Uniwersytet Mikołaja Kopernika

WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA

w Toruniu

Tomasz Sochaczewski

Postawy i zachowania wobec bezrobocia

Praca magisterska napisana w

katedrze Ogólnych Problemów Zarządzania

pod kierunkiem dr Adama Bednarskiego

Wydział: Nauk Ekonomicznych i Zarządzania

Specjalność: Marketing i Zarządzanie Agrobiznesem

Toruń 2004

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Sytuacja na rynku pracy pogarsza się od dawna. Dramatycznie rośnie bezrobocie. Społeczne i ekonomiczne skutki tego nowego dla Polski zjawiska są groźne zarówno dla gospodarki narodowej jak też dla społeczeństwa. Ogólnopolska sytuacja w tym względzie znalazła także swój wyraz w powiecie iławskim.

Niniejsze opracowanie miało na celu określenie postaw i zachowań młodych bezrobotnych mężczyzn z powiatu iławskiego wobec bezrobocia.

Całość składa się z niniejszego wstępu i pięciu rozdziałów. Rozdział I omawia pojęcie, typy i uwarunkowania oraz sposoby zapobiegania bezrobociu. W rozdziale II przedstawiono charakterystykę przeprowadzonych badań empirycznych, zaś w rozdziale III ich wyniki. Analizę oraz wnioski z przeprowadzonych badań własnych oraz innych autorów odnośnie omawianej problematyki stanowią treść rozdziału IV.

ROZDZIAŁ I

POJĘCIE, TYPY I UWARUNKOWANIA BEZROBOCIA W ŚWIETLE TEORII ZARZĄDZANIA

1. Zarządzanie bezrobociem jako zarządzanie zmianami.

Zmiana jest zjawiskiem spotykanym w życiu zarówno w organizacjach, jak i poza nimi. Można śmiało stwierdzić, że tempo zmian zwiększyło się w ostatnich latach. Jesteśmy świadkami zmian w krajobrazie politycznym świata. Tempo rozwoju technicznego odzwierciedlają zmiany na wielu płaszczyznach. Na przykład, notuje się imponujące postępy w wykorzystaniu nowej techniki w biurach i fabrykach. Techniczne innowacje znajdują swoje zastosowanie również w opracowaniu nowych produktów. Zmiany wpływają także na sposób, w jaki ludzie postrzegają swoją pracę zawodową.

Utrata pracy jest dramatyczną zmianą w życiu człowieka powodującą kryzys psychologiczny. Jeżeli strata pracy była spodziewana, bo zapowiadano zwolnienia, wówczas często następuje przejściowe wzmocnienie stanu psychicznego - uczucie ulgi, ponieważ pracownik nareszcie dowiedział się najgorszego. Jednakże ulga ma charakter przejściowy. Konfrontacja z rzeczywistością natychmiast przywraca stan ducha do poprzedniego poziomu. Przerażenie i przygnębienie ogarniające osobę tracącą zatrudnienie dramatycznie i negatywnie wpływa na jej stan psychiczny. Frustracja, obojętność, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o przyszłość to charakterystyczne objawy samopoczucia osoby, która straciła pracę. Następuje obniżenie poczucia bezpieczeństwa. Dotychczasowy tryb życia z podziałem na pracę i czas wolny zostaje zachwiany, pojawia się stres i niepokój związany z utratą wykonywanej pracy. W tym okresie następuje całkowite załamanie. Pierwsze oznaki poprawy stanu psychicznego pojawiają się wówczas, gdy bezrobotny godzi się z sytuacją i przyjmuje, że życie musi płynąć dalej. Oznaki załamania stopniowo słabną, jednostka stara się pokonać trudności. Rozpoczyna poszukiwanie pracy, często zatrudnia się „na czarno”. Stara się korzystać z różnych form aktywnej polityki na rynku pracy , np. szkolenia, pożyczki, prace interwencyjne, roboty publiczne.

