Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.
Spis treści |
Przed Kolumbem
Prawdopodobnie pierwsi ludzie dotarli na kontynent amerykański z Azji przez cieśninę Beringa. Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Ameryki Północnej byli prawdopodobnie Normanowie. W czasach przedkolumbijskich obecny obszar Stanów Zjednoczonych był zaludniony przez co najmniej kilkaset tysięcy ludzi różnych narodowości zwanych później Indianami, tworzących wspólnoty plemienne o różnych poziomach organizacji społecznej. Podstawą utrzymania było myślistwo, rybołówstwo, rolnictwo i zbieractwo. Na kontynencie nie było koni.
Po Kolumbie (1492)
Wszystkie odkrycia geograficzne okresu (jak np. la Empresa de las Indias Krzysztofa Kolumba) były prywatnymi przedsięwzięciami finansowymi osób posiadających patenty odpowiednich władców na przyszły monopol handlowy lub na sprawowanie władzy w imieniu monarchy w odkrytych terenach. Jednak wiele z nich nie miało powodzenia.
W 1497 dopłynął do kontynentu John Cabot, (urodzony w Genui jako Giovanni Caboto), działający na rzecz angielskich handlarzy. Rejon określił "new founde lande" (nowo odkryta ziemia) dzisiaj znany jako Nowa Fundlandia.
W 1513 roku w poszukiwaniu El Dorado wtargnęli w głąb kraju Hiszpanie pod wodzą Juana Ponce de León i nazwali cały obszar Florydą. Następnie zajęli Nowy Meksyk. Na północy wylądowali Francuzi i po założeniu w 1608 roku Quebecu, opanowali rejon Wielkich Jezior i posuwali się wzdłuż Missisipi na południe aż do Luizjany; Holendrzy rozpoczęli ekspansję od ujścia rzeki Hudson i w 1614 założyli Nowy Amsterdam, Szwedzi zajęli ujście Delaware.
Osadnictwo angielskie
Najwięcej kolonii w tym okresie założyli Anglicy. Pierwszą ich kolonią było Roanoke (na obszarze nazwanym Wirginią; obecne miejsce Roanoke leży najprawdopodobniej w Północnej Karolinie), założona w 1586 r. Miasto nie dotrwało do dzisiejszych czasów. W 1607 r. ekspedycja poszukiwania złota wysłana przez Virginia Company założyła kolonię o nazwie Jamestown.
W 1620 grupa angielskich purytan niezadowolona z życia na uchodźctwie w Holandii przystała na ofertę wysłania do kolonizacji Ameryki i osiedliła się w okolicach dzisiejszego Massachusetts, z której z kolei wzięły początek Connecticut (1633), Rhode Island (1636), New Hampshire (1639), Vermont (1791) i Maine (1820). W 1634 powstał Maryland, w 1663 Carolina, w 1664 Anglicy wyparli Holendrów (w zamian Holandia otrzymała Surinam) i przemianowali Nowy Amsterdam na Nowy Jork, w 1732 powstała Georgia. W końcu 1681 Pensylwania założona przez kwakra Williama Penna połączyła zamieszkałe tereny na południu i północy.
Oba obszary różniły się pod względem wyznaniowym, kulturalnym i gospodarczym. Północ była zaludniona przez osadników mieszczańskich (zwykle wyznawców różnych sekt) rozwijających przemysł i handel, na południu przeważała anglikańska szlachta rozwijająca wielkie gospodarstwa rolne, posługując się czarnymi niewolnikami. Poczucie wspólnoty wyrosło w walce z Indianami i Francuzami.
W tym okresie rozwój kultury był raczej skromny, życie kulturalne ograniczało się do objazdowych trup cyrkowo-aktorskich i wędrownych grajków, rozwijało się jednak szkolnictwo - głównie nauki przyrodnicze i techniczne. W 1743 powstało w Filadelfii Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne; w 1636 powstał Uniwersytet Harvarda w Cambridge, w 1693 William and Mary College w Williamsburgu, w 1701 Uniwersytet Yale w New Haven, w 1746 College of New Jersey w Princeton, w 1754 King's College późniejszy Uniwersytet Columbia w Nowym Jorku.
