Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, podr., s. 222 -230, mapa, s. 224 Oprac. RM
metropolia - państwo zakładające kolonie (np. Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Portugalia)
1. Kolonie Europejczyków w Ameryce Północnej w XVII - XVIII w.
kolonie hiszpańskie (Floryda)
kolonie holenderskie: Nowe Niderlandy u ujścia rzeki Hudson (założenie na wyspie Manhattan osady Nowy Amsterdam w 1625 r.)
kolonie francuskie: Nowa Francja, czyli rejon Zatoki i Rzeki św. Wawrzyńca (francuskie osadnictwo w tym rejonie miało miejsce od wyprawy Jacquesa Cartier w XVI w.), Quebec (zał. w 1608 r.), ujście Missisipi do Zatoki Meksykańskiej (rejon Nowego Orleanu), Luizjana (obszar między rzeką Missisipi a Górami Skalistymi)
kolonie angielskie:
▪ ukształtowanie się w XVII - XVIII w. 13 kolonii wzdłuż wybrzeża atlantyckiego (mapa, podr., s.224)
▪ pierwszą osadą założoną przez kolonistów z Anglii na wybrzeżu atlantyckim Ameryki Północnej było
Jamestown w 1607 r. (na obszarze późniejszej kolonii, a następnie stanu Wirginia)
▪ emigracja do kolonii angielskich purytanów (np. na statku „Mayflower” w 1620 r. - autorzy pierwszej w
historii umowy społecznej - podr., s. 223)
▪ w 1664 r. Anglicy odebrali Holendrom Nowy Amsterdam (odtąd Nowy Jork)
▪ różnice gospodarcze i społeczne między angielskimi koloniami północnymi (gospodarstwa farmerskie) a
południowymi (arystokracja posiadająca wielkie plantacje bawełny i tytoniu, niewolnictwo Murzynów)
2. Konflikty kolonialne w Ameryce Północnej
wyzysk i eksterminacja Indian (np. plemiona Irokezów, Huronów)
wojna siedmioletnia (1756 - 1763), skutki: utrata przez Francję Kanady na rzecz Wielkiej Brytanii
3. Przyczyny wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (rewolucji amerykańskiej)
dążenie 13 kolonii angielskich nad Atlantykiem do uniezależnienia od metropolii (Wielkiej Brytanii)
brak reprezentacji politycznej 13 kolonii w parlamencie brytyjskim
polityka ekonomiczna metropolii sprzeczna z interesami mieszkańców 13 kolonii
wyzysk ekonomiczny kolonii (13 kolonii angielskich nad Atlantykiem) przez metropolię (Wielką Brytanię)
wysokie podatki nakładane przez metropolię (parlament brytyjski) na mieszkańców kolonii: podatki bezpośrednie oraz pośrednie, opłaty stemplowe (obowiązek odpłatnego ostemplowania każdego druku, np. książek, gazet, umowy prawnej, kart do gry, podr., s. 224)
narzucony mieszkańcom kolonii zakaz swobodnego handlu
narzucony mieszkańcom kolonii zakaz produkcji niektórych towarów, hamujący rozwój przemysłu (podr. Cegielskiego i Zielińskiej, tekst źródłowy, s. 343)
„ustawa o herbacie” z 1773 r (Tea Act). - uchwała parlamentu brytyjskiego przyznająca Kompanii Wschodnioindyjskiej (korporacji angielskich kupców, którzy zmonopolizowali eksport towarów z brytyjskich Indii) monopol na import herbaty do kolonii angielskich w Ameryce
„bostońskie picie herbaty” w 1773 r. - grupa mieszkańców kolonii (Bostonu), przebrana za Indian, wdarła się na statki angielskie i wyrzuciła do oceanu znajdujący się tam ładunek herbaty (przeznaczonej do sprzedaży mieszkańcom kolonii)
uchwała parlamentu brytyjskiego z 1774 r. przyłączająca obszar między Appalachami i rzeką Missisipi do brytyjskiej Kanady (tym samym uniemożliwiająca 13 koloniom powiększenie swego terytorium na wschód od Appalachów i kolonizację tego obszaru)
uchwalenie w 1774 r. bojkotu towarów angielskich przez Kongres Kontynentalny w Filadelfii (przez przedstawicieli 12 kolonii)
4. Przebieg wojny o niepodległość (1775 - 1783)
bitwa pod Lexington w 1775 r.
Jerzy Waszyngton: dowódca wojsk kolonii dążących do niepodległości
uchwalenie 4 VII 1776 r Deklaracji Niepodległości, w Filadelfii przez Kongres Kontynentalny 13 stanów założycielskich (została napisana przez Tomasza Jeffersona): wszyscy ludzie rodzą się równi, każdy człowiek ma prawo do wolności, źródłem władzy jest wola ludu, lud ma prawo do zmiany rządu, gdy ten nie spełnia jego oczekiwań i łamie jego niezbywalne prawa, dlatego też mieszkańcy 13 kolonii mają moralne prawo dokonać detronizacji króla Jerzego III, ogłosić niepodległość i utworzyć nowe państwo - Stany Zjednoczone. T. Jefferson chciał także w Deklaracji Niepodległości umieścić zapis znoszący niewolnictwo Murzynów, część członków Kongresu Kontynentalnego nie wyraziła jednak na to zgody.
bitwy: Lexington (1775), Saratoga (1777), Savannah (1779), Yorktown (1781): kapitulacja wojsk brytyjskich gen. Cornwallisa
udział ochotników - cudzoziemców w wojnie o niepodległość: Tadeusz Kościuszko (zbudował fortyfikacje w West Point), Kazimierz Pułaski (zginął pod Savannah), Marie Joseph de La Fayette, baron von Steuben
militarne wsparcie Francji i Holandii
kongres pokojowy w Paryżu w 1783 r.