Jednakże wiele osób pozostaje długotrwale bezrobotnymi, a to wpływa destrukcyjnie na jednostkę. Długotrwałe bezrobocie rodzi neurotyczny lęk, poczucie beznadziejności, niepewności i ból istnienia. Pogłębia proces izolacji społecznej, wpływa negatywnie na relacje psychospołeczne między bezrobotnym, a jego otoczeniem. Prowadzi do niezaspokojenia potrzeby bycia użytecznym, a to w rezultacie może prowadzić do alkoholizmu, przestępczości, prób samobójstwa. Bardzo ważną rolę do spełnienia mają wówczas osoby z najbliższego otoczenia bezrobotnego oraz różnorodne siły społeczne, których zadaniem jest wspieranie osób, które utraciły pracę.

2. Pojęcie bezrobocia.

Rynek pracy jest kategorią ekonomiczną. Jest to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia obu tych elementów. Na rynku pracy może występować stan równowagi między podażą a popytem, określany jako stan pełnego zatrudnienia. Może się on również charakteryzować brakiem równowagi między podażą a popytem na pracę określanym jako bezrobocie.

Bezrobocie - to sytuacja, w której większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i jej poszukujących nie znajduje zatrudnienia. Bezrobocie jako kwestia społeczna dotyczy dużych grup społecznych i polega na kumulowaniu negatywnych cech położenia materialnego, społecznego, politycznego; stan ten jest odbierany przez tę grupę jako nieprawidłowy, zakłóca jej prawidłowy rozwój, wywołuje społeczny niepokój i jest źródłem napięć społecznych, a nawet konfliktów. Problem bezrobocia nie może być w pełni rozwiązany w ramach grupy, którą dotknęło zagrożenie, przy wykorzystaniu dostępnych jej metod i możliwości. Może być rozwiązany tylko poprzez podjęcie szerokich działań przez państwo.

W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do "bezrobotnych" zalicza się osoby w wieku produkcyjnym (jako granica wieku produkcyjnego przyjmuje się w Polsce 18-59 lat dla kobiet i 18-64 lat dla mężczyzn), zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia jej poszukiwań.

Z definicji tej wynika, że bezrobotni są częścią ludności będącej w wieku produkcyjnym. Ogólnie biorąc, osoby w wieku produkcyjnym można podzielić na aktywne zawodowo i bierne zawodowo. Do aktywnych zawodowo (określanych również mianem zasobów siły roboczej) zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach (zwłaszcza płacowych) dla danej gospodarki. Stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej. Im wyższy jest ten współczynnik, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo. Wysokość tego współczynnika zależy od poziomu i zmiany stawek płac, preferencji jednostek w zakresie kształcenia, modelu rodziny, liczby dzieci w rodzinie i sposobu ich wychowania, a także możliwości znalezienia pracy.

W dynamicznej gospodarce rzadko się zdarza, aby pracowały wszystkie osoby należące do zasobów siły roboczej. Ci, którzy pracują, tzn. wykonują pracę najemną lub pracują na własny rachunek, tworzą grupę zatrudnionych. Natomiast ci, którym nie udało się znaleźć miejsca pracy, tworzą grupę bezrobotnych.

Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników: współczynnika aktywności zawodowej, liczby ludności w wieku produkcyjnym i rozmiarów zatrudnienia. Bezrobocie można wyrazić albo w wielkościach absolutnych, określających liczbę osób bezrobotnych albo w wielkościach relatywnych (procentowych). Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej.

Zadanie państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia określa ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia (Dz.U. RP nr 1 z dn. 6. 01. 1995 r.). Ustawa w szczególności określa, kogo uważa się w świetle prawa za bezrobotnego, zakres i zasady świadczeń łagodzących skutki bezrobocia, zasady pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego oraz formy aktywnego przeciwdziałania bezrobociu. Całokształt zadań określonych w ustawie realizuje Minister Pracy i Polityki Socjalnej przy pomocy Krajowego Urzędu Pracy oraz Wojewódzkich i Rejonowych Urzędów Pracy. Te organy administracji współpracują z organizacjami i instytucjami zajmującymi się problematyką zatrudnienia i bezrobocia, a w szczególności z organami samorządu terytorialnego (m. in. Ośrodkami Pomocy Społecznej), organizacjami związków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych.