W koloniach (z wyjątkiem Delaware, Maryland i Pensylwanii, które z nadania Króla były własnością prywatną), rządzili gubernatorowie; jednocześnie rozwijały się w nich instytucje przedstawicielskie, które zdobywały coraz większe znaczenie.
Kryzys podatkowy i wojna o niepodległość
Po wojnie z Francuzami, pomiędzy koloniami a metropolią wybuchł spór o prawo nakładania podatków. Rolnictwo wspierane pracą niewolników i rozwijający się szybko przemysł, przynosiły duże dochody. W 1765 parlament angielski uchwalił podatek stempla (opłata za każde pismo urzędowe), a następnie cło na herbatę. W ramach protestu zatopiono transport 342 skrzyń herbaty w porcie bostońskim (1773) rękoma przebranych za Indian Amerykanów (incydent ten stał się znany jako "herbatka bostońska").
Kongres delegatów wszystkich kolonii zorganizowany z inicjatywy Benjamina Franklina w 1774 roku w Filadelfii (Kongres Kontynentalny) uchwalił deklarację praw Amerykanów, mianował wodzem naczelnym Jerzego Waszyngtona i zarządził zbrojenia. Doprowadziło to do walk zbrojnych pod Lexincord i Concord w 1775, które przerodziły się w wojnę o niepodległość. Wydarzenia leżące u podłoża tej wojny znane są także jako Rewolucja amerykańska. W wojnie tej wyróżnili się Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams, James Monroe, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Marie Joseph La Fayette.
4 lipca 1776 r. proklamowano niepodległość (Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych angielskich kolonii w Ameryce).
W 1781 pod Yorktown w Wirginii wojska angielskie doznały ostatecznej klęski. W wyniku tego w 1783 podpisano pokój wersalski, na mocy którego Amerykanie uzyskali niezawisłość, z Missisipi jako zachodnią granicą. Pierwszym prezydentem został Jerzy Waszyngton. Początkowo nowe państwo miało wiele kłopotów finansowych i politycznych. Trwała walka pomiędzy dwoma obozami: Federalistów (późniejszych Demokratów) chcących silnej władzy centralnej i Antyfederalistów (którzy przekształcili się w Republikanów) dążących do zachowania odrębności poszczególnych stanów. Drugą sprawą sporną była kwestia niewolnictwa: na północy Murzyni byli ludźmi wolnymi, natomiast na południu niewolnikami. Na skutek tych sporów dopiero w 1787 uchwalona została konstytucja.
Rozwój USA po wojnie
Wzrost ludności USA |
|
1790 |
3 929 214 |
1800 |
5 308 483 |
1810 |
7 239 881 |
1820 |
9 638 453 |
1830 |
12 860 702 |
1840 |
17 063 353 |
1850 |
23 191 876 |
1860 |
31 443 321 |
|
|
Pomimo kłopotów Stany Zjednoczone rozszerzały się na zewnątrz. W 1803 Thomas Jefferson odkupił od Francuzów Luizjanę, a James Monroe od Hiszpanów w 1821 odkupił Florydę.
W 1812 Anglia podjęła zbrojną próbę przywrócenia statusu kolonialnego Stanów Zjednoczonych, ale bez skutku. Wojna brytyjsko-amerykańska zakończyła się w 1814 pokojem gandawskim na podstawie status quo ante (strony nie rozstrzygnęły kwestii spornych).
