFIA TEORETYCZNA

O BYCIE nauka nazywana ontologią, metafizyką lub ontologią i metafizyką. Traktuje o bycie w ogóle, o wszystkim co jest Ontologia zajmuje się istotą rzeczy, zaś metafizyka zajmuje się bytem od strony istnienia. Teodycea bierze pod uwagę tylko jeden rodzaj bytu lub bytów czyli Absolut. Fil. przyrody spośród wszystkich bytów wydziela te, które mają klasyfikacje przestrzenno-czasowe. Rozpatruje się je w osobnych działach: kosmologia (traktuje byt mat. w ogóle, abstrahuje się od tego, że byt może być duchowy-nieduchowy, mat.-niemat.; jest to filozofia przyrody nieożywionej), F. przyrody ożywionej (tu najważniejsze jest wszystko to co żyje, tylko mat. ożywiona), antropologia (zajmuje się bytem żywym, który posiada zdolność myślenia; jest to filozofia człowieka).

O POZNANIU poznanie rozróżniamy w dwóch dziedzinach: gnoseologia (filozoficzna teoria poznania; bada poznanie naukowe i przednaukowe oraz każde inne), epistemologia (zajm. się poznaniem naukowym)

FILOZOFIA PRAKTYCZNA

O WARTOŚCIACH rozróżniamy trzy dziedziny: Aksjologia (bada wartości w ogóle, jest to filozoficzna teoria wszelkich wartości, zajmuje się hierarchią wartości, rodzajami) Etyka jest to filozoficzna teoria o wartościach moralnych (dobro-zło), Estetyka to filozoficzna nauka o wartościach estetycznych, badanie różnych racji o wart. estet. (piękno - brzydota).

Przedmiot, zadania i podział nauk o poznaniu

Poznanie to teoretyczna działalność człowieka; przeciwstawia mu się działanie w świecie. Poznanie stawia perzez filozofia trzy problemy: 1. problem pochodzenia wiedzy ludzkiej, czyli pytanie o to czy jej źródłem jest doświadczenie (empiryzm) czy rozum (racjonalizm). Uważa się, że o ile treść naszego poznanie rozwija się wraz ze wzrostem doświadczenia, o tyle sama forma wszelkiego rozumienia ludzkiego, „zasady” poznania, mają podłoże racjonalne i wspólne wszystkim, umysłom ludzkim 2. problem natury poznania sprowadza się do rozróżnienia jego rozmaitych form. Jest to szczególnie dobrze widoczne we wprowadzonym przez Pascala rozróżnieniu na umysł finezyjny (związany z naukami humanistycznymi, jak psychologia, socjologia, pedagogika) i naukowy (charakterystyczny dla nauk ścisłych zajmujących się gromadzeniem wiedzy o świecie) 3. wreszcie problem zasięgu naszego poznania: czy możemy uzyskać wiedzę o Absolucie i poznać prawdziwą naturę rzeczy, jak twierdzi dogmatyzm Platon, Hegel), czy też nasze poznanie jest ograniczone do świata zjawisk i nigdy nie uzyskamy odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania: jaka jest natura materii, jaka jest istota duszy ludzkiej (i czy jest ona nieśmiertelna) oraz czy istnieje Bóg (a także jaka jest jego natura) - tak twierdzi agnostycyzm (Kan, Comte).

Problem źródeł poznania

Teoria poznania, zwana też epistemologią, jest nauką o poznaniu Poznaniem nazywa siępewne akty poznawcze, jak i rezultaty poznawcze. Akty poznawcze to są pewne czynności psychiczne, np. spostrzeganie, przypominanie. Za przyklłady rezultatów poznawczych mogą służyć twierdzenia naukowe. Pierwsze z naczelnych pytań teori ipoznania to: co to jest prawda? Drugie - nosi nazwę problemu źródeł poznania. Chodzi tu o to, na czym w ostatecznej instyancji poznanie winno się opierać i wedle jakich metod winno być osiągnięte, aby być pełnowartościowym,. Trzecie z pytań nosi nazwę problemu granic poznania, czyli co może być przedmiotem poznania i czy możezostać poznana rzeczywistość od poznającego przedmiotu niezależna.

Antyirracjonalizm i irracjonalizm

Irracjonalizm - teza metaficzyczna kwestionująca racjonalność samej rzeczywistości i ujmująca świat: w sferze znaczeń jako nonsens, w sferze bytu jako chaos, w sferze wartości jako absurd.

Reizm

Zakłada, że istnieją tylko rzeczy pojmowane jako przedmioty konkretne tj. ciała i osoby - nie ma innych kategorii bytu. Dla reisty rzecz jest atomem. Rzeczywistość to agregat rzeczy cielesnych.

Energetyzm

Jeden rodzaj substancji budującej świat. Jest nią energia. Podstawowym pojęciem w przyrodoznastwie jest energia., bo pozwala wyjaśnić wszystkie zjawiska w przyrodzie. To co psychiczne postrzegane jako coś wtórnego., pochodzącego od energii. rzeczywistość to agregat kwantów energii.

Intuicjonizm i mistycyzm

Mistycyzm - termin zbiorowy dla różnorakich form poznania skupionych na pozyskaniu absolutnej jedności z Bogiem albo niosetowym absolutem

Intuicjonizm - przekonanie o wyjątkowo doniosłej roli w procesach poznawczych oraz w innych procesach poznania, szczególnie w refleksji i myśleniu dyskursywnym.

Nominalizm

Przeczy istnieniu przedmiotów i pojęć ogólnych, nazwy ogólne nazywane są jako indywidua, byty konkretne lub ich zbiory w sensie kolektywnym

Konceptualizm

Przeciwstawia się realizmowi, pojęciowemu i skrajnemu nominalizmowi, czasem bywa nazywany jako umiarkowany nominalizm

Substancja a przypadłości

Substancja ma charakter bytu samodzielnego, który poniekąd „istnieje sam w sobie” i wśród zmieniających się określeń pozostaje ten sam. Własności, które się w substancji zmieniają, mają charakter bytu niesamodzielnego. „Nie istnieją same w sobie”, lecz są tylko czymś innym, w substancji. Owe niesamodzielne własności nazywamy przypadłościami. Stosunek między substancją a przypadłością jest stosunkiem między aktem a potencją. Substancja znajduje się w potencji względem przypadłości. Te ostatnie są aktami, które określają substancję. Obie strony wzajemnie się przy tym warunkują: substancja jest rzeczywista tylko w określeniu przypadłościowym; przypadłości są rzeczywiste tylko w substancji. Stosunek zachodzący między substancją a przypadłością możemy nazwać stosunkiem dialektycznym. Zjawisko ma charakter czegoś przypadłościowego. Substancja jawi się w swoich przypadłościach. Z krowy widzimy jej wielkość, kształt, barwę, jej ruch; odbieramy jej obecność powonieniem i słuchem. Substancja ukazuje się w swoich jawiących się przypadłościach. Za pośrednictwem przypadłości dowiadujemy się jakiego substancja jest rodzaju.

Materia i forma

Przy zmianie przypadłościowej dokonuje się w substancji jako potencjalnym, niezmiennym podłożu przejście od jednej (przypadłościowej) własności aktu do innego, przeciwnego. Arystoteles doszedł do wniosku, że Przy każdej zmianie musi istnieć podłoże, które trwa; podłoże to zachowuje się jak potencja względem zmiennych własności aktu. Zmianę przypadłościowa należy zatem traktować jak różnicę miedzy aktem a potencją. to podłoże nie ma żadnych cech przypadłościowych, bowiem cechy przypadłościowe są cechami w ramach substancji. Podłoże to trwała podstawa zmiany substancjalnej. Arystoteles zatem MATERIĘ nazywa ostatecznym, nie określonym ale dającym się określić źródłem wszystkich substancji naturalnych, bierno-potencjalną zasadą nie określonej określalności. Forma substancjalna jest to substancjalna własność aktu. Jest to własność materii jako substancjalnej rzeczywiostości w ramach określonego gatunku (nadaje pełnię bycia lwem, bycia dębem). Jest aktem, przez który substancja jest tym, czym jest. Jest to ontologiczna Arystotelesowska teoria hilemorfizmu ( gr. hyl - materia morphe - forma)

Istota a istnienie

Samo Istnienie jest najdoskonalsze ze wszystkiego, ma się bowiem do wszystkiego jak jego akt, jest aktualizacją wszystkich rzeczy. Istnienie jest zaktualizowaniem wszelkich aktów i doskonałością wszelkich doskonałości. Istota nie oznacza pozytywnej pełni sensu jakiejś substancji, lecz pewną określoną negatywność. Istota przyjmuje w sienie akt istnienia jako zaktualizowanie wszelkich aktów i doskonałość wszelkich doskonałości, jest w ten sposób przyjęty i ograniczony w systemie bierno-potencjalnych istot. Ów system istot różnicuje go na mnogość ograniczonych, skończonych bytów, tworzących wszechświat. Każda substancja jest zatem jednością aktu istnienia i istoty, oznaczającą jedność aktu i potencji.

istnienie

forma właściwość

istota substancja przypadłość

materia to co zewnętrzne

to co konkretne

Transcendentalia

Transcendentalia (łac. transcendere - przekraczać) są to przymioty, które przekraczają kategor5ie. Kategorie (w rozumieniu ontologii klasycznej) są najogólniejszymi jednoznacznymi przymiotami. Transc. przekraczają każdy rodzaj określonej przedmiotowości. Dlatego nie są one jednoznaczne wieloznaczne, mają bowiem tyle znaczeń, ile jest kategorii. Transcen. określają pierwotnie substancję, a wtórnie kategorie przypadłościowe. Pierwszym spośród transc. jest przymiot istnienia. Przymiot ten przekracza rzeczywiście każdą kategorię i każdy określony zakres przedmiotowy. Pozostałe transc. nazywano często własnościami (bytu), ponieważ wynikają zawsze i w sposób konieczny z bytu i są dane z bytem. Istnieje przy tym zasada zamienności transce. Scholastycy mówili: Wszelki byt jest jednością, byt i jedność są zamienne. Pozostałe tr. są to: 1. jedność (każdy byt jest jednością) 2. Prawdziwość 3. Dobroć (doskonałość) 4. Piękno (naturalność)

Dowód ontologiczny

- za istnieniem absolutu; w istocie najdoskonalszej mieści się atrybut istnienia. Istota najdoskonalsza, ale nie istniejąca, jest mniej doskonała od istoty najdoskonalszej, a więc nie jest istotą najdoskonalszą.

Dowód kosmologiczny

Każda zmiana w świecie ma swoją przyczynę, ale ten łańcuch przyczyn nie może ciągnąć się w nieskończoność Musi więc istnieć I przyczyna sprawcza, która nie posiada swojej przyczyny, a tą przyczyną jest Bóg.

Monizm, dualizm, pluralizm

Monizm materialistyczny

Monizm spirytualistyczny

Empiryzm genetyczny

Teoria aktu i potencji

Empiryzm metodologiczny

Aprioryzm genetyczny

Aprioryzm metodologiczny

Fenomenologia

Pojęcie pewności

Pewność podmiotowa i przedmiotowa

Pewność spontaniczna i naukowa

Pewność bezpośrednia i pośrednia

Pewność metafizyczna, empiryczna i moralna

Sceptycyzm, dogmatyzm i krytycyzm

Kryteria prawdziwości i pewności

Pojęcie bytu

Problem granic poznania

Pojęcie niesamodzielnej zasady bytu

Zagadnienia ontologii

Fenomenizm i fenomenalizm

Realizm radykalny i umiarkowany

Realizm bezpośredni i pośredni

Percepcjonizm i interpretacjonizm

Zagadnienie uniwersaliów (powszechników)

Realizm pojęciowy przesadny

Realizm pojęciowy umiarkowany

Klasyczne pojęcie prawdy

Koherencyjna teoria prawdy

Konsensualna teoria prawdy

Pragmatyczne pojęcia prawdy

Koncepcja prawdy Maxa Blacka

Substancja a agregat

---