Pojęcie „bezrobocia”, jego skutków, jak i pojęcie „osoby bezrobotnej” nie są jednoznaczne dla podjęcia jakiejkolwiek dyskusji na ten temat. Niezbędne jest ich zdefiniowanie lub przynajmniej wyjaśnienie różnorodnych interpretacji występujących w literaturze.

Na inne elementy bezrobocia zwracają uwagę prawnicy, na inne ekonomiści i demografowie, choć nie bez znaczenia - dla całościowego podejścia do problemu - są też cechy wskazywane przez grono humanistów, socjologów, pedagogów, filozofów, aksjologów i psychologów.

W świetle opracowań ekonomicznych, bezrobocie jest „kategorią analityczną rynku pracy, czyli oznacza niepełne wykorzystanie jednego z czynników wytwórczych”. Traktowane jest zatem przedmiotowo, w kategoriach wymiernego parametru rynku pracy. W przeciwieństwie do ekonomistów, socjologowie podkreślają podmiotowość bezrobocia, koncentrując uwagę nie tyle na jego ekonomicznych aspektach co na destrukcyjnym, ze społecznego punktu widzenia, „stanie bezczynności” zawodowej jednostek zdolnych do pracy, zgłaszających gotowość do jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. Socjologia traktuje zatem bezrobocie jako kwestię społeczną, a przedstawiciele nauk ścisłych jako problem ekonomiczno - gospodarczy.

W świetle ustawy (Art. 2) bezrobotnym jest osoba która:

• nie jest zatrudniona i nie wykonuje pracy zarobkowej

• jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie uczy się w szkole w systemie dziennym

• jest zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy

• ukończyła 18 lat, ale nie ukończyła 60 (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni)

• nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej

• nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych

• jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na odjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy

• nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

Współczesne pojmowanie bezrobocia obejmuje także szerokie spektrum interpretacji humanistycznych, w których punkt ciężkości rozważań przesuwa się bardziej w kierunku upośledzenia społecznego i psychicznego osób dotkniętych bezrobociem, niż ekonomicznych i prawnych aspektów zjawiska. Za najbardziej poprawną definicję bezrobotnych I. Reszke uważa stwierdzenie D. Graniewskiej, według której są to osoby, które „wbrew własnej woli pozbawione są płatnego zatrudnienia lub zarobkowego zajęcia”.

Natomiast J. Mariański, bezrobocie traktuje w kategoriach problemu zarówno społecznego, jak i moralnego. Na podstawie przeprowadzonych badań ocenia je jako: „problem moralny o wielorakich konsekwencjach rodzących wiele zbiorowego niepokoju, naruszających zasadę minimum socjalnego, które zapewniłoby ludziom godziwą egzystencję i umożliwiło im udział w życiu społecznym”. Wyjaśnia przy tym, że „moralne aspekty bezrobocia - to coś więcej niż tylko łamanie zasad i norm współżycia społecznego, to zakwestionowanie godności człowieka mającego prawo do pracy”.

To ważne spostrzeżenia, których nie można pomijać w dyskusji nad bezrobociem, jako że dotyczą istotnej kwestii - godności ludzkiej. Bezrobocie jest wszak problemem nie tylko ekonomicznym i społecznym, ale przede wszystkim wyjątkowo bolesnym problemem jednostek.

3. Główne typy bezrobocia.

W literaturze można spotkać różne klasyfikacje bezrobocia. Jedna z nich od niedawna staje się coraz bardziej powszechna. Zgodnie z tą klasyfikacją można wyodrębnić bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym oraz bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą.

Bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Ten rodzaj bezrobocia obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne.

Bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ustawicznie pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników. W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych, gdyż informacje posiadane przez pracodawców i pracowników są niedoskonałe i musi upłynąć jakiś czas, zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy.

Bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku lub rozwoju pewnych branż i gałęzi, związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami międzynarodowego podziału pracy. Pojawiające się w wyniku tych niedopasowań bezrobocie strukturalne może mieć charakter dosyć trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy miejsca zamieszkania.

Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą jest często określane mianem bezrobocia globalnego. Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia. Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym popycie na dobra i dlatego ten typ bezrobocia określany jest często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem, natomiast neoklasycy tłumaczą to bezrobocie przede wszystkim zbyt wysokimi płacami.

4. Przyczyny bezrobocia.

Wiele jest bezpośrednich przyczyn bezrobocia w Polsce, które przez 45 lat po wojnie było w naszym kraju nieznane.Zmiana ustroju spowodowała nie tylko zmiany polityczne, ale przede wszystkim gospodarcze.

Wśród najczęściej wymienianych przyczyn bezrobocia w Polsce dopatruje się:

• rozpad RWPG, co doprowadziło do uniezależnienia się państw z nim związanych.

• w handlu z krajami sąsiednimi przeszliśmy szybko na rozliczenie dolarowe. Równie szybko okazało się, że dotychczasowi kontrahenci tych dolarów nie mają, co spowodowało minimalizację wymiany towarowej, a co za tym idzie - spadek produkcji wielu branż przemysłowych,

• załamał się przede wszystkim handel z największym odbiorcą wszelkiej produkcji - byłym ZSRR. Przy rozliczeniach dolarowych, Polska produkcja okazała się niekonkurencyjna cenowo i jakościowo wobec zachodniej,

• upadek muru berlińskiego stał się jednocześnie rozdarciem symbolicznej „żelaznej kurtyny” oddzielającej oba światy - wschodni i zachodni,

• liberalizacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością cenową i jakościową postawiła nasze produkty na straconej pozycji,

• ze względu na zły stan kapitału stałego, czyli przestarzały majątek produkcyjny i nienowoczesną strukturę kwalifikacji pracowniczych oraz zadłużenie (stały odpływ kapitału) nie można było szybko zmienić tego stanu rzeczy,

• wszystkie te zjawiska doprowadziły do spadku krajowej produkcji, co w połączeniu z efektami działania programu stabilizacyjnego Banku Światowego znacznie ograniczyło popyt wewnętrzny.

Ponadto współczesnych źródeł bezrobocia, umiejscawianych z reguły na początku lat 90., należy upatrywać w urynkowieniu gospodarki, otwarciu granic na import towarów zagranicznych, w postępie technicznym generującym redukcje zatrudnienia oraz w prostych zasadach ekonomii pracy, w jej prakseologicznych podstawach. Równie ważnym czynnikiem sprzyjającym narastaniu zjawiska jest trudny do udźwignięcia przez polskich pracodawców fiskalizm państwa, wysokie koszty pracy, niedostosowanie kwalifikacji i miejsca zamieszkania potencjalnych pracowników do poziomu, chłonności lokalnego rynku pracy (bezrobocie frykcyjne) oraz tzw. schładzanie gospodarki i zastój gospodarczy (bezrobocie strukturalne) połączone z wchodzeniem na rynek absolwentów szkół kolejnych roczników wyżu demograficznego. Żadna definicja bezrobocia nie wyczerpuje jednak specyfiki zjawiska, bowiem może być ono zarówno skutkiem problemów gospodarczych kraju w skali makro, jak i zachowawczymi, roszczeniowymi postawami określonych grup społecznych. Może być zatem definiowane jako: dobrowolne (część poszukujących pracy nie akceptuje proponowanej im przez pracodawców płacy), przymusowe (wysokie koszty pracy wymuszają ustawiczne podnoszenie jej wydajności i redukowanie kadry), bądź koniunkturalne (malejący lub zmienny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, stopa bezrobocia zależna od dobrej lub złej koniunktury gospodarczej).

Od przynajmniej 10 lat struktura polskiego bezrobocia ulega ustawicznym zmianom, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w typach, w jakich zjawisko to jest rejestrowane w określonych regionach (strukturalne, koniunkturalne), cechach osób dotkniętych i zagrożonych bezrobociem, jak i jego terytorialnym rozkładzie. O ile w połowie lat 90. najczęściej wiązano go z konkretnymi regionami, mieszkańcami wsi i obszarów popegeerowskich oraz ludźmi legitymującymi się wykształceniem poniżej średniego, to w ostatnim czasie bezrobocie obejmuje cały kraj i nie ma ani regionów, ani też grup społecznych, wiekowych czy zawodowych, dla których nie stanowiłoby zagrożenia.

