PSYCHOSPOŁECZNE SKUTKI BEZROBOCIA
JAKO PROBLEM POLITYKI SPOŁECZNEJ

Streszczenie

Polityka społeczna określana jest najczęściej jako praktyczne i celowe działania państwa, jego organów i organizacji pozarządowych, skupiające się na szukaniu
i skutecznym wdrażaniu rozwiązań problemów dotyczących dużych grup społecznych.

Podmiotami polityki społecznej nazywamy wszystkie organy, instytucje, organizacje społeczne, które realizują cele i zadania tej dziedziny. Podmioty te mają wymiar globalny, regionalny, krajowy, lokalny. Wydaje się jednak, że z punktu widzenia efektywności działań, głównym podmiotem polityki społecznej jest państwo.

Bezrobocie to sytuacja występująca na rynku pracy, wyrażająca się tym, że liczba wolnych miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób, które tej pracy potrzebują.

Skutkami bezrobocia są poważne problemy społeczne - ubóstwo, przestępczość, przemoc, marginalizacja i wykluczenie społeczne. Zadaniem państwa są działania prowadzące do łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacja osób bezrobotnych.

Słowa kluczowe:

Polityka, społeczeństwo, bezrobocie, patologia, przestępczość, ubóstwo, wykluczenie

Dziedzina pracy

14 100 Politologia

Spis treści

Wstęp 5

Rozdział 1. Polityka społeczna - wymiar teoretyczny i praktyczny 7

1. Polityka społeczna - ujęcia definicyjne i modelowe 7

2. Geneza polityki społecznej 13

3. Funkcje i cele polityki społecznej 16

4. Podmioty polityki społecznej 18

Rozdział 2. Bezrobocie jako zjawisko społeczne 23

2.1. Pojęcie bezrobocia 23

2.2. Przyczyny bezrobocia 27

2.3. Rodzaje bezrobocia 31

2.4. Wielowymiarowy charakter skutków bezrobocia 34

Rozdział 3. Psychospołeczne konsekwencje bezrobocia wyzwaniem dla polityki społecznej w Polsce 41

3.1. Patologie społeczne 41

3.2. Bieda i ubóstwo jako kwestia społeczna 49

3.3. Przemoc w środowiskach dotkniętych bezrobociem 53

3.4. Problem wykluczenia społecznego 60

Rozdział 4. Analiza psychospołecznych skutków bezrobocia na terenie miasta Sierpc 64

4.1.Charakterystyka miasta Sierpc 64

4.2. Skala i struktura bezrobocia w Sierpcu 67

4.3. Patologie społeczne - analiza stanu 75

4.4. Skala biedy w środowisku lokalnym 79

4.5. Aktywność lokalnych podmiotów polityki społecznej w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i jego skutkom 81

Zakończenie 94

Bibliografia 97

Spis tabel 101

Wstęp

Polityka społeczna oparta na określonych wartościach i zasadach może być

postrzegana jako przewodnik działania państwa i władz samorządowych różnych szczebli w celu kształtowania warunków życia ludności, stosunków międzyludzkich
i ogólnych warunków rozwoju oraz harmonizowania i godzenia rozbieżnych interesów różnych grup społecznych. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak
i jej zasady, czyli ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się

podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie

potrzeb. Niektóre zasady polityki społecznej są tożsame z wartościami.

Na początku transformacji gospodarki polskiej pojawiło się masowe i szybko pogłębiające się bezrobocie, które było związane z wieloma czynnikami, w tym także załamaniem się produktu krajowego brutto. Wprowadzenie w Polsce gospodarki wolnorynkowej spowodowało pojawienie się jawnego bezrobocia jako istotnego elementu naszego ustroju społeczno-gospodarczego. W pierwszej połowie lat 90 nastąpił szybki wzrost bezrobocia. Dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak również jego negatywne konsekwencje odczuwane są coraz silniej, nie tylko przez dotkniętą brakiem pracy jednostkę i rodzinę, ale również przez całe społeczeństwo, ponieważ bezrobocie stało się w Polsce nową kwestią społeczną. Trwały brak pracy jest czynnikiem, który ma decydujący wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Bezrobocie powoduje narastanie takich społecznych problemów, jak kwestia ubóstwa, kwestia edukacyjna, kwestia zdrowotna. Bezpośrednią konsekwencją bezrobocia są narastające patologie społeczne, pogłębianie się niepewności społecznej i wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa socjalnego.

Tematem niniejszej pracy są psychospołeczne skutki bezrobocia jako problem społeczny. Praca zawiera informacje o polityce społecznej, bezrobociu, patologiach społecznych często będących skutkiem bezrobocia.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale zostały zawarte definicje polityki społecznej podane z różnych źródeł, omówiono też funkcje spełniane przez politykę społeczną. Została w nim również zawarta charakterystyka międzynarodowych podmiotów polityki społecznej oraz tych funkcjonujących na

terenie Polski (Sejm, Senat, Rząd, sądy powszechne, NIK, ZUS, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy, Komitet Społeczno Polityczny Rady Ministrów, Trybunał Konstytucyjny).

Rozdział drugi to charakterystyka bezrobocia. Omówiono w nim przyczyny, rodzaje oraz ekonomiczne i psychospołeczne skutki zjawiska. Brak pracy lub zatrudnienia w sposób szczególnie negatywny wpływa na ekonomiczną funkcję rodziny. Bieżące dochody to tylko jeden z elementów materialnych warunków egzystencji rodziny. Ograniczenie możliwości materialnego zabezpieczenia członków rodziny wywiera ogromny wpływ na funkcję opiekuńczo-wychowawczą. Do podstawowych kwestii związanych ze społeczno-psychologicznymi następstwami bezrobocia zalicza się: wpływ bezrobocia na postrzeganie samego siebie i to jak zmienia się postrzeganie innych ludzi. Przedłużający się okres bezrobocia może też zjawiska nasilać, ponieważ reakcje na utratę pracy przebiegają zgodnie z określonymi fazami przystosowania się do powyższej sytuacji. Ostatecznie, długotrwałe bezrobocie prowadzi do tzw. wyuczonej bezradności.

W rozdziale trzecim bardziej szczegółowo zostały opisane psychospołeczne skutki bezrobocia, z uwzględnieniem zadań, jakie w tej kwestii ma polityka społeczna. Zostały poruszone takie zjawiska patologiczne jak ubóstwo, wykluczenie społeczne, przemoc. Omówiono przyczyny ich powstawania oraz skutki.

W rozdziale czwartym ukazany jest stopień nasilenia negatywnych skutków bezrobocia na terenie Miasta Sierpc. W tym rozdziale została przedstawiona ogólna charakterystyka miasta, która wywiera wpływ na poziom bezrobocia. Znajdują się tam również informacje dotyczące bezrobocia, biedy, przestępczości na terenie miasta
i powiatu oraz charakterystyka działań podejmowanych przez lokalne podmioty polityki społecznej w zakresie ograniczania bezrobocia i jego konsekwencji.

Literatura wykorzystana do napisania pracy to przede wszystkim pozycje książkowe z zakresu polityki społecznej, ale również stosowne akty prawne i strony internetowe. Do powstania pracy zostały również wykorzystane materiały udostępnione przez Powiatowy Urząd Pracy w Sierpcu, Komendę Powiatową Policji w Sierpcu i Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu.

Rozdział 1

POLITYKA SPOŁECZNA- WYMIAR TEORETYCZNY I PRAKTYCZNY

1.1.Polityka społeczna - ujęcie definicyjne i modelowe

Pojęcie polityki społecznej definiowane jest na wiele sposobów. Zależy to głównie od podejścia autora definicji do celów, metod i zakresu polityki społecznej. Można stwierdzić, że każda definicja polityki społecznej jest odzwierciedleniem tego, w jaki sposób autor rozumie jej funkcje społeczne i zadania oraz wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy. Zazwyczaj wszelkie definicje polityki społecznej zwracają uwagę na warunki bytu, rozwoju oraz współdziałania podmiotów odpowiedzialnych
za sprawną realizację założonych celów.

Polityka społeczna określana jest najczęściej jako praktyczne i celowe działania państwa, jego organów i organizacji pozarządowych skupiających się na szukaniu i skutecznym wdrażaniu rozwiązań problemów dotyczących dużych grup społecznych. W ujęciu leksykalnym politykę społeczną ujmuje się jako planową działalność państwa i występujących z jego ramienia lub współdziałających
z nim organizacji, zapewniającą optymalne warunki rozwoju jednostki i społeczeństwa oraz coraz lepsze i szybsze zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych,
a w szczególności zapewniającą wzrost stopy życiowej i jej korzystne przemiany strukturalne oraz właściwe warunki i stosunki pracy i wypoczynku ludności. Terminem „polityka społeczna” określa się także naukę o celowym oddziaływaniu na istniejący układ stosunków społecznych i przekształcaniu życia ludności.

Kategoria polityki społecznej odnosi się zarówno do dyscypliny naukowej, jak i do praktycznej działalności podmiotów zajmujących się realizacją jej celów i zadań. Przyjmuje się, że termin „polityka społeczna” powstał na przełomie XVIII i XIX w.,
a jego autorstwo przypisuje się francuskiemu myślicielowi i reformatorowi Charlesowi Fourie. Polityka społeczna należy do dyscyplin stosunkowo młodych i dyskusja nad przedmiotem jej badań, metodami badawczymi czy charakterem dociekań naukowych nie jest jeszcze zamknięta. W związku z tym pojęcie polityki społecznej definiowane jest przez wielu autorów w sposób zróżnicowany, aczkolwiek merytorycznie zbliżony.

Samo pojęcie „polityka społeczna” używane jest w dwóch znaczeniach: jako dyscyplina naukowa oraz jako działalność praktyczna, dlatego można mówić o jej dwoistym charakterze. Polityka społeczna jako nauka zajmuje się badaniem zmian zachodzących w społeczeństwie. Diagnozuje kwestie społeczne, opisuje je oraz wyjaśnia przyczyny ich powstawania i wskazuje sposoby rozwiązania. Jak twierdzi Adam Kurzynowski, polityka społeczna jako dyscyplina naukowa jest czynnikiem integracji środowiska naukowego specjalistów zajmujących się upowszechnianiem wiedzy o rzeczywistości i sposobach jej wdrażania i upowszechniania w praktyce społecznej, w tym w dydaktyce. Z uwagi na to, że polityka społeczna kształtuje warunki zaspokajania potrzeb indywidualnych i zbiorowych, wiedza ogólna - teoretyczna jest tu niezbędna, ponieważ ułatwia modernizację i usprawnianie praktyki. Stąd tak dużą rolę przypisuje się w polityce społecznej badaniom obiektywnych warunków bytu społecznego i subiektywnych ocen tych warunków. Bez tych badań nie może powstać dobra teoria polityki społecznej, a bez niej dobra jej praktyka.

Politykę społeczną charakteryzuje interdyscyplinarny charakter. Dyscypliny naukowe najbliżej związane z polityką społeczną i współtworzące ją to między innymi: ekonomia, socjologia, psychologia, prawo, historia, pedagogika, filozofia, politologia, demografia, statystyka. Wiedza z zakresu tych dyscyplin jest istotną podstawą dla kształtowania koncepcji i modeli oraz realizacji polityki społecznej.

Polityka społeczna zarówno jako dziedzina teoretyczna, jak i praktyczna, jest w swej istocie bardzo złożona i wielowątkowa. Trudno jest wskazać jednoznaczną definicję, która obejmowałaby zarówno wymiar praktyczny, czyli działalność socjalną, jak również budowanie teorii polityki społecznej .

Polityka społeczna jest tą dziedziną, która podlega różnym zmianom, trendom, modom, ale także reaguje na pilne potrzeby ludzi, którzy znaleźli się na zakrętach dróg życiowych. Niektórzy autorzy przyznają, że polityka społeczna w Polsce jest niespójna, rozproszona, trudna do ogarnięcia przez jeden zespół badaczy i jeszcze trudniejsza do realizacji zadań przez nieustanną wymianę kadr kierowniczych i coraz szybciej kręcącą się karuzelę zmian personalnych we wszystkich agendach tego resortu, do którego akurat dziś lub jutro zostanie doczepiona polityka społeczna.

Zdaniem wielu autorów definiowanie polityki społecznej jest bardzo trudne
i złożone. Jest to jednak działanie konieczne i niezwykle pożądane zarówno dla teorii, jak i praktycznej realizacji tej dziedziny. Próby tworzenia definicji polityki społecznej przybliżają badaczy tej dziedziny do ujednoliconego rozumienia tego terminu, co
z kolei ułatwić może właściwe i celowe pokierowanie działalnością praktyczną podmiotów.

Polityka społeczna jako działalność praktyczna jest definiowana na wiele sposobów. Wielość definicji bierze się z uwagi na bogactwo aspektów i elementów omawianego zjawiska. W. Szubert zdefiniował politykę społeczną jako „celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury życia. J. Auleytner definiuje politykę społeczną jako „działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych. Antoni Rajkiewicz proponuje traktowanie polityki społecznej jako tej sfery działania państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich. Konstanty Krzeczkowski pisał, że przedmiotem polityki społecznej jest „organizacja społeczna” bądź „struktura społeczna”, a jej zadaniem badanie celowości i charakteru zmian zachodzących w strukturze społecznej pod wpływem celowych działań grup społecznych oraz ciał publicznych. Jan Rosner przez politykę społeczną rozumiał działalność państwa i organizacji społecznych
w dziedzinie kształtowania warunków bytu i pracy, zmierzającą do optymalnego zaspokajania indywidualnych i społecznych potrzeb ludności. Michał Olędzki uważa, że polityka społeczna koncentruje się głównie na praktycznym, optymalizacyjnym aspekcie wywołania pożądanych zmian struktury społecznej, czerpiąc przesłanki
z dorobku naukowego wszystkich dyscyplin zajmujących się zarówno diagnozą, jak
i prognozą.

Na podstawie przytoczonych definicji za najbardziej istotne cele polityki społecznej należy uznać troskę o szeroko rozumiane warunki bytowe, poprawne stosunki społeczne oraz kreowanie prorozwojowych struktur i zachowań. Działalność polityki społecznej zawsze odnosi się do problemów dotyczących dużej grupy społecznej i zawsze zmierza do ich poprawy. Dotyka szeregu ludzkich potrzeb
i oczekiwań. Jej zadaniem jest wspieranie zrównoważonego rozwoju społeczno - ekonomicznego i zapobieganie powstawaniu wszelkich kwestii społecznych, które mogłyby zakłócić ten proces. Należy zwrócić także uwagę na rolę polityki społecznej w kształtowaniu stosunków międzyludzkich, przemianie struktur społecznych oraz optymalnym zaspokajaniu indywidualnych i społecznych potrzeb ludności.

Zakres polityki społecznej, podobnie jak jej definicje , może być ujmowany
w sposób szeroki lub wąski. Ujęcie szersze oznacza, że w zakres polityki społecznej wchodzą wszystkie najważniejsze potrzeby społeczne, bez zaspokojenia których społeczeństwo nie może sprawnie funkcjonować. Chodzi tu o takie potrzeby, jak ochrona zdrowia, edukacja, mieszkalnictwo, kultura, zabezpieczenie emerytalne
i rentowe, potrzeby związane z niepełnosprawnością itp. Ujęcie węższe, które często funkcjonuje w praktyce, określa tę politykę jako politykę socjalną, co oznacza przede wszystkim politykę świadczeń socjalnych w postaci pieniężnej lub usług dla różnych kategorii ludności.

Obszerny zakres polityki społecznej spowodował, że dziedzina ta bardzo często przedstawiana jest jako zbiór polityk szczegółowych: ludnościowej, zatrudnienia, mieszkaniowej, edukacyjnej, kulturalnej i oświatowej, ochrony zdrowia, opieki społecznej, demograficznej, migracyjnej, zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej, ochrony środowiska, prewencji i zwalczania zjawisk patologicznych.

Zasadniczym nurtem polityki społecznej niewątpliwie są kwestie społeczne rozumiane jako zjawiska problemowe, które uniemożliwiają prawidłowy rozwój
i funkcjonowanie społeczne. Aktualnie za najważniejsze kwestie społeczne w skali całego świata uważa się: przeludnienie globu, kłopoty z zatrudnieniem, ubóstwo, głód, degradację środowiska naturalnego, pogłębiające się dysproporcje rozwojowe.
W Polsce jako najistotniejsze kwestie społeczne wymienia się: bezrobocie, ubóstwo, niepewność społeczną, złą sytuację mieszkaniową, problematykę edukacji oraz ochrony zdrowia.

Realizacja polityki społecznej w praktyce państwa opiera się na realizacji różnych modeli, które charakteryzuje to, że: mogą odnosić się do rzeczywistej polityki prowadzonej w różnych krajach oraz mogą powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowić pewne konstrukcje logiczne pożądanych czy też możliwych do realizacji strategii polityki społecznej. W nauce o polityce społecznej zdecydowanie przeważa pierwsze podejście, chociaż jego rezultatem są klasyfikacje, będące bardziej typami idealnymi w ujęciu M. Webera niż typologiami ściśle nawiązującymi do praktyki.

Obecnie funkcjonuje kilkanaście typologii modeli polityki społecznej. Najbardziej znane i najczęściej przytaczane są typologie autorstwa Richarda Titmussa, Normana Furnissa i Timothy Tiltona oraz Gosty Espring - Andersena. Charakterystykę tych modeli przedstawiam poniżej.

R. Titmuss wyodrębnia modele polityki społecznej oparte na wzajemnych relacjach między polityką społeczną i ekonomiczną. Na tej podstawie wyróżnia model marginalny, model motywacyjny, model instytucjonalno - redystrybucyjny.
W przypadku pierwszego modelu, potrzeby indywidualne mają być zaspokajane
w sposób naturalny przez rynek prywatny i rodzinę. Kiedy szwankują te instytucje swą pomoc może doraźnie zaoferować polityka społeczna państwa. Polityka społeczna ma za zadanie nauczyć jak radzić sobie bez pomocy państwa, zmusić do samodzielności
i kreatywności. Model motywacyjny: docenia wysoką rolę wydajności pracy jako środka zaspokajania potrzeb. Natomiast instytucjonalno - redystrybucyjny: dostęp do świadczeń i pomocy według potrzeb.

Z kolei N. Furniss i T. Milton wyróżniają: model państwa pozytywnego (polityka społeczna ma zabezpieczać właścicieli kapitału przed trudnościami
i redystrybucją dochodów poprzez rozwój ubezpieczeń społecznych), model państwa dobrobytu społecznego (polityka społeczna zabezpiecza równe szanse i warunki życiowe), model państwa bezpieczeństwa socjalnego realizowanego poprzez ustalenie minimum dochodu dla wszystkich tworzy społeczeństwo równych szans.

W 1990 roku Espring - Andersen zaproponował zmianę określenia „model” na „reżim” i modyfikując podział Titmussa wyróżnił trzy reżimy: liberalny (świadczenia przysługują tylko najbiedniejszym, pomoc państwa jest ostatecznością, nadmierna opiekuńczość i pomocniczość państwa mogą prowadzić do osłabienia motywacji do pracy), konserwatywno - korporacyjny (ścisłe uzależnienie praw do otrzymania pomocy i wysokości świadczeń od statusu danej osoby na rynku pracy), socjaldemokratyczny (polityka społeczna powinna obejmować wszystkich obywateli, usługi socjalne i świadczenia na poziomie odpowiadającym klasie średniej).

Aby działania polityki społecznej cechowały się wysoką skutecznością i były trafnie dobrane do kwestii społecznej, z którą mają się zmierzyć niezbędne okazuje się właściwe dostosowanie stylu realizacji. W literaturze przedmiotu wymienia się cztery style realizacji polityki społecznej: styl wyzwalający, styl opiekuńczy, styl bodźcowy, styl rygorystyczny. Taka klasyfikacja ma charakter uproszczony, przedstawia typy idealne.

W praktyce okazuje się, że w każdym kraju funkcjonuje odmienny system zaspokajania potrzeb społecznych i specyficzne style rozwiązywania kwestii społecznych. Złożoność problematyki nawet samym twórcom typologii stwarza problemy. Istotne jest aby polityka społeczna była wkomponowana w ogół strategii życiowych społeczeństwa. Tylko wtedy skuteczność polityki społecznej
w rozwiązywaniu kwestii społecznych ma szansę być wystarczająca.

1.2. Geneza polityki społecznej

Polityka społeczna jako dziedzina nauki pojawiła się na przełomie XVIII
i XIX wieku, ale elementy polityki społecznej jako praktycznej działalności wywodzą się z dobroczynnej postawy państwa, kościołów i innych podmiotów wobec ludzi ubogich, chorych i bezdomnych. Zorganizowana pomoc osobom starym, ubogim, ochrona bezpieczeństwa obywateli i zdrowia publicznego to kwestie, które pojawiły się już w starożytności. Tak więc źródła polityki społecznej tkwią w odległej przeszłości a historia zjawisk i procesów pomocy społecznej jest o wiele dłuższa niż samo pojęcie.

Przyjmuje się najczęściej, że autorem pojęcia „polityka społeczna” jest francuski myśliciel i reformator Charles Fourier, działający na przełomie XVIII i XIX wieku. W XIX wieku nastąpiło upowszechnienie tego terminu, m.in. dzięki wpływowi kanclerza Niemiec Otto von Bismarcka, którego badacze zagadnienia uważają za twórcę nowoczesnej polityki społecznej.

Tradycyjnie przyjmuje się, że źródłem powstania polityki społecznej była kwestia społeczna, przez którą należy rozumieć zjawiska negatywne, których skala utrudnia normalne funkcjonowanie społeczeństwa lub wręcz mu zagraża.

Początki zinstytucjonalizowanej działalności społecznej pojawiają się
w średniowiecznej Europie za sprawą dobroczynnej działalności kościołów i zakonów. Najdotkliwszą kwestią społeczną owych czasów było ubóstwo. Poza rozdawaniem jałmużny i opieką nad biedotą instytucje kościoły i zakony zajmowały się prowadzeniem szkolnictwa. W średniowiecznej Anglii część dochodów z dziesięciny kościoły przeznaczały na utrzymanie przytułków dla najuboższych i szkolnictwa podstawowego. Także władcy feudalni zobowiązani byli do ofiarności na rzecz biedoty. We Francji najstarszymi podmiotami działalności społecznej były zakony benedyktynów, franciszkanów i dominikanów. W Polsce podobnie jak w Europie Zachodniej, historia działalności organizacji społecznych jest związana z religią chrześcijańską. Kościół katolicki zgodnie z wielowiekową tradycją, był obarczany odpowiedzialnością za sprawowanie opieki nad biednymi, chorymi oraz za edukację. W katolickiej Europie południowej Kościół utrzymywał oddzielne dobroczynne organizacje jak np. szkoły czy szpitale aż po XX wiek, co hamowało rozwój narodowego państwa socjalnego i powoływanie prawnie usankcjonowanych socjalnych służb publicznych oraz kształtowanie odpowiednich obowiązków obywateli.

Uzupełnieniem dobroczynnej działalności kościołów, zakonów i bractw stała się także działalność rozwijających się struktur władz miejskich.

Fundamentalne znaczenie dla ewolucji działalności społecznej miały okresy ożywienia i załamań koniunktury ekonomicznej, gdyż wpływały one decydująco na sytuację społeczną. Taki kryzys koniunktury ekonomicznej miał miejsce w połowie XV w. i pozostawał w ścisłym związku z przemianami struktury własnościowej na wsi i rozpadem tradycyjnych struktur społeczeństwa feudalnego w krajach Zachodu, prowadząc do deklasacji społecznej i pauperyzacji. Pauperyzację pogłębiały jeszcze klęski głodu oraz epidemie i skutki wojen.

Istotny wpływ na formowanie się struktur społecznych miał rozwój kapitalizmu. Ogromna ilość ludzi dotychczas utrzymujących się z pracy na roli zaczęła przybywać do miast w poszukiwaniu pracy w dynamicznie rozwijającym się przemyśle. Społeczeństwa miejskie przestały radzić sobie z masowo pojawiającymi się problemami inwalidztwa, sieroctwa, bezdomności, nędzy i chorób. Instytucje wyznaniowe wobec ogromu problemów także stały się niewydolne. Wystąpiła konieczność rozwiązania tego problemu w inny sposób, a mianowicie przez włączenie się państwa.

W wyniku wielu historycznych procesów w XIX i XX wieku państwo stało się podstawowym podmiotem polityki społecznej.Za charakterystyczne wydarzenia
w państwowej polityce społecznej ówczesnej doby można uznać m.in. wprowadzenie regulacji pracy najemnej w przemyśle (np. zakaz pracy dzieci, skracanie czasu pracy, prawo do urlopu) oraz inspekcji fabrycznej (nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy w przedsiębiorstwach), obowiązku szkolnego oraz obowiązkowych ubezpieczeń społecznych od wypadków przy pracy, chorób, starości i inwalidztwa.

W 1839 roku wprowadzono zakaz zatrudniania dzieci, które nie ukończyły dziewięciu lat (w drugiej połowie XIX w. granica wieku została podniesiona do 12 lat). Z upływem czasu ograniczano także czas pracy, by pod koniec XIX w. zaproponować ośmiogodzinny czas pracy. W wieku XIX pojawiły się także regulacje dotyczące bezpieczeństwa pracy i wysokości płacy. Pierwotnie wynagrodzenie ustalano na wysokości odpowiadającej wartości chleba niezbędnego do przeżycia.
W encyklice papieża Leona XIII Rerum Novarum z roku 1891 pojawia się propozycja tzw. płacy rodzinnej, która miała wystarczać na utrzymanie rodziny oraz prawa do wypoczynku niedzielnego. Inspekcja kontrolująca pracę w fabrykach pojawiła się w pierwszej połowie XIX w. w Anglii, potem w Prusach i Austrii. Prusy jako pierwsze wprowadziły obowiązek szkolny, który rozszerzał się następnie na Niemcy, Austrię, Danię, Szwecję, Norwegię, Szwajcarię, Anglię, Francję i Holandię. Niemcy jako pierwsze państwo wprowadziły obowiązkowe ubezpieczenia od wypadków przy pracy, oraz ubezpieczenia na wypadek choroby.