▪ Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych A. P.
▪ przyłączono do Stanów Zjednoczonych (do 13 stanów założycielskich) obszar znajdujący się
między Appalachami a rzeką Missisipi (mapa, podr., s. 224)
5. „Ojcowie założyciele” (Founding Fathers) - przywódcy Amerykanów w wojnie o niepodległość, twórcy
i pierwsi przywódcy Stanów Zjednoczonych: Jerzy Waszyngton (dowódca wojsk walczących o niepodległość, pierwszy prezydent USA od 1789 r.), Tomasz Paine (jako pierwszy uznał, że celem wojny jest całkowita niepodległość -„Nowy Świat to
ojczyzna wolnej ludzkości”), Tomasz Jefferson (autor Deklaracji Niepodległości, 3 prezydent), Beniamin Franklin (reprezentował Stany Zjednoczone na kongresie pokojowym w Paryżu w 1783 r.), Aleksander Hamilton (główny autor konstytucji), James Madison (autor Karty Praw - 10 pierwszych poprawek do konstytucji, 4 prezydent),
6. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych.
ukształtowanie się ustroju politycznego Stanów Zjednoczonych w wyniku sporu między
federalistami (zwolennicy silnego rządu centralnego - federalnego) i antyfederalistami (konfederalistami -
zwolennikami daleko idącej odrębności poszczególnych stanów)
różnice poglądów na temat niewolnictwa Murzynów między mieszkańcami stanów północnych i południowych (utrzymanie niewolnictwa Murzynów w stanach południowych)
uchwalenie konstytucji 17 IX 1787 r., pierwsza konstytucja w świecie
zasady konstytucji: ▪ wprowadza ustrój polityczny republiki federacyjnej, federacji - państwa związkowego
składającego się ze stanów,
▪ spoiwa federacji: wspólny prezydent, Kongres, waluta, wojsko, polityka zagraniczna i obronna,
podatki, jednolity obszar celny, stany posiadają szeroki zakres odrębnego ustawodawstwa (np.
stany bez niewolnictwa i stany utrzymujące niewolnictwo),
▪ konstytucja Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy w świecie wprowadza zasadę trójpodziału
władz,
▪ prezydent jest głową państwa oraz szefem rządu, powołuje i odwołuje sekretarzy stanu
(ministrów), jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, posiada inicjatywę ustawodawczą, prawo weta
wobec uchwał Kongresu (weto prezydenckie może zostać odrzucone przez Kongres przewagą
2/3 głosów), wybierany na 4 lata w wyborach dwustopniowych i pośrednich (obywatele
wybierają elektorów, elektorzy prezydenta), Kongres może prezydenta postawić w stan
oskarżenia (procedura impeachmentu),
▪ dwuizbowy Kongres składający się z Senatu (po 2 senatorów z każdego stanu wybieranych na
sześcioletnią kadencję, co 2 lata wymienia się 2/3 senatu) i Izby Reprezentantów (wybierana na
dwuletnią kadencję, zasiadają w niej przedstawiciele poszczególnych stanów w liczbie proporcjonalnej
do liczby mieszkańców w każdym z nich: 1 na 30 tys. mieszkańców, obecnie 1 na 500 tys.
mieszkańców),
▪ Sąd Najwyższy - 9 sędziów wybieranych dożywotnio, orzeka zgodność prawa z konstytucją,
rozstrzyga konflikty między organami władzy
uchwalenie przez Kongres w 1791 r. Karty Praw (Deklaracji Praw), czyli 10 pierwszych poprawek do konstytucji (inicjator - James Madison) zawierających gwarancję praw obywatelskich: m. in. nietykalności osobistej i majątkowej (zakaz aresztowania i konfiskaty majątku bez wyroku sadowego), prawo oskarżonego do obrońcy w procesie sądowym, wolność słowa, wyznania, prasy, zgromadzeń, rozdział Kościoła od państwa, prawo do posiadania broni
7. Ideowe podstawy ustroju Stanów Zjednoczonych
liberalizm polityczny i ekonomiczny
idea suwerenności ludu (koncepcja umowy społecznej)
republikanizm
demokratyzm
purytanizm (wraz z etosem pracy i przedsiębiorczości)
idea praw człowieka (np. wpływ angielskiego Habeas Corpus Act z 1679 r.)
idea narodu wybranego (mesjanizm, wiara w stworzenia w Ameryce nowego, lepszego świata -
„Nowy Świat to ojczyzna wolnej ludzkości”, T. Paine)
kolektywizm (umiejętność wspólnego działania dla dobra ogółu)
8. Pierwsi prezydenci USA:
Jerzy Waszyngton (1789 - 1797)
John Adams (1797 - 1801)
Tomasz Jefferson (1801 - 1809)
James Madison (1809 - 1817)
James Monroe (1817 - 1825)
9. Doktryna prezydenta Jamesa Monroe (1823)
Stany Zjednoczone deklarują, że nie będą ingerować w sprawy Europy
Stany Zjednoczone oczekują od państw europejskich przyjęcia zasady nieingerencji w sprawy obu Ameryk
Teksty źródłowe, podr., s. 229 - 230
2