Głębia i zakres zjawiska są najbardziej miarodajnym i czytelnym wskaźnikiem recesji gospodarczej kraju, a to w lutym 2004 r., w kategorii bezrobocia rejestrowanego, obejmowało ponad 3,9 mln osób (20,6%).

5. Społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia

Bezrobocie w skali makroekonomicznej pociąga za sobą drenaż finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne oraz na program przeciwdziałający bezrobociu. Zjawisko to powoduje zmniejszenie dochodów budżetowych państwa, gdyż bezrobotni nie płacą podatków dochodowych, nie płacą składek na ubezpieczenia społeczne, nie kupują towarów (a w nich jest ukryty podatek pośredni). Ponieważ praca jest ważnym czynnikiem produkcji, masowe bezrobocie oznacza niepełne wykorzystanie tego czynnika. Ponadto niemożność znalezienia pracy skłania młodych wykształconych ludzi do emigracji zarobkowej, co jest ogromną stratą dla państwa.

Bezrobocie powoduje pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie. Wzrasta przestępczość bezrobotnych. Zjawisko to sprzyja również wzrostowi liczby rozwodów. Młodzi bezrobotni są grupą najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywizacji zawodowej. To właśnie u nich obserwuje się trwałe i groźne społecznie zmiany w psychice. Frustracja, obojętność, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o przyszłość w rezultacie prowadzą do alkoholizmu, prostytucji i przestępczości. Są to ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne skutki bezrobocia. To nieprawda, że dotyczą one tylko bezrobotnych. W dłuższym okresie czasu odbijają się one na funkcjonowaniu całego społeczeństwa i na ekonomicznych kosztach tego funkcjonowania. Nie może prężnie rozwijać się, pokonywać trudności, jakie stają przed nami wszystkimi, społeczeństwo dotknięte masowo takimi patologiami jak zły stan zdrowia fizycznego i psychicznego, samobójstwa, nałogi, rosnąca przestępczość.

Działania ratownicze kosztują i te koszty trzeba będzie ponosić z wciąż deficytowego budżetu: wzmożona działalność służb zdrowia, szpitali ogólnych, psychiatrycznych i odwykowych, koszty sądownictwa, więziennictwa, domów poprawczych i domów dziecka.

A przecież to nie wszystko. Należy tu włączyć jeszcze te niewymierne koszty jakie wynikają z zaburzeń w funkcjonowaniu jednostek i rodzin dotkniętych bezrobociem. Bezrobocie dla wielu osób i ich rodzin jest okresem trudnych doświadczeń, w którym rodzą się nieznane wcześniej problemy i napięcia. Następuje pogorszenie sytuacji finansowej, obniżenie poczucia bezpieczeństwa. Dotychczasowy tryb życia z podziałem na pracę i czas wolny zostaje zachwiany, pojawia się stres i niepokój związany z utratą wykonywanej pracy, doskwiera niepewność jutra.

Przedłużające się bezrobocie pogłębia proces izolacji społecznej jednostki oraz wpływa negatywnie na relacje psychospołeczne między bezrobotnym, a jego bliższym i dalszym otoczeniem. Odsetek bezrobotnych rozczarowanych własną sytuacją jest tym wyższy, im dłużej poszukują oni pracy oraz im są starsi i gorzej wykształceni. Osoby w starszym wieku, na kilka lat przed emeryturą, zwalniane najczęściej wskutek likwidacji stanowiska pracy lub w wyniku zwolnień grupowych, szczególnie boleśnie odczuwają bezrobocie. Osoby o niewielkich szansach na rynku pracy silniej przeżywają nadmiar bezproduktywnego wolnego czasu, a przygnębienie czy stres leczą alkoholem lub nikotyną.

Pozostawanie choćby jednego z członków rodziny bez pracy powoduje napięcie w całej rodzinie oraz towarzyskie i zawodowe osamotnienie, co w konsekwencji prowadzi do niezaspokojenia potrzeby bycia użytecznym oraz do pogorszenia samopoczucia.