W XX w. warunki pracy podlegają coraz bardziej szczegółowym regulacjom
i kontroli, rozbudowane są systemy ubezpieczenia społecznego, publicznej edukacji, ochrony zdrowia i budownictwa mieszkaniowego. Za integralną część praw człowieka zaczynają być uznawane prawa socjalne (Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Europejska Karta Społeczna).

W ten sposób z dobrowolnych początkowo działań, pojawiających się
w odpowiedzi na potrzeby społeczne danych czasów wyrastał z biegiem czasu system polityki społecznej w coraz wyraźniej usystematyzowanych formach. Sporadycznie podejmowane środki pomocnicze przeradzały się w stałe, przemyślane formy zmierzające do poprawy jakości życia społeczeństw.

1.3. Funkcje i cele polityki społecznej

Polityka społeczna spełnia dwie podstawowe grupy funkcji: ochronne oraz aktywizujące. Ochrony zawsze wymagali ludzie najsłabsi, znajdujący się w ciężkiej sytuacji materialnej czy zdrowotnej. Funkcje aktywizujące polityki społecznej są narzędziem służącym do poprawy warunków bytu poprzez pobudzanie aktywności społecznej. Funkcje wyrażają się w praktycznych działaniach każdej z polityk szczegółowych tworzących politykę społeczną.

Funkcje polityki społecznej mają równie olbrzymi zasięg co zakres polityki społecznej, a próby definiowania tej kwestii ujawniają duże różnice poglądów samych twórców. Funkcjom jakie ma spełniać polityka społeczna podporządkowane są cele nadrzędne i szczegółowe. Ogólnie można powiedzieć, że zadaniem polityki społecznej jest kształtowanie reguł podziału i ogólnych warunków rozwojowych społeczeństwa przy przestrzeganiu zasady sprawiedliwości społecznej.

Podstawowym celem polityki społecznej jest skuteczne zaspokajanie potrzeb ludzkich w taki sposób, aby umożliwiało to prawidłowy i zrównoważony rozwój społeczeństwa. Badacze zajmujący się polityką społeczną najczęściej wymieniają trzy główne cele polityki społecznej: kształtowanie odpowiednich, tj. na miarę możliwości gospodarczych, warunków pracy i bytu ludności, polega na tym, że każde współczesne państwo musi dbać o tworzenie ogólnych podstaw zapewniających społeczeństwu zaspokajanie swoich potrzeb poprzez pracę zarobkową, a nie pracującym już zawodowo - możliwość utrzymania się z rent i emerytur lub innych świadczeń społecznych. Kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych, oznacza między innymi dążenie poszczególnych podmiotów do kształtowania struktury rodziny zapewniającej zastępowalność pokoleń, odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej, niezbędnych dla realizacji bieżących i strategicznych zadań rozwojowych. Natomiast kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich opartych na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równości szans na starcie życia zawodowego. Rozumieć należy w ten sposób, że państwo tworzy odpowiednie prawa, zapewniające wszystkim obywatelom równe możliwości.

Od wielu pokoleń polityka społeczna zajmuje się głównie problemami dotyczącymi bezrobocia, nędzy i niedostatku oraz chorób. Ze względu na rozmiar
i dotkliwość tych kwestii stały się one priorytetowymi problemami polityki społecznej. Bezrobocie jest często przyczyną ubóstwa, które z kolei ma wpływ na poziom wykształcenia, zły stan fizyczny i psychiczny osób nim dotkniętych oraz ich rodzin. Bezrobocie rodziców jest często przyczyną niepowodzeń dzieci. Ze względu na brak pieniędzy młodzi ludzie nie są w stanie zdobyć odpowiedniego wykształcenia, co powoduje problemy ze znalezieniem pracy i usamodzielnieniem się. Niepewność
i brak stabilizacji życiowej są przyczyną malejącego przyrostu naturalnego, który ma zgubny wpływ na gospodarkę państwa. Bieda i społeczne wykluczenie często przyczyniają się do rozwoju patologii społecznych takich jak alkoholizm, narkomania, prostytucja, bezdomność.

W ciągu ostatnich lat podstawowy wysiłek polityki społecznej skierowany był, przede wszystkim, na udzielanie coraz skromniejszej doraźnej pomocy coraz większej liczbie osób w szczególnie trudnych warunkach egzystencji. Znikomy natomiast okazał się wpływ na procesy, które warunki takie generują. Ratownictwo społeczne jest i pozostanie elementarnym obowiązkiem polityki społecznej. Jednak skuteczność jej mierzy się przede wszystkim tym właśnie, że coraz mniej ludzi w społeczeństwie doraźnego ratunku potrzebuje.

Doraźna pomoc społeczna jest niezbędnym celem i obowiązkiem polityki społecznej ale jej skuteczność niestety jest niewielka. Aby udało się przezwyciężyć słabości polityki społecznej konieczne wydaje się wytyczenie długookresowych celów nakierowanych na dobro całego społeczeństwa zamiast doraźnych celów istotnych tylko dla pewnych grup społecznych. Cele polityki społecznej nie powinny sprowadzać się tylko do dawania jałmużny określonym grupom społecznym.

1.4. Podmioty polityki społecznej

Podmiotami polityki społecznej nazywamy wszystkie organy, instytucje, organizacje społeczne, które realizują cele i zadania tej dziedziny. Głównym podmiotem polityki społecznej jest państwo, czyli władza publiczna. Podmioty polityki społecznej działają zgodnie z obowiązującymi zasadami i regulacjami prawa. Spoczywa na nich odpowiedzialność za skuteczne rozwiązywanie kwestii społecznych. Współcześnie działające podmioty wykształciły się w wyniku ewolucji sięgającej początków państwa kapitalistycznego. Podmioty te klasyfikowane są według wielu kryteriów, (np. obszar działania, charakter i rodzaj, skalę zasięgu, zakres problemów). Uwzględniając te kryteria poniżej charakteryzujemy podmioty polityki społecznej.

Podmioty globalne sumują doświadczenia poszczególnych państw oraz wpływają na kształtowanie polityki społecznej w skali całego świata. Najważniejszym podmiotem w tej grupie jest niewątpliwie ONZ, ale istotną rolę odgrywają także organizacje wyspecjalizowane (np. FAO, WHO, ILO, UNESCO, UNICEF). Organizacja Narodów Zjednoczonych utworzona została na konferencji w San Francisco 26 czerwca 1945 r. W jej strukturze zostało umocowanych wiele organizacji międzynarodowych, realizowane są też wieloletnie programy społeczne. ONZ promuje sprawiedliwość między państwami, podejmuje działania w kierunku wyrównywania różnic i tworzenia warunków do lepszego życia.

W ramach ONZ powołana została Rada Gospodarczo - Społeczna, która odpowiedzialna jest za rozwój międzynarodowej współpracy gospodarczej
i społecznej. Współpracuje ona z wieloma agendami mającymi istotny wpływ na politykę społeczną. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia
i Rolnictwa (FAO) popiera światowe działania na rzecz polepszania produktów rolniczych, leśnictwa i rybołówstwa oraz poprawy jakości życia ludzi na wsiach. Wspólnie z ONZ udziela pomocy żywnościowej państwom dotkniętym klęskami żywiołowymi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) koordynuje i inicjuje współpracę między państwami w dziedzinie ochrony zdrowia i walki z epidemiami chorób zakaźnych. Ustala normy składu leków i jakości żywności. Prowadzi liczne kampanie i działania na rzecz zdrowia np. światowy plan działania na rzecz zdrowia pracownika. Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP, angielski skrót ILO) jest jedną z najdłużej działających organizacji międzyrządowych zajmującą się sprawami społecznymi. Powstała w 1919 r. w wyniku rosnącej troski o reformy społeczne po
I Wojnie Światowej. Po 25 latach działalności Organizacja przyjęła Deklarację Filadelfijską, która pozostaje podstawą wszystkich działań MOP i zawiera zasady,
w świetle których: praca nie jest towarem, wolność słowa i zrzeszania się stanowi podstawę trwałego postępu, ubóstwo, gdziekolwiek istnieje, stanowi niebezpieczeństwo dla dobrobytu wszystkich, wszystkie istoty ludzkie, niezależnie od rasy, wyznania lub płci mają prawo dążyć do osiągnięcia zarówno dobrobytu materialnego, jak i rozwoju duchowego w warunkach wolności i godności, bezpieczeństwa ekonomicznego i równości szans.

Ważną rolę wśród podmiotów polityki społecznej o zasięgu globalnym odgrywają funkcjonujące w ramach ONZ agencje specjalne i fundusze podległe Zgromadzeniu Ogólnemu lub Radzie Gospodarczo - Społecznej. Przykładem jest UNICEF (Fundusz Organizacji Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom), którego celem przewodnim jest szeroko pojęta pomoc dzieciom na całym świecie w zakresie: wyżywienia, pomocy lekarskiej, ochrony przed przemocą, zapewnienia podstawowego wykształcenia, czy też UNRISD (Instytut Badawczy ONZ do Spraw Rozwoju Społecznego), placówka badawcza opracowująca dane i powiązania między ekonomicznymi i społecznymi czynnikami rozwoju oraz monitorująca funkcjonowanie systemów żywnościowych w różnych krajach.

Podmiotami polityki społecznej o zasięgu globalnym są także Światowa Federacja Związków Zawodowych, Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych, Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych, oraz różne instytucje i stowarzyszenia międzynarodowe np. Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego.

Podmioty krajowe działają w ramach konkretnego państwa. Ze względu na charakter dzielimy je na: organizacje publiczne, czyli państwowe, które porządkują życie społeczne, tworzą budżet socjalny, odpowiadają za zrównoważony rozwój społeczny i społeczną sprawiedliwość, oraz organizacje pozarządowe, które uzupełniają i wspierają starania państwowych podmiotów polityki społecznej. Docierają ze swoją działalnością do grup społecznych najbardziej tej pomocy potrzebujących. Budują tzw. społeczeństwo obywatelskie.

Podmioty polityki społecznej w Polsce ze względu na ich rodzaj dzielimy na: ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne i sądownicze.

W Polsce istotnymi podmiotami polityki społecznej o zasięgu krajowym są:

- podmioty ustawodawcze: Sejm i Senat będące naczelnymi organami władzy ustawodawczej; w zakresie polityki społecznej: w Sejmie RP funkcjonują komisje stałe min.: Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży, Komisja Polityki Społecznej
i Rodziny, Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej, Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, Komisja Zdrowia. Natomiast w Senacie RP funkcjonują min.: Komisja Nauki, Edukacji i Sportu, Komisja Rodziny i Polityki Społecznej, Komisja Zdrowia;

- podmioty wykonawcze: Prezydent RP, zgodnie z obowiązującą Konstytucją Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najważniejszym przedstawicielem
i gwarantem ciągłości władzy państwowej, stoi na straży suwerenności
i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent wykonuje liczne uprawnienia przewidziane w Konstytucji i ustawach, wpływa na kształtowanie zasadniczych kierunków polityki państwa, w tym polityki społecznej;

Rada Ministrów (Rząd): zapewnia wykonywanie ustaw i rozporządzeń, kieruje
i koordynuje działanie administracji w państwie, uchwala projekt budżetu i sprawuje pieczę nad jego wykonaniem, zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa;

Minister finansów, Minister pracy i polityki społecznej, Minister sprawiedliwości, Minister administracji i spraw wewnętrznych, Minister zdrowia
i opieki społecznej, Minister edukacji narodowej. Każdy z Ministrów stoi na czele Ministerstwa zajmującego się poszczególnymi działami funkcjonowania polityki państwa;

Komitet Społeczno - Polityczny Rady Ministrów jest wewnętrznym organem Rady Ministrów, który odpowiedzialny jest za sprawną realizację zadań Rządu w kwestii społeczno - politycznej;

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne
i zdrowotne obywateli oraz dystrybucją świadczeń (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości i na zasadach ustalonych
w przepisach powszechnie obowiązujących;

Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje zapobiegawczy i bieżący nadzór sanitarny
i prowadzi działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiczną w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska. PIS prowadzi też działalność oświatowo - zdrowotną;

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów państwa, państwowych osób prawnych, Narodowego Banku Polskiego. NIK dostarcza Sejmowi i opinii publicznej informacji na temat legalności i gospodarności działań kontrolowanych podmiotów.

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych przepisach obowiązującego prawa;

Państwowa Inspekcja Pracy nadzoruje przestrzeganie przepisów prawa pracy,
w szczególności przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, podejmuje działania
w celu zapobiegania zagrożeniom w środowisku pracy, ściga wykroczenia przeciwko prawom pracownika a także kontroluje legalność zatrudnienia;

Trybunał Konstytucyjny bada i osądza tworzone w Polsce prawo. Orzeka między innymi o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi ale także wskazuje luki i błędy w prawie;

Sądy powszechne czyli sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne; zakres zadań sądów powszechnych jest bardzo szeroki i obejmuje większość spraw rozstrzyganych przez organy wymiaru sprawiedliwości; w ramach sądownictwa powszechnego działają Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, które są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi ale funkcjonują jako wydziały w poszczególnych Sądach Powszechnych.

Ważną rolę w sferze polityki społecznej odgrywa samorząd terytorialny. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, która pełni niemal wszystkie zadania administracyjne na poziomie lokalnym. W zadaniach tych priorytetowe znaczenie mają obszary ściśle związane z polityką społeczną, takie jak miedzy innymi: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, gminne budownictwo mieszkaniowe, edukacja publiczna.

Samorządy terytorialne najbardziej precyzyjnie i efektywnie rozpoznają
i diagnozują lokalne potrzeby i problemy ponieważ działają najbliżej społeczeństwa
i są łatwo dostępne. Dzięki dobrej znajomości lokalnej społeczności wypracowują najlepsze metody zaspokajania potrzeb społecznych i rozwiązywania trudnych kwestii.

Samorząd stanowi więc pierwszy szczebel w realizacji polityki społecznej przez państwo, dlatego też od jakości i sprawności jednostek samorządowych w tym obszarze zależy w głównej mierze postrzeganie i ocena społeczeństwa sprawowania funkcji społecznej przez państwo.

Skuteczność polityki społecznej zależy w dużej mierze od sprawnej współpracy między jej podmiotami. Współpraca ta powinna być oparta jednak nie tylko na formalnej hierarchii podległości jednych podmiotów drugim, ale przede wszystkim powinna być budowana na stosunkach partnerskich. Bez względu na charakter, zakres, czy funkcje podmiotów polityki społecznej wszystkie one mają te same nadrzędne cele.

Rozdział 2

• BEZROBOCIE JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

2.1. Pojęcie bezrobocia

Od chwili kiedy pojawił się problem bezrobocia, a zwłaszcza gdy zaczął on osiągać dotkliwe rozmiary, praktycy i teoretycy wielu dziedzin naukowych
i specjalności badają źródła i poszukują skutecznych sposobów ograniczenia tego destrukcyjnego zjawiska. Bezrobocie bez wątpienia należy do największych problemów trapiących współczesny świat. O wadze tego problemu przesądzają ekonomiczne, polityczne ale głównie społeczne skutki. Bezrobocie w znaczący sposób obniża poziom życia ludności i dynamikę rozwoju gospodarczego i społecznego, ale ma również wpływ na nastroje społeczne.

Bezrobocie jest zjawiskiem niezwykle złożonym i wieloaspektowym. Literatura przedmiotu, na którą składają się prace wielu ekonomistów, socjologów, psychologów oraz specjalistów jeszcze wielu innych dyscyplin naukowych, zawiera wiele propozycji pojmowania pojęcia bezrobocia oraz kryteriów definicyjnych osoby bezrobotnej. Niestety nie znajdujemy jednej definicji bezrobocia możliwej do zaakceptowania zarówno przez badaczy, polityków, jak również osoby zajmujące się praktycznymi aspektami tego zjawiska.

Jak twierdzi Zdzisław Pisz, wskazanie precyzyjnej i równocześnie uniwersalnej definicji tego zjawiska jest trudne (głównie ze względu na jego złożony
i wieloaspektowy charakter). Bezrobocie wyrasta na różnym i specyficznym dla poszczególnych krajów podłożu kulturowym, ekonomicznym, technicznym
i prawnym; przejawia się w wielu formach i jest uwarunkowane szeregiem czynników. Jego złożoność sprawia, że inne kryteria wyznaczające treść definicji bezrobocia interesują ekonomistę, prawnika, polityka społecznego, a inne - socjologa, psychologa czy politologa.

Przyczyną takiego stanu rzeczy jest wieloaspektowość, złożoność
i interdyscyplinarność bezrobocia. Zgodnie ze zdaniem ekspertów i znawców tematu, brak możliwości ustalenia uniwersalnych cech pojęcia „bezrobocie” powoduje, że trudno wskazać znaczenie bezpośrednio odnoszące się do kompleksowo ujmowanego zjawiska i na tyle jednoznaczne, aby nie trzeba było odwoływać się do konwencjonalnych i uniwersalnych ustaleń. W rzeczywistości bezrobocie jest jednocześnie i problemem ekonomicznym i kwestią społeczną, a świadomość tej jedności powinna stanowić ważną przesłankę metodologiczną podejmowanych badań.

Zjawisko bezrobocia od dawna przyciąga uwagę ekonomistów. Zostało zauważone już w okresie ekonomii klasycznej, aczkolwiek do jego określenia używano wówczas terminu „nadmiar ludności”. Pojęcie bezrobocia w sensie przymusowej bezczynności zawodowej wprowadził angielski ekonomista J.A. Hobson w połowie lat dziewięćdziesiątych XIX wieku. Choć od czasów Hobsona bezrobocie jest kluczowym problemem społecznym, ekonomicznym i politycznym, to definicja tego zjawiska nadal budzi wiele kontrowersji.

W publikacjach z zakresu nauk ekonomicznych bezrobocie traktowane jest jako niezrealizowana podaż pracy, która jest wynikiem braku równowagi między zasobami ludzkimi a popytem na pracę. Tak więc bezrobocie w tym ujęciu oznacza głównie ujemne skutki finansowe. We współczesnej literaturze ekonomicznej podkreśla się zazwyczaj trzy cechy osób bezrobotnych: pozostawanie bez pracy, poszukiwanie pracy, gotowość do pracy.

Bezrobocie to sytuacja występująca na rynku pracy, wyrażająca się tym, że liczba wolnych miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób, które tej pracy potrzebują. Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia wyrażana w procentach, tj. ilość osób bezrobotnych w odniesieniu do liczby osób czynnych zawodowo. Kategoria ta używana jest również w odniesieniu do: braku równowagi na rynku pracy wyrażającego się nadwyżką podaży pracy nad jej popytem; sytuacji, w której grupa pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje możliwości zatrudnienia; niezaspokojonej potrzeby pracy przynoszącej dochód; stanu przymusowej bezczynności zawodowej jednostki spowodowanego trudnością znalezienia zatrudnienia; stanu przeciwstawiania pełnemu zatrudnieniu, definiowanego najczęściej jako sytuacja, w której każdy człowiek zdolny do pracy
i chcący pracować może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim czasie i na warunkach regulowanych przepisami prawa pracy.

Przyjmując perspektywę różnych dyscyplin, bezrobocie rozpatrywane jest
w odmienny sposób. Ekonomia zajmuje się przede wszystkim pełnym wykorzystaniem potencjału pracy ludzkiej. Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Aktywni zawodowo to osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia, pozostałe osoby tworzą grupę biernych zawodowo. Wzajemne powiązania liczby osób zawodowo aktywnych do liczby osób w wieku produkcyjnym tworzą współczynnik aktywności zawodowej. Z psychologicznego punktu widzenia bezrobocie jest nie tylko utratą dochodów, ale przede wszystkim przyczyną utraty zdrowia oraz obniżenia poziomu intelektualnego funkcjonowania człowieka. Politologia podchodzi do kwestii bezrobocia z punktu widzenia zagrożeń jakie skutki bezrobocia mogą powodować dla państwa, jego ładu wewnętrznego, a także popularności i akceptacji sprawowanej władzy.

W skali makroekonomicznej i makrospołecznej bezrobocie ujmowane jest
w dwojaki sposób: przedmiotowe i podmiotowe. W ujęciu przedmiotowym bezrobocie traktowane jest jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza niezrealizowaną podaż pracy, będącą rezultatem nierównowagi między podażą siły roboczej (zasobów ludzkich) a popytem na pracę (chłonnością zatrudnieniową gospodarki). W tym rozumieniu, wskazującym wyraźnie na przyczynę zjawiska, bezrobocie jawi się jako problem ekonomiczny. W ujęciu podmiotowym rozpatrywane jest od strony osób dotkniętych tą klęską, i oznacza stan przymusowej bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. To określenie zawiera odniesienie do społecznych aspektów bezrobocia i wskazuje, że jest ono również kwestią społeczną.

Politycy i ekonomiści nie godzą się na masowe bezrobocie, nie akceptują automatycznego działania mechanizmów gospodarki rynkowej, które czynią
z człowieka przedmiot, środek, instrument osiągnięcia celów gospodarczych, służących dobrobytowi nielicznych. Od początku stulecia ekonomiści poszukują środków i metod zwiększenia zatrudnienia obfitych zasobów pracy i ograniczenia bezrobocia. Spojrzenie na dwudziestowieczną ekonomię wskazuje na rzecz zadziwiającą i jednocześnie smutną. Poszukiwania środków zapewnienia ludziom realizacji podstawowego prawa człowieka do pracy- ciągle trwają i wykazują dziś mniejszą skuteczność niż na początku stulecia. Nigdy bowiem na świecie nie było tylu ludzi bezrobotnych i tylu ludzi biednych, jak ma to miejsce dzisiaj.

Bezrobocie jest jedną z najbardziej fundamentalnych kwestii społecznych naszych czasów. Brak pracy powoduje niemożność realizacji podstawowych potrzeb życiowych ludzi. Bezrobocie w bezpośredni sposób przekłada się na zwiększenie obszarów skrajnego ubóstwa, powoduje także wzrost zagrożeń bezpieczeństwa socjalnego jednostki oraz grup społecznych. Ubożenie szerokich kręgów ludności
w krajach europejskich staje się zjawiskiem na tyle już powszechnym i trwałym, że zaczyna być postrzegane jako czynnik zagrażający spoistości społeczeństwa. Chodzi tu zwłaszcza o te procesy, które prowadzą do chronicznego ubóstwa,
a w konsekwencji do marginalizacji społecznej i powstawania grup określanych mianem podklasy. Jej członkowie charakteryzują się brakiem niezbędnych kwalifikacji zawodowych, bezrobociem, zamieszkiwaniem w szczególnych rejonach miasta i uzależnieniem od pomocy społecznej.

Bezrobotny (w znaczeniu potocznym) to osoba poszukująca pracy zarobkowej, pozbawiona możliwości jej wykonywania z powodu braku ofert pracy;
w znaczeniu prawnym: osoba mająca status bezrobotnego, wynikający
z zarejestrowania się we właściwym urzędzie. Szczegółowe warunki stawiane osobie rejestrującej się reguluje ustawodawstwo każdego kraju. Bezrobotnym w rozumieniu prawa jest w Polsce osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana w urzędzie pracy.

Odróżnia się bycie bezrobotnym w wyniku przymusowego, grupowego lub indywidualnego pozbawienia pracy, od sytuacji, w której człowiek staje się bezrobotnym dobrowolnie. Najczęściej przyczyną dobrowolnej rezygnacji z pracy jest zmiana miejsca zatrudnienia lub poszukiwanie zatrudnienia bardziej intratnego finansowo i satysfakcjonującego zawodowo. Daleko różne są także konsekwencje psychologicznego funkcjonowania osoby bezrobotnej, pozbawionej pracy niezależnie od własnej woli, od osoby dobrowolnie pozbawiającej się pracy na krótszy bądź dłuższy okres.

2.2. Przyczyny bezrobocia

Bezrobocie jako zjawisko społeczne znane jest na całym świecie. W Polsce bezrobocie jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Przyczyn bezrobocia w Polsce badacze doszukują się głównie w przekształceniu się całego systemu gospodarczego
i zróżnicowaniu się rynku pracy. W latach 1945-1989 nie występowało w Polsce masowe i jawne bezrobocie. Jest ono zjawiskiem stosunkowo nowym dla Polaków. Pojawiło się wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej.

W przeciwieństwie do bardziej rozwiniętych krajów dawnej Unii Europejskiej, w których bezrobocie kształtowało się w długim okresie, w Polsce zjawisko to pojawiło się nagle, skokowo, a w pewnym sensie też „szokowo”. Wzrost bezrobocia był bowiem niezwykle szybki, a w dodatku dotknął społeczeństwo zupełnie do tego nieprzygotowane, bezradne, w ogromnej swej większości po raz pierwszy stykające się z tym zjawiskiem.

Niektórzy politycy i ekonomiści sugerują, że bezrobocie jest nieuniknioną „ceną” transformacji gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej, a więc skutkiem zmniejszenia nadmiernego zatrudnienia (bezrobocia ukrytego) typowego dla gospodarki „odgórnie” planowanej. Zdaniem prof. M. Kabaja, koncepcje obiektywizacji masowego bezrobocia jako zjawiska nieuniknionego
i rezultatu przeszłości, które odrzucają potrzebę aktywnego programu przeciwdziałania makroekonomicznym przyczynom bezrobocia i związanej z tym modyfikacji polityki gospodarczej, nie mają podstaw w realnej analizie procesów gospodarczych.

Podstawowe przyczyny bezrobocia wynikają z głębokiej recesji gospodarczej, spadku produkcji, zahamowania popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, oraz
w przeroście wysokości importu w stosunku do wysokości eksportu. Skala bezrobocia jest związana z tempem rozwoju gospodarki państwa. Gospodarka podupadająca powoduje wzrost liczby osób pozostających bez pracy i dochodów, natomiast gospodarka dynamicznie rozwijająca się sprzyja zmniejszeniu liczby osób bezrobotnych. Spowodowane jest to powstawaniem nowych zakładów pracy, co
z kolei skutkuje rozwojem usług i handlu, które tworzą nowe miejsca pracy.