W 1823 James Monroe ogłosił słynną doktrynę dotyczącą polityki zagranicznej USA. Doktryna uznawała kontynent amerykański za teren zakazany dla działalności kolonizacyjnej Europy, jednocześnie gwarantowała, że USA nie będą mieszać się do wewnętrznych spraw żadnego z mocarstw europejskich. Była to reakcja na ekspansję rosyjską na północy kontynentu i próby przywrócenia przez państwa Świętego Przymierza władzy Hiszpanii w Ameryce Łacińskiej. W 1845 dokonano aneksji Teksasu, w 1846 przejęto od Wielkiej Brytanii Oregon, w latach 1846-1848 po wygranej wojnie z Meksykiem zdobyto Kalifornię i Nowy Meksyk. Jednocześnie odbywała się ekspansja na zachód - skutek napływu ludności z Irlandii i Niemiec. Konsekwencją tego była eksterminacja ludności indiańskiej, której niedobitki osadzano w rezerwatach (zobacz: wojny z Indianami, Proklamacja do Wielkiego Białego Ojca i wszystkich jego ludzi (http://sources.wikipedia.org/wiki/Proklamacja_do_Wielkiego_Bia%C5%82ego_Ojca_i_wszystkich_jego_ludzi)).
Wojna secesyjna
W tym czasie zaostrzyły się przeciwieństwa pomiędzy Północą, a Południem, które zogniskowały się na kwestii murzyńskiej. Wywoływało to kryzysy polityczne, powstał ruch abolicjonistyczny. Próbowano zawierać różne ugody (m.in. kompromis Missouri 1820, kompromis 1850, ustawa Kansas-Nebraska 1854) jednak nie przynosiły one rezultatów. Przeciwnicy niewolnictwa skonsolidowali się po skazaniu na śmierć i straceniu w 1859 abolicjonisty Johna Browna, który próbował wywołać powstanie murzyńskie.
Wybór przeciwnika niewolnictwa Abrahama Lincolna na prezydenta w 1860 roku spowodował wystąpienie 11 stanów południowych (pod przewodnictwem Karoliny) z Unii (24 pozostały lojalne wobec Waszyngtonu). Stany te utworzyły następnie Skonfederowane Stany Ameryki, zwane Konfederacją, w odróżnieniu od Unii. Rozpoczęła się wojna domowa zwana wojną secesyjną, trwała od 1861 do 1865.
Rozpoczął ją 12 kwietnia 1861 roku atak sił Konfederacji na Fort Sumter w Charleston, w Karolinie Południowej. Mimo ekonomicznej, politycznej i militarnej przewagi Unii, Konfederacja pod dowództwem generałów T.J. Jacksona, J.E. Johnstona i R.E. Lee odnosiła do połowy roku 1862 sukcesy na wszystkich frontach. Nawet wprowadzona w roku 1861 przez Unię blokada wybrzeży Konfederacji okazała się nieefektywna.
20 maja 1862 roku Kongres Unii przyjął ustawę o osadnictwie, która miała przyciągnąć ochotników do walki po stronie Unii. Wkrótce potem nierozstrzygnięta bitwa pod Antietam (17 września 1862), uznana za sukces Unii, skłoniła ją do ofensywy, jednocześnie powodując wycofanie się Wielkiej Brytanii i Francji z mediacji. Przekreśliło to nadzieję Konfederacji na uzyskanie uznania międzynarodowego i pomocy ze strony mocarstw europejskich. W takiej sytuacji prezydent Lincoln postanowił przyspieszyć decyzję o zniesieniu niewolnictwa, wydając proklamację emancypacji, na mocy której zniesiono bez odszkodowań niewolnictwo na obszarze Skonfederowanych Stanów Ameryki.
Decydująca bitwa pod Gettysburgiem (1-3 lipca 1863) zapoczątkowała serię zwycięstw wojsk Unii pod dowództwem generała Ulissesa Granta oraz W.T. Shermana na wszystkich frontach. W drugiej połowie 1863 roku przejęły one kontrolę nad rzeką Missisipi, zdobywając Vicksburg i zajęły stan Tennessee, a w 1864 - Georgię, dzieląc Konfederację na kilka części. Ponowny wybór Lincolna na prezydenta umocnił Unię.
W wojnie secesyjnej, zakończonej bitwą pod Appomattox wzięło udział po stronie Unii około 2 mln żołnierzy (z czego ponad 350 tys. zginęło), zaś po stronie Konfederacji - ok. 1,5 mln (ponad 320 tys. zginęło), obie strony poniosły znaczne straty materialne. W ostatnich jej dniach zginął w zamachu z ręki fanatyka Południa Abraham Lincoln. W 1865 r. uchwalono trzy poprawki do amerykańskiej konstytucji, dzięki którym Murzyni w obrębie całego państwa uzyskali pełnię praw obywatelskich, m.in. prawa wyborcze.
Rezultatem wojny było stworzenie silnej więzi państwowej, która pozwoliła Stanom Zjednoczonym na ekspansję polityczną i olbrzymi rozwój gospodarczy.
W 1862 wszedł w życie Homestead Act (ustawa przyznająca każdemu obywatelowi prawo do uzyskania z ziem nie zamieszkanych na zachodzie działki o pow. 160 akrów), przyśpieszyło to osadnictwo na zachodnim obszarze Stanów Zjednoczonych.
Imperializm
Wzrost ludności USA |
|
1870 |
38 558 371 |
1880 |
50 189 209 |
1890 |
62 979 766 |
1900 |
76 212 168 |
1910 |
92 228 496 |
|
|
Kolejni prezydenci wzorem Monroe uważali, że należy zamknąć Amerykę przed wpływami Europy i wynieść Stany zjednoczone do roli arbitra pomiędzy wszystkimi krajami Nowego Świata. Praktyczną realizacją tej doktryny było sprzeciwianie się utworzeniu Cesarstwa Meksykańskiego przez Napoleona III, odkupienie od Rosji w 1867 Alaski, arbitraż prezydenta Grovera Clevelanda w sporze pomiędzy Wenezuelą i Gujaną Brytyjską. Stany Zjednoczone zaczęły prowadzić politykę imperialną w stosunku do mniejszych krajów kontynentu amerykańskiego. Za prezydentury Williama McKinleya, Stany Zjednoczone stoczyły wojnę kolonialną z Hiszpanią, w wyniku której zdobyły w 1898 Kubę, Guam, Portoryko i Filipiny.
W ciągu kilkudziesięciu kolejnych lat po zakończeniu wojny domowej, USA rozwinęły się w największą potęgę przemysłową świata. Przyjęto 17 nowych stanów. Rozwinięto połączenia kolejowe; dzięki nim połączono brzegi obu oceanów. W gospodarce zaczęto stosować na szeroką skalę energię elektryczną i silniki spalinowe. Szybko zaczęła rozwijać się motoryzacja, m.in. dzięki zakładom Henry Forda, przyczyniając się do rozwoju kraju. Powstały pierwsze gigantyczne korporacje produkujące m.in. stal, maszyny, okręty. Rozwinął się przemysł naftowy, chemiczny, bawełniany, rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego. Dzięki szybkiemu rozwojowi powstały wielkie fortuny: Johna Morgana, Johna Rockefellera, Andrew Carnegie'go. Wzrost gospodarczy w tym okresie przekraczał 10%. Korzystając z kłopotów Wielkiej Brytanii w Wojnie Burskiej Stany Zjednoczone zmonopolizowały budowę Kanału Panamskiego (układ Clayton-Bulwer). Budowę rozpoczęto 1850, zakończono w 1914.
Przez pośrednictwo w wojnie rosyjsko-japońskiej i udział w konferencji w Algeciras weszły Stany Zjednoczone do polityki międzynarodowej jako równorzędny partner mocarstw europejskich. W polityce wewnętrznej wykrystalizował się podział na Republikanów i Demokratów. Dojście do władzy jednego ze stronnictw powodowało zazwyczaj zmianę całej polityki państwowej, oraz zmianę personelu na stanowiskach od najwyższych do najniższych. Ważniejszymi momentami w rozwoju wewnętrznym było wprowadzenie ceł ochronnych na wyroby przemysłowe przez Williama McKinleya w 1890, wysiłki Theodore Roosevelta w kierunku zwalczania korupcji i rządów bogaczy, a także prawo wprowadzone przez Wilsona dotyczące reformy celnej, prawa wyborczego kobiet i prohibicji alkoholowej (która wbrew zamierzeniu pomysłodawców spowodowała rozwój przestępczości).
Pierwsza wojna światowa
Silna pozycja polityczna i gospodarcza Stanów Zjednoczonych zapewniła im decydujący udział w I wojnie światowej. W pierwszych jej latach prezydent Wilson przestrzegał zasady nieinterweniowania w konflikt europejski i próbował pogodzić zwaśnione strony, jednak gdy Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, USA wypowiedziały im wojnę 6 kwietnia 1917. Szybko zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy i wybudowano flotę. Wysłanie korpusu interwencyjnego do Francji spowodowało wygraną ententy. Wilson miał duży wkład w opracowanie traktatu pokojowego. Ogłosił tzw. 14 punktów Wilsona, które stały się podstawą traktatu Wersalskiego. Jednak Kongres nie ratyfikował traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów. Nie uznano też Rosji Sowieckiej powstałej po wojnie. Następni prezydenci uprawiali politykę powrotu do izolacjonizmu.
Lata międzywojenne
Wzrost ludności USA |
|
1920 |
106 021 537 |
1930 |
123 202 624 |
1940 |
132 164 569 |
Pierwsze dziesięciolecie powojenne stanowiło okres świetności Stanów Zjednoczonych. Zarobiwszy krocie na sprzedaży broni przemysł amerykański przeżywał rozkwit. Eksport i inwestycje zagraniczne wzrosły kilkakrotnie, dolar amerykański zyskał status głównej waluty świata. Rząd stosował taktykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w gospodarkę). Rozkwit gospodarczy spowodował wielką falę imigrantów, ludność USA wzrosła o kilkanaście milionów osób.
24 października 1929, nazywanego potem "czarnym czwartkiem" nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku. Był to początek wielkiego kryzysu światowego. Produkcja w USA zmalała o 50%; w 1932 bezrobocie osiągnęło 25%; co czwarty farmer stracił ziemię na skutek zadłużenia. Środki podjęte przez prezydenta Herberta Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.
Jego następca Franklin Delano Roosevelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal). Było to odejście od liberalizmu, banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników; wprowadzono pierwszy w historii system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40 godzinny tydzień pracy, zwiększono zasiłki dla bezrobotnych, zakazano zatrudniania dzieci, ustalono minimalne płace, zalegalizowano związki zawodowe. Działania te przyniosły ożywienie gospodarcze. Jednak prawdziwy przełom w gospodarce spowodował wybuch II wojny światowej i zamówienia na broń.
W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej. W tym samym roku Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Kongres nadal podtrzymywał izolacjonizm i uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936,1937), w których deklarowano nie mieszanie się USA do konfliktów europejskich.
II wojna światowa
W pierwszym okresie II wojny światowej Stany zjednoczone nie angażowały się czynnie w konflikt, wspierając jednak Wielką Brytanię i jej sojuszników (1939 przegłosowano ustawę Lend-Lease Act, uprawniającą prezydenta do udzielania kredytów państwom zaprzyjaźnionym i sprzedaży broni po preferencyjnej cenie). 12 sierpnia 1941 Roosevelt i Winston Churchill podpisali Kartę Atlantycką, definiującą cele i zasady polityki obu państw w trakcie i po II wojnie światowej.
Dopiero 7 grudnia 1941 niespodziewany atak Japończyków na bazę wojskową Pearl Harbor na Hawajach i wypowiedzenie wojny przez Niemcy i Włochy w dwa dni po japońskiej napaści, zmusiły USA do przystąpienia do wojny. Udział militarny około 15 milionów żołnierzy amerykańskich i zaangażowanie potencjału produkcyjnego i finansowego USA, przesądziły o zwycięstwie. Wojska amerykańskie walczyły równocześnie przeciwko Niemcom w Europie zachodniej i przeciw Japoni na Oceanie Spokojnym. Doprowadziły Japonię do bezwarunkowej kapitulacji, po zrzuceniu bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki (6 i 9 sierpnia 1945). Istotny był też udział w lądowaniu w Normandii i zmuszeniu do kapitulacji Niemiec. Prezydent Roosevelt aktywnie działał politycznie biorąc udział w międzynarodowych konferencjach w Casablance, Waszyngtonie, Kairze, Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Dzięki temu USA miało duży wpływ na kształt międzynarodowego ładu w powojennej Europie i na Dalekim Wschodzie oraz utworzenie ONZ.
Lata powojenne
Wzrost ludności USA |
|
1950 |
151 325 798 |
1960 |
179 323 175 |
1970 |
203 302 031 |
1980 |
226 542 199 |
1990 |
248 709 873 |
Koniec wojny Stany Zjednoczone witały jako największa potęga polityczna i przemysłowa na świecie; kolejni prezydenci starali się tę pozycję utrzymać. Prezydenturę objął Harry Truman, zmniejszył armię do pół miliona w 1950. Ogłosił program Sprawiedliwy Ład (Fair Deal), którego celem było objęcie opieką państwową najsłabszych społecznie i ekonomicznie obywateli, jednak nie udało mu się go zrealizować. Przeciwstawiał się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając w 1947 tzw. doktrynę Trumana - politykę powstrzymywania komunizmu. Stany Zjednoczone postanowiły udzielić w 1947 pomocy finansowej odbudowującej się ze zniszczeń Europie (plan Marshalla). Jednak ZSRR, a wraz z nim pozostałe kraje komunistyczne, nie przyjął tej pomocy. Zaczęła się tzw. zimna wojna. W 1949 z inspiracji USA zawiązano pakty wojskowe NATO w Europie, w 1951 ANZUS na Pacyfiku i w 1954 SEATO w Azji Południowo-Wschodniej .
Z obaw przed komunizmem zrodziły się wypaczenia zainicjowane przez senatora J.R. McCarthy'ego polegające na szykanowaniu osób o poglądach lewicowych, w tym wielu wybitnych artystów. Również w celu zneutralizowania ekspansji komunistycznej USA dwukrotnie angażowały się militarnie w konflikty wojskowe na kontynencie azjatyckim, w 1950 w Korei (wojna koreańska) i 1964 w Wietnamie (wojna wietnamska).
W 1952 wybory wygrał republikanin Dwight Eisenhower. Prowadził on politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR (do czego sprzyjała śmierć Stalina). Eisenhower prowadził aktywną działalność dyplomatyczną: odwiedził między innymi Wielką Brytanię, Niemcy, Francję, a nawet zaprosił do USA Nikitę Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu z zestrzeleniem przez Rosjan samolotu U2). Eisenhower położył też kres maccartyzmowi; a w 1954 z jego poparciem Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach.
Kontynuacją reform była prezydentura Johna Kennedy'ego (1960-1963), podczas której doszło do tak zwanego kryzysu kubańskiego związanego rosyjską próbą zainstalowania rakiet jądrowych na Kubie.
Kennedy doprowadził do podpisania 5 sierpnia 1963 w Moskwie układu o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (jego bezpośrednim skutkiem było położenie kresu skażeniom promieniotwórczym); próbował przenieść rywalizację z ZSRR na dziedzinę podboju kosmosu.
lądowanie na księżycu 1969
Klęski i triumfy
Kennedy został zamordowany 1963 w Dallas; okoliczności jego śmierci, badane przez tzw. komisję Warrena, do dzisiaj nie są w pełni jasne.
W kolejnych latach wzmaga się walka o prawa Murzynów. W 1968 zostaje zamordowany pastor Martin Luther King
Lata sześćdziesiąte w kulturze są okresem tzw. dzieci kwiatów, symbolem tego okresu staje się festiwal w Woodstock i wykonawcy tam występujący, między innymi Janis Joplin i Jimi Hendrix.
Lata siedemdziesiąte zaczęły się interwencją zbrojną w Laosie i Kambodży w 1970, będącą kolejnym aktem wojny wietnamskiej, pochłaniającej życie żołnierzy amerykańskich. Z powodu malejącej popularności wojny w społeczeństwie, USA zostały zmuszone do wycofania się z Wietnamu i Indochin. Stany Zjednoczone udzieliły nadto poparcia politycznego Izraelowi w wojnie z państwami arabskimi. Od 1969 rozpoczęły negocjacje z ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych SALT. W 1972 zakończono wojnę w Wietnamie i w 1973 podpisano w Paryżu układ pokojowy.
Administracja Nixona ożywiła kontakty z ZSRR oraz krajami Układu Warszawskiego. Poprawiono również stosunki z Chinami, a w 1972 Nixon złożył tam wizytę. Kres prezydenturze Nixona położyło jego uwikłanie w aferę polityczną Watergate, po raz pierwszy w historii USA prezydent musiał złożyć urząd.
Kolejny przełom w polityce nastąpił za sprawą Jimmy Cartera (1977-1981), który wprowadził do niej zasady obrony praw człowieka. Do jego osiągnięć należy podpisanie w Wiedniu układu SALT II, nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Chinami, a także podpisanie układu w sprawie Kanału Panamskiego. W 1979 podpisano w Waszyngtonie wynegocjowany w Camp David układ pokojowy między Egiptem i Izraelem. Jednocześnie zaostrzeniu uległy stosunki z ZSRR w związku z interwencją radziecką w Afganistanie. Rządy Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego wdrożono program uniezależnienia Stanów Zjednoczonych od importu ropy.
Ronald Reagan i upadek komunizmu
Kolejny prezydent Ronald Reagan dokonał szeregu zmian w polityce wewnętrznej: radykalnie obniżył podatki, zmniejszył inflację i bezrobocie. W polityce zagranicznej przyjął twardy kurs, wspierając różnymi środkami opozycję antykomunistyczną w krajach Europy Wschodniej i w Ameryce Łacińskiej.
W przeciwieństwie do swoich poprzedników, otwarcie sprzeciwiał się reżimowi komunistycznemu na świecie. W 1981 potępił wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Zapoczątkował wyścig zbrojeń przeciw ZSRR, wspierał partyzantów w Afganistanie. ZSRR i prawie cały blok komunistyczny nie dały rady dotrzymać kroku USA i zostały zmuszone do przeprowadzenia demokratycznych przemian.
Czasy współczesne
Następca Reagana, George Bush, (wiceprezydent w rządzie Reagana), wsławił się przeprowadzeniem zwycięskiej operacji "Pustynna Burza" przeciwko dyktatorowi Iraku Saddamowi Husajnowi po jego agresji na Kuwejt), doprowadził do podpisania z ZSRR układów rozbrojeniowych START i podpisania Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu NAFTA. George Bush dwukrotnie odwiedził Polskę.
Po Bushu urząd prezydencki objął Bill Clinton. Skupił się on głównie na polityce wewnętrznej. Doprowadził do wysokiego wzrostu gospodarczego, powstało 20 milionów nowych stanowisk pracy, dochód ludności wzrósł o 15%; nadwyżka budżetowa wyniosła 1300 mld dolarów. W polityce zagranicznej zapoczątkował wiele inicjatyw pokojowych, m.in. w Palestynie, Bośni i Hercegowinie, Kosowie, Irlandii Północnej. Wspierał proces integracji europejskiej. Zgrzytem w jego prezydenturze był skandal obyczajowy z Moniką Levinsky w 1999 tzw. "Afera Rozporkowa".
11 września 2001 USA stały się celem ataku terrorystycznego, samoloty pasażerskie kierowane przez porywaczy-samobójców z al Kaidy uderzyły w obie wieże World Trade Center w Nowym Jorku oraz gmach Pentagonu w Waszyngtonie. Kolejny samolot, który prawdopodobnie miał uderzyć w Biały Dom rozbił się w Pensylwanii.
Zobacz też