Bezrobocie oznacza utratę dochodu. Straty tej nie rekompensuje zasiłek dla bezrobotnych, który wypłacany jest tylko przez okres jednego roku. W opinii bezrobotnych, zasiłek otrzymywany z Urzędów Pracy nie wystarcza na opłatę czynszu za mieszkanie, gazu, energii elektrycznej. Kilka tysięcy ludzi przymiera głodem. Brakuje pieniędzy na żywność, ubranie, posyłanie dzieci do szkół. Są rodziny, które w ciągu dnia konsumują tylko jeden posiłek. Coraz częściej niedożywione dzieci mdleją na zajęciach szkolnych, o czym się już prawie nie wspomina, ponieważ to zjawisko należy do powszechnych tego typu zdarzeń.

W wielu przypadkach bezrobocie stanowi czynnik konfliktogenny. W rodzinie wzrasta ilość konfliktów. Napięte stosunki między rodzicami oddziaływują na atmosferę domową w rodzinie. Znajdują też reperkusje w sferze stosunków rodzice-dzieci. Dochodzi do konfliktów między rodzicami i dziećmi. Pojawiają się kłótnie. Słabnie autorytet niepracującego rodzica, zwłaszcza ojca. Zwiększenie częstotliwości sytuacji konfliktowych następuje najczęściej w związku z pogłębieniem niedostatku i na tle oczekiwań konsumpcyjnych dzieci, których potrzeby kształtowane często pod wpływem atrakcyjnej oferty rynkowej wspieranej reklamą nie są możliwe do zaspokojenia ze względu na trudną sytuację materialną rodziny.

Bezrobocie wpływa destrukcyjnie na pełnienie przez rodzinę jej podstawowych funkcji, na realizację określonych zamierzeń, zadań i planów życiowych. Najbardziej bolesnym aspektem bezrobocia jest zagrożenie bezpiecznej egzystencji własnej rodziny. Rodzi ono neurotyczny lęk, poczucie beznadziejności, niepewności, ból istnienia oraz wprowadza negatywny koloryt uczuciowy dla życia całej rodziny. Brak pracy ma negatywny wpływ na ekonomiczną funkcję rodziny. Powoduje jej szybką degradację ekonomiczną, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa.

6. Problemy zatrudnienia i bezrobocia w gospodarce centralnie planowanej

Przez pół wieku, od wybuchu II wojny światowej do roku 1989, pojęcie bezrobocia w Polsce nie istniało. W świetle dostępnych statystyk nie występowało zupełnie, choć z perspektywy czasu łatwo stwierdzić, że przez lata było skrupulatnie skrywane przez władze państwowe poprzez tworzenie miejsc pracy bez jakiegokolwiek uzasadnienia ekonomicznego. Obecnie zjawisko to zyskało miano "bezrobocia utajonego". Wszyscy, niezależnie od zainteresowania rzetelną pracą i koniunkturą gospodarczą regionu, mieli zapewnione zatrudnienie i stałe źródło dochodu. Polityka propagandy sukcesu doprowadziła w okresie socjalizmu do takich absurdów, że sam termin pomijany był nawet w znaczących opracowaniach encyklopedycznych. Warto tu wymienić: Słownik Wyrazów Bliskoznacznych i Słownik Frazeologiczny Języka Polskiego S. Skorupki.

„To, iż w Polsce nie istniało bezrobocie było zrazu głównym, a z czasem bodaj już jedynym argumentem na rzecz wyższości istniejącego ustroju nad kapitalizmem. Nie tylko z punktu widzenia jednostki chcącej pracować, przewaga systemu gwarantującego pracę nad tym, który tej pracy nie gwarantuje, wydaje się bezsporne. Od wielu lat wiadomo, że bezrobocie, zwłaszcza chroniczne, jest społecznym złem degradującym jednostkę jako członka zbiorowości, rodzącym i sprzyjającym różnego typu dewiacjom i patologiom. Zwłaszcza w systemie wartości chrześcijańskich, praca jest daleko czymś poważniejszym i donioślejszym aniżeli tylko źródło utrzymania”.

