Powstanie Stanów Zjednoczonych
Amerykę północną kolonizowały w zasadzie cztery kraje: Hiszpania, Holandia, Anglia i Francja. Hiszpanie zajęli jednak tylko Meksyk i południową część obecnych USA (Kalifornia, Teksas), zresztą nawet dziś łatwo zauważyć wpływy kultury hiszpańskiej na tamtych terenach, na przykład wiele miast ma hiszpańskie nazwy, jak San Francisco czy Los Angeles. Holendrzy z kolei założyli w XVII wieku kolonie zwane Nowymi Niderlandami, jednak po przegranej wojnie z Anglią musieli ustąpić. Ameryka została więc skolonizowana przez dwa wielkie mocarstwa europejskie: Anglię i Francję.
Łatwe początki
W 1607 roku Anglicy docierają na wschodnie wybrzeże Ameryki, zakładają też pierwszą osadę - Jamestown. Francuzi opanowali dzisiejszą Kanadę, tereny od rzeki św. Wawrzyńca do Wielkich Jezior, jednak stopniowo posuwali się także na południe. Brytyjczycy na swej drodze napotkali rdzenną ludność tego terenu - Indian. Tubylcy byli jak najbardziej pozytywnie nastawieni do Europejczyków, niejednokrotnie udzielając im pomocy. Przybysze niestety nie odwzajemniali gestów Indian, spychając ich na zachód, w kierunku prerii i gór, czyli zdecydowanie trudniejszych ziem do życia.
Kolonie
W połowie XVIII wieku Anglicy mieli już trzynaście kolonii w Ameryce, w których mieszkało wówczas około dwóch milionów ludzi. W "stanach początkowych" (jak nazywano pierwsze kolonie) panowała równość, braterstwo, tolerancja religijna. Nie istniał znany z Europy problem z podziałem na stany, tu podział był prosty - na biednych i bogatych, choć różnice między tymi pierwszymi i drugimi nie były zbyt duże. Z biegiem lat kolonie coraz bardziej się usamodzielniały, nie podobało się to Anglii, która chciała zachować pełną kontrolę nad terenami za oceanem. W tym celu m.in. nałożyła cła na towary sprowadzane przez kolonie, oraz nakazała nabywanie towarów wyprodukowanych jedynie w Wielkiej Brytanii. Kolonie zbuntowały się. W 1773 roku do Bostonu przybył statek z transportem angielskiej herbaty, koloniści wdarli się na pokład i wrzucili cały ładunek do wody. To wydarzenie nazwane zostało "bostońskim piciem herbaty" i było bezpośrednim powodem wybuchu wojny z Anglią. Na Boston nałożone zostały kary, zwołano więc w 1774 roku Kongres Kontynentalny, który poparł buntowników i zarządził dalszy bojkot angielskich produktów. Rok później miało miejsce pierwsze starcie zbrojne kolonistów i brytyjskiej armii pod Lexington, wkrótce potem po raz drugi zebrał się Kongres Kontynentalny w Filadelfii, który zdecydował się prowadzić wojnę z Wielką Brytanią, dowódcą wojsk kolonialnych wybrano Jerzego Waszyngtona.
Wojna
Zebrał się komitet, któremu przewodził Tomasz Jefferson. Ów komitet stworzył Deklarację Niepodległości, która mówiła m.in., że wszyscy ludzie narodzili się z niezmywalnymi prawami, do życia, wolności itp., oraz, że wszyscy obywatele są sobie równi. Czwartego lipca 1776 roku Kongres zatwierdził dokument, który w zasadzie potwierdzał stworzenie nowego państwa - Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Obywatele nowo powstałego kraju musieli sobie jeszcze tylko wywalczyć niepodległość. Armia amerykańska nie mogła równać się z wojskiem brytyjskim do czasu, kiedy Jerzy Waszyngton zreorganizował wojsko. W 1777 roku armia pod dowództwem przyszłego prezydenta zwyciężyła z oddziałami angielskimi pod Saratogą. Wówczas Wielka Brytania postanawia użyć podstępu, aby złamać opór Amerykanów. Wykorzystali swoją flotę do zablokowania portów, wiedząc, że USA żadnej floty nie posiada. Wtedy na pomoc przychodzi im Francja, która jako pierwsza uznaje nowo powstałe państwo oraz rozpoczną wojnę morską z Anglią. W 1781 Anglicy ponoszą ostateczną klęskę pod Yorktown, traktat pokojowy podpisano w Wersalu w 1783 roku. Wielka Brytania uznaje niepodległość USA oraz zobowiązuje się do oddania terenów od Missisipi do Kanady.
