Rewolucja burżuazyjna - określenie używane przez marksizm w stosunku do rewolucji antyfeudalnych, kierowanych przez burżuazję i zmierzających do ukształtowania ustroju kapitalistycznego; jej gł. siłami są przedstawiciele burżuazji, a także - zdaniem marksistów - przejściowo, rzemieślnicy, formujący się proletariat i chłopi; jej przyczyną są narastające sprzeczności między rozwojem sił wytwórczych a feudalnym typem stosunków produkcji, co prowadzi z kolei do konfiktu klasowego w sferze ekonomicznej, polit. i społ. między formującą się, dynamiczną burżuazją a klasą feudałów, starających się utrzymać dotychczasowe stosunki; burżuazja dąży do stworzenia scenatralizowanego państwa opartego na zasadach demokratycznych i wprowadzenia nowych stosunków własnościowych; przykładami r.b. były m.in. rewolucja franc. 1789-99, wojna amerykańska o niepodległość 1776, rewolucja lutowa w Rosji 1917.

Można zauważyć 3 kierunki rozwoju w Europie 16 wieku:

• prowadzący do powstania monarchii absolutnej a więc stopniowe wzmacnianie władzy królewskiej

• prowadzący do powstania społeczeństwa kapitalistycznego

• prowadzący do anarchii poprzez osłabianie władzy królewskiej

W Anglii stopniowo kształtował się podział na bogatą część południowo-wschodnią i wschodnią oraz biedną zachodnią i północną z Walią. Na wsi cały czas trwało ogradzanie, co powodowało powstawanie taniej siły roboczej wywodzącej się z dawnego biednego chłopstwa.

1638 - bunty chłopskie skierowane przeciwko ogradzaniu

Za Karola I nastąpił kryzys przemysłowy, upadały fabryki sukiennicze, co było spowodowane monopolami, ograniczeniem liberalizmu handlowego i kryzysu na kontynencie. W przeciwnej sytuacji znajdował się przemysł węglowy, który rozwijał się bez przeszkód, pobudzony dodatkowo wzrastającym niedoborem drewna. Wzrasta rola gentry i średniej mieszczańskiej burżuazji. Te właśnie grupy społeczne prą do rewolucji przy jednoczesnym kryzysie dawnej arystokracji, która popiera dawne feudalne powinności. Rozwijał się purytanizm (uważający feudalizm za zło, głoszący postawę aktywną mimo uznawania determinacji losu ludzkiego) (kalwinizm) w swoich 2 odmianach:

• prezbiterianie - wywodzili się z bogatych warstw społecznych, byli zwolennikami czystego kalwinizmu. Występowali przeciwko Kościołowi Anglikańskiemu, opanowanemu przez monarchistów.

• independenci - ruch głoszący niezależność religii od wszelkich naleciałości, propagowali swobodę religijną i decentralizację kościoła

Konflikt między parlamentem a królem zrodził się za czasów Jakuba I. Król ten chciał zbudować monarchię absolutną a przyzwyczajony do warunków rodzinnej Szkocji pominął w swych planach klasy średnie społeczeństwa. Sprzeciw parlamentu wywołały próby ożenku syna Karola z infantką hiszpańską.

1621 - rozpędzenie parlamentu przez Jakuba I i pozostawienie Anglii na uboczu polityki europejskiej a więc i wojny trzydziestoletniej. W kraju znaczenia nabrał ks. Buckingham

1625 - królem zostaje Karol I, który jednak nie potrafi dalej uczestniczyć w polityce europejskiej. Niefortunnie zakończyła się próba poparcia Richelieu a co za tym idzie wystąpienie przeciw hugenotom co wywołało oburzenie w kraju. Król musiał ustąpić i zawrzeć sojusz z hugenotami. Jednocześnie w wyniku konfliktów wewnętrznych zamordowany został ks. Buckingham, na co król odpowiedział rozwiązaniem parlamentu (1929). Rozpoczął się trwający do 1640 okres samodzielnych rządów Karola I. Nastąpił wielki uścisk podatkowy, wprowadzano podatki bez zgody parlamentu, które uderzyły głownie w gentry i yeomanów, czyli bogate chłopstwo. Masowo odmawiano płacenia podatków, co spowodowało spadek dochodów skarbu.

Bunt miał początek w Szkocji, gdzie faworyt króla, arcybiskup Canterbury, Laud, próbował zniszczyć kościół prezbiteriański. Szkoci porwali za broń. Królowi zabrakło pieniędzy na walkę i był zmuszony zwołać parlament aby ten przegłosował nowe podatki (nie mógł ich wprowadzić zarządzeniem, ponieważ spowodowałoby to rozszerzenie rebelii purytańskiej także na obszary Anglii).

1640 - zwołanie parlamentu, w którym większość mieli purytanie. Sprzeciwia się on polityce króla i zostaje rozwiązany (krótki parlament)

1640 - klęski na froncie i odmowa pożyczki ze strony City zmuszają króla do zwołania nowego parlamentu (tzw. Długiego) . W nowym parlamencie większością znowu dysponują purytanie, a ich przywódcą zostaje John Pym. Wkrótce parlament skazuje na śmierć głównego doradcę Karola I, Strafforda. W tym czasie zawarto pokój ze Szkocją ale wybuchła wojna z Irlandią. To zablokowało armię królewska potrzebną do szantażowania parlamentu. W nim tymczasem wzrastała rola Oliwiera Cromwella. On i Pym ogłosili tzw. Wielkie Napomnienie, czyli zbiór występków królewskich od czasu objęcia tronu. Ta rezolucja przeszła tylko kilkoma głosami co uwidoczniło rozłam w parlamencie. Jednocześnie uchwalono podatki na wojnę z Irlandią, co mogło zapewnić sukces królowi. Ten jednak znowu złamał prawo i wydał rozkaz aresztowania przywódców opozycji. Ci, wcześniej ostrzeżenie, zdołali się ukryć i podburzyli Londyn, co zmusiło króla do opuszczenia stolicy.

• króla poparli wielcy feudałowie ze swoimi dzierżawcami, kościół anglikański; północ i zachód Anglii; „kawalerowie"

• za parlamentem opowiedzieli się gentry, yeomeni, kupcy, handlarze; wschód i południe Anglii; „gołe głowy"

1642 - wybuch wojny i początkowe sukcesy królewskie

1644 - Szkoci włączają się do walki po stronie parlamentu a Cromwell tworzy Armię Nowego Wzoru, składającą się z fanatycznych prezbiterian a charakteryzującą się wysokim morale. Oddziały żelaznobokich, kawalerzyści, którzy mieli sprostać doskonałej jeździe królewskiej.

1645 - bitwa pod Naseby w której rozgromiono oddziały królewskie

1647 - w ręce rebeliantów wpada Karol I; zarysowuje się podział na prezbiterianów, którzy nie dążą do dalszych reform mimo posiadania większości w parlamencie oraz independentów, dla których stan zaistniały był tylko etapem w kształtowaniu wolnego państwa.

1648 - wybucha kontrrewolucja opowiadająca się za królem

1648 - wypędzenie posłów prezbiteriańskich z parlamentu; powstanie parlamentu kadłubowego

1649 - ścięcie króla Jakuba I

1649 - pacyfikacja Irlandii

1650 - pacyfikacja Szkocji

1651 - Akt Nawigacyjny (Zezwalał on na dowóz towarów do Anglii jedynie na statkach pod banderą angielską lub banderą kraju, z którego pochodzi towar.)

1653 - rozpędzenie parlamentu kadłubowego; Cromwell lordem protektorem Anglii

1658 - umiera Cromwell a jego syn nie daje sobie rady. Na tron powołany zostaje Karol II. Początkowo nie ma konfliktów pomiędzy nim a opanowanym przez rojalistów parlamentem. Niesnaski rozpoczęły się gdy król zaczął otwarcie popierać katolików, przeciw czemu buntowali się, teraz wspierający króla gentry i burżuazja (połączyli się z królem bo bali się wpływów lewicy rewolucyjnej). Karol II prowadził politykę merkantylistyczną i jeszcze bardziej zaostrzył Akt Nawigacyjny. Karol II szukając porozumienia z Ludwikiem XIV chciał wprowadzić ustawowe równouprawnienie katolików na co parlament odpowiedział tzw. Test Act, zakładającym, że tylko anglikanie mogą być urzędnikami.

W parlamencie wykształciły się 2 skrzydła, w konflikcie o prawo do korony dla Jakuba II:

• Wigów głoszących wyższość parlamentu nad królem

• Torysów nie uznających prawa parlamentu do mieszania się w sprawy króla

1685 - umiera Karol II a królem zostaje jego brat Jakub II, który jako katolik nie przestrzega Test Act i stosuje represje wobec zwolenników Wigów. Działania przeciw kościołowi Anglikańskiemu zwróciły przeciwko niemu także torysów. Opozycja liczyła, że król nie pozostawi męskiego potomka ale po narodzinach dziecka z katolickiej matki te rachuby wzięły w łeb.

1688 - Chwalebna rewolucja; na króla zostaje powołany Wilhelm Orański, mąż Marii, córki Jakuba II z protestanckiej matki.

---