Z drugiej jednak strony - ekonomicznej, praca jest takim samym towarem jak każdy inny, a rynek pracy by był zdrowy, musi być jak rynek wszystkich dóbr - rynkiem nabywcy, a nie sprzedawcy. System socjalistyczny natomiast głosił doktrynę pełnego zatrudnienia, która sama w sobie nie była zła, jednakże została doprowadzona do postaci karykaturalnej. Doktryna ta wyznaczała nie tylko techniczno - technologiczny pułap dla polskiej gospodarki, lecz także system organizacji pracy i poziom efektywności. Politycznie uwarunkowana doktryna pełnego zatrudnienia stała się ważnym wyznacznikiem polityki gospodarczej oraz narzędziem efektywnej destrukcji w skali mikro, jak i w skali całej gospodarki.

W gospodarce centralnie planowanej występują dwa charakterystyczne zjawiska: deficyt siły roboczej i ukryte bezrobocie oraz zniekształcona struktura zatrudnienia.

Zjawisko deficytu siły roboczej polega na występowaniu nadwyżki popytu na siłę roboczą nad podażą. Ze względu na to, że popyt na siłę roboczą składa się z zatrudnienia, czyli zajętych miejsc pracy i wolnych miejsc pracy, a podaż siły roboczej obejmuje zatrudnionych i bezrobotnych, nadwyżka popytu na siłę roboczą znajduje wyraz w nadwyżce wolnych miejsc pracy nad liczbę bezrobotnych. Tendencja do nadwyżki wolnych miejsc pracy występowała w Polsce w całym okresie gospodarki centralnie planowanej, w latach 80 - tych szczególnie się nasiliła.

Zjawisko deficytu siły roboczej jest związane z występowaniem ukrytego bezrobocia, inaczej, przerostów w zatrudnieniu. Bezrobocie ukryte występuje w sytuacji, gdy zmniejszenie liczby pracowników w przedsiębiorstwie nie powoduje zmniejszenia rozmiarów jego produkcji.

Bezrobocie ukryte występujące w gospodarce centralnie planowanej jest ważnym, potencjalnym źródłem jawnego bezrobocia w gospodarce przechodzącej na tory gospodarki rynkowej. Inne potencjalne źródło jawnego bezrobocia w krajach przechodzących od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej jest związane z koniecznością zmiany struktury zatrudnienia.

7. Problem zatrudnienia i bezrobocia w Polsce w okresie transformacji systemowej

W okresie transformacji ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego ulegają przeobrażeniu cele i zadania polityki społecznej państwa. Szczególnego znaczenia nabiera określenie roli państwa oraz zakresu jego odpowiedzialności w walce z bezrobociem. Niezbędne staje się ustalenie zasięgu osłony socjalnej dla bezrobotnych, a także prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy, mającej m.in. na celu wspieranie zatrudnienia bezrobotnych oraz poprawę ich szans na uzyskanie pracy.

Rynek pracy jest w sposób szczególny powiązany z przebudową systemu gospodarczego w Polsce i odgrywa ważną rolę w jego stabilizacji. Proces tworzenia gospodarki rynkowej wywołuje istotne zmiany w sferze zatrudnienia. Dominujący w gospodarce centralnie planowanej rynek pracobiorcy przekształca się w typowy dla gospodarki konkurencyjnej rynek pracodawcy. Zmiana charakteru rynku pracy wyraża się jawnym bezrobociem.

Transformacja systemu gospodarczego w Polsce zapoczątkowana w końcu 1989 r. pociągnęła za sobą zasadnicze zmiany sytuacji na rynku pracy. Zniknęły niedobory siły roboczej i nadwyżki popytu na pracę, pojawiły się nadwyżki podaży pracy i jawne bezrobocie. Począwszy od stycznia 1990 r. liczba zarejestrowanych wykazywała silne tendencje wzrostowe, osiągając najwyższy poziom, wynoszący 2 mln 982 tys osób (tj. 26,9% zasobów siły roboczej) w końcu lipca 1994 r., następnie zaczęła nieznacznie spadać - w czerwcu 1995 r. wyniosła 2 mln 694 tys osób, przy stopie bezrobocia 15,2%. Zmiany zasobu bezrobocia w omawianym okresie były rezultatem określonych różnic między strumieniami napływu do zasobu bezrobotnych i odpływu z tegoż zasobu.