Polacy
Dużym uznaniem w Ameryce cieszą się postaci polskich generałów mających udział w walce o niepodległość. Pierwszym z nich jest Tadeusz Kościuszko, który organizował wojska inżynieryjne, brał udział w oblężeniu Saratogi. Drugim jest Kazimierz Pułaski, stworzył on oddział zwany później legionem Pułaskiego, który zapoczątkował kawalerię amerykańską. Dowodził w zwycięskiej bitwie pod Charleston.
Konstytucja
Podstawą konstytucji była Deklaracja Niepodległości, dokument, który podpisano w 1776 roku. Konstytucję Stanów Zjednoczonych natomiast zatwierdzono w 1788 roku. W tym najważniejszym akcie prawnym po raz pierwszy zastosowano zasadę trójpodziału władz, utworzoną przez oświeceniowego myśliciela Monteskiusza. W 1789 roku miały miejsce pierwsze wybory, które wygrał Jerzy Waszyngton.
Rewolucja francuska 1789-1799
Informacje ogólne
Rewolucja francuska 1789-1799, Wielka Rewolucja Francuska, okres rozruchów, powstań i zamachów stanu, które doprowadziły do upadku monarchii i ustroju stanowego we Francji. Bezpośrednią przyczyną był kryzys finansowy państwa, pośrednią rozwój racjonalistycznej filozofii Oświecenia i związane z nią aspiracje polityczne stanu trzeciego (głównie burżuazji i mieszczaństwa).
Zwołanie Stanów Generalnych
Zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych, które 17 czerwca uznały się za Zgromadzenie Narodowe (wyróżnili się w nim m.in.: M.J. La Fayette, G.H. Mirabeau, E.J. Sieyès), a 9 lipca ogłosiły się Konstytuantą, doprowadziło do ostrego kryzysu politycznego.
14 VII 1789 ludność Paryża zdobyła Bastylię. Data ta stała się symbolem rewolucji. 26 VIII 1789 ogłoszono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, a we wrześniu 1791 przekształcono Francję w monarchię konstytucyjną, likwidując również powinności feudalne i przywileje kościelne. Wprowadzono ordynację wyborczą opartą na zasadzie cenzusu majątkowego i przeprowadzono nowy podział administracyjny państwa.
Znaczny wpływ na bieg wydarzeń zaczęły wywierać kluby polityczne. Nastąpiła radykalizacja postulatów rewolucjonistów. Od października 1791 władzę sprawowali żyrondyści, którzy doprowadzili w kwietniu 1792 do wojny z Austrią, w sierpniu uwięzili króla.
Ogłoszenie republiki i stracenie króla
Po przekształceniu zgromadzenia prawodawczego w Konwent Narodowy, 22 IX 1792 proklamowano republikę, a 21 I 1793 stracono króla, w następstwie czego powstała koalicja państw europejskich przeciw Francji, a w kraju wybuchły powstania monarchistyczne.
Powstanie Komitetu Ocalenia Publicznego
Po dojściu do władzy jakobinów 31 V 1793 (M. Robespierre, G.J. Danton, C. Desmoulins, J.P. Marat) nastąpił okres dyktatury i terroru. Powołany 6 IV 1793 Komitet Ocalenia Publicznego stał się faktycznym rządem. 24 VI 1793 uchwalono nową demokratyczną konstytucję, która nie weszła w życie.
Eliminacja całej opozycji (żyrondystów, hebertystów, grupy Dantona i in.), kryzys ekonomiczny (próba wprowadzenia maksymalnych cen i minimalnych płac) i pogłębienie terroru doprowadziły 27 VII 1794 do zamachu termidoriańskiego i upadku dyktatury jakobinów. Przywrócono pełną swobodę w gospodarce i handlu, spacyfikowano próby powstań ze strony sankiulotów i rojalistów.
Dyrektoriat i zamach 18 brumaire'a
W sierpniu 1795 uchwalono nową konstytucję, w wyniku której władzę sprawował dyrektoriat (5 dyrektorów). Wzrost znaczenia wojska, nieudolne rządy dyrektoriatu i próby spisków rojalistów oraz grupy F.N. Babeufa, doprowadziły do zamachu 18 brumaire'a (9 XI 1799), w wyniku którego rządy objął generał Napoleon Bonaparte, jako pierwszy konsul.
Rewolucja zniosła porządek feudalny, wprowadziła równość wobec prawa, wolność słowa i wyznania, doprowadziła burżuazję do władzy. Jej idee wywarły ogromny wpływ na całą Europę, przyspieszając proces tworzenia się nowoczesnych państw narodowych. Jednocześnie doprowadziła do ogromnych strat ludzkich i znacznego zniszczenia dziedzictwa kulturalnego.
Wojna domowa w Anglii
Monarchia ang. XVI/XVIIw. przeżywała okres rozkwitu gosp., kulturalnego i politycznego. Szczególnie w gospod. ang. nastąpił gwałtowny rozwój związany z rozbudową posiadłości gosp. Rozwijało się sukiennictwo, prze. węglowy i metalurg. W I poł. XVIIw. w Anglii wykształciły się warstwy społ.: klasa śr.; klasa wyższa; wielka burżuazja handl.-finansowa. Anglia w XVII w. Weszła z nową dynastią na tronie - Stuartów - w osobie króla Jakuba I Stuarta (1603-25). Przyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. Były złożone. W sferze społ.-gosp. - mimo zachodzących zmian w rolnictwie i przemyśle ang. w miastach dalej dominował ustrój cechowy, a na wsi własność feudalna Te średniowieczne pozostałości krępowały rozwój gospod. i funkcjonowanie nowych grup ludności. W stos. religijnych dominował Kościół anglikański, którego głową był król. Coraz więcej zwolenników zdobywał purytanizm (odłam kalwinizmu). Ponieważ król był głową kościoła purytanie występowali pośrednio przeciwko monarsze. Przyczyny polityczne rewolucji miały wielkie znaczenie - Jakub I Stuart i Karol I Stuart (1625-49) mieli skłonności do rządów absolutystycznych. Otaczali się złymi doradcami. Prowadzili niepopularne w społeczeństwie angielskim wojny, a z braku pieniędzy nakładali podatki i cła bez zgody parlamentu. Na tle spraw rel., finans. i polityki zagr. dochodziło do konfliktów z parlamentem, które zostały zapoczątkowane zawarciem w 1603r. uni personalnej Anglii i Szkocji (tron ang. przejęła szkocka dynastia Stuartów). Izba Gmin (niższa izba w parlam. Lond. reprezentowała dążenia klasy śr., której życiowy interes stanowiło ograniczenie monopoli, reglementacji w handlu, rozciągnięcie kontroli nad polityką podatkową państwa. Jakub i Karol byli zwolennikami absolutyzmu. Jakub - 1603-25 bez parlamentu 7 lat, Karol - 1625-49 - 11 lat. W 1628r. parl. przedłożył do króla petycję o prawach, w której domagał się nakładania podatków za zgodą parl. Karol odmówił i rozw. parl. W 1638 r. w Szkocji powstał bunt przeciwko tyrani królewskiej. Trudności(brak funduszy) zmusiły króla do zwołania w 1640 r. 2 kolejnych parl.; I - (krótki) parl. bo po 20 dniach wyniknął konflikt i go rozw. II - zwołano parl. i rozpoczął się okres długiego parl. do 1653r, jednak nie udzielono poparcia Karolowi; 1642r. - pocz. wojny domowej. Na początku zwyciężały wojska króla dopóki nie wystąpił Cromwell (z "armią nowego wzoru"); po wkroczeniu do Londynu na czele swych pułków dokonał czystki w parlamencie. W Izbie Gmin pozostało tylko 50 członków Izba Lordów nie odgrywała większej roli w nowym parl. (później ją rozwiązano (parl. kadłubkowy) 30.I.1649r. - ścięto Karola I Stuarta. 19.V.1649 - Anglia republiką; Cromwell stojąc na czele republiki i armii po pokonaniu lewellerów (zrównaczy) i diggerów (kopaczy) - głoszących zniesienie prywatnej własności rozpoczął podbój Irlandii, którą pragnął przyłączyć do Szkocji oraz połączyć polit. i ekon. do Anglii (W.Brytania). W 1651r. uchwalono akty nawigacyjne-ustawa ta zezwalała na import towarów obcych do Anglii wyłącznie na ang. okrętach. Akt był skierowany przeciwko holendrom; W 1653r. Cromwell - lordem protektorem Anglii; Po śmierci Cromwella nowym protektorem został syn Oliviera - Richard Cromwell, który nieudolnie rządził, zmuszono go do ustąpienia. W 1659r. zwołano nowy parlament, który powołał w 1660r. na tron Karola II Stuarta(1660-85)-ogłosił on amnestię dla zwolenników przemian i utrzymał większość zdobyczy rewoluc. dla burż. i nowej szlachty. W 1679r. przyjęto dokument, który zakazywał więzienia poddanych bez nakazu sądowego.-kończy to okres samowoli król. Następca-Jakub II Stuart (1685-88) był w konflikcie z parl. W 1688r. z inicjatywy opozycji Maria Stuart i Wilhelm Orański przybyli do Anglii. Wojsko i parl. opowiedziało się po ich stronie. Jakub II wyjechał do Francji. Na tron wstąpili Maria i Wilhelm. Przewrót ten został nazwany chlubną rewolucją. Od 1689r. od momentu podpisania przez Marię i Wilhelma Deklaracji Praw Narodu Ang. w Ang. ukształtowała się monarchia konstytucyjna. Wprowadzono zasadę pełnej odpowiedzialności ministrów przed parl. - zmuszało to monarchę do wybierania ministrów z tego stronnictwa parl., które miało przewagę. Konsekwencje rewolucji burżuazyjnej w Ang. były b. duże dla Europy i świata. Do władzy doszły nowe warstwy społ. - burż. i mieszcz. Ukształtowały się podstawy do rozwoju nowych, kapitalistycznych stosunków społ.-gosp. Ukształtował się wzór m. k.;
Kultura oświecenia
Oświecenie to nazwa okresu w dziejach kultury europejskiej, którego początek przypada na koniec XVII, a schyłek sięga początku XIX stulecia. Nazwa ta po raz pierwszy została użyta w Niemczech (Aufklarung) w XVIII w. Mianem Oświecenia określamy także ogół prądów filozoficznych, artystycznych, społecznych i politycznych charakteryzujących się walką z ideologią feudalizmu. Kultura to pojęcie pochodzi z języka łacińskiego i według Encyklopedii Powszechnej PWN oznacza "ogół zasad, reguł i sposobów ludzkiego działania, wytworów ludzkiej pracy oraz twórczości stanowiący zbiorowy dorobek społeczeństw ludzkich". W odniesieniu do Oświecenia pojęcie to będę w szczególności odnosił do takich materii jak np.: filozofia, nauka, sztuka, literatura, myśl polityczna.
Na wytworzenie się nowych prądów kulturowych miały wpływ przemiany gospodarcze i społeczne jakie nastąpiły w Europie w drugiej połowie XVII i na początku XVIII w. Dzięki rewolucji przemysłowej i masowemu napływowi ludności ze wsi, w siłę zaczynają rosnąć miasta. Miasta stają się z czasem głównymi ośrodkami myśli oświeceniowej. Szczególną rolę odegrały na tym polu Londyn, Paryż, Amsterdam, Rzym, Wiedeń, Sankt Petersburg.
Filozofia
Prekursorami nowych trendów filozoficznych byli Rene Descartes (Kartezjusz) oraz Benedykt Spinoza. Kartezjusz (1596-1650) uważany jest za ojca filozofii racjonalistycznej. W swym największym dziele "Rozprawa o metodzie" wyłożył zasady dobrego, systematycznego, uporządkowanego myślenia. Cogito ergo sum - myślę więc jestem, to najbardziej znana maksyma kartezjańska ilustruje założenia epoki. Po raz pierwszy filozofia skupiła się na sposobie poznawania, opartego na rozumowaniu. Oświecenie "odkryło człowieka" . Stanął on w centrum zainteresowań tzw. popularnej filozofii, nauki, sztuki i polityki. Benedykt Spinoza (1632-1677), podobnie jak Kartezjusz, głosił pochwalę rozumu, dowodził iż człowiek jest częścią przyrody. Były to pierwsze sygnały nadchodzących zmian.
Zasadniczą postawą znamienną dla Oświecenia był krytycyzm, odnoszący się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do Kościoła. Postawie tej sprzyjały racjonalizm kartezjański oraz empiryzm.
Racjonaliści, afirmujący prawo do myślenia, jako pierwsi zakwestionowali wiedzę objawioną, dogmaty wiary. Podważyli przez to autorytet religii. W dobie Oświecenia obserwujemy różne stanowiska w podejściu do wiary. Jednym z nich był deizm. Deiści uznawali nakazy etyczne płynące z wiary, nie godzili się natomiast z wyznaniowym ujmowaniem Boga i wiarą w objawienie. Deizm zatoczył bardzo szerokie kręgi wśród ówczesnych elit, deistami byli m.in. Diderot, Wolter. Inny stosunek do sprawy wiary reprezentowali zdecydowanie mniej liczni, ale o wiele bardziej daleko idący ateiści. Na czele z Holbachem uznali oni ideę Boga jako nieuzasadnioną i urojoną. Idea Boga był według nich wynikiem ignorancji człowieka i jego lęku przed siłami przyrody. Ludzie Oświecenia generalnie przeciwstawiali się fanatyzmowi religijnemu i domagali się szerokiej tolerancji religijnej.
Po części przeciwstawnym w stosunku do racjonalizmu prądem był empiryzm. Kładł on nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznania. Zgodnie z tym założeniem człowiek jest kształtowany przez doświadczenie i edukację, gdyż rodzi się jako tzw. tabula rasa (z łać. czysta karta). Prekursorem tego prądu byli angielski filozof Francis de Bacon oraz John Locke (1632-1704). Bliskim empiryzmowi był także sensualizm, pogląd według którego, ˇródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, będące odbiciami rzeczywistości.
Syntezy filozofii empirystycznej i racjonalistycznej dokonał Niemiec Immanuel Kant (1724-1804), formułując myśl iż poznanie odbywa się zarówno dzięki rozumowi jak i doświadczeniu. Ogólną cechą prądów umysłowych epoki był utylitaryzm. O wielkości osiągnięć miała świadczyć ich pożyteczność. Dostrzeżono potrzebę edukacji, odpowiedniego wychowania oraz oświecania ludzi.
Nauka
W okresie tym nauka przeżywała gwałtowny rozkwit. Największym dziełem epoki, wyrażającym w sposób syntetyczny upodobania i poglądy ludzi epoki była Encyklopedia. To 30-to tomowe dzieło powstawało od 1751 do 1772 r. pod redakcją Denisa Diderota. Była to pierwsza próba sklasyfikowania i skoordynowania całej ówczesnej wiedzy. Jej twórcy jak d`Alembert, Monteskiusz, Wolter, Rosseau, Holbach "przemycili" w niej także wiele nowoczesnych idei dotyczących spraw społecznych i politycznych. Podobną inicjatywę podjęli w 1771 r. Brytyjczycy tworząc uzupełnianą do dziś Encyklopedie Brytannica. Ważną rolę odgrywa także Adam Smith (1723-1790) twórca podstaw ekonomii. Duży postęp wykazują nauki przyrodnicze, jest to okres działalności Reaumura, Lavoisiera, Łomosnowa, Linneusza. Dokonano wielu odkryć w medycynie. W matematyce wprowadzono ułamki dziesiętne, rachunek różniczkowy, logarytmy. W fizyce Kepler określa prawa ruchu planet, Newton formułuje prawo powszechnego ciążenia, powstała mechanika. W chemii odkryto tlen, rozkład wody na pierwiastki. Bracia Montgolfier jako pierwsi wzbijają się w powietrze balonem. Rozwija się także oświata. W jej rozwoju ludzie Oświecenia widzieli drogę wiodącą do postępu i szczęścia. Zaczęto odstępować od jezuickiego wychowania młodzieży. Liczne zasługi w tej materii położyli John Locke w "Myśli o wychowaniu" (1693), Condillac, Jan Jakub Rousseau, czy szwajcar Henryk Pestalozzi. Warto też podkreślić powstanie w Polsce Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej tego typu instytucji.
Myśl polityczna
Ówczesna myśl polityczna była przede wszystkim krytyką despotyzmu i ustroju feudalnego. Już John Locke w "Traktacie o rządzie" i "Liście o tolerancji" sformułował zarys oświeceniowej doktryny politycznej. Za wzór do naśladowania uznał ustrój rodzimej Anglii. Od instytucji państwa wymagał zapewnienia jej obywatelom ochrony życia, wolności i własności. Szczególnie znamiennym zjawiskiem dla myśli społeczno-politycznej Francji XVIII w. była działalność Woltera (1694-1778), który w swoich utworach walczyło