Zagadnieniem niezwykle ważnym dla L. Frąckiewicz, jest prawidłowa ocena źródeł i czynników generujących bezrobocie, pamiętając o tym, że omawiane zjawisko, jak wiele problemów społeczno - ekonomicznych, nie jest następstwem jednej przyczyny.

Źródłem bezrobocia mogą być także zbyt wysokie koszty zatrudniania pracowników. Nadmierne koszty pracy są przyczyną nielegalnego zatrudniania. Realne zmniejszenie kosztów pracy mogłoby spowodować wzrost zatrudnienia. Małe firmy, które przeważają na rynku pracy chętnie zatrudniłyby dodatkowo kilka osób, ale często koszty tego zatrudnienia przewyższają ich możliwości. Bezrobotni często rezygnują z ofert pracy za najniższe wynagrodzenie i ze względów finansowych decydują się na „pracę na czarno”.

Istotną cechą bezrobocia jest duże zróżnicowanie przestrzenne i gospodarcze. Regionalne zróżnicowanie bezrobocia jest związane z położeniem geograficzny
i poziomem rozwoju gospodarczego. W wielu regionach perspektywa podjęcia pracy jest bezpośrednio związana z koniecznością zmiany miejsca zamieszkania.

Olbrzymim problemem Polski oraz innych krajów zmagających się z dużym bezrobociem jest nasilenie tego zjawiska wśród ludzi młodych, wchodzących dopiero na rynek pracy. Bezrobocie jest zjawiskiem, które w sposób szczególny wiąże się
z systemem edukacji. Powiązania kształcenia zawodowego z bezrobociem można sprowadzić do dwojakiego typu relacji:

- niedostosowanie kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy, co powoduje bezrobocie wśród absolwentów szkół różnych typów, którzy po raz pierwszy wchodzą na rynek pracy; niski poziom wykształcenia oraz przestarzałe przygotowanie zawodowe, nieadekwatne do potrzeb rozwijających się podmiotów gospodarczych, skazuje młodzież kończącą szkołę na przymusową bezczynność zawodową i wiele jej negatywnych skutków;

- systemu kształcenia, głównie szkolnictwa średniego i wyższego oraz instytucji prowadzących kursy zawodowe, które mają do spełnienia ważną rolę w dziedzinie zmian kwalifikacji, unowocześnienia wiedzy i dokształcania osób, które poszukują pracy.

Obok czynników i przyczyn bezrobocia najczęściej wymienianych (przekształcenia systemu gospodarczego, postęp techniczny, poziom technologii, zróżnicowanie gospodarcze, mała mobilność poszukujących pracy, czy niedostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy), należy wymienić także powody podawane przez grupę społeczną o poglądach liberalnych. Liberałowie obwiniają
o bezrobocie zwłaszcza państwo i związki zawodowe z ich dążeniem do zawyżania płac i rozbudowywania przepisów prawa pracy oraz świadczeń socjalnych. Powodują one, ich zdaniem , bierność i postawy roszczeniowe a bezrobotny nie szuka pracy
z dostateczną determinacją. Niedobrze jest, według liberałów gdy pracodawca ma ograniczone możliwości na przykład zwalniania pracowników lub ograniczania ich zarobków w zależności od sytuacji na rynku, a z zatrudnieniem lub zwalnianiem pracowników wiążą się wysokie koszty. Według liberałów zatrudnienie rośnie tam, gdzie maleje jego wartość. Zniechęcająco na podejmowanie działalności gospodarczej wpływają też, progresywne podatki i duże obciążenia socjalne.

W ostatnich latach tematyka związana z rozwojem rynku pracy
i przeciwdziałaniem bezrobociu skupiają szczególną uwagę opinii publicznej. Problem bezrobocia jest sprawą wielkiej społecznej, politycznej
i ekonomicznej wagi. Bezrobocie stało się zjawiskiem masowym i jawnym. Obecny poziom wiedzy społecznej na temat bezrobocia i problemów z nim związanych jest
w dużej mierze wypadkową przedstawianych przez środki masowego przekazu przykładów skupiających się na skali negatywnych skutków braku zatrudnienia.

Niemożność znalezienia zatrudnienia jest krzywdą dla jednostki, ale także problemem całego społeczeństwa. Powoduje wzrost zjawisk patologii społecznych, wzrostu poczucia zagrożenia bezpieczeństwa bytowego jednostki, jak również całego społeczeństwa. Jest to dziś podstawowa kwestia społeczna nie tylko w Polsce ale na całym świecie.

Naukowcy badający problem wyróżniają wiele rodzajów i typów bezrobocia. W Polsce obecnie występuje przede wszystkim bezrobocie długookresowe, strukturalne. Jego konsekwencje są poważne i trudne do opanowania. Wywierają trwałe, negatywne konsekwencje społeczne i indywidualne.

Bezrobocie jest przyczyną stresu, który może spowodować nawet schorzenia
o podłożu psychicznym oraz zwiększenie podatności na schorzenia fizyczne.
W związku, z czym ograniczanie bezrobocia powinno stanowić zasadniczy cel zarówno dla polityki gospodarczej, jak i społecznej. Starania te winny być intensywnie wspomagane przez aktywność państwa i innych podmiotów w społecznej sferze przeciwdziałania bezrobociu, które dążą do ograniczenia skutków i rozmiarów tego zjawiska.

2.3. Rodzaje bezrobocia

Badacze zajmujący się zjawiskiem bezrobocia najczęściej dzielą je pod względem przyczyn powstania oraz czasu trwania. Ta trudna kwestia społeczna jest przedmiotem zainteresowania wielu dziedzin, oraz zjawiskiem gospodarki rynkowej, niezwykle dynamicznym, trudnym i złożonym. Dlatego też w zależności od przyczyn, zasięgu czy charakteru bezrobocia w literaturze wyróżnia się różne jego rodzaje.

Ze względu na przyczyny powstawania wyróżniane jest najczęściej bezrobocie frykcyjne, bezrobocie strukturalne, bezrobocie koniunkturalne, bezrobocie klasyczne.

Bezrobocie frykcyjne jest symptomem normalnie funkcjonującego rynku pracy (płynne, przejściowe). Jest ono związane z naturalną ruchliwością siły roboczej, którą umożliwiają mechanizmy rynku pracy i pełna swoboda zmiany miejsca pracy. Oznacza ono stan okresowej dezaktywacji zawodowej ludności spowodowanej nie brakiem miejsc pracy, ale przejściowym niedostosowaniem struktury podaży pracy do potrzeb rynku pracy, małą mobilnością zawodową i przestrzenną siły roboczej oraz niedostateczną sprawnością pośrednictwa pracy. Bezrobocie frykcyjne jest trwałym elementem dynamicznie rozwijającej się gospodarki, a jego umiarkowany poziom (3-5% ogółu ludności aktywnej zawodowo) może spełniać pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac
i umacniania dyscypliny pracy. Możemy uznać, że taki rodzaj bezrobocia ma dobrowolny charakter, gdyż pracownicy z własnej woli i świadomie odchodzą z pracy i poszukują innego zajęcia. Bezrobocie frykcyjne spełnia pozytywną rolę na rynku pracy, nie naruszając równowagi hamuje nadmierny wzrost wynagrodzeń i wzmacnia dyscyplinę pracy oraz motywację pracowników.

Odmienny charakter ma bezrobocie strukturalne. Jest to rodzaj masowego
i długotrwałego bezrobocia, które wynika z niedostosowania podaży zasobów ludzkich (ich wielkości i struktury) do zdolności i struktury aparatu wytwórczego. Nierównowaga między podażą pracy a popytem na nią może wystąpić w odniesieniu do określonych zawodów, regionów lub gałęzi gospodarki narodowej. Jego odmianą może być także tzw. bezrobocie technologiczne, związane z substytucją pracy żywej
w procesach wytwórczych przez postęp w dziedzinie nowych technologii, techniki oraz organizacji pracy. Bezrobocie strukturalne, w przeciwieństwie do frykcyjnego, może trwać latami, wywołując wiele szkód społecznych i ekonomicznych.

Wśród przyczyn bezrobocia strukturalnego najczęściej wymieniane są: zmiany demograficzne (np. migracje czy wyż demograficzny), eliminowanie nisko opłacalnych gałęzi przemysłu, złe diagnozowanie potrzeb edukacyjnych prowadzące do niedostosowania rozmiarów i struktury przygotowania zasobów ludzkich do potrzeb gospodarki.

Bezrobocie koniunkturalne (zwane też bezrobociem typu keynesowskiego) pojawia się w fazie recesji gospodarczej, zaś w okresie rozwoju może być częściowo lub całkowicie zlikwidowane. Spowodowane jest ono cyklicznością rozwoju gospodarczego i spadkiem globalnego popytu na towary i usługi. Jest ono ściśle związane z wahaniami koniunktury gospodarczej. Spadek globalnego popytu prowadzi do spadku produkcji, to zaś powoduje zmniejszenie zatrudnienia. Z niedostatecznym popytem globalnym mamy do czynienia wówczas, gdy jest on niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie.

Przedstawiciele ekonomii klasycznej upatrują przyczyn bezrobocia w zbyt wysokich stawkach płac oraz w przeszkodach, które ograniczają ich elastyczne kształtowanie. Chodzi tu głównie o taki przeszkody, jak istnienie ustawodawstwa
o płacach minimalnych, stwarzającego instytucjonalną barierę na drodze obniżenia płac, oraz o postawy związków zawodowych w negocjacjach nad układami zbiorowymi. Bezrobocie wynikające ze zbyt sztywnych płac nazywa się klasycznym lub płacowym.

Ze względu na formę w jakiej występuje wyróżnia się bezrobocie jawne
i bezrobocie ukryte. W pierwszym przypadku, bezrobocie ustalane jest na podstawie ewidencji urzędów pracy i określane jako bezrobocie rejestrowane (statystyczne) lub ustalane na podstawie, opartego na standardach międzynarodowych, badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) i określane jako bezrobocie rzeczywiste (faktyczne). W przypadku bezrobocia ukrytego (nigdzie nie ewidencjonowane), jego rozpoznanie wymaga specjalnych badań ankietowych lub/i zastosowania statystycznych metod szacunkowych.

Wyjątkowo trudne do prawidłowego zbadania i zdiagnozowania jest bezrobocie ukryte na wsiach. Mowa tu o zbędnych w procesie produkcji mieszkańcach wsi (np. członkach rodzin rolników). W miastach także mamy do czynienia z ukrytym bezrobociem w postaci nadmiernego w stosunku do realnych potrzeb przedsiębiorstw zatrudnienia. Bezrobocie ukryte występuje również w postaci wcześniejszych emerytur spowodowanych brakiem możliwości zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym. Zjawisko to, będące rezultatem jednej z metod walki z masowym bezrobociem, oznacza wyłączenie (wykluczenie) na stałe osób zdolnych jeszcze do pracy z zasobów siły roboczej.

W Polsce, w związku z tzw. prywatyzacją państwowego sektora gospodarki, pojawiła się nowa forma bezrobocia, którą można określić jako bezrobocie odłożone (przesunięte) w czasie. Jest ono wynikiem negocjacji związków zawodowych
z nowym właścicielem przedsiębiorstwa, który zobowiązuje się utrzymać przez określony czas stan zatrudnienia, przesuwając zwolnienia pracowników na okres późniejszy.

Biorąc pod uwagę formę występowania możemy mówić także o bezrobociu całkowitym, które oznacza brak jakiegokolwiek zajęcia zarobkowego oraz częściowym, gdy bezrobotny znajduje pracę dorywczą lub zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Ze względu na czas trwania wyróżniamy: bezrobocie krótkookresowe (do trzech miesięcy), średniookresowe (do sześciu miesięcy), długookresowe (do dwunastu miesięcy), długotrwałe (powyżej jednego roku) i jego postać chroniczną - powyżej dwóch lat, sezonowe wywołane okresowym zapotrzebowaniem na pracę
w pewnych dziedzinach gospodarki (np. w rolnictwie, w budownictwie, czy transporcie), oraz wtórne (nawrotowe) obejmujące osoby, które wielokrotnie powracają na rynek pracy po okresie krótkotrwałego zatrudnienia (np. w ramach robót publicznych).

Jednym z kryteriów klasyfikowania bezrobocia jest zasięg terytorialny tego zjawiska. Z punktu widzenia przestrzennych zróżnicowań bezrobocia wyodrębnia się bezrobocie powszechne (ogólne), które oznacza występowanie nadwyżek podaży zasobów siły roboczej na terenie całego kraju oraz bezrobocie lokalne (regionalne, terenowe), występujące tylko w niektórych obszarach kraju i związane ze specyfiką regionalnych uwarunkowań społeczno - gospodarczych.

Szczegółowe warunki pozwalające w świetle prawa uznać osobę za bezrobotną określa w Polsce Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2008r. Nr 69 poz.415).

Biorąc pod uwagę sposób zachowania się osób bezrobotnych możemy mówić o bezrobociu dobrowolnym i przymusowym. Bezrobocie przymusowe ma miejsce
w sytuacji gdy na rynku pracy określona liczba osób, chce podjąć zatrudnienie bez względu na wysokość wynagrodzenia, ale nie jest w stanie tego zatrudnienia znaleźć. Bezrobocie dobrowolne to sytuacja, w której bezrobotny, posiadający kwalifikacje do wykonywania określonej pracy nie chce jej podjąć ze względu na nieodpowiednie warunki lub z innych względów.

2.4. Wielowymiarowy charakter skutków bezrobocia

Wysoki poziom bezrobocia powoduje poważne i liczne negatywne skutki: powiększające się nierówności społeczne i marginalizację, marnotrawienie potencjału produkcyjne i kapitału ludzkiego, narastającą niepewność ekonomiczną.

Współczesne społeczeństwa doświadczają wielu lęków, obaw i niepewności
o przyszłość. Jednym z najważniejszych źródeł niepokojów jest brak albo niepewność pracy zawodowej. Począwszy od epoki przemysłowej praca zawodowa jest traktowana jako podstawowy przejaw aktywności ludzkiej, źródło utrzymania, sposób samorealizacji , furtka do kariery i awansu społecznego. W przeciwieństwie do czasów starożytności lub średniowiecza praca zawodowa nobilituje i jest traktowana jako elementarny warunek satysfakcjonującego życia. Ludzie postrzegają siebie przez relacje do swojej pracy.

Ostatnie lata charakteryzuje znaczny wzrost liczby osób pozostających bez pracy. Dużym problemem jest wysokie bezrobocie wśród ludzi młodych oraz bezrobocie długotrwałe. Szczególnie trudna jest sytuacja kobiet i ludności pozarolniczej zamieszkującej tereny wiejskie, charakteryzujące się dużym bezrobociem ukrytym.

Nadal, z roku na rok, około jednej trzeciej populacji bezrobotnych i co najmniej tyle samo - populacji młodych (poniżej 25 lat) rozpoczyna swoje dorosłe życie od odrzucenia przez społeczeństwo. Dla dużej części z nich właśnie ten okres bezczynności kształtuje stosunek do pracy, społeczeństwa, obowiązków na całe życie. Bezrobocie, zwłaszcza wśród młodzieży, to czynnik niezwykle kryminogenny, patologizujący i frustrujący. Dorywcze prace w szarej strefie mają również zdecydowanie zły wpływ na morale młodych. Na długą metę, przy masowym bezrobociu, nie można oczekiwać społeczeństwa stabilnego i bezpiecznego. Jest to także zagrożenie dla demokracji.

Rzeczywistość, w której przyszło żyć współczesnemu człowiekowi charakteryzuje się dużą niepewnością jutra i stawia przed społeczeństwem ogromne wymagania. Niestety większość osób dotkniętych bezrobociem, zwłaszcza długotrwałym, nie wierzy w swoje możliwości i nie jest przygotowana do funkcjonowania w tak trudnych realiach. Długotrwałe pozostawanie bezrobotnym powoduje obniżenie poczucia własnej wartości i godności osobistej. Każdy człowiek, żeby żyć godnie musi mieć przeświadczenie o tym, że jest potrzebny w społeczeństwie i akceptowany oraz doceniany.

Bezrobocie jest przyczyną narastania społecznych problemów dotyczących kwestii ubóstwa, edukacji, zdrowia, kontaktów społecznych, wzrostu przestępczości
i wielu innych kłopotów trapiących społeczeństwo i każdego człowieka indywidualnie. Bezpośrednim skutkiem bezrobocia jest rozszerzenie się patologii społecznych
i wzrost poczucia zagrożenia bytowego, finansowego jednostki jak również całej jej rodziny.

Bezrobocie wywołuje negatywne skutki społeczne w sferze ekonomicznej
i psychospołecznej, które nasilają się w miarę wydłużania się okresu pozostawania bez pracy. Bezrobocie prowadzi zawsze do obniżenia standardu życia, wywołuje pojawienie się poczucia krzywdy, frustracji, sprzyja izolacji społecznej, staje się czynnikiem utraty kwalifikacji zawodowych, pogarsza stan zdrowia, wpływa na wzrost konfliktów społecznych i zachowań patologicznych. Długotrwały brak pracy powoduje szybką degradację ekonomiczną jednostki i rodziny, potęguj biedę oraz rozszerza sferę ubóstwa. Najbardziej dramatyczną sytuacje materialną mają rodziny długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej, które były pod opieką ośrodka (niskie dochody, wielodzietność, inwalidztwo, choroba).

Bezrobotni nie wytwarzają produktu narodowego , natomiast uczestniczą
w jego podziale. Straty wynikające z wyłączenia części ludności zawodowo czynnej ze sfery wytwarzania można ocenić wartością utraconego produktu narodowego, który mogliby wytworzyć.

Wysoki poziom bezrobocia wpływa negatywnie na proces zarządzania
i administrowania państwem na różnych poziomach jego funkcjonowania. Rośnie poziom niezadowolenia społecznego, co w konsekwencji wpływa na zwiększenie nacisków na partie rządzące, co do na przykład, wprowadzenia ulg w opłatach
i podatkach ustalanych przez lokalne władze samorządowe lub wywierania nacisku na zwiększenie zakresu działania pomocy społecznej. Taka sytuacja wpływa jednocześnie na dezorganizację procesu sprawnego zarządzania, bowiem z punktu widzenia władzy samorządowej, bezrobocie to jest ruina miejskiego budżetu.

Mimo, że ekonomiczne koszty bezrobocia są olbrzymie, to rachunek strat finansowych nie obrazuje, właściwie i w pełni szkód, społecznych i psychicznych, konsekwencji trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego.

Masowe bezrobocie, wywołane ogólnym kryzysem ekonomicznym
i społecznym, musi prowadzić do deformacji więzi społecznych, zaniku wspólnot dających poczucie bezpieczeństwa. Rozchwianie norm społecznych wypaczenie procedur postępowania społecznego wyrażające się zawiłością rozstrzygnięć staje się źródłem niejednej dramatycznej sytuacji życiowej. Prowadzi to do stanów frustracji, rozładowujących się często w formie patologicznej, do załamań i chorób psychicznych, a w każdym razie kryzys pogłębia i trwale degraduje społeczeństwo.

Bezrobocie wywiera negatywny wpływ na stan zdrowia bezrobotnego, zarówno psychiczny, jak i fizyczny. Środki masowego przekazu codziennie dostarczają nam informacji o kolejnych samobójstwach, o wzroście zachorowań na choroby cywilizacyjne będące następstwem silnego, długotrwałego stresu, rozprzestrzenianiu się alkoholizmu i narkomanii. Z badań ankietowych przeprowadzonych wśród bezrobotnych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) wynika, że utrata pracy - oprócz znacznego zubożenia materialnego - pociąga za sobą szereg następstw społeczno - psychologicznych. Przeszło połowa zrezygnowała z życia towarzyskiego, w 38% rodzin narastają konflikty i brak wzajemnego zrozumienia, u 12% ankietowanych występowało poczucie utraty własnej wartości i pozycji społecznej, 10% znajdowało się w stanie depresji i frustracji. Dla społeczeństwa jako całości bezrobocie oznacza pojawienie się bądź zaostrzenie wielu tak istotnych kwestii społecznych, jak pogorszenie się zdrowia fizycznego
i psychicznego, wzrost liczby samobójstw oraz przestępstw kryminalnych.

Wyraźnie odczuwalnym dla wszystkich rezultatem bezrobocia masowego jest zubożenie społeczeństwa. Bezrobotni do minimum ograniczają nabywanie dóbr
i korzystanie z usług, zaspokajane są tylko niezbędne potrzeby życiowe np. pożywienie. To powoduje zapaść w handlu i usługach. Bezrobocie zawsze
i nieuchronnie prowadzi do obniżenia poziomu życia, nawet w przypadku otrzymywania przez bezrobotnego świadczeń kompensujących wynagrodzenie. Jest przyczyną odczuwania poczucia krzywdy, frustracji, powoduje izolację społeczną, przyczynia się do utraty kwalifikacji zawodowych, wpływa na pogorszenie stanu zdrowia, rodzi konflikty społeczne i zachowania patologiczne.

Pozostawanie bez pracy przez długi okres powoduje szybką degradację ekonomiczną zarówno jednostki, jak i jej rodziny. Trudności finansowe prowadzą do obniżenia i ograniczenia konsumpcji, a często w wielu rodzinach do zjawiska niedożywienia, a w skrajnych przypadkach nawet głodu. Problem skrajnej nędzy
i głodujących dzieci dotyczy głównie tych rodzin, w których bezrobocie łączy się
z wielodzietnością, chorobami, inwalidztwem, alkoholizmem, brakiem jednego
z rodziców czy opiekunów.

Groźba utraty zatrudnienia powoduje zmiany w postawach i zachowaniach wobec pracy, zmienia hierarchię wartości i niekorzystnie wpływa na kontakty międzyludzkie. W wyniku masowego bezrobocia pogorszają się warunki życia całych społeczności lokalnych. Taka sytuacja wymusza wzrost zadań opieki społecznej wobec tych, którzy sami nie są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb życiowych.

Zarówno z merytorycznego, jak i praktycznego punktu widzenia,
w pełni uzasadnione jest łączenie bezrobocia z ubóstwem. Wszystkie, bowiem badania jednoznacznie potwierdzają, że bezrobocie, a tym samym wykluczenie z rynku pracy, jest obecnie najważniejszym czynnikiem generującym ubóstwo. Nie ma innego czynnika, który z większą siłą wpływałby na zagrożenie ubóstwem. Potwierdzają to także obserwowane tendencje w zakresie liczby bezrobotnych i zasięgu ubóstwa
w Polsce. Zasięg ubóstwa w naszym kraju rośnie wraz ze wzrostem liczby bezrobotnych.

Nie ma wątpliwości, co do tego, że bezrobocie jest przyczyną ubóstwa.
W rodzinach, w których jedna z osób jest bezrobotna zagrożenie ubóstwem wzrasta trzykrotnie, w porównaniu do rodzin niedotkniętych bezrobociem. Ograniczenie zasięgu ubóstwa jest uzależnione od poprawy sytuacji na rynku pracy i zmniejszenia bezrobocia.

Najdotkliwiej i najszybciej skutki bezrobocia odczuwane są przez rodziny wielodzietne i niepełne. W takiej rodzinie utrata pracy przez jedynego żywiciela natychmiast prowadzi do pogorszenia się sytuacji materialnej. Rodzina pozbawiona środków do życia zmuszona jest szukać pomocy w ośrodkach pomocy społecznej, które najczęściej dysponują zbyt skromnymi środkami aby zapewnić należne wsparcie. Na sytuację dzieci w rodzinach bezrobotnych ma wpływ fakt, że rodziców nie stać na zapewnienie im wypoczynku , dodatkowych zajęć rozwijających zainteresowania, lekcji języków obcych. Rodzice nie tylko w danej chwili nie są w stanie ze względów finansowych wesprzeć swoich dzieci, ale prawdopodobnie w przyszłości nie będą mogli pomóc im w uzyskaniu wyższego wykształcenia i dobrym starcie w dorosłe życie. W tym kontekście możemy mówić, że bezrobocie i ubóstwo są dziedziczone przez następne pokolenia.

Skutki psychospołeczne są niewątpliwie najbardziej dotkliwymi skutkami bezrobocia, na które należy zwrócić szczególną uwagę. Ludzie, którzy przez długi czas pozostają bez pracy izolują się od społeczeństwa, są przekonani, że dotknęła ich największa katastrofa życiowa i do niczego wartościowego w życiu nie uda im się dojść. Tworzą się napięcia, konflikty w rodzinach, gdzie bezrobotny często jest obrażany przez swoich najbliższych, nie czuje w nich oparcia ani zrozumienia. Taka sytuacja powoduje życie w ciągłym stresie, niską samoocenę i utratę poczucia własnej wartości i godności, do tego dochodzi nieustanny lęk o przyszłość swoją
i najbliższych.

Skutkiem bezrobocia jest również marginalizacja - wykluczenie społeczne. Pojęcie „marginalności społecznej” ma dwa znaczenia. W pierwszym oznacza „obecność jednostek lub grup, w których obyczaje, wartości, wzory poznawcze
i sposoby percepcji różnią się na tyle od kultury ich otoczenia społecznego, że utrudniają procesy komunikowania się z tym otoczeniem i korzystania z jego instytucji”^. W drugim znaczeniu akcentuje się deficyty statusowych uprawnień przysługujących jednostkom czy też całym grupom społecznym. To ujęcie ukazuje zjawisko marginalności społecznej jako zjawisko struktury społecznej, w której pojawiają się ludzie z różnych powodów. Przez marginalizację społeczną rozumiany jest stan wykorzenienie, wykluczenia, nie uczestniczenia jednostek czy też grup
w instytucjonalnym porządku społecznym, oraz procesy, które do tego stanu prowadzą. Marginalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym i jest traktowana jako zjawisko dysfunkcjonalne, jako właściwość systemu społecznego. Problematyka marginalności ma ścisły związek z udziałem jednostek w rynku pracy ale jej charakterystyczną cechą nie jest tylko bezrobocie ale również niestabilność dochodów.

Bezrobocie jest czynnikiem mającym wpływ na wzrost patologii społecznych. Osoby pozostające bez pracy często nadużywają alkoholu, narkotyków, leków psychotropowych przez co znacznie pogarszają swoją sytuację życiową.

Szczególnie zagrożona negatywnymi skutkami bezrobocia jest młodzież, której obecnie bardzo trudno jest wejść na rynek pracy. Powoduje to opóźnienie procesu usamodzielniania się młodych ludzi, którzy nie mogąc podjąć pracy zarobkowej nie mają środków na samodzielne życie, nie decydują się na założenie rodziny. Bezrobocie wśród młodzieży sprzyja wzrostowi zachowań dewiacyjnych
i patologicznych, takich jak narkomania, prostytucja, przestępczość. Powstają subkultury młodzieżowe, w których młodzi ludzie szukają oderwania od rzeczywistości, ucieczki od trosk życia codziennego.

Konsekwencją masowego bezrobocia jest lęk przed utratą pracy, który jest tak silny, że pracownicy często rezygnują ze swoich praw i przywilejów. Wielu pracodawców wykorzystuje trudną sytuację na lokalnym rynku pracy. W takiej sytuacji z obawy przed bezrobociem człowiek zgadza się na niemal każde warunki pracodawcy.

Powyżej wymienione skutki społeczne i ekonomiczne dotyczą głównie długotrwałego pozostawania bez pracy i mają charakter negatywny. Natomiast w przypadku bezrobocia frykcyjnego można wymienić kilka pozytywnych aspektów, jak np. podnoszenie kwalifikacji zawodowych, czy podnoszenie dyscypliny
i poszanowania pracy. Pozytywnych stron bezrobocia jest jednak zdecydowanie mniej.

Rozdział 3

PSYCHOSPOŁECZNE KONSEKWENCJE BEZROBOCIA WYZWANIEM DLA POLITYKI SPOŁECZNEJ W POLSCE

3.1. Patologie społeczne

Patologia (z języka greckiego: pathos - cierpienie, logos - rozum) - pisze
S. Kozak, jest to nauka o procesach i stanach chorobowych w biologii i medycynie.
W zakres zjawisk patologicznych określanych przez medycynę, wchodzą patofizjologia, która bada dynamikę procesów chorobowych oraz patomorfologia, która zajmuje się makro- i mikroskopowymi zmianami struktur tkankowych objętych chorobą. Autor wyróżnia patologię społeczną jako rodzaj dyscypliny naukowej, zajmującej się rozmaitymi formami dewiacji społecznej.

W „Słowniku psychologicznym” patologia jest opisana jako „nieprawidłowe warunki lub stan biologiczny, w którym uniemożliwione zostało prawidłowe funkcjonowanie. Specjalistyczne, medyczne użycie tego terminu oznacza organiczne
a nie czynnościowe zaburzenie lub chorobę” .

Według A. Podgóreckiego, patologia to „destruktywne i autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub całych społeczeństw”. Jego zdaniem jest to rodzaj zachowania osoby i typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w nie dającej się pogodzić sprzeczności z wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.

Według I. Pospiszyl jest to: „negatywne zjawisko społeczne, które uwzględnia następujące warunki - naruszenie norm i wartości, destruktywność zachowania mierzone skalą potępienia społecznego, występowanie w większej zbiorowości lub
w skali masowej, konieczność wykorzystywania zbiorowej siły w celu przeciwstawiania się tego rodzaju problemom.” Dewiacje są to zachowania, które odbiegają od akceptowanych przez dane społeczeństwo. Patologia społeczna zajmuje się wyjaśnieniem powodów powstawania zjawisk społecznego „zła”, określaniem ukrytych przyczyn i symptomów oraz objaw i skuteczności zabiegów zaradczych. Autorka wymienia również inne nazwy patologii społecznej np:

- dezorganizację społeczną tj. zakłócenie wzorców i mechanizmów stosunków międzyludzkich,

- dewiację społeczną - zachowanie niezgodne z przyjętą w danym społeczeństwie normą określoną jako wskazówka postępowania,

- wykolejenie społeczne, jest to swoisty układ zdarzeń, który obejmuje: czynności antagonistyczno - destrukcyjne, systemy osobowości, których manifestacją są stany antagonistyczno - destrukcyjne; czynności antagonistyczno - destrukcyjne są to wszelkiego rodzaju zachowania i działania, które odznaczają się negatywnym ustosunkowaniem do norm prawnych, moralnych i obyczajowych.

Zjawiska patologii społecznej mogą być: reliktowe (alkoholizm), o stałym nasileniu (bezrobocie, bezdomność, samotność), mogą mieć charakter rzeczywisty (bezrobocie) i utajniony np. prostytucja. Patologia może być indywidualna
i grupowa.

Zachowania patologiczne, według S. Kozaka, charakteryzują się naruszeniem określonego wzoru społecznego, są stanami które w mniejszym lub większym stopniu stanowią zagrożenie dla interesów społecznych i interesów jednostki. Patologie społeczne są to więc takie rodzaje zachowań, które pozostają w sprzeczności
z systemem wzorów społecznych preferowanych w danej społeczności. Autor wyróżnia następujące rodzaje patologii:

- patologię środowiska tj. zanieczyszczenie środowiska naturalnego, gleby, wody, powietrza, skażenie żywności, uchemicznienie żywności,

- patologię warunków życia ludności - dotyczy zasięgu niedostatku i ubóstwa, malejącej roli społecznych funduszy spożycia, zachwiania struktury indywidualnych wydatków na ochronę zdrowia, kulturę, oświatę, naukę i rekreację. Patologia ta odnosi się również do warunków mieszkaniowych i sytuacji mieszkaniowej, stanu infrastruktury społecznej,

- dysfunkcje przestrzeni - patologia procesów urbanizacji, przestrzeni mieszkalnej, powstawanie obszarów depresji społecznej w wyniku kumulacji zagrożeń cywilizacyjnych,

- zagrożenia stanu zdrowia - odnosi się do przeciętnego trwania życia, umieralności, zachorowań, zgonów, umieralności niemowląt, poronień, nadumieralności mężczyzn, urodzeń z wadami wrodzonymi, samobójstw i zamiarów samobójczych, zachorowań na choroby cywilizacyjne,

- dewiacje seksualne - dotyczy pornografii, w tym pornografii dziecięcej
i homoseksualnej, zjawiska prostytucji luksusowej, lokalowej, ulicznej, tirowej, także wzrostu agencji towarzyskich i salonów masażu jako zakamuflowanych form usług prostytucji, wzrostu liczby osób zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS.

Jedną z patologii społecznych jest alkoholizm. T. Pilch powołując się na Światową Organizację Zdrowia, określa alkoholizm jako „wszelki sposób picia, który wykracza poza miarę tradycyjnego i zwyczajowego spożycia albo poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności, picia towarzyskiego, bez względu na czynniki, które do tego prowadzą.”. Alkohol w sposób istotny oddziałuje na sprawność psychofizyczną człowieka. Przyczyny alkoholizmu mogą mieć związek
z różnymi czynnikami, np. mogą tkwić w socjologicznych uwarunkowaniach bardzo silne zakorzenionych w wielu społeczeństwach, pokoleniach, strefach geograficznych, w niektórych zawodach. Uwarunkowania kulturowe religijne, obyczaje, obrzędy mogą być stymulatorem do używania alkoholu. Alkoholizm to niedostosowanie społeczne
i zaburzenie osobowości. Zaburzenie w rozwoju osobowości może dotyczyć cech charakteru, braku systemu wartości, określonych celów w życiu, może być związane
z procesami motywacyjnymi i decyzjami, brakiem silnej woli i umiejętności mówienia „nie” tam gdzie alkohol jest zbyt łatwo dostępny i nadużywany. Choroba ta łatwo rozwija się u osób chwiejnych emocjonalnie, z obniżoną kontrolą i samokontrolą oraz tendencją do stosowania mechanizmów obronnych, reakcji pozornych, niedojrzałych.

Skutkiem nadużywania alkoholu są stany zapalne różnych narządów m.in.: zapalenia jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy, wątroby, trzustki, nerwów czuciowych, dróg moczowych; nowotwory przełyku, części nosowej gardła, krtani
i tchawicy. Zmiany też mogą nastąpić w układzie rozrodczym, co prowadzi do wielu defektów rozwojowych płodu, zmiany mózgu, prowadzące do ciężkich zaburzeń psychicznych. Jednak według I. Pospiszyl, najcięższym jest delirium tremens - majaczenie alkoholowe ujawniające się w postaci urojeń dotykowych, zapachowych, mani prześladowczych. Innym częstym powikłaniem jest ostra halucynoza alkoholowa, która ujawnia się nagle w postaci mani prześladowczych lub urojeń autodestrukcyjnych, lub zespół Otella ujawniający się w postaci patologicznej zazdrości i podejrzliwości wobec partnera życiowego. Najbardziej bezpośrednią konsekwencją wyniszczenia mózgu w wyniku długotrwałego picia jest zespół Korsakowa, którego objawem są zaburzenia pamięciowe i stany amnezyjne oraz zespół encefaliczny Wernickiego, który objawia się głównie w zaburzeniach nerwów ruchowych i mięśni, co powoduje utratę koordynacji ruchowej, niedowład kończyn, drżenie.

Nadużywanie alkoholu prowadzi również do niekorzystnych konsekwencji społecznych, które obejmują zazwyczaj najważniejsze sfery życia człowieka np.: sferę osobistą (tj. rozpad bliskich więzi), obniżenie się standardu życia, utratę przyjaciół, utratę możliwości realizacji ważnych celów życiowych, wzrost agresywności, degradację osobowości, utratę zdrowia, wzrost ubóstwa, izolację społeczną itp., strefa zawodowa - obniżenie kompetencji zawodowych, utrata wiarygodności, ryzyko utraty pracy, spadek możliwości awansu, zmiana warunków pracy itp., sfera prawna - naruszenia prawa, problemy z policją.

Intensywny wzrost spożycia napojów alkoholowych nastąpił w Polsce w latach 1989-1992 (z 6,8 l do 11,0 l 100% alkoholu na jednego mieszkańca). Natomiast według danych szacunkowych w 1995 roku globalne spożycie (rejestrowane
i nierejestrowane) napojów alkoholowych przez jednego mieszkańca wynosiło 8-8,5 l 100% alkoholu.

Według danych statystycznych opracowanych przez PARPA (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) w 2008 roku w Polsce ok. 800 tys. osób było uzależnionych od alkoholu. W otoczeniu alkoholików żyło około 1,5 mln dorosłych (współmałżonkowie, rodzice), a blisko 1,5 mln dzieci wychowywało się w rodzinach alkoholików. Około 2 mln osób (dorosłych i dzieci) było ofiarami przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym.

Kolejną patologią społeczną, która ma szeroki zasięg jest narkomania. Jest ona zaliczana do najgroźniejszych współczesnych patologii społecznych głównie ze względu na dynamikę z jaką rozwija się jej skala. Tendencje rozwojowe narkomani kształtuje wiele czynników m.in.: zwiększenie podaży narkotyków jako skutek szybkiego rozwoju ich produkcji i dystrybucji, opanowanej przez zorganizowaną przestępczość; interakcje pomiędzy narkomanią a innymi zjawiskami patologii społecznej; nieustanne poszerzanie się gamy naturalnych i syntetycznych środków psychoaktywnych.

Narkomania jest definiowana jako nałóg stałego używania narkotyków w coraz większych dawkach, doprowadzający do zmian chorobowych, zwłaszcza w układzie nerwowym, do zaburzeń osobowości i wyniszczenia organizmu. Narkomanii towarzyszą uzależnienia psychiczne, fizyczne i społeczne.

Ustawowe określenie narkotyków jest precyzyjne, ale na współczesnym nielegalnym rynku funkcjonuje znacznie więcej środków mających podobne oddziaływanie jak klasyczne narkotyki. Ogólnie narkotyki dzieli się na pochodzenia naturalnego i pochodzenia syntetycznego. Mamy również do czynienia
z mieszaninami środków naturalnych i syntetycznych. Środki te wywołują
(w zależności od dawki) uspokojenie, uśmierzenie bólu, odurzenie, euforię lub sen.

Narkomania jako problem społeczny ma wiele cech i objawów. Ostatnia dekada ukształtowała nowy rynek producencki narkotyków syntetycznych. Rośliny zawierające substancje psychoaktywne są uprawiane w ilościach przemysłowych
w ponad 30 krajach świata. Produkcja narkotyków jest poddawana ciągłemu monitoringowi przez organizacje międzynarodowe oraz narodowe organy bezpieczeństwa. Pomimo tych działań istnieją regiony, gdzie uprawa i produkcja narkotyków nie zmniejsza się. Spowodowane jest to wieloma czynnikami do których zalicza się biedę, silne powiązania z organizacjami przestępczymi oraz ogromne zyski, jakie przynosi handel narkotykami. Skala negatywnych zjawisk związana
z zwiększeniem się podaży i popytu na narkotyki spowodowała, że kwestie te znalazły się w centrum uwagi wielu organizacji międzynarodowych. W przestrzeni europejskiej, gdzie mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem zagrożeń narkotykowych, problematyka ta znalazła odniesienie instytucjonalne i prawne.

Narkomania jako problem społeczny została zauważona dopiero w XX wieku. Ma ona swoje źródło kulturowe, społeczne i behawioralne. Główne przyczyny pierwszego odurzenia tkwią w sferze osobowościowej człowieka, a dotyczą przede wszystkim zaspokojenia potrzeby poznawczej człowieka lub są formą reakcji ucieczkowej od rzeczywistości i własnych braków. Zarówno w ogólnoświatowej
i w polskiej praktyce szczególnie widoczne jest zażywanie jako następstwo doznawanych niepowodzeń i przeżywanych porażek życiowych, szkolnych bądź zawodowych. Do tego dołącza się uwarunkowanie, tkwiące w kontaktach rówieśniczych, które polega na poszukiwaniu uznania i znaczenia w grupie rówieśniczej. Często wynika to z namowy, czasem z przymusu stosowanego przez odrzucających się rówieśników. Wśród innych przyczyn zażywania narkotyków, młodzież wymienia m.in.: wzorowanie się na otoczeniu, brak odpowiednich rozrywek, przymus odurzania się a także dysfunkcje rodziny. Źródeł narkomani należy również upatrywać w nudzie, beznadziejności i szarości życia, nieumiejętności nawiązywania
i utrzymywania kontaktów społecznych. Zarówno młodzież jak i dorośli traktują narkotyki jako lekarstwo na trudności w szkole lub pracy zawodowej czy reakcję na nieumiejętność zdobywania przyjaciela lub partnera życiowego.

W większości europejskich krajów czynnikiem sprzyjającym rozwojowi narkomani są wzorce środowiskowe. Konsumpcjonizm oraz liberalny stosunek do wychowania dzieci powodują iż tracą one niezbędny kontakt i więź z rodzicami. Tym samym przenoszą poszukiwanie wzorów zachowań na środowisko rówieśnicze.

Problem narkomani w Polsce jest wieloaspektowy i wielowątkowy. Zauważa się wzrost liczby dealerów, prób przemytu narkotyków do Polski, spadek ich cen oraz wzrost rodzimej produkcji i upraw.

Biorąc pod uwagę zagrożenia wynikające z narkomanii wskazuje się jej psychiczne i społeczne aspekty. Wśród młodzieży panuje niska świadomość dotycząca zdrowotnych zagrożeń ze strony narkotyków, zwłaszcza możliwości wystąpienia nieodwracalnych zmian w organizmie bądź zejść śmiertelnych. Narkotyki różnią się siłą i długotrwałością oddziaływania na organizm. Za szczególnie niebezpieczne uznaje się pochodne opium oraz narkotyki syntetyczne. Trwałe uszkodzenia organizmu mogą wystąpić także po przyjmowaniu syntetycznych środków wziewnych.

Polskie prawo karne precyzyjnie określa czyny będące przestępstwem, czyli zabronione pod groźbą kary przez ustawę. Definicja przestępstwa została zawarta
w Kodeksie karnym z 1997 roku. Narkotyki znalazły się w obszarze zainteresowania prawa karnego przede wszystkim ze względu na społeczne skutki ich przyjmowania
i rozprzestrzeniania. Ważniejsze ustawy regulujące problemy przeciwdziałania narkomanii w Polsce: Ustawa z 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziałaniu narkomani (Dz. U z 14 lipca 1997 r., nr 75 poz. 468), Ustawa z 21 maja 1963 roku o substancjach trujących (Dz. U z 1963 r., nr 22, poz. 116 i z 1983 r. nr 6, poz. 35), Ustawa z 6 czerwca 1997 roku - prawo o ruchu drogowym (Dz. U nr 98, poz. 602 ze zm.).

Zjawiska patologiczne dotyczą kategorii zachowań jednostkowych, grupowych i instytucjonalnych. Granice pomiędzy tymi kategoriami są dość płynne, bo np.. alkoholizm, klasyfikowany do patologii indywidualnej ma niezaprzeczalny wpływ na życie rodziny i innych grup społecznych.

Przestępczość jest jednym z zjawisk niezgodnych z akceptowanym społecznie systemem wartości. Czynami o znamionach czynu przestępczego określa się takie działania lub zaniechania, które są społecznie niebezpieczne i zostały dokonane przez człowieka lub grupę osób nie będących osobami prawnymi. Czyny te są zabronione przez ustawę karną, obowiązującą w chwili ich popełnienia.

Ogólnie przestępstwa można podzielić na: przestępstwa kryminalne (m.in. zabójstwa, bójki, gwałty, kradzieże, włamania), gospodarcze (spekulacje, zagarnięcia mienia społecznego, przestępstwa skarbowe), polityczne (np. prześladowania innowierców, narodowe, rasowe, narodowościowe) oraz wynikające z postępu technicznego ( wypadki drogowe, niszczenie środowiska, katastrofy itp.). Źródłem wiedzy o przestępczości w Polsce są: statystyka policyjno - prokuratorska, statystyka sądowa i statystyka penitencjarna.

Od latach dziewięćdziesiątych obserwuje się wzrost przestępczości, co wskazuje na pogłębiającą się dysfunkcjonalność instytucji życia społecznego oraz na zanik mechanizmów kontroli społecznej. Skala tego zjawiska budzi niepokój społeczny, ponieważ społeczeństwo obawiające się nadmiernej ingerencji państwa
w życie prywatne jednostki zastępuje swoje obawy strachem przed agresywnymi zachowaniami współobywateli. Ponadto pojawiają się nowe rodzaje przestępstw: przestępczość zorganizowana, gangsteryzm, przestępstwa dokonywane z udziałem broni palnej, wymuszenia rozbójnicze, masowy przemyt, wywóz dziewcząt do domów publicznych za granicę oraz działalność mafii. Najwięcej przestępstw dokonuje się
w największych skupiskach ludności - duże miasta, centra handlowe
i komunikacyjne.

W 1998 roku stwierdzono w Polsce 1.073.042 przestępstw - o 8,1 % więcej niż w roku 1997. Przestępstwa przeciwko mieniu (głównie drobne kradzieże i włamania) stanowiły blisko 70% ogółu przestępczości. W 1999 roku stwierdzono 1.121.545 przestępstw - czyli o 4,5 % więcej niż w 1998 roku. Najważniejszą pozytywną tendencją, którą udało się utrwalić w 1999 roku był spadek najgroźniejszych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu. Wzrosła natomiast przestępczość przeciwko mieniu. W 2000 roku w Polsce stwierdzono 1.266.910 przestępstw - czyli aż o 13% więcej niż w roku 1999. W 2001 roku po raz pierwszy od kilku lat nastąpił spadek przestępczości kryminalnej - o 2,3% mniej w porównaniu do roku 2000. Ważny jest fakt, że zmniejszyła się liczba przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu. W 2002 roku zanotowano dalszy spadek przestępczości kryminalnej - o 2,1% w porównaniu
z rokiem ubiegłym. W roku 2003 policja stwierdziła łącznie 1.466.643przestępstw, czyli wzrost o 4,4% w stosunku do 2002 roku. W roku 2004 odnotowano nieznaczny spadek przestępczości - 0,4%. W roku 2005 odnotowano spadek przestępczości we wszystkich najważniejszych kategoriach, aż o 5,6% w porównaniu z rokiem ubiegłym.

Rok 2006 to kolejny okres, w którym odnotowano spadek przestępczości prawie o 7%.

Rok 2007 i 2008 były także latami o zmniejszającej się liczbie przestępstw, zarówno kryminalnych, gospodarczych jak i drogowych.

Zachowania patologiczne mają związek z sytuacją społeczną, gospodarczą
i polityczną społeczeństw. Niekorzystne zmiany zachodzące w tych sferach powodują wzrost zjawisk i zachowań patologicznych.

3.2. Bieda i ubóstwo jako kwestia społeczna

Ubóstwo ma charakter indywidualny i społeczny. Termin ten stanowi określenie pewnych warunków życia jednostki i odnosi się do sytuacji materialnej
i kondycji psychicznej. We wszystkich definicjach występujących w literaturze przedmiotu ubóstwo wiązane jest z faktem niezaspokojenia pewnych potrzeb na pożądanym poziomie. Taki charakter ma także tzw. operacyjna definicja ubóstwa przyjęta przez Radę Ministrów EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza), która jest podstawą pomiaru tego zjawiska w krajach wspólnoty. Stwierdza się w niej, że ubóstwo „odnosi się do osób, rodzin bądź grup osób których środki są ograniczone
w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania".

Problemu ubóstwa nie udało się rozwiązać nawet w najbogatszych krajach zachodnioeuropejskich, pomimo znaczącego przyspieszenia rozwoju gospodarczego
i związanego z tym ogólnego wzrostu dobrobytu. Także rozszerzenie zakresu świadczeń socjalnych nie przyczyniło się do eliminacji ubóstwa oraz radykalnego zmniejszenia liczby ludzi nie korzystających z dobrodziejstw gospodarki rynkowej
i przyspieszonego wzrostu gospodarczego. W wielu krajach ubóstwo staje się problemem społecznym ponieważ dotyka większe grupy społeczne. Różne są miary ubóstwa i różne również występują w literaturze fachowej wskaźniki tego zjawiska. Powszechnie przyjmuje się, że ubogim jest ten, kto nie dysponuje wystarczającym dochodem na pokrycie zakupu podstawowego koszyka dóbr i usług, stanowiących tzw. minimum egzystencji. Taki koszyk obejmuje wydatki na żywność, mieszkanie, środki higieny osobistej na podstawowym tylko poziomie oraz na odzież i leki. Zakup tych dóbr umożliwia przeżycie, natomiast wydatki na nieco tylko rozszerzony koszyk dóbr i usług, które nie zapewniają tylko przeżycia, lecz aktywne uczestnictwo w życiu mieszczą się w pojęciu minimum socjalne. Dochody na poziomie minimum socjalnego umożliwiają więc posiadanie i wychowanie dzieci oraz utrzymanie więzi społecznych poprzez uczestnictwo w edukacji, kulturze, wypoczynku itp. Oznacza to, że osoby posiadające dochody na poziomie minimum socjalnego nie mogą wprawdzie korzystać ze wszystkich szans jakie oferuje społeczeństwo, lecz nie są wykluczeni społecznie. Niestety w miarę rozwoju gospodarczego Polski oraz reform systemu świadczeń socjalnych nie doszło do zmniejszenia liczby ludzi żyjących w ubóstwie, lecz do zwiększenia jego zasięgu. Nigdy nie udało się stworzyć takiego systemu polityczno - gospodarczego, który zapewnił by wszystkim obywatelom danego państwa równość szans.

Według danych GUS (Główny Urząd Statystyczny) ubóstwem zagrożone są przede wszystkim osoby i rodziny osób bezrobotnych. Polska w 2009 roku należała do krajów o najwyższym stopniu zagrożenia ubóstwem dzieci i młodzieży, chociaż
w ostatnich latach obserwuje się poprawę sytuacji w tym zakresie. Niekorzystnie na tle większości krajów Unii przedstawia się w Polsce sytuacja osób pracujących. Polska, ze wskaźnikiem wynoszącym 12% należała do krajów o najwyższej stopie ubóstwa wśród tej grupy ludności.

Postrzegając ubóstwo jako problem społeczny tratujemy je nie tylko jako zjawisko zdeterminowane określonymi przyczynami, ale również takie, które można przezwyciężyć za pomocą działań zbiorowych. Takie postrzeganie ubóstwa stymuluje naukową postawę i racjonalne zachowania wobec tego zjawiska i skłania do poszukiwania sposobów jego przezwyciężania, a nie tylko do minimalizowania jego skutków (np. poprzez zapomogi). Skuteczne przezwyciężanie ubóstwa możliwe jest tylko poprzez zbiorową aktywność.

Ubóstwo należy do największych i najpowszechniejszych nieszczęść ludzi. Są kraje, gdzie jest ono udziałem niewielkiej części społeczeństwa, ale są i takie,
w których bieda dotyka znaczną, a nawet przeważającą liczbę ludności (np. Indie czy niektóre kraje afrykańskie). Ubóstwo staje się poważnym problemem społecznym wtedy, gdy dotyczy znacznej części społeczeństwa. Skutki biedy nie rozciągają się jedynie na jednostki nią doświadczone, ale również - zwłaszcza w sytuacji jej trwałości i pokaźnego zasięgu - na resztę społeczeństwa, w tym również na tę dobrze sytuowaną pod względem materialnym. Rodzi ona bowiem wiele niekorzystnych zjawisk, począwszy od degradacji biologicznej i społecznej ubogich oraz ich rodzin,
a skończywszy na zachowaniach patologicznych takich jak np. alkoholizm, narkomania oraz przestępczość. Eliminowanie przyczyn ubóstwa oraz przeciwdziałanie jego skutkom staje się wyzwaniem polityki społecznej w każdym państwie. Zasadnicze znaczenie ma tu kształtowanie odpowiedniego systemu podziału dóbr i usług wytworzonych w gospodarce, tak aby nikogo nie wyłączać z dostępu do nich, a tym samym zapewnić każdemu możliwość zaspokojenia przynajmniej niezbędnych potrzeb.

ONZ i MOP (Międzynarodowa Organizacja Pracy) to organizacje międzynarodowe uprawnione do konkretnych działań zmierzających do zwalczania ubóstwa na świecie. Programy walki z biedą zakładają przede wszystkim zwiększenie pracy zarobkowej, dążenie do zrównoważonego rozwoju gospodarczego możliwego dzięki zachowaniu i ochronie zasobów, wprowadzenie planowania rodziny, przyznanie większych praw do zasobów grupom i organizacjom lokalnym. We współczesnym świecie zaznacza się olbrzymia polaryzacja społeczeństwa i powiększanie się dużej już dotychczas grupy najuboższych. W świecie żyje 157 miliarderów, 2 mln milionerów

i ponad 1,1 miliarda ludzi o przychodzie mniejszym niż 1 dolar dziennie.

W większości krajów ubóstwo dotyka najsilniej osoby o niskim statusie zawodowym, bezrobotnych, którzy utracili prawo do świadczeń, osoby starsze wiekiem, uchodźców, emigrantów zatrudnionych nielegalnie. Osoby żyjące dłuższy czas w ubóstwie tracą szanse poprawy sytuacji, ulegają marginalizacji społecznej. Ubóstwo to nie tylko niskie zarobki, ale również brak pracy, mieszkań, opieki zdrowotnej, szkolnictwa i miejsca w społeczeństwie.

Ubóstwo powoduje doniosłe ujemne skutki społeczne. Zmniejsza ono popyt na towary, a przez to chłonność rynku, co działa hamująco na rozwój gospodarczy. Uniemożliwia lub znacznie utrudnia korzystanie ludzi ubogich z istniejących szans zdobycia wykształcenia i zachowania dobrego stanu zdrowia. Przyczynia się do wzrostu przestępczości, przede wszystkim przestępstw przeciwko mieniu. Sprzyja rozwojowi patologii społecznych, takich jak narkomania i bezdomność. Niedoskonałość systemów pomocy osobom i rodzinom ubogim może działać demoralizująco, zmniejszając motywację do zdobywania kwalifikacji zawodowych
i do poszukiwania pracy. Ubóstwo reprodukuje się samodzielnie, ubodzy rodzą
i wychowują dzieci skazane na pozostawanie w sferze ubóstwa. Z ubogich rekrutuje się warstwa ludzi, którzy zmuszeni są przyjmować pracę brudną, niebezpieczną
i naruszającą godność ludzką. Ubodzy zmuszeni są przyjąć każde warunki wynagrodzenia, jakie im się oferuje.

Współczesne teorie rozwoju społecznego przywiązują dużą wagę do zasobów społecznych, w tym zasobów intelektualnych społeczeństwa w rozwiązywaniu problemów ubóstwa, bezrobocia, marginalizacji i izolacji. W okresie transformacji systemowej kwalifikacje i wykształcenie najsilniej bronią przed tymi problemami społecznymi. Tradycyjne podziały społeczne: biedni - bogaci, posiadający dostęp do władzy i informacji - nie posiadający go, związane są z posiadanym wykształceniem
i zawodem. W badaniach dotyczących ubóstwa w Polsce występuje wyraźna zależność między poziomem wykształcenia a zamożnością gospodarstwa. Najmniejszy udział wśród bezrobotnych i ubogich mają osoby posiadające wyższe wykształcenie. Największe zagrożenie nierównością szans edukacyjnych i dostępu do dóbr kultury występuje wśród dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin utrzymujących się
z zasiłków, wielodzietnych, o niskim poziomie dochodów i wykształcenia. Szacuje się, że 50% dzieci w Polsce wychowuje się w rodzinach ubogich.

Zubożenie wielu grup społecznych, które towarzyszy procesowi transformacji w Polsce, jest szczególnie niepokojące, gdyż coraz większe grupy społeczne przekraczają granice biedy. Podłoża narastającego ubóstwa można się dopatrywać
w systemie gospodarki kapitalistycznej i jej obecnym stanie w Polsce oraz wynikającym z tego bezrobociu, a także w braku umiejętności zaistnienia w nowym systemie z powodu przyzwyczajenia do postaw roszczeniowych w stosunku do instytucji państwowych. Sytuacja ta jest tym bardziej trudna do przezwyciężenia, że instytucje odpowiedzialne za pomoc społeczną nie dysponują odpowiednimi funduszami pozwalającymi pomóc ludziom potrzebującym i ograniczają swoją pomoc do sytuacji najbardziej drastycznych. Narastające liczebnie ubóstwo staje się
w sprzężeniu zwrotnym czynnikiem hamującym tempo przemian systemowych.

Dotychczasowa walka z ubóstwem skupia się głównie na łagodzeniu jego skutków za pomocą różnych form pomocy społecznej, a nie na ograniczaniu jego źródeł. Pasywny charakter tej polityki wyraża się przewagą zasiłków w strukturze wydatków i na programy rynku pracy, i na pomoc społeczną. We współczesnej Polsce podstawowym wyzwaniem zarówno dla polityki społecznej, jak i gospodarczej, jest walka z bezrobociem. Skuteczna walka z bezrobociem jest możliwa jedynie poprzez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej, mającej na celu wzrost gospodarczy
i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Działania te winny być uzupełniane aktywnością państwa i innych podmiotów w społecznej sferze przeciwdziałania bezrobociu, która ograniczyłaby rozmiary i skutki tego zjawiska.

3.3. Przemoc w środowiskach dotkniętych bezrobociem

Zjawisko bezrobocia leży często u podstaw przemocy w rodzinie. Bezrobocie sprzyja rozwojowi patologicznych zjawisk społecznych np. przestępczości, narkomanii, alkoholizmu. Wywiera również negatywny wpływ na stan zdrowia bezrobotnych i ich rodzin.

Przemoc, jest to „każde zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej, instytucji społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny”. Przemoc może przejawiać się w trzech wymiarach: przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, nadużycie, zaniedbywanie.

Przez przemoc fizyczną, określa się wszelkie zachowanie agresywne, odnoszące się do ciała, począwszy od „klapsów” i szarpnięć, a skończywszy na faktycznym maltretowaniu obejmującym katowanie z użyciem różnego rodzaju narzędzi i sposobów. Przemoc psychiczna jest to „rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka, od wyzwisk poczynając, poprzez emocjonalne odrzucenie, po nadmierne wymagania i nieliczenia się z możliwościami rozwojowymi dziecka”. Nadużycie seksualne to wciąganie dziecka w strefę aktywności seksualnej nieadekwatnej do jego etapu rozwojowego,

w sferę działań, których dziecko nie rozumie i nie jest w stanie zaakceptować, jednocześnie naruszają normy prawne i społeczne. Zaniedbywanie dziecka, może obejmować sferę psychiczną, jak również fizyczną dziecka. Jest to niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju, np. potrzeb związanych z odżywianiem, ubiorem, schronieniem, higieną, opieką medyczną, kształceniem, jak również z psychiką dziecka.

Przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu), a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Przemoc domowa nie jest jednorazowym incydentem. Często ma długą, nawet kilkunastoletnią historię i zwykle powtarza się według kolejno następujących po sobie faz. Początkiem cyklu jest zwykle wyczuwalny wzrost napięcia, narastające sytuacje konfliktowe (faza narastania napięcia). Przyczyny mogą tkwić poza rodziną, czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja charakteryzująca fazę gwałtownej (ostrej) przemocy, której skutki mogą być różne (podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poranienie, śmierć). W tej fazie często następuje interwencja - ofiary decydują się wezwać pomoc, czy złożyć skargę. Faza miodowego miesiąca to czas skruchy i okazywania miłości. Sprawca zaczyna dostrzegać to, co się wydarzyło. Próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły. Pozwala ofiarom uwierzyć, że teraz będzie inaczej i to się więcej nie powtórzy. Ofiary wierzą im i jeśli nawet były gotowe uciec, zostają. Sprawca nie jest w stanie długo pełnić takiej roli
z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i wszystko zaczyna się powtarzać.

Definicja przemocy w rodzinie zamieszczona w Ustawie z 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, obejmuje zarówno jednorazowe, jak
i powtarzające się umyślnie działanie lub zaniechanie narażające członków rodziny na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym,
a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne. Ustawa ta zatem chroni każdego członka rodziny z osobna, bez względu na jego płeć, wiek, fizyczność, chorobę, stan posiadania.

Kobiety należą do grupy, która często spotyka się z wieloma formami przemocy, która najczęściej dotyczy sfery życia osobistego i rodzinnego, a jej skutki sięgają również życia zawodowego. Największy wpływ na jakość życia zawodowego ma stres będący jednym z bezpośrednich efektów stosowanej przez męża bądź partnera przemocy. Stres związany jest zazwyczaj z niepewnością, jak będzie wyglądał dzień po powrocie do domu, z lękiem przed atakami agresji, wstydem przed otoczeniem,
z maskowaniem śladów uderzeń, z rozdrażnieniem, zdenerwowaniem, strachem.

Przyczyną krzywdzenia dziecka przez rodziców są specyficzne cechy rodziców jak np. skłonności sadomasochistyczne i charakterologiczne zaburzenia osobowości, słaba kontrola emocji, uszkodzenia organiczne. Przemoc nie jest tylko problemem ofiary
i sprawcy, jej skutki odbijają się negatywnie na wszystkich uczestnikach rodzinnego dramatu. Maltretowane dzieci nie potrafią, kiedy dorosną, obronić siebie ani swoich bliskich. Dzieci, które są tylko obserwatorami przemocy dorosłych, prawdopodobnie
w życiu dorosłym przejmą agresywne wzory zachowania rodziny macierzystej.
W rodzinie macierzystej sprawiają problemy wychowawcze, tzn. są posłuszne tylko wobec tych osób, których się boją, które stanowią dla nich zagrożenie. Gdy dorosną
i same staną się silne, będą przekonane, że jedynym skutecznym sposobem wpływania na innych ludzi jest przemoc. Rodzice tych dzieci natomiast stopniowo będą tracić swoją przewagę i staną się narażeni na przemoc ze strony swoich dzieci.

Dziecko jest silnie emocjonalnie związane z rodzicem, kontynuuje autorka,
i w przypadku doznawania poważnych krzywd, kocha sprawcę i nie potrafi występować przeciwko niemu. Dzieci doznające przemocy ze strony swoich rodziców przejawiają wiele form zaburzonego zachowania, unikają one rozmów, wycofują się
z kontaktów interpersonalnych, izolują się od rówieśników, mogą również zachowywać się agresywnie wobec innych i siebie. Symptomy świadczące o tym, że dziecko doświadcza krzywdy w domu to również: poszukiwanie przez dziecko stałego zainteresowania nauczyciela, ciągłe zwracanie na siebie uwagi, tzw. „zimne wyczekiwanie” polegające na tym, iż dziecko stale obserwuje dorosłych aby modyfikować swoje zachowanie, w celu uniknięcia ewentualnej przemocy. Dzieci mogą również stosować tzw. ciągły uśmiech by wydać się bardziej przyjaznymi lub by skompensować ciągłe wyzywanie i poniżanie, zauważalny jest również brak radości życia u dziecka, mogą również wykazywać agresję lub ciągłą złość, mogą również przejawiać postawę nadmiernie narzekającą lub pasywną, wycofującą się. Według E. Jarosz, skutkami przemocy w domu dziecka są również częste napady złości, złego humoru, zbyt pośpieszne przepraszanie, lęk przed powrotem do domu i niechęć do rodziców, lęk przed dotknięciem lub pogłaskaniem, moczenie się dzieci, które od dawna tego nie robią.

Następstwami przemocy w rodzinie są: rozwój nadmiernego poczucia winy
u dzieci, zaburzenia poczucia własnej tożsamości, zaniżona samoocena i zachwianie poczucia własnej wartości oraz negatywny lub nieadekwatny obraz własnej osoby, podstawowe braki socjalizacyjne i nieumiejętność realizowania potrzeb w sposób społecznie akceptowany, skłonności przestępcze, niska kontrola, brak samokontroli, nieumiejętność dokonywania wyboru i podejmowania decyzji, lęki i fobie, skłonność do depresji, bezradność, nieufność wobec innych, tendencje samobójcze. Przemoc doznawana przez dzieci staje się źródłem poważnych problemów w dorosłym życiu, utrudniając i zakłócając funkcjonowanie jednostki w interakcjach społecznych, relacjach partnerskich i rodzinnych, oraz w pełnieniu ról zawodowych, publicznych itp. Autorka podkreśla, że jednym z najczęściej wymienianych następstw przemocy
w rodzinie jest przeobrażanie jej ofiar w sprawców i tworzenie się „generacyjnego koła przemocy”.

Złe traktowanie dziecka wywiera istotny wpływ na jego funkcjonowanie społeczno - emocjonalne. Przemoc doświadczona w dzieciństwie, oddziałuje na człowieka w życiu dorosłym. Dziecko, które doświadczyło agresji ze strony dorosłych do trzeciego roku życia, może mieć zaburzenia rozwoju mowy, motoryki, procesów poznawczych, zaburzenia zdolności uczenia się, depresje, kompleks niższości, nadpobudliwość, zachowania kompulsywne, tiki i fobie. Cechy osobowości rozwinięte w następstwie doświadczania przemocy w dzieciństwie, to m.in.: zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości, utrudniające jednostkom właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie, nieumiejętność realizowania potrzeb w sposób społecznie akceptowany. Od najwcześniejszych lat dzieci krzywdzone są przyzwyczajane do zaspokajania podstawowych potrzeb, do przyjmowania odpowiedzialności za siebie,
a nierzadko też za innych, także za własną niedojrzałość, brak perfekcjonizmu, niepowodzenia rodziców, kłopoty rodzinne itp. To rodzi specyficzne poczucie winy dziecka a także przekonanie, że rodzice nie mają obowiązku troszczyć się o nie.

Problem przemocy w rodzinie przez wiele lat był przemilczany
i marginalizowany. Dopiero od kilku lat podejmowane są usystematyzowane próby analizy i prac, ponieważ jest zjawiskiem coraz powszechniejszym. Najczęściej narażeni są na nią słabsi.

Samo zjawisko jest trudne do zdiagnozowania, jednak z analizy porównawczej wyników różnych badań wynika, że ok. 25% rodzin w naszym kraju jest dotkniętych problemem przemocy. Jak wynika z doświadczeń organów zajmujących się pomocą społeczną na naszym terenie (ośrodki pomocy społecznej, Sąd Rejonowy, Prokuratura Rejonowa, kuratorzy, Policja) przemoc w rodzinie jest zjawiskiem obecnym w życiu mieszkańców powiatu sierpeckiego. Według danych napływających do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sierpcu wzrasta liczba rodzin objętych procedurą „Niebieskiej Karty”. W okresie roku odnotowano około 150 interwencji policji
w sytuacjach noszących znamiona przemocy domowej.

Z doświadczenia osób i organizacji zajmujących się przemocą domową wynika, że w/w statystyki nie oddają powagi problemu. Większość sytuacji przemocowych zachodzących wewnątrz rodziny w ogóle nie wychodzi na światło dzienne i nie jest zgłaszanych. W szczególności dotyczy to dzieci - ofiar przemocy w rodzinie, które
z reguły nie potrafią same prosić o pomoc, a czasem dochodzi do zagrożenia ich zdrowia, a nawet życia.

Przemoc w rodzinie jest skomplikowanym i wieloobszarowym zjawiskiem, niezbędne jest więc wielodyscyplinarne podejście do tego problemu, podejmowane przez samorząd działania muszą mieć charakter systemowy. Jest oczywistym, że wszystkie działania na tym polu są ukierunkowane na pomoc ofiarom przemocy. Najpilniejszą sprawą jest zapewnienie bezpieczeństwa (powstrzymanie przemocy, odizolowanie sprawcy, itp.). Jednak te czynności nie wyczerpują możliwości pomocy. Potrzebne jest objęcie rodziny także pomocą psychologiczną, prawną, socjalną. Zadania własne Powiatu to m.in. tworzenie i prowadzenie ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej. Do zadań
z zakresu administracji rządowej realizowanej przez Powiat należą w szczególności: tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy oraz opracowywanie i realizacja programów korekcyjno - edukacyjnych dla sprawców przemocy.

Określenie rzeczywistego rozmiaru zjawiska przemocy w rodzinie pozostaje kwestią niemożliwą do zrealizowania. Z uwagi na specyfikę tego społecznego problemu i niejednokrotnie osobistych tragedii jej ofiar, wiele tego rodzaju czynów pozostaje nieujawnionych i znanych jedynie osobom, które w samotności doświadczają ich poważnych konsekwencji. Przyznanie się ofiary do dramatów rozgrywających się w domu rodzinnym mimo doświadczonego cierpienia, pozostaje niejednokrotnie ponad jej siły. Jednocześnie sprawca przemocy pozostaje bezkarny.

Dane dotyczące tego zjawiska gromadzone przez policję pochodzą często ze zgłoszeń osób postronnych będących świadkami przemocy. Zgodnie z kodeksem karnym, zarówno fizyczne jak i psychiczne znęcanie się nad osobą najbliższą jest przestępstwem ściganym z urzędu. Analizując statystyki dotyczące przemocy
w rodzinie, można zaobserwować, że w ostatnich latach zjawisko to się nasiliło.

Liczba ofiar przemocy domowej w 2008 roku wyniosła 139.747 z czego, aż 31.699 przypadków dotyczyło dzieci do lat 13.

W ubiegłym roku (2009) policja interweniowała w sprawach związanych
z przemocą w rodzinie blisko 81,5 tys. razy; pokrzywdzonych w wyniku przemocy domowej zostało ponad 132 tys. osób, z czego przeważająca większość to kobiety
i dzieci .

Bardzo często przyczyną przemocy jest bezrobocie i frustracje z tego stanu wynikające. Osoba bezrobotna nie potrafiąc poradzić sobie z brakiem pracy wyładowuje negatywne emocje na członkach rodziny. Dodatkowo stan ten często łączy się z alkoholizmem i przestępczością. Problem bezrobocia staje się przyczyną przemocy w rodzinie.

Niewątpliwie, bezrobocie stanowi ogromny problem dla rodziny nim dotkniętej. Nie jest to tylko problem ogólnospołeczny, ale także wewnątrzrodzinny, bowiem bezrobotny poprzez swoje postawy wpływa na całokształt relacji i interakcji zachodzących pomiędzy krewnymi

3.4. Problem wykluczenia społecznego

Pojęcie wykluczenia społecznego funkcjonuje w obszarze nauk społecznych
i polityki społecznej w związku z takimi zjawiskami jak ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, mniejszość społeczna. Pojęcie jest względnie nowe i zaistniało za sprawą Francji, gdzie w latach sześćdziesiątych XX wieku zaczęto go używać
w odniesieniu do osób nieobjętych ubezpieczeniem społecznym, a do języka polityki społecznej zostało wprowadzone w Komisji Europejskiej w drugiej połowie lat osiemdziesiątych w związku ze wspólnymi programami przeciwdziałania ubóstwu.

Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich.

Z wykluczeniem społecznym łączą się określone znaczenia, takie jak:

- stan ograniczający czerpanie korzyści z przynależności do grupy mimo formalnego w niej uczestnictwa,

- występowanie rozpadu więzi istotnych środowiskowo i zanikanie związków opartych na zasadach wspólnej solidarności i wzajemności,

- kondycja społeczeństwa charakteryzująca się brakiem społecznej spójności,

- sytuacja jednostki polegająca na społecznej izolacji,

- stan dobrowolny, stan narzucony,

- skutek bezrobocia czy ubóstwa,

- przyczyna bezrobocia czy ubóstwa.

Aktualnie dominuje interpretacja wykluczenia społecznego jako stanu wywołanego bezrobociem. Jednak takie ujęcie przecenia rolę zatrudnienia w integracji społecznej, ponieważ nie każda praca poprawia pozycję społeczną jednostki,
a niektóre rodzaje zatrudnienia na przykład z powodu nocnych godzin pracy utrudniają pełny udział w życiu społecznym. Kontrowersje budzi jednak wykluczenie społeczne, które wynika z nierówności szans. Powstaje ono w społeczeństwie uznającym zasadę różnych szans. Zastanawiający staje się więc fakt, czy te nierówności powstały więc
w wyniku różnic pomiędzy efektami indywidualnych strategii życiowych, czy też są inne przyczyny, których nie udaje się uniknąć poprzez prowadzenie aktywnej polityki społecznej.

Ogólnie rzecz biorąc zjawisko wykluczenia społecznego jest trudno definiowalne. Mamy w tym przypadku do czynienia z kilkoma nakładającymi się wymiarami marginalizacji. Wykluczenie społeczne, które polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludności, które: żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych, zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi z masowych i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku branż czy regionów, nie zostały wyposażone w kapitał życiowy umożliwiający im: normalną pozycję społeczną, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub założenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie się do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposażenie w kapitał życiowy, jego rozwój i pomnażanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania. Ludzie dotknięci biedą doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów, posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzależnienia, długotrwałej choroby albo innych cech indywidualnych, są również przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantażu, indoktrynacji.

Często błędnie pojęciem wykluczenia społecznego utożsamia się z pojęciem ubóstwa. Mimo iż są to pojęcia pokrewne to wykluczenie społeczne jest pojęciem szerszym, gdyż oprócz niskich dochodów zwraca też uwagę na inne czynniki powodujące wyłączenie jednostek z funkcjonowania w życiu społecznym. Zależność między ubóstwem, a wykluczeniem społecznym może mieć charakter sprzężenia zwrotnego tzn. ubóstwo może powodować wykluczenie, ale i może być jego skutkiem.

Nie można więc postawić znaku równości między zjawiskiem ubóstwa
a wykluczeniem społecznym. Osoby ubogie nie muszą być wykluczone i odwrotnie - osoby wykluczone niekoniecznie są ubogie. Wobec ubóstwa stosowane są różne miary, ponadto ocenie ulega również głębokość tego zjawiska. Kategoria minimum egzystencji jest kategorią wskazującą na bardzo silną deprywację potrzeb materialnych i jeżeli ktoś pozostaje długotrwale w takiej sytuacji, to zagrożony jest nie tylko wykluczeniem społecznym, lecz także poważnymi zakłóceniami natury egzystencjalnej (rozwoju biologicznego). Z kolei kategoria ubóstwa relatywnego nie musi prowadzić do wykluczenia społecznego.

Grupy podatne na wykluczenie społeczne to często: dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych, dzieci wychowujące się poza rodziną, kobiety samotnie wychowujące dzieci, kobiety pozostające poza rynkiem pracy, ofiary patologii życia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach, osoby bezrobotne, żyjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych, niepełnosprawni i chronicznie chorzy, osoby chorujące psychicznie, starsze osoby samotne, opuszczający zakłady karne, imigranci. Grupami poważnie zagrożonymi wykluczeniem społecznym w Polsce są: dzieci
i młodzież wypadająca z systemu szkolnego, osoby długookresowo bezrobotne, opuszczający wiezienia, niektóre kategorie ludności wiejskiej: pracownicy byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych, chłopi nie produkujący na rynek, osoby zagrożone eksmisją z zamieszkiwanych lokali, imigranci zarobkowi wchodzący do szarej strefy zatrudnienia, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, bezdomni, imigranci utrzymujący się z pracy nielegalnej, osoby należące do romskiej mniejszości etnicznej.

Fakt, że wykluczenie społeczne dotyczy wielu płaszczyzn życia społecznego, sprawia problem z ustaleniem stałego katalogu zmiennych obserwowanych w celu mierzenia tego zjawiska w poszczególnych krajach. Często w celu uproszczenie miernikiem stopnia wykluczenia w społeczeństwie są takie zmienne jak: poziom ubóstwa (kryterium stanowi dochód per capita), stopa bezrobocia długoterminowego, odsetek młodzieży nie podejmującej kształcenia lub szkolenia zawodowego itp.

Najbardziej znanym współcześnie sposobem badania wykluczenia społecznego jest metodologia przyjęta przez Program ONZ na rzecz rozwoju. Ze względu na duże różnice pomiędzy krajami rozwijającymi się, a krajami rozwiniętymi, skonstruowano dwa odmienne wskaźniki wykluczenia społecznego HPI (human poverty index).

HPI-1 dla krajów rozwijających się, skonstruowano w oparciu o następujące wskaźniki: prawdopodobieństwo, że noworodek nie dożyje 40 roku życia, stopa analfabetyzmu u dorosłych oraz deprywacja standardu życia (odsetek ludzi pozbawiony stałego dostępu do wody oraz odsetek dzieci z niedowagą). HPI-2 dla krajów rozwiniętych z kolei mierzy wykluczenie społeczne na podstawie następujących wskaźników: prawdopodobieństw, że noworodek nie dożyje 60 roku życia, stopa analfabetyzmu funkcjonalnego dorosłych, odsetek ludności żyjący poniżej granicy ubóstwa.

Konsekwencji trwałego wykluczenia pewnych grup społecznych jest wiele. Najbardziej dramatyczną konsekwencją jest to, że zjawisko wykluczenia społecznego jest bardzo często dziedziczone. Blokada, jaka spotyka rodziców jest często dziedziczona przez dzieci. Bieda, niski poziom wykształcenia rodziców, ich zły stan zdrowia powodują, że dzieci wchodzą w życie z określonym bagażem i już na starcie są wykluczone. Wykluczenie rodzi zjawisko dyskryminacji, czyli świadomego odrzucania osób, które odznaczają się cechami tego „innego”, „obcego”.

Rozdział 4 ANALIZA PSYCHOSPOŁECZNYCH SKUTKÓW BEZROBOCIA NA TERENIE MIASTA SIERPC

4.1. Charakterystyka miasta Sierpc

Miasto Sierpc położone jest w powiecie sierpeckim w województwie mazowieckim. Sierpc znajduje się w dolinie rzeki Sierpienicy, nieopodal jej ujścia do Skrwy, oddzielającej Ziemię Płocką od Ziemi Dobrzyńskiej. Miasto Sierpc zajmuje obszar 1.860 ha. Jest stolicą powiatu sierpeckiego.

Położenie w województwie mazowieckim to bardzo ważny punkt odniesienia dla wszystkich procesów społeczno - gospodarczych zachodzących w mieście Sierpc. Województwo mazowieckie to strefa ciągłego rozwoju gospodarczego a miasto stołeczne Warszawa to centrum gospodarcze kraju. Należy jednak zwrócić uwagę na negatywne aspekty położenia w województwie mazowieckim takiej jak np. rosnące rozwarstwienie społeczeństwa, problemy z ochroną środowiska. Problemem wszystkich gmin powiatu sierpeckiego jest znaczne oddalenie od miasta stołecznego,
a jednocześnie wojewódzkiego - Warszawy. Odległość od stolicy kraju wynosi 125 km. To bardzo duża bariera rozwojowa dla Miasta Sierpc. Oddalenie od Warszawy to oddalenie od instytucji publicznych, organizacji biznesowych, instytucji edukacyjnych. Rozwój gospodarczy Miasta Sierpc nie jest tak dynamiczny jak
w gminach i miastach położonych bliżej Warszawy.

Sierpc jest 20-tysięcznym ośrodkiem miejskim zlokalizowanym w centrum powiatu sierpeckiego. Stanowi centrum społeczno -gospodarcze całego powiatu. Zlokalizowanych jest tu większość firm, instytucji publicznych, ośrodków zdrowia, szkół. Miasto Sierpc usytuowane jest w średniej strefie oddziaływania metropolii warszawskiej oraz miasta Toruń. Szczególnie ważnym miastem dla koniunktury
w samym Sierpcu jest Płock, w którym znajduje zatrudnienie znaczna ilość mieszkańców Sierpca. Płock rozwija się intensywnie głównie ze względu na usytuowanie na jego terenie kluczowej dla polskiego przemysłu petrochemicznego spółki ORLEN.

Sierpc usytuowany jest na skrzyżowaniu dróg krajowych (Warszawa - Toruń
i Łódź -Olsztyn). Przez Sierpc przebiega licząca 88 km linia kolejowa jednotorowa, niezelektryfikowana relacji Sierpc - Płońsk - Nasielsk oraz linia Płock - Rypin - Brodnica. Niestety, w ostatnich latach spadło znaczenie tych linii w przewozach towarowych, a w czerwcu 2004 r. zostały zawieszone przewozy osobowe w związku
z małą liczbą podróżnych.

Miasto położone jest na pograniczu dwóch regionów fizjograficznych - Wysoczyzny Dobrzyńskiej i Wysoczyzny Płockiej. Przeważająca część powierzchni miasta zajmuje wysoczyznę polodowcową - dolinę rzeki Sierpienicy. W części zachodniej granice miasta obejmuje fragment doliny rzeki Skrwy Prawej. Dolina rzeki Sierpienicy charakteryzuje się wysokimi krawędziami, dużymi spadkami przekraczającymi często 20%, przy czym w części zachodniej dolina jest znacznie szersza niż w części wschodniej. Pod względem geologicznym teren miasta położony jest na południowo - zachodnim skraju Niecki Mazowieckiej.

W grudniu 2004 r. (według danych statystycznych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny) w powiecie sierpeckim zarejestrowanych było 1649 podmiotów gospodarki narodowej. Zdecydowaną większość tych podmiotów stanowią jednostki prywatne - 97 %. Ponad 1360 podmiotów stanowią zakłady osób fizycznych. Taki stan rzeczy odzwierciedla ogólne tendencje panujące w gospodarce, gdzie najbardziej konkurencyjnymi i wytwarzającymi największą część Produktu Krajowego Brutto podmiotami są właśnie najmniejsze przedsiębiorstwa, które jednocześnie najbardziej elastycznie potrafią reagować na zmiany zachodzące na rynku. Należy zwrócić także uwagę, że te przedsiębiorstwa są także najbardziej podatne na zewnętrzną koniunkturę gospodarczą i ich rozwój jest uzależniony od pomocy instytucji około biznesowych. Według danych, w ostatnich trzech latach liczba przedsiębiorstw nowo zakładanych jest mniejsza od liczy przedsiębiorstw likwidowanych, ale nie odzwierciedla to rzeczywistej liczby faktycznie działających podmiotów, tym bardziej po zmianach dotyczących zasad rejestracji i formy prowadzenia działalności gospodarczej przez spółki cywilne.

Działalność gospodarcza na terenie powiatu sierpeckiego jest rozwinięta
w wysokim stopniu. W powiecie działa Sierpecki Związek Gospodarczy, który skupia aktywnych lokalnych przedsiębiorców. Zarejestrowanych jest wiele podmiotów gospodarczych prowadzących różnokierunkową działalność: handlową, produkcyjną
i usługową. Dominującymi branżami gospodarki jest przemysł rolno - spożywczy, przemysł drzewny, metalowy i odzieżowy. Na gospodarczy sukces powiatu składają się osiągnięcia takich zakładów jak: Kasztelan Browar Sierpc S.A., - producent kilku odmian piwa, Cargill Polska S.A., - producent pasz,  Zakłady Przetwórstwa Mięsa “Olewnik”, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, ZPC “Wiepol”, PW “Skrawmet”, GMW “Techmet”.

Sierpc jest nie tylko sercem gospodarczym powiatu, ale i kulturalnym. Ożywioną działalność prowadzi Sierpecki Dom Kultury, który ma na celu edukację kulturalną dzieci i młodzieży z zakresu różnych form. Przy Domu Kultury pracują: Ludowy Zespół Artystyczny „Kasztelanka”, zespół dziecięcy „Bąble” oraz młodzieżowe zespoły muzyczne. Ponadto odbywają się tu zajęcia plastyczne, rzeźbiarskie, teatralne, muzyczne, tańca ludowego, aerobiku jak również zabawki miękkiej. Dom Kultury od kilku lat organizuje latem malarsko - rzeźbiarskie Ogólnopolskie Plenery Plastyczne. Najważniejszym wydarzeniem kulturalnym miasta jak również powiatu jest Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Kasztelania”, który organizowany jest latem każdego roku. W trakcie trzydniowych koncertów podziwiamy piękny folklor w wykonaniu renomowanych zespołów
z kraju i zagranicy m. in.: Tajwanu, Egiptu, Chin, Grecji, Chile, Włoch, Rosji.

Znaną i cenioną placówką kulturalną w mieście jest Biblioteka Miejska, która prowadzi urozmaiconą działalność poprzez popularyzację czytelnictwa oraz aktywizację kulturalną mieszkańców Sierpca i okolic. Organizuje spotkania autorskie, odczyty, promocje twórczości literackiej, koncerty literacko - muzyczne, wystawy plastyczne i konkursy literackie.

Na obrzeżach miasta znajduje się Muzeum Wsi Mazowieckiej zwane popularnie Skansenem. Jest to jedna z najpiękniejszych placówek w kraju. Skansen obejmuje obszar 60 ha ze zrealizowanym zespołem osadniczym rzędówką, zespołem karczemnym i odtworzonym zespołem dworskim. Prezentuje tradycyjną kulturę mieszkańców wsi mazowieckiej od drugiej połowy XIX wieku do lat 50-tych dwudziestego wieku.

Powiat sierpecki jest kolebką twórczości ludowej. Do wybitnych twórców ziemi sierpeckiej należy Edmund Szpanowski, którego rzeźby znajdują się na wszystkich kontynentach świata, zdobią mieszkania artystów, polityków, premierów i prezydentów. Rzeźba Matki Boskiej Sierpeckiej znajduje się w zbiorach Watykanu. Artysta jest laureatem wielu konkursów, uczestnikiem wystaw, przeglądów
i plenerów rzeźbiarskich. Sławnym ośrodkiem rzeźby ludowej jest również Zawidz. Miejscowi twórcy - Jan i Waldemar Krajewscy, Grzegorz Goczyński, Stanisław Dużyński oraz Piotr Szuszczewicz (kowalstwo artystyczne) należą do czołówki rzeźbiarzy ludowych w kraju. Jednym z bardziej znanych dzieł tego typu są stacje drogi krzyżowej znajdujące się wokół kościoła parafialnego w Zawidzu.

4.2. Skala i struktura bezrobocia w Sierpcu

Według danych, jakimi dysponuje Powiatowy Urząd Pracy w Sierpcu, na koniec listopada 2004 roku stopa bezrobocia w powiecie sierpeckim wynosiła 26% (w Polsce - 18,7%, W woj. mazowieckim - 14,8%). W końcu 2004 roku
w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu liczba zarejestrowanych wynosiła 5502 osoby, w tym 2658 kobiet i była wyższa w stosunku do końca I półrocza 2004 roku
o 31 osób, w porównaniu do końca 2003 roku była niższa o 384 osoby. W Mieście Sierpc liczba bezrobotnych wynosiła 2041 osób w tym kobiet 988. Z prawem do zasiłku było 274 osoby w tym 82 kobiety. Ponadto w PUP Sierpc na koniec 2004 roku było zarejestrowanych 113 osób bezrobotnych niepełnosprawnych i 34 osoby niepełnosprawne poszukujące pracy. W okresie styczeń - grudzień 2004 roku w PUP Sierpc zarejestrowało się ogółem 3838 osób ( w roku 2003 - 3794) w tym z prawem do zasiłku 973 ( w roku 2003 - 1093). Z ogółu zarejestrowanych 1057 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego ( w 2003 - 1190), 1578 dotychczas nie pracowało ( w roku 2003 - 1470), 64 osoby bezrobotne pochodziły ze zwolnienia grupowego z jednego zakładu pracy. Z ewidencji bezrobotnych wyłączono 4222 osoby ( w roku 2003 - 3810) w tym m.in.: 1954 z tytułu podjęcia pracy ( w roku 2003 - 1898), 1307 osób z powodu nie potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy (w roku 2003 - 1242 ). Z ogółu zarejestrowanych bezrobotnych 48,3% stanowią kobiety, a 62,9% zamieszkuje tereny wiejskie.

Tabela 4.1. Bezrobotni według grup wieku w 2004 roku

Grupy wiekowe	Ilość osób	%
18 -24	1433	26,0
25 - 34	1664	30,2
35 - 44	1177	21, 4
45 - 54	1056	19,2
55 - 59	152	2,8
60 i więcej	20	0,4

Źródło: PUP w Sierpcu

Tabela 4.2 Bezrobotni według wykształcenia w 2004 roku

Wykształcenie	Ilość osób	%
Wyższe	199	3,6
Liceum ogólnokształcące	247	4,5
Policealne i średnie zawodowe	1261	22,9
Zasadnicze zawodowe	1798	32,7
Podstawowe i niepełne podstawowe	1997	36,3

Źródło: PUP w Sierpcu

Z tabel wynika, że najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby
z wykształceniem zawodowym, podstawowym i gimnazjalnym. Pod względem wieku przeważają osoby młode (18-34 lata 56,2%), które najczęściej nie znalazły zatrudnienia po zakończeniu edukacji.

Tabela 4.3 Bezrobotni według czasu oczekiwania na pracę

Czas oczekiwania na pracę	Ilość osób	%
do 1 miesiąca	274	4,9
1 - 3	601	10,9
3 - 6	597	10,9
6 - 12	807	14,7
12 - 24	923	16,8
powyżej 24 m-cy	2300	41,8

Źródło: PUP w Sierpcu

Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby długotrwale bezrobotne tj. osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy.

Na koniec listopada 2005 roku, według danych będących w dyspozycji PUP stopa bezrobocia w powiecie sierpeckim wynosiła 24,8% (w Polsce - 17,3%, woj. mazowieckie 13,7% i była mniejsza o 1,6% w porównaniu do końca grudnia 2004 r.

W końcu 2005 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu liczba zarejestrowanych wynosiła 5256 osoby, w tym 2603 kobiet i była wyższa w stosunku do końca III kwartału 2005 roku o 189 osób, w porównaniu do końca I półrocza 2005 roku była wyższa o 103 osoby. Niższa w porównaniu do końca 2004 roku o 246 osób. W Mieście Sierpc liczba bezrobotnych wynosiła 1914 osób w tym kobiet 974. Z prawem do zasiłku było 327 osób w tym 137 kobiet. W okresie styczeń - grudzień 2005 roku, w PUP Sierpc zarejestrowało się ogółem 4117 osób w tym z prawem do zasiłku 1057 ( w roku 2004 o 279 osób mniej). Z ogółu zarejestrowanych 1017 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego, 1524 dotychczas nie pracowało, 428 powyżej 50 roku życia, 448 osób bez kwalifikacji zawodowych. Z ewidencji bezrobotnych wyłączono 4363 osoby (o 141 osób więcej
w porównaniu z 2004 rokiem) w tym m.in.: 2129 z tytułu podjęcia pracy, 1239 osób z powodu nie potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy, 995 z powodu innych przyczyn np.: dobrowolna rezygnacja, powołanie do odbycia służby wojskowej, wyjazd za granicę.

Tabela 4.4. Bezrobotni według grup wieku w 2005 roku

Grupy wiekowe	Ilość osób	%
18 -24	1277	24,3
25 - 34	1584	30,1
35 - 44	1169	22,2
45 - 54	1034	19,7
55 - 59	162	3,1
60 i więcej	33	0,6

Źródło: PUP w Sierpcu

Z tabeli wynika, że najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby młode w wieku 25-34 lata - 30,1%. Drugą co do wielkości grupę stanowią osoby bardzo młode, które powinny wchodzić na rynek pracy, 18-24 lata - 24,3%

Najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem zawodowym, podstawowym i gimnazjalnym - 67,7%

Tabela 4.5 Bezrobotni według czasu oczekiwania na pracę

Czas oczekiwania na pracę	Ilość osób	%
do 1 miesiąca	257	4,9
1 - 3	726	13,8
3 - 6	549	10,4
6 - 12	749	14,3
12 - 24	780	14,8
powyżej 24 m-cy	2195	41,8

Źródło: PUP w Sierpcu

Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby długotrwale bezrobotne tj. osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy.

W 2006 roku według danych, będących w dyspozycji PUP stopa bezrobocia
w powiecie sierpeckim wynosiła 23,1% (Polska - 14%, woj. mazowieckie - 11,8% )
i była mniejsza o 2% w porównania do grudnia 2005 roku. W końcu 2006 roku
w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu liczba zarejestrowanych wynosiła 4780 osób, w tym 2521 kobiet i była niższa w stosunku do końca 2005 roku o 476 osób,
w porównaniu do końca I półrocza 2006 roku była niższa o 121 osób. W okresie styczeń - grudzień 2006 roku, w PUP Sierpc zarejestrowało się ogółem 4172 osób
w tym z prawem do zasiłku 1086 ( w roku 2004 o 279 osób mniej). Z ogółu zarejestrowanych 1037 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego, 2142 osób dotychczas nie pracowało, 386 powyżej 50 roku życia, 734 osób bez kwalifikacji zawodowych.

Wyłączono z ewidencji bezrobotnych 4648 osób (o 285 osób więcej
w porównaniu z 2005 rokiem), tzn.: 2467 z tytułu podjęcia pracy, 347 z tytułu rozpoczęcia stażu, 59 z tytułu przygotowania zawodowego w miejscu pracy, 152
z powodu rozpoczęcia szkolenia, 1139 z powodu nie potwierdzenia gotowości do pracy, 484 z innych przyczyn: dobrowolna rezygnacja, powołanie do odbycia służby wojskowej, wyjazd za granice.

Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowiły osoby młode w wieku 18 - 34 lata - 52,9%, osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym
i gimnazjalnym - 66,7%, osoby długotrwale bezrobotne tj. 70%.

Na koniec listopada 2007 roku według danych, będących w dyspozycji PUP stopa bezrobocia w powiecie sierpeckim wynosiła 19,3% (Polska - 11,2%, woj. mazowieckie - 9,1% i była mniejsza o 3,9% w porównania do grudnia 2006 roku. W końcu 2007 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu liczba zarejestrowanych wynosiła 3927 osób, w tym 2169 kobiet i była niższa w stosunku do końca 2006 roku o 853 osoby, w porównaniu do końca czerwca 2006r roku była niższa o 170 osób.
W okresie styczeń - grudzień 2007 roku, w PUP Sierpc zarejestrowało się ogółem 3810 osób w tym z prawem do zasiłku 868 ( w porównaniu z poprzednim rokiem mniej o 362 osoby). Z ogółu zarejestrowanych 811 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego, 1383 osób dotychczas nie pracowało, 398 powyżej 50 roku życia, 739 osób bez kwalifikacji zawodowych. Wyłączono z ewidencji bezrobotnych 4663 osoby (o 15 osób więcej w porównaniu z rokiem 2006): 2293 z tytułu podjęcia pracy, 341
z tytułu rozpoczęcia stażu, 107 z tytułu przygotowania zawodowego w miejscu pracy,

137 z powodu rozpoczęcia szkolenia, 1289 z powodu nie potwierdzenia gotowości do pracy, 498 z innych przyczyn: dobrowolna rezygnacja, powołanie do odbycia służby wojskowej, wyjazd za granice.

Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowiły osoby młode w wielu 18 - 34 lata - 51,3%, osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym
i gimnazjalnym - 63,6%, osoby długotrwale bezrobotne 2723 osoby tj. 69,3%.

Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu, na koniec listopada 2008 roku stopa bezrobocia w powiecie sierpeckim wyniosła 16,5% (Polska - 9,1%), woj. mazowieckie - 7,1%), w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego - w kraju nastąpił spadek o 2,1%, w woj. mazowieckim o 2%, w powiecie sierpeckim o 2,8%.

W końcu 2008 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu liczba zarejestrowanych wynosiła 3183 osób, w tym 1700 kobiet i była niższa w stosunku do końca czerwca 2007 roku o 914 osób. W okresie styczeń - grudzień 2008 roku, w PUP Sierpc zarejestrowało się ogółem 4073 osób w tym z prawem do zasiłku 936
( w porównaniu z poprzednim rokiem mniej o 263 osoby). Z ogółu zarejestrowanych 762 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego, 1362 osób dotychczas nie pracowało, 450 powyżej 50 roku życia, 840 osób bez kwalifikacji zawodowych, 1665 do 25 roku życia, 1716 bez doświadczenia zawodowego, 172 samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do lat 18. Wyłączono z ewidencji bezrobotnych 4817 osoby; (o 154 osób więcej w porównaniu z rokiem 2007): 2112
z tytułu podjęcia pracy, 416 z tytułu rozpoczęcia stażu, 117 z tytułu przygotowania zawodowego w miejscu pracy, 153 z powodu rozpoczęcia szkolenia, 1458 z powodu nie potwierdzenia gotowości do pracy, 561 z innych przyczyn: dobrowolna rezygnacja, powołanie do odbycia służby wojskowej, wyjazd za granice, podjęcie nauki w systemie dziennym, zmiana miejsca zameldowania.

Na koniec grudnia 2008 roku struktura bezrobocia w powiecie sierpeckim przedstawiała się następująco:

- kobiety stanowiły 53,4% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych,

- osoby zamieszkujące tereny wiejskie - 61,5%

- bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy: 618 do 25 roku życia (19,4% ogółu bezrobotnych), 1943 długotrwale bezrobotni (61%), 574 powyżej 50 roku życia(18%), 811 bez kwalifikacji zawodowych (25,5%), 1115 bez doświadczenia zawodowego (35%), 2054 bez wykształcenia średniego (64,5%), 214 samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do lat 18 (6,7%), 111 niepełnosprawni (3,5%), 484 kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia (28,5% bezrobotnych kobiet).

Według stanu na dzień 31 grudnia 2009 roku liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu wynosiła 3685 osób,
w tym 1868 kobiet i była niższa w porównaniu do końca grudnia 2007 roku o 242 osoby, wyższa natomiast w porównaniu do końca grudnia 2008 r.
o 502 osoby, a do końca czerwca 2009 r. o 208 osób.

W Mieście Sierpc liczba bezrobotnych wynosiła 1392 osób, w tym kobiet 693, z prawem do zasiłku 303.

Na koniec 2009 roku w PUP Sierpc były zarejestrowane 174 osoby niepełnosprawne, w tym 29 poszukujących pracy nie pozostających w zatrudnieniu.

W okresie styczeń - grudzień 2009 zarejestrowało się ogółem 4986 osób
( w ubiegłym roku o 913 mniej). Z ogółu zarejestrowanych osób: 1013 po raz pierwszy uzyskało status bezrobotnego, 1649 dotychczas nie pracowało, 1112
z prawem do zasiłku, 2892 zamieszkujących tereny wiejskie, 1963 do 25 roku życia, 1779 długotrwale bezrobotni, 307 kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, 488 powyżej 50 roku życia, 922 bez kwalifikacji zawodowych, 2129 bez doświadczenia zawodowego, 216 samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do lat 18. Z ewidencji bezrobotnych wyłączono 4484 osoby, w tym 2011 kobiet ( o 333 osoby mniej w porównaniu do roku 2008), w tym m.in.: 1790 z tytułu podjęcia pracy, 632 z tytułu rozpoczęcia stażu, 207 z powodu rozpoczęcia szkolenia, 5 z tytułu rozpoczęcia przygotowania zawodowego w miejscu pracy, 150 z powodu odmowy bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub uczestnictwa w aktywnych programach rynku pracy, 1401
z powodu niepotwierdzeni gotowości do podjęcia pracy, 299 z innych przyczyn np.: dobrowolna rezygnacja, powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej, wyjazd za granicę, zmiana miejsca zameldowania.

Powiatowy Urząd Pracy w Sierpcu od stycznia 2009 r. wypłacił dodatek aktywizacyjny 276 uprawnionym osobom, które podjęły zatrudnienie.

Struktura bezrobocia w powiecie sierpeckim na koniec grudnia 2009 r. przedstawiała się następująco:

- kobiety stanowią 50,7% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych,

- osoby zamieszkujące tereny wiejskie - 62,2%,

- bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy: 825 do 25 roku życia (22,4% ogółu bezrobotnych), 1911 długotrwale bezrobotni (51,9%), 501 kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia (13,6%), 648 powyżej 50 roku życia (17,6%), 811 bez kwalifikacji zawodowych (22%), 1252 bez doświadczenia zawodowego (34%), 2251 bez wykształcenia średniego (61,1%), 259 samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do lat 18 (7%), 145 niepełnosprawni (4%).

Tabela 4.6. Bezrobotni według grup wiekowych (stan z 31 grudnia 2009 roku)

Grupy wiekowe	Ilość osób	%
18 -24	825	22,4
25 - 34	1079	29,3
35 - 44	749	20,3
45 - 54	791	21,5
55 - 59	203	5,5
60 i więcej	38	1,0

Źródło: PUP w Sierpcu

Tabela 4.7. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy

Czas oczekiwania na pracę	Ilość osób	%
do 1 miesiąca	280	7,6
1 - 3	718	19,5
3 - 6	654	17,7
6 - 12	739	20,1
12 - 24	540	14,7
powyżej 24 m-cy	754	20,4

Źródło: PUP w Sierpcu

Według danych, obliczonych przez Główny Urząd Statystyczny, na koniec listopada 2009 roku stopa bezrobocia w powiecie sierpeckim wynosiła 18,5% (Polska - 11,4%, w woj. mazowieckim - 8,8% i była wyższa o 1,8% w porównaniu z danymi wskazanymi na koniec listopada 2008 r.

4.3. Patologie społeczne - analiza stanu

Ze względu na zasobność części mieszkańców oraz bezrobocie wśród wielu innych, pojawiają się problemy społeczne - patologie rodzinne, przestępczość, brak dobrej komunikacji w podzielonej społeczności. Coraz bardziej uwidaczniają się patologie z powodu braku wykształcenia i środków na edukację nie tylko szkolną, ale także kulturalno - środowiskową. Młode pokolenie nie ma źródła, z którego mogłoby czerpać wzorce osobowości i pozytywnych postaw społecznych. Skutki ubóstwa
i braku poczucia własnej wartości najlepiej ukazują dewastacje np. elementów infrastruktury miasta. Służby miejskie informują głównie o drobnych kradzieżach
i włamaniach spowodowanych ubóstwem mieszkańców. Zjawisko przestępczości widoczne jest na terenie całego miasta. Zjawisko narkomani występuje w niewielkim stopniu. Częstym zjawiskiem są dewastacje elewacji budynków mieszkalnych.

Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu działa w strukturach polityki społecznej państwa na podstawie Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 nr 64 poz.593) .

Pomoc finansowa z pomocy społecznej przyznawana jest z następujących przyczyn:

Tabela 4.8. Powody przyznawania pomocy przez MOPS w Sierpcu

Powód trudnej sytuacji rodzinnej	Liczba rodzin
	2004 rok	2006 rok	2009 rok
Ubóstwo	470	470	387
Wielodzietność	2	37	2
Bezrobocie	492	150	445
Niepełnosprawność	150	150	245
Długotrwała lub ciężka choroba	120	110	219
Bezradność finansowa w sprawach opieki i wychow.	171	161	162
rodziny niepełne	134	124	125
rodziny wielodzietne	37	37	37
Przemoc w rodzinie	22	70	75
Alkoholizm	22	110	40
Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakł. karn.	8	7	14

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu

Najczęstszym powodem korzystania z różnych form pomocy społecznej
w Sierpcu jest bezrobocie. Inne przyczyny korzystania z pomocy społecznej to bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, długotrwała choroba i niepełnosprawność, potrzeba ochrony macierzyństwa oraz alkoholizm. Wśród problemów w rodzinach podopiecznych ośrodków pomocy społecznej najczęstszymi przyczynami były także: ubóstwo, alkoholizm, wielodzietność.

Aktualnie jednym z najbardziej odczuwalnych utrudnień jest brak dostatecznej ilości środków, które umożliwiłyby zaspokojenie potrzeb wszystkich potrzebujących

wsparcia. Niestety pomoc społeczna to dziedzina działalności, która dotyka na co dzień ogromu ludzkich problemów, przez co każda ilość środków mogłaby być spożytkowana. Pozostaje jednak odpowiedzieć na pytanie, czy większy pożytek przyniesie stałe zwiększanie dotacji na cele pomocowe, czy też bardziej perspektywiczne byłoby stworzenie mieszkańcom Sierpca lepszych warunków do samodzielnego życia (rozwój rynku pracy, aktywizacja budownictwa komunalnego itp.). Oczywiście nie dotyczy to ludzi starszych oraz niepełnosprawnych lub chorych, którzy powinni mieć dostęp do świadczeń w zakresie pomocy społecznej.

W najtrudniejszej sytuacji znajdują się rodziny niepełne i wielodzietne, poszerza się sfera niedostatku i ubóstwa zwiększając prawdopodobieństwo pojawiania się w rodzinach różnych dysfunkcji. Pogłębia się problem nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży. Bardzo istotnym jest motywowanie osób i rodzin do zmiany ich dotychczasowego stylu życia. Jest to jedyny, niestety bardzo trudny do zrealizowania środek prowadzący do trwałego zmniejszenia bezrobocia, biedy, wykluczenia społecznego oraz przestępczości.

Do najczęstszych przyczyn interwencji funkcjonariuszy Policji w Sierpcu należą prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu, oraz kradzieże
z włamaniem.

Pozytywny jest fakt, że przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu stanowią znikomy odsetek ogółu.

Tabela 4.9 Struktura demograficzna odbiorców pomocy społecznej świadczonej przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu w 2009 roku

Wiek	Liczba osób
Poniżej 15 lat	272
16 - 21	110
22 - 30	379
31 - 40	375
41 - 50	420
51 - 60	274
61 i więcej	138
Razem	1968

Źródło: MOPS w Sierpcu

Tabela 4.10. Przestępczość w powiecie sierpeckim

Rodzaj przestępstwa	2006 rok	2007 rok	2008 rok	2009 rok
Przestępstwa o charakterze kryminalnym	688	474	443	514
Przestępstwa o charakterze gospodarczym	204	81	74	68
Zabójstwa	1	2	1	-
Zgwałcenie	4	-	-	-
Kradzież	187	127	89	102
Kradzież z włamaniem	115	72	64	68
Bójka lub pobicie	14	11	13	8
Przestępstwa narkotykowe	137	11	5	17
Prowadzenie pojazdu przez osobę w stanie nietrzeźwym	374	464	299	321
Korupcja	4	3	11	7
Razem	1378	1890	934	1065

Źródło: KPP w Sierpcu

4.4. Skala biedy w środowisku lokalnym

Na syndrom głębokiego ubóstwa w Polsce składa się bezrobocie połączone

z niskim poziomem wykształcenia głowy gospodarstwa domowego, wielodzietność oraz fakt zamieszkania w małych ośrodkach miejskich oraz na wsi, szczególnie na obszarach dotkniętych bezrobociem strukturalnym. Należy podkreślić, iż wzrost skali ubóstwa w ostatnich latach dokonał się przy poprawie przeciętnej sytuacji materialnej ogółu społeczeństwa, co świadczy o rosnących w społeczeństwie nierównościach
w sytuacji dochodowej i poziomie życia. Jeśli przyjąć unijną granicę ubóstwa
w dochodach gospodarstw, to ponad połowa polskich rodzin nie przekracza jej. Badania wskazują, że dopiero dzięki dużej redystrybucji dochodów w formie świadczeń społecznych ubóstwo w Polsce ulega wyraźnemu zmniejszeniu (np. w 2009 roku do poziomu 21%, podczas gdy średnia w Unii wynosi 16% ). Tę tak dużą grupę ludzi nie przekraczających granicy ubóstwa w Polsce stanowią rodziny nie posiadające stabilnych dochodów (bezrobocie) i rodziny posiadające więcej dzieci.

Skalę biedy w Sierpcu przedstawię na podstawie danych z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sierpcu, które zawierają dane na temat liczby i struktury rodzin objętych pomocą społeczną oraz informacje na temat sposobów i środków służących zmniejszaniu zakresu tego negatywnego zjawiska społecznego.

Pomoc społeczna jest instytucją wspierania osób ubogich i zagrożonych ubóstwem oraz wykluczeniem społecznym. Celem pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości.

Tabela 4.11. Pomoc społeczna w gospodarstwach domowych

Rodzaje świadczeń	2006 rok	2007 rok	2008 rok	2009 rok
składki zdrowotne	90	85	101	92
Specjalistyczne usługi opiekuńcze	17	17	15	8
zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską	44	-	34	-
Pobyt w domu pomocy społecznej	11	7	10	14
Poradnictwo specjalistyczne	160	60	70	170
Usługi opiekuńcze	78	80	83	91
Schronienie	2	4	8	8
Ubranie	7	2	12	25
Posiłek	564	1634	1509	1527

Źródło: Sprawozdanie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sierpcu za rok 2007, 2009

W 2009 roku ustawa o pomocy społecznej dodała do zadań własnych
o charakterze obowiązkowym wypłatę zasiłków stałych. Świadczenia te nadal finansowane są ze środków budżetu państwa. Dane przedstawione w tabeli wskazują, że liczba zasiłkobiorców stałych zmniejszyła się w stosunku do ubiegłego roku o 15 osób czyli 12,3%. Także wydatki na ten cel obniżyły się ale zdecydowanie mniej dynamicznie bo tylko 0,7%. Było to spowodowane wyższymi jednostkowo świadczeniami. Kolejną pozycją w tabeli jest posiłek. Wskazuje ona realizację
i wydatki związane z programem rządowym „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”. Skorzystało z niego 1 527 osób tj. o 1,2% więcej niż w roku ubiegłym. Wzrosły także wydatki o prawie 9,9% tj. o kwotę 42.889 zł. W ramach Programu pomocą objęto 59 dzieci do 7 roku życia, 348 uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej oraz 1120 pozostałych osób. 467 osób (w zdecydowanej większości dzieci) otrzymało pomoc w formie posiłku, natomiast 1.060 w formie zasiłku celowego na żywność.

W stosunku do roku 2008 wzrosła liczba osób skierowanych do domów pomocy społecznej (40%!) i nieco mniej (36,9%) wydatki na utrzymanie tych osób
w domach pomocy społecznej. Podkreślić należy, że do domów pomocy społecznej kierowane są osoby, którym zarówno rodzina, jak i gmina nie są w stanie zapewnić właściwej opieki w miejscu zamieszkania. Opłatę za pobyt w tych placówkach wnoszą w kolejności mieszkaniec domu (70% posiadanego świadczenia), małżonek, zstępni przed wstępnymi oraz gmina.

4.5. Aktywność lokalnych podmiotów polityki społecznej w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i jego skutkom

W ograniczaniu bezrobocia i neutralizacji jego skutków należy stosować różnorodne środki i działania. Pierwszoplanową rolę odgrywaj te, które służą aktywizacji osób pozostających bez pracy. Aktywizacja jest możliwa poprzez podtrzymywanie uczestnictwa bezrobotnych w życiu zawodowym, stworzenie możliwości zatrudnienia (choćby okresowego) do których zaliczają się między innymi prace interwencyjne i roboty publiczne. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy stwarza możliwości organizowania dla młodzieży staży, które oznaczają nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykorzystania pracy przez wykonywanie zadań u pracodawcy. Ustawa wprowadza możliwości organizowania dla bezrobotnych tzw. przygotowania zawodowego w miejscu pracy, które oznacza zdobywanie nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy. Zarówno staż jak
i przygotowanie zawodowe organizowane są bez nawiązywania stosunku pracy
z pracodawcą a skierowani do tych form aktywizacji zawodowej otrzymuj z PUP stypendium.

Ustawa o pomocy społecznej nakłada na samorząd obowiązek opracowania powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Przyjęcie tego dokumentu do realizacji w drodze uchwały Rady Powiatu umożliwi nie tylko budowanie zintegrowanego systemu pomocy społecznej na terenie powiatu, ale również pozwala na pozyskiwanie środków z budżetu państwa i z funduszy pomocowych na realizację poszczególnych zadań określonych w strategii. Misją powiatu sierpeckiego w zakresie pomocy społecznej jest uzyskanie odczuwalnych społecznie przez jednostkę pozytywnych efektów w zakresie priorytetowych obszarów polityki społecznej, jakie stanowią: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, niewydolność wychowawcza rodziny, starość i uzależnienia.

PCPR (Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie)jest instrumentem realizującym politykę społeczną państwa, którego działalność - na mocy ustawy o pomocy społecznej - ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są oni w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Działalność Centrum zorientowana jest z jednej strony na poprawę funkcjonowania indywidualnego i społecznego swoich klientów, doprowadzenie ich do usamodzielnienia oraz integracji ze środowiskiem. Z drugiej strony ukierunkowana jest na działania profilaktyczne zapobiegające powstawaniu niepożądanych (kryzysowych, patologicznych) sytuacji. Realizacja tych zadań oparta jest na współpracy z wieloma podmiotami, m.in. policją, z placówkami służby zdrowia, edukacji, jak również z organizacjami pozarządowymi, działającymi na rzecz pomocy i wsparcia w środowisku lokalnym ( stowarzyszenia, etc.). W konsekwencji ma ono przeciwdziałać społecznemu wyłączeniu, marginalizacji jednostek i grup społecznych poprzez przywrócenie im zdolności do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Od 2000 roku samorządy przejęły zadania związane z problematyką bezrobocia. Zadaniem gminy jest niedopuszczenie do zwiększenia się bezrobocia oraz zmiana profilu kształcenia młodzieży (zwłaszcza kształcenia zawodowego). Cele to: zmniejszenie bezrobocia oraz jego skutków poprzez: stwarzanie warunków do powstawania nowych miejsc pracy, dostosowanie profilu kształcenia zawodowego do wymogów lokalnego rynku pracy,  pomoc osobom bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem.

Kierunkiem realizacji celów jest przede wszystkim koordynacja działań
i wymiana informacji instytucji i organizacji zajmujących się problematyką rynku pracy takich jak Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Miasta w Sierpcu i Urzędy Gmin, Stowarzyszenia i przedstawiciele pracodawców, dostosowywanie szkoleń dla bezrobotnych,   monitorowanie rynku pracy, szeroko prowadzona polityka informacyjna na temat istniejących form pomocy osobom bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem.

Sposób realizacji celów: prowadzenie pośrednictwa pracy,  bieżąca analiza sytuacji na rynku pracy, stała współpraca z mediami, przekazywanie informacji do osób zagrożonych bezrobociem, bezrobotnych, uczniów i pracodawców, pomoc prawna, tworzenie grup wsparcia dla osób dotkniętych długotrwałym bezrobociem, pomoc finansowa.

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości. (art. 2 ust.1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.). Na podstawie tej ustawy działa Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu. Do zadań własnych tego podmiotu należy: opracowanie i realizacja strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; sporządzanie bilansu potrzeb
w zakresie pomocy społecznej; udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym; przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych; przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych; przyznawanie
i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego; przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia; przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego, opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która rezygnuje z zatrudnienia
w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem; praca socjalna; organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, wsparcia dziennego lub w mieszkaniach chronionych; tworzenie systemu profilaktyki
i opieki nad dzieckiem i rodziną; dożywianie dzieci; sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca miasta w tym domu; sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej,
z zastosowaniem systemu informatycznego, utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.

Powiatowy Urząd Pracy w Sierpcu działa jako jednostka budżetowa. Urząd jako jednostka organizacyjna wchodząca w skład powiatowej administracji zespolonej jest nadzorowany przez Zarząd Powiatu Sierpeckiego. Realizuje zadania samorządu powiatu sierpeckiego w zakresie polityki rynku pracy oraz zadania z zakresu administracji rządowej. Celem działania Urzędu jest promocja zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia oraz aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych
i poszukujących pracy zgodnie z postanowieniami ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. nr 99, poz. 1001
z późniejszymi zmianami).

Według ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 r. Nr 99 poz. 1001): „Zadania państwa
w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej są realizowane na podstawie uchwalanego przez Radę Ministrów Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia, zawierającego zasady realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia, zwanego dalej „Krajowym Planem Działań”, oraz w oparciu o inicjatywy samorządu gminy, powiatu, województwa i partnerów społecznych.”(Art.3.1.) Samorząd województwa na podstawie Krajowego Planu Działań, uwzględniając strategię rozwoju województwa oraz strategię wojewódzką
w zakresie polityki społecznej, o których mowa w odrębnych przepisach, przygotowuje corocznie regionalny plan działań na rzecz zatrudnienia, określający priorytetowe grupy bezrobotnych i innych osób wymagających wsparcia - po zasięgnięciu opinii powiatowych jednostek samorządu terytorialnego oraz partnerów społecznych.

Według cytowanej ustawy osoby bezrobotne mogą korzystać z następujących form aktywizacji zawodowej: dodatek aktywizacyjny, prace interwencyjne, prace społecznie użyteczne, staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, pożyczki szkoleniowe, roboty publiczne, stypendia w okresie kontynuowania nauki, szkolenia, wsparcie działalności gospodarczej, zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania.

Dodatek aktywizacyjny - bezrobotnemu bez kwalifikacji zawodowych, który w okresie 12 miesięcy od dnia zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy podjął dalszą naukę w szkole ponadpodstawowej lub ponadgimnazjalnej dla dorosłych, będącą szkołą publiczną lub nie publiczną o uprawnieniach szkoły publicznej, albo
w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych, starosta na wniosek bezrobotnego, przyznaje stypendium w wysokości 100% kwoty zasiłku, wypłacane przez okres 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia nauki. Stypendium przysługuje, jeśli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 351zł. Stypendium wypłaca się z dołu, za okresy miesięczne, w terminie ustalonym przez powiatowy urząd pracy.

Warunkiem comiesięcznej wypłaty stypendium jest złożenie aktualnego zaświadczenia wystawionego przez szkołę lub uczelnię, potwierdzającego kontynuowanie nauki oraz aktualnego zaświadczenia o dochodach każdego pracującego członka rodziny. Stypendium nie przysługuje w przypadku przerwania nauki, utraty statusu bezrobotnego. Starosta może podjąć decyzję o kontynuacji wypłacania stypendium do ukończenia nauki zgodnie z programem nauczania.

Bezrobotnemu posiadającemu prawo do zasiłku przysługuje dodatek aktywizacyjny, jeżeli: z własnej inicjatywy podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową u innego pracodawcy niż był zatrudniony lub dla którego wykonywał inną pracę zarobkową bezpośrednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny. Dodatek przysługuje w wysokości 50 % podstawowej kwoty zasiłku przez połowę okresu,
w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek. W wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy podjął zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie i otrzymuje wynagrodzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dodatek przysługuje w wysokości stanowiącej różnicę między minimalnym wynagrodzeniem za pracę a otrzymywanym wynagrodzeniem, nie więcej jednak niż 50% zasiłku, przez okres w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek. Osoba bezrobotna ubiegająca się o przyznanie dodatku aktywizacyjnego musi złożyć: wniosek, dokument potwierdzający zatrudnienie (kopia umowy o pracę, umowy zlecenie lub umowy o dzieło).

Prace interwencyjne oznaczają zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę
w wyniku umowy zawartej ze Starostą i mają na celu wsparcie osób będących
w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Prace interwencyjne mogą być organizowane:

- do 6 miesięcy, gdzie Starosta refunduje część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz kwoty zasiłku dla bezrobotnych, obowiązującej w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia,

- do 6 miesięcy, gdzie Starosta refunduje część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak kwoty połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia za każdą bezrobotną osobę zatrudnioną co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy,

- do 12 miesięcy, gdzie Starosta refunduje część kosztów w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak minimalnego wynagrodzenia za pracę
i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia za każdego bezrobotnego, jeżeli refundacja obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc ich zatrudnienia.

Powyższe formy adresowane są do: bezrobotnych do 25 roku życia, długotrwale bezrobotnych albo po zakończeniu kontraktu socjalnego, albo kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka , bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego, bez wykształcenia średniego, bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych niepełnosprawnych.

- do 12 miesięcy, gdzie Starosta dokonuje zwrotu poniesionych przez pracodawcę
z tytułu zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanych bezrobotnych, kosztów wypłaconych wynagrodzeń, nagród oraz opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak kwoty zasiłku, obowiązującego w ostatnim dniu każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.

- o 18 miesięcy, gdzie Starosta dokonuje zwrotu poniesionych przez pracodawcę
z tytułu zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanych bezrobotnych, kosztów wypłaconych wynagrodzeń, nagród oraz opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od tego wynagrodzenia, jeżeli zwrot obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc.

Powyższe formy adresowane są do: bezrobotnych do 25 roku życia, długotrwale bezrobotnych albo po zakończeniu kontraktu socjalnego, albo kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych niepełnosprawnych.

Prace interwencyjne nie mogą być organizowane u pracodawców będących:

- partiami lub organizacjami politycznymi,

- posłami lub senatorami na potrzeby biur poselsko - senatorskich,

- organizacjami związków zawodowych, z wyjątkiem upoważnionych do prowadzenia pośrednictwa pracy związkowych biur pracy oraz klubów pracy,

- organizacjami pracodawców z wyjątkiem upoważnionych do prowadzenia pośrednictwa pracy biur oraz klubów pracy,

- urzędami naczelnymi i centralnych organów administracji państwowej,

- kościołami lub związkami wyznaniowymi,

- przedstawicielstwami obcych państw.

Prace społecznie użyteczne oznacza prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku na skutek skierowania przez Starostę i organizowane przez Starostę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej.

Do wykonywania prac społecznie użytecznych mogą być kierowane również osoby uczestniczące w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielniania, lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, jeżeli podjęły uczestnictwo w tych formach
w wyniku skierowania urzędu pracy na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.).

Staż oznacza nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Starosta może kierować do odbycia stażu osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy, o których mowa w art. 49 tejże ustawy tj. bezrobotnych do 25 roku życia, bezrobotnych długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, o którym mowa w art. 50 ust. 2 pkt. 2, albo kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych niepełnosprawnych oraz osoby bezrobotne w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej, które nie ukończyły 27 roku życia.

Starosta może kierować na staż na okres: do 12 miesięcy (bezrobotnych do 25 roku życia, bezrobotnych w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego
w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej, które nie ukończyły 27 roku życia), do 6 miesięcy (bezrobotnych długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, o którym mowa
w art. 50 ust. 2 pkt. 2, albo kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych niepełnosprawnych).

Zgodnie z art.46 ust 1 pkt. 1 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) Starosta ze środków Funduszu Pracy może przyznać bezrobotnemu jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji
i doradztwa związane z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej
w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia, a w przypadku gdy działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych, wysokość przyznanych bezrobotnemu środków nie może przekraczać 4-krotnego przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni oraz 3-krotnego przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do spółdzielni socjalnej po jej założeniu. Bezrobotny zamierzający podjąć działalność gospodarczą może złożyć do Starosty właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu, albo ze względu na miejsce prowadzenia działalności, wniosek o przyznanie ze środków Funduszu Pracy jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej, w tym kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa dotyczących tej działalności.

Wymienione formy wspomagające aktywizację zawodową bezrobotnych finansowane są głównie ze środków Funduszu Pracy przyznawanych w formie tzw. „algorytmu” jak również staraniem o dodatkowe fundusze z rezerwy Marszałka Województwa, Ministerstwa Gospodarki i Pracy jak równie funduszy pomocowych oferowanych przez Unię Europejską , w szczególności z Europejskiego Funduszu Społecznego. Pozyskiwanie dodatkowych środków wymaga wypracowania niejednokrotnie skomplikowanych programów i przystępowania do konkursów. Dodatkowe środki na walkę z bezrobociem to jednocześnie większe koszty działalności Powiatowego Urzędu Pracy, dodatkowe zatrudnienie, doskonalenie kadr w formie kursowej, studiów podyplomowych itp. Dlatego też niezbędnym staje się dodatkowe wsparcie finansowe PUP ze strony Samorządu Powiatowego.

W 2009 roku środki z Funduszu Pracy oraz pozyskane środki z Europejskiego Funduszu Społecznego pozwoliły zaktywować 1195 osób bezrobotnych z terenu powiatu sierpeckiego, w tym w ramach: prac interwencyjnych 29 osób, robót publicznych 124 osoby, staż u pracodawcy 632 osoby, przygotowanie zawodowe
w miejscu pracy 5 osób, udzielenia jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej 105 osób, szkoleń 207 osób.

Od początku lat dziewięćdziesiątych można zauważyć starania podejmowane przez Wspólnoty w celu stworzenia wspólnej strategii na rzecz zatrudnienia. W 1993 roku opublikowana została Biała Księga Wspólnot Europejskich „Wzrost, konkurencyjności, zatrudnienia”, w której ustalono kierunki działania zmierzające do walki z bezrobociem. Propozycje Komisji Europejskiej, zaakceptowane przez Radę Europejską w grudniu 1993 roku, uwzględniały współpracę między państwami członkowskimi w dziedzinie edukacji i szkoleń zawodowych, wypracowania standardów w dziedzinie prawa pracy, zwiększenia mobilności pracowników oraz zapewnienia równych szans dla kobiet i mężczyzn w dostępie do rynku pracy.

W 1997 roku w Luksemburgu odbył się szczyt Rady Europejskiej poświęcony sprawom zatrudnienia. Od tego momentu datuje się rozpoczęcie tzw. procesu luksemburskiego - czyli realizacji kompleksowej strategii UE w dziedzinie zatrudnienia. Strategia zakłada koordynację polityki zatrudnienia państw Wspólnoty za pomocą wytycznych, opracowywanych przez Komisji Europejska oraz narodowych planów działań konstruowanych na ich podstawie przez same państwa członkowskie. Europejska strategia zatrudnienia opiera się na tzw. czterech filarach:

Pierwszy filar - zdolność do uzyskania zatrudnienia, odnosi się do bezrobocia długoterminowego, głównie strukturalnego (istnieje w przypadku niedopasowania struktury wykształcenia ludności w stosunku do potrzeb rynku pracy) i bezrobocia wśród młodzieży. Państwa członkowskie zobowiązały się do 2005 roku osiągnąć zdolność do umożliwiania tzw. nowego startu wszystkim młodym ludziom poszukującym pracy, przed upływem sześciu miesięcy poszukiwania pracy,
a w przypadku osób dorosłych przed upływem roku. „Nowy start” może polegać na umożliwieniu osobom bezrobotnym udziału w rożnego rodzaju szkoleniach, praktykach zawodowych, jak również w znalezieniu pracy itp. W ramach pierwszego filaru strategii zatrudnienia zakłada się też przejście od pasywnych form zwalczania bezrobocia do tzw. form aktywnych. Chodzi tu przede wszystkim o zaangażowanie partnerów społecznych we współpracy z instytucjami rządowymi. Celem tej współpracy jest tworzenie możliwości kształcenia ustawicznego oraz praktyk zawodowych dla osób pozostających bez pracy.

Drugi filar - przedsiębiorczość. Zakłada się, że droga do zwalczania bezrobocia jest pobudzanie przedsiębiorczości i tworzenie nowych miejsc pracy
w przedsiębiorstwach poprzez ułatwienia podatkowe, kredyty na rozwój firm oferowane przez Europejski Bank Inwestycyjny, ograniczanie biurokracji itp. Ważnym elementem tej strategii jest również promowanie samozatrudnienia poprzez różnego rodzaju ułatwienia fiskalne i logistyczne.

Trzeci filar - zdolność adaptacyjna, chodzi tu przede wszystkim
o wypracowanie zdolności przystosowawczych do nowych warunków rynku pracy, zarówno po stronie pracowników, jak i pracodawców, jak również o zmiany
w zakresie technologii, organizacji pracy, rodzajów umów o pracę oraz podejmowaniu szkoleń, a w niektórych przypadkach przekwalifikowania pracowników
i dostosowania umiejętności do potrzeb ryku pracy.

Czwarty filar - Równość szans, ten element strategii odnosi się przede wszystkim do zasady niedyskryminacji na rynku pracy ze względu na płeć. Statystyki bezrobocia prowadzone od wielu lat w państwach UE wskazują na przewagę bezrobotnych kobiet wśród ogółu bezrobotnych. Strategia ma umożliwić wyrównanie szans kobiet na znalezienie pracy np. poprzez rozwój sektora usług opieki nad dziećmi, rozwój szkoleń ułatwiających aktywizację zawodową kobiet oraz programy ułatwiające kobietom powrót do pracy po dłuższej przerwie, spowodowanej np. urlopem wychowawczym. Poza kwestiami dotyczącymi wyrównywania szans kobiet
i mężczyzna na rynku pracy, w czwartym filarze znajdują się również sprawy dotyczące integracji społecznej i zwiększenia szans na zatrudnienie dla osób niepełnosprawnych.

Policja w Sierpcu prowadzi wiele kampanii społecznych, niektóre z nich skierowane są na łagodzenie negatywnych skutków bezrobocia oraz związanych
z tym zjawiskiem patologii społecznych. Do programów profilaktycznych z tego zakresu prowadzonych obecnie przez KPP w Sierpcu można zaliczyć:

- Program "Dobry Rodzic - Dobry Start" zainicjowany przez Fundację Dzieci Niczyje powstał z myślą o rodzicach, którzy przeżywają trudne emocje, związane z nową sytuacją, jaką jest pojawienie się w ich życiu małego dziecka. Poprzez szereg działań Fundacja Dzieci Niczyje stara się dotrzeć do jak największej liczby osób, które mierzą się z nową rolą rodzica i wesprzeć je swoją wiedzą i doświadczeniem, aby w pełni mogli cieszyć się rodzicielstwem. Program „Dobry Rodzic -Dobry Start” zakłada budowę profilaktyki w odniesieniu do problemu krzywdzenia dzieci, w tym specjalistycznego wsparcia rodziców mających problemy w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz możliwości podnoszenia przez nich kwalifikacji zawodowych
w tym zakresie. Na chwilę obecną program realizowany jest przede wszystkim przy współpracy z lokalnymi ośrodkami pomocy społecznej, placówkami służby zdrowia, jak również do programu przystąpiła Policja. Głównym zadaniem powyższych instytucji jest podejmowanie wspólnych działań mających na celu rozpowszechnianie sprawdzonych rozwiązań i procedur postępowania na rzecz profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, udzielenie wsparcia rodzinom z grup ryzyka, a także konsultacji psychologiczno-pedagogicznych. W ramach omawianej kampanii istnieje możliwość konsultacji telefonicznych oraz funkcjonuje interaktywna strona internetowa, gdzie zawarta jest szeroka oferta porad dla rodziców i profesjonalistów pracujących
z rodzicami oraz małymi dziećmi.

- Kampania "Kocham. Nie biję". Jej współorganizatorami są Fundacja Krajowe Centrum Kompetencji "KCK", MSWiA oraz Policja. Kampania ma przeciwdziałać przemocy w rodzinie i ograniczać jej skutki. Ma również zwiększyć społeczną wrażliwość na wszelkie przejawy przemocy. Pozytywny przekaz, który zapewnią bilbordy i spoty telewizyjne przedstawiające znane osoby z dziećmi, ma promować obraz współczesnej rodziny wolnej od przemocy. Celem przedsięwzięcia jest przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i ograniczanie jej skutków, poprzez zwiększenie społecznego zaangażowania w działania ukierunkowane na profilaktykę tego zjawiska. Realizacji tak sformułowanych celów ma sprzyjać podnoszenie społecznej wrażliwości na wszelkie przejawy przemocy pojawiającej się
w najbliższym otoczeniu, a także promowanie wartości rodzinnych i obrazu współczesnej rodziny wolnej od przemocy. Analiza statystyk prowadzona w ramach prób określenia rozmiaru zjawiska przemocy domowej pozwala zaobserwować, iż na przestrzeni ostatnich lat problem ten stopniowo się nasila. Dane przedstawiające liczbę interwencji związanych bezpośrednio z zaistnieniem przemocy domowej podjętych przez policjantów pokazują bowiem, że liczba ta niemal z roku na rok wzrasta.
W okresie ostatnich 5 lat wynosiła odpowiednio w liczbach bezwzględnych: 2003r. - 85.512, 2004r. - 92.495, 2005r. - 96.773, 2006r. - 96.099, 2007r. - 81.403, natomiast w pierwszym półroczu 2008 roku - już 42.607. Dodać należy, że udział procentowy interwencji dotyczących stricte przemocy w rodzinie w ogólnej liczbie interwencji przeprowadzonych przez funkcjonariuszy na przestrzeni każdego roku, wynosi
w kolejnych latach: 2003 - 14%, 2004 - 15%, 2005 - 16%, 2006 - 15%, 2007 - 11% i w pierwszym półroczu 2008 roku również 11%.

Zakończenie

Pojęcie bezrobocia jest różnie definiowane. Istnieje również wiele metod mierzenia jego poziomu. W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo jej poszukiwania. Bezrobocie jest istotnym problemem polityki społecznej, która jest działaniem państwa skierowanym do wszystkich dużych grup w społeczeństwie. Ma ono na celu zabezpieczenie ich bytu oraz podstawowych potrzeb niematerialnych oraz materialnych.

Celem pracy było przedstawienie pojęć związanych z polityką społeczną
i bezrobociem oraz jego skutkami. Bezrobocie to nie problem jednostkowy, ale problem całego sytemu, ­całego organizmu, jaki stanowi społeczeństwo ludzkie. Praca ta miała za zadanie przedstawienie wielostronności zjawiska zwanego bezrobociem, jak również jego wielopłaszczyznowości - wpływu na wszystkie dziedziny życia,
w których uczestniczymy. Niestety zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia nie przynoszą oczekiwanych efektów, więc póki co, zostaje mieć nadzieję, że obecna sytuacja z czasem ulegnie zmianie w pożądanym kierunku, na co liczą nie tylko osoby dotknięte bezrobociem ale całe społeczeństwo.

Bezrobocie ma negatywne skutki ponieważ obniża dochód społeczeństwa, jest marnotrawstwem istniejących w gospodarce zasobów pracy. Obciąża budżet państwa poprzez wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych, wydatki na ich szkolenie, pożyczki dla bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, wydatki z pomocy społecznej oraz utrzymanie instytucji obsługujących bezrobotnych. Bezrobocie prowadzi również do psychospołecznych skutków np. do wzrostu konfliktów
w rodzinie, osłabienia więzi społecznych, stresu związanego z degradacją pozycji społecznej, utraty tożsamości, frustracji.

Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie

niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji życia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb życia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane
z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliższych - ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga stosowania odpowiednich form wsparcia i pomocy.

Problemy wynikające z picia alkoholu i zażywania narkotyków stanowią obecnie jedną z poważniejszych kwestii społecznych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego (wzrasta liczba nieletnich nietrzeźwych sprawców przestępstw, ale również nieletnich nietrzeźwych ofiar), jak również ogólny stan zdrowia populacji, zdolność do konkurencji na coraz bardziej wymagającym rynku pracy, a także na relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym.

Przestępczość jest jednym z tych zjawisk społecznych, które odciskają dotkliwe piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności. Jest to margines życia społecznego, a intensywność zdarzeń oraz częstotliwość, z jaką występują, mogą mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność Powiatu i Miasta Sierpc.

Bezrobocie ma również pozytywne znaczenie, ponieważ sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej, wyzwala konkurencje pomiędzy poszukującymi pracy, podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy, przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego, osłabia presje na wzrost płac.

Według najnowszych danych stopa bezrobocia w Polsce w porównaniu
z poprzednim rokiem, wzrosła. W lipcu 2009 roku wynosiła 10,7%, w lipcu br. wyniosła 11,4%. Polskie bezrobocie jest zróżnicowanie terytorialnie, długotrwałe, dotyka ludzi młodych i coraz częściej wykształconych. Najbardziej narażone na bezrobocie w Polsce są: kobiety (istnieje mniej stanowisk pracy dla kobiet), młodzież, ludzie starsi.

Przeciwdziałanie bezrobociu wymaga przemyślanego zaangażowania sił
i środków wszystkich podmiotów rynku pracy. Powinno ono obejmować ograniczenie dalszego wzrostu bezrobocia a następnie dążenie do zmniejszenia jego rozmiarów.
W tym celu nie wystarczy jednak tylko stosowanie szczegółowych środków aktywnej polityki rynku pracy, lecz konieczne jest, aby polityka zatrudnienia była ściśle wkomponowana w system zarządzania gospodarką i podporządkowana strategii wzrostu gospodarczego. Dotychczasowa polityka przeciwdziałania bezrobociu, polegająca głównie na łagodzeniu jego skutków, a nie przyczyn, oparta na ograniczonej interwencji na rynku pracy wykazywała małą skuteczność produktywnego wykorzystania zasobów pracy. Z tej przyczyny konieczne było przygotowanie programu przeciwdziałania bezrobociu. Program ten przedstawia środki i metody umożliwiające przejście od polityki łagodzenia skutków bezrobocia do eliminacji jego źródeł, a przede wszystkim promowania zatrudnienia. Położono w nim nacisk na realizację aktywnej polityki na rynku pracy. Jednym z programów służących radykalnemu zmniejszeniu bezrobocia i zwiększeniu przestrzennej mobilności pracowników może być program rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Rozwijają się programy walki z bezrobociem przez rozwój małych przedsiębiorstw i zatrudnienie na własny rachunek. System stymulowania rozwoju małych firm powinien być oparty na filarach takich jak gwarancje kredytowe i większa dostępność do kredytów, ulgi inwestycyjne, ułatwienia lokalowe, powszechne i bezpłatne doradztwo, szkolenie przyszłych przedsiębiorców oraz zniesienie barier i ograniczeń administracyjnych.

Na koniec czerwca br. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sierpcu zarejestrowanych było 3591 osób bezrobotnych oraz 39 osób poszukujących pracy. W porównaniu do końca czerwca ubiegłego roku, liczba bezrobotnych zwiększyła się
o 114 osób. wysokość stopy bezrobocia na terenie powiatu sierpeckiego od kilku lat znacznie przewyższa zarówno średnią wojewódzką, jak i średnią krajową. Na ponad 3 i pół tysiąca osób bezrobotnych na koniec czerwca 2010 roku prawo do zasiłku posiadało tylko 689 osób. Problem bezrobocia w Sierpcu i okolicach jest więc bardzo niepokojący. Oferty pracy są, ale jest ich zbyt mało w stosunku do zainteresowania zatrudnieniem. W pierwszym półroczu tego roku do Powiatowego Urzędu Pracy
w Sierpcu wpłynęło 849 ofert pracy. Dużym zainteresowaniem wśród młodych bezrobotnych cieszą się staże. W I półroczu udało się zorganizować łącznie 421 miejsc odbywania stażu. Do końca czerwca refundację przyznano 41 podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą na wyposażenie 51 stanowisk pracy. W ramach prac interwencyjnych nie zawarto żadnej umowy, forma ta znacząco straciła na atrakcyjności na rzecz dogodnych warunków refundacji kosztów wyposażenia.

Bibliografia

Akty prawne:

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 r. Nr 99 poz. 1001).

2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.).

3. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008 r. Nr 69 poz.415 z późniejszymi zmianami).

Opracowania zwarte:

1. Encyklopedia Pedagogiczna PWN, Warszawa 2004.

2. Encyklopedia psychologii, red. Szewczuk W., Warszawa 1998.

3. Holstein - Beck M., Studia I materiały z zakresu polityki społecznej 1 Przewodniki metodyczne PWSBiA, Warszawa 2007.

4. Jędrzejko M., Patologie społeczne, Pułtusk 2006.

5. Kabaj M., Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Warszawa 1997.

6. Kawula S., Brągiel A., Janke W., Pedagogika rodziny, Toruń 2007.

7. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Warszawa 2007.

8. Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka, Warszawa 2007.

9. Kowalak T., Leś E., Kwestia ubóstwa, (w): Polityka społeczna, Rajkiewicz A., Warszawa 1996.

10. Leksykon polityki społecznej , red. Rysz - Kowalczyk B., Warszawa 2001.

11. Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej, Marzec-Holk K. (red.), Bydgoszcz 2005.

12. Nieciuński W., Studia i prace 1964-2004, Białystok 2004.

13. Polityka społeczna. Wybór tekstów teoretycznych, Anioł W. (red.), Warszawa 1999.

14. Polityka społeczna, Frączkiewicz - Wronka A., Zrałek M. (red.), Katowice 1998.

15. Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów, Frąckiewicz L. (red.), Katowice 2002.

16. Problemy społeczne w grze politycznej. Współczesne zagrożenia społeczne - diagnoza i przeciwdziałanie, Królikowska J. (red.), Warszawa 2006.

17. Polityka społeczna, Kurzynowski A. (red.), Warszawa 2001.

18. Polityka społeczna globalna i lokalna, Kurzynowski A. (red.), Warszawa 1999.

19. Pilch T., Encyklopedia XXI wieku, Warszawa 2000.

20. Podgórecki A., Zagadnienia patologii społecznej, Warszawa 1976.

21. Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008.

22. Polityka społeczna, Rajkiewicz A. (red.), Warszawa 2009.

23. Pospiszyl I., Przemoc w rodzinie, Warszawa 1994.

24. Przeciw ubóstwu i bezrobociu: lokalne inicjatywy obywatelskie, Hrynkiewicz J. (red.), Warszawa 2002.

25. Ratyński W., Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce, Warszawa 2003.

26. Reber A. S., Słownik psychologiczny, Warszawa 2000.

27. Różne spojrzenia na przemoc, Szczepaniak R., Wawrzyniak J. (red.), Łódź 2008.

28. Szczepański J., Polskie losy, Warszawa 1993.

29. Szubert W., Teoretyczne problemy polityki społecznej, (w):Polityka społeczna XX wieku, Warszawa 1997.

30. . Szymańczak M., Pojęcie krzywdzenia dzieci, (w):Dziecko krzywdzone. Próba opisu zjawiska, Czyż E., Szymańczak M., Warszawa 1995.

31. Wprowadzenie do polityki społecznej, Gabryszak R., Magierka D. (red.), Warszawa 2009.

32. Wokół polityki społecznej, Głąbicka K., Grewiński M. (red.), Warszawa 2008.

33. Wprowadzenie do polityki społecznej, Gabryszak R., Magierka D. (red.), Warszawa 2009

34. Zadania społeczne, Pisz Z. (red.), Wrocław 1999.

Źródła internetowe:

1. http://www.zus.pl, 05.01.2010.

2. http://www.gazetaprawna.pl, 05.01.2010.

3. http://www.bazy.ngo.pl, 05.01.2010.

4. http://ngo.pl, 05.01.2010.

5. http://www.edukator.org.pl, 17.06.2010.

6. http://powiat.sierpc.pl, 23.06.2010.

7. http://www.mwmskansen.pl , 23.06.2010.

8. http://www.bip.sierpc.pl, 23.06.2010 i 13.07.2010.

9. http://www.pupzuromin.pl , 26.06.2010 i 27.06.2010.

10. http://www.pupsierpc.bip.org.pl, 26.06.2010.

11. http://www.ips.uw.edu.pl , 17.06.2010.

12. http://www.garwolin.pl, 13.07.2010 i 27.06.2010.

13. http://www.globaleconomy.pl , 13.07.2010.

14. http://kwp.radom.pl, 02.08.2010.

15. http://www.cie.gov.pl, 02.08.2010.

16. http://www.kpp.sierpc.pl, 02.08.2010.

17. http://www.mfiles.pl , 14.09.2010.

18. http://statystyka.policja.pl, 09.09.2010 i 24.08.2010.

19. http://biurose.sejm.gov.pl, 08.09.2010.

20. http://www.policja.pl, 10.09.2010.

21. http://www.stat.gov.pl, 09.09.2010.

22. http://www.newsweek.pl, 10.09.2010.

23. http://www.parpa.pl, 08.09.2010.

24. http://www.warto.eu, 15.09.2010.

25. http://www.pcprsierpc.bip.org.pl , 15.09.2010.

Inne Źródła:

1. Dane Komendy Powiatowej Policji w Sierpcu.

2. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej

w Sierpcu.

3. Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu za lata 2004-2009.

4. Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu za rok 2008.

Spis tabel

Tabela 4.1. Bezrobotni wg grup wieku w 2004 roku 68

Tabela 4.2. Bezrobotni wg wykształcenia w 2004 roku 68

Tabela 4.3. Bezrobotni wg czasu oczekiwania na pracę 69

Tabela 4.4. Bezrobotni wg grup wieku w 2005 roku 70

Tabela 4.5. Bezrobotni wg czasu oczekiwania na pracę 70

Tabela 4.6. Bezrobotni wg grup wiekowych 74

Tabela 4.7. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy 75

Tabela 4.8. Powody przyznawania pomocy przez MOPS w Sierpcu 76

Tabela4.9.Struktura demograficzna odbiorców pomocy społecznej świadczonej przez MOPS w Sierpcu w 2009 r 78

Tabela 4.10. Przestępczość w powiecie sierpeckim 78

Tabela 4.11. Pomoc społeczna w gospodarstwach domowych 80

Encyklopedia Pedagogiczna PWN, t. 3, Warszawa 2004, s. 573.

Polityka społeczna, (red.) A. Frączkiewicz- Wronka, M. Zrałek, Katowice 1998, s. 5.

Polityka społeczna, (red.) A. Kurzynowski, Warszawa 2001, s.18.

Tamże, s. 19.

M. Holstein - Beck, Studia I materiały z zakresu polityki społecznej 1 Przewodniki metodyczne PWSBiA, Warszawa 2007, s.8.

W. Szubert, Teoretyczne problemy polityki społecznej, w: Polityka społeczna XX wieku ,Warszawa 1997, s. 63.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski , dz. cyt. s.11.

A. Rajkiewicz, Polityka społeczna - problemy i zadania, w: Polityka społeczna. Wybór tekstów teoretycznych, red. W. Anioł, Warszawa 1999, s. 193.

Polityka…,( red.) A. Frączkiewicz - Wronka, M. Zrałek, dz. cyt. s. 5.

Tamże, s. 7.

Tamże, s. 8.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski, dz. cyt., s.14-15.

Tamże, s. 17.

Leksykon polityki społecznej , red. B.Rysz-Kowalczyk, Warszawa 2001, s.130.

Tamże, s. 130.

Tamże, s. 131.

Tamże, s. 131.

Tamże, s. 132.

Wprowadzenie do polityki społecznej, (red.) R. Gabryszak, D. Magierka, Warszawa 2009, s.16.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski, dz. cyt., s.13 - 14.

Wokół polityki społecznej, ( red). K. Głąbicka, M. Grewiński, Warszawa 2008, s.348.

http://www.bazy.ngo.pl , dostępność: 05.01.2010r.

Tamże.

Leksykon…, ( red.) B. Rysz - Kowalczyk, dz. cyt., s.124.

Tamże, s. 122.

Tamże, s.124.

Tamże, s. 125.

W. Nieciuński, Studia i prace 1964-2004, Białystok 2004, s.106.

Tamże, s.107.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski , dz. cyt., s. 12- 13.

Tamże, s. 14.

W. Ratyński, Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce, Warszawa 2003, Tom 1, s. 116.

Wokół polityki…,( red.) K. Głąbicka, M. Grewiński , dz. cyt., s.73.

Tamże, s. 72.

http://www.mpips.gov.pl , dostępność: 05.01.2010 r.

Polityka... , red. A. Frączkiewicz - Wronka, M. Zrałek , dz. cyt., s. 16.

Tamże, s. 16.

http://www.zus.pl , dostępność: 05.01.2010 r.

http:// www.gazetaprawna.pl ,Państwowa Inspekcja Sanitarna, dostępność: 05.01.2010 r.

Wprowadzenie do…,(red.) R. Gabryszak, D. Magierka, dz. cyt. S. 68.

Tamże, s. 68.

Zadania społeczne,( red.) Z. Pisz, Wrocław 1999, s. 110.

Tamże, s.111.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski dz. cyt., s. 94.

E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Warszawa 2007, s. 13.

Tamże, s. 13.

Tamże, s. 14.

Leksykon…, (red.) B. Rysz - Kowalczyk, dz. cyt., s. 20-21.

Tamże, s. 21.

Zadania…, red. Z. Pisz, dz. cyt., s. 110.

M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Warszawa 1997, s. 15.

Przeciw ubóstwu i bezrobociu: lokalne inicjatywy obywatelskie, (red.0 J. Hrynkiewicz , Warszawa 2002, s.13.

Leksykon..., (red.) B. Rysz - Kowalczyk, dz. cyt., s. 22.

Encyklopedia psychologii,( red.) W. Szewczuk, Warszawa 1998, s. 40.

Zadania…, (red.) Z. Pisz, dz. cyt., s. 113.

Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów, (red.) L. Frąckiewicz, Katowice 2002, s. 178 - 179.

Tamże, s. 178.

Zadania…, (red.) Z. Pisz, dz. cyt., s.70 - 71.

Problemy społeczne w grze politycznej. Współczesne zagrożenia społeczne - diagnoza i przeciwdziałanie, (red.) J. Królikowska, Warszawa 2006, s. 267 - 268.

Tamże, s. 268.

Polityka… ,(red.) A. Kurzynowski, dz. cyt., s. 94.

Zadania…,( red.) Z. Pisz, dz. cyt., s. 111.

Leksykon…, (red.) B. Rysz - Kowalczyk, dz. cyt., s. 21.

Zadania…, (red.) Z. Pisz, dz. cyt., s. 112.

Polityka…, (red.) A. Kurzynowski, dz. cyt., s. 96.

Tamże, s. 97.

Leksykon…,( red.) B. Rysz - Kowalczyk, dz. cyt., s. 21.

Zadania…, (red.) Z. Pisz, dz. cyt., s. 112.

Problemy społeczne …,(red.) J. Królikowska, dz. cyt., s. 266.

Polityka społeczna..., (red.) A. Kurzynowski, dz. cyt., s.10.

Tamże, s.9.

W. Ratyński, Problemy…, dz. cyt., s.123.

Tamże, s. 68.

J. Szczepański, Polskie losy, Warszawa 1993, s.234.

W. Ratyński, Problemy i dylematy…, dz. cyt. s.103 - 104.

Tamże, s. 108 - 109.

Tamże, s.106.

J. Hrynkiewicz, Przeciw ubóstwu i …, dz. cyt. s.28.

Tamże, s. 29.

M. Niszczyk, Bezrobocie a zjawisko marginalizacji, [w:], Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce socjalnej, red. K. Marzec - Holka, Bydgoszcz 2005, s.312.

Tamże, s. 313.

Tamże, s. 310.

S. Kozak, Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka, Warszawa 2007, s. 11.

A. S. Reber, Słownik psychologiczny, Warszawa 2000, s. 490.

A. Podgórecki, Zagadnienia patologii społecznej, Warszawa 1976, s. 24.

Tamże, s. 24.

I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Warszawa 2008, s. 11.

S. Kozak, Patologie…, dz. cyt., s. 12.

I. Pospiszyl, Patologie…, dz. cyt., s. 12.

S. Kozak, Patologie…, dz.. cyt. s. 14.

T. Pilch, Encyklopedia XXI wieku, Warszawa 2000, s. 29.

S. Kozak, Patologie…, dz. cyt., s. 82.

I. Pospiszyl, Patologie…, dz. cyt., s. 150-151.

http://biurose.sejm.gov.pl , Spożycie alkoholu w Polsce i krajach europejskich. Informacje BSE nr 497, dostępność: 08.09.2010 r.

http://parpa.pl , dostępność 08.09.2010 r.

M. Jędrzejko, Patologie społeczne, Pułtusk 2006, s. 188.

Tamże, s. 190.

Tamże, s. 233-234.

Tamże, s. 236.

Zadania...., (red.) Z. Pisz, dz. cyt., s. 308.

Tamże, s. 309.

http://www.policja.pl ,Przestępczość w Polsce - raporty statystyczne, dostępność: 09.09.2010 r.

A. Kurzynowski, Polityka…, dz. cyt., s. 160.

Wprowadzenie do polityki społecznej, (red.) R. Gabryszak, D. Magierka, Warszawa 2009, s. 236.

http://www.stat.gov.pl ,Zasięg ubóstwa w Polsce w 2009r, dostępność: 09.09.2010 r.

http://www.poznajmonz.pl , dostępność: 17.06.2010r.

http://www.edukator.org.pl, dostępność: 17.06.2010 r.

T. Kowalak, E. Leś, Kwestia ubóstwa [w:] Polityka społeczna, red. A. Rajkiewicz , Warszawa 1996, s.142.

Tamże, s. 140.

http://www.edukator.org.pl , dostępność: 17.06.2010 r.

S. Kawula, J. Brągiel, A. W. Janke, Pedagogika rodziny, Toruń 2007, s. 286.

M. Szymańczak , Pojęcie „krzywdzenia dzieci”, [w:], E. Czyż, M., Szymańczak, Dziecko krzywdzone. Próba opisu zjawiska, Warszawa 1995, s.11.

Tamże, s. 14.

E. Czyż, M. Szymańczak, Dziecko krzywdzone, Warszawa 1995, s. 14.

http://kwp.radom.pl , dostępność: 2.08.2010 r.

http://www.policja.pl , dostępność: 18.06.2010 r.

Różne spojrzenia na przemoc, red. R. Szczepaniak, J. Wawrzyniak, Łódź 2008, s. 33.

Tamże, s. 151.

Tamże, s. 96.

Tamże, s.73

I. Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Warszawa 1994, s. 156.

http://www.pcprsierpc.bip.org.pl , dostępność: 24. 08.2010 r.

http://www.ststystyka.policja.pl , dostępność: 24.08.2010 r.

http://www.policja.pl , Przemoc w rodzinie, dostępność: 10.09.2010 r.

http://www.newsweek.pl , dostępność; 10.09.2010 r.

http://www.warto.eu , Wykluczenie społeczne, dostępność: 15.09.2010r.

Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej,( red.) K. Marzec-Holk, Bydgoszcz 2005, s. 338.

Tamże, s. 337.

http://www.ips.uw.edu.pl ,dostępność: 17.06.2010 r.

http://www.warto.eu , Wykluczenie społeczne, dostępność: 15.09.2010r.

http://www.mfiles.pl ,Wykluczenie społeczne, dostępność: 14.09.2010r.

http://www/bip.sierpc.pl ,dostępność: 23.06.2010 r.

http://powiat.sierpc.pl ,dostępność: 23.06.2010 r.

Tamże.

Tamże.

http://www.mwmskansen.pl ,dostępność: 23.06.2010 r.

Tamże.

Sprawozdanie z działalność Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu w latach 2004- 2009r.

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu.

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu.

Tamże.

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu za rok 2008.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu.

http://www.bip.sierpc.pl ,dostępność: 13.07.2010 r.

http://globaleconomy.pl , dostępność: 9.09.2010r.

http://www.garwolin.pl ,dostępność: 13.07.2010 r.

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sierpcu.

http://www.garwolin.pl ,dostępność: 27.06.2010 r.

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 r. Nr 99 poz. 1001), www.pupzuromin.pl dostępność: 26.06.2010 r.

Art. 55 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008r. Nr 69 poz. 415 z poźn. zm), http://www.pupsierpc.bip.org.pl ,dostępność: 26.06.2010 r.

http://www.pupzuromin.pl ,dostępność: 27.06.2010 r.

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Sierpcu.

http://www.cie.gov.pl ,dostępność: 2.08.2010 r.

http://www.kpp.sierpc.pl ,dostępność: 2.08.2010 r.

2

5

---