Analizując strukturę bezrobotnych zauważa się trzy charakterystyczne cechy dotyczące początków transformacji systemowej. Po pierwsze, niski udział zwolnień grupowych w całości zarejestrowanych bezrobotnych. Po drugie, bardzo wysoki odsetek kobiet, a po trzecie, najwyższa stopa bezrobocia występująca na tzw. ścianie wschodniej i północno - wschodniej (dawne ciechanowskie, białostockie, łomżyńskie, ostrołęckie, suwalskie, rzeszowskie, chełmskie, zamojskie). Jakie wnioski z tego wypływają? Pierwszy jest taki, że znaczącą część ogółu bezrobotnych stanowiły osoby, które przedtem nie pracowały, a teraz chcą podjąć pracę, np. niepracujące nigdy żony. Wniosek drugi, wynikający ze struktury przestrzennej mówi, że wśród bezrobotnych sporą grupę stanowili zwalniani w pierwszej kolejności chłoporobotnicy. Obie grupy łączy to, że ludzie ci posiadali zaplecze umożliwiające egzystencję. Jeśli do tej grupy zaliczono także tzw. niebieskie ptaki nigdzie i nigdy przedtem niepracujące oraz ludzi zatrudniających się uprzednio tylko sezonowo i dorywczo, to dojdziemy do wniosku, że istniejąca u schyłku lata 1990 r. armia bezrobotnych, choć nominalnie duża, była armią niegroźną społecznie, typowo papierową.

Polskę czekała restrukturyzacja, która oznaczała bezrobocie, ale prawdziwe bezrobocie, do którego ani społeczeństwo, ani państwo nie było przygotowane.

Gospodarką dowodzili wówczas ludzie, których dewizą było, że wszystko kiedyś samo się unormuje.

Lata 90 - te przyniosły więc w Polsce zasadniczą zmianę sytuacji na rynku pracy. Jawne bezrobocie w ciągu krótkiego czasu przekształciło się w trwałe zjawisko strukturalne. Dotyka ono wprawdzie całe społeczeństwo, jednakże niektóre grupy społeczne są nim szczególnie zagrożone. Można tu wymienić młodzież, w tym przede wszystkim absolwentów, kobiety (zwłaszcza wychowujące małe dzieci), osoby niepełnosprawne, byłych pracowników PGR.

W ostatnich latach miał miejsce stały wzrost liczby bezrobotnej młodzieży w grupie wiekowej od 18 do 24 lat. Z prognozy Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że grupa tej młodzieży w kolejnych latach nadal będzie rosła. Stały wzrost liczby młodzieży kończącej naukę, niedopasowanie systemu edukacji zawodowej do nowych warunków funkcjonowania naszej gospodarki, reformy to najważniejsze czynniki bezrobocia. Należy zauważyć, że uzyskany przez absolwenta poziom i typ wykształcenia oraz wyuczony zawód najczęściej decydują o szybkości i skuteczności wejścia na rynek pracy.

8. Szanse i zagrożenia dla zatrudnienia i bezrobocia w Polsce w warunkach integracji z Unią Europejska.

„Dramatycznie rośnie bezrobocie. W ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2000 r. zwiększyło się o 130 tys osób. Bez pracy pozostaje co siódmy Polak w wieku produkcyjnym. Rosnąca stopa bezrobocia zbliża nas do niechlubnego rekordu Europy”.

Od końca 1998 r. do września 2000 r. stopa bezrobocia wzrosła z 10,4% do 14%, co oznacza zwiększenie armii bezrobotnych o ponad 650 tys osób. Ministerstwo Pracy prognozowało, że w końcu 2000 r. stopa ta sięgnie 15%. W październiku 2001 r. stopa bezrobocia wzrosła do 16,4% z 16,3% we wrześniu i z 14,1% w październiku 2000 r. poinformował Główny Urząd Statystyczny. W październiku 2001 r. było 2 mln 944 tys. 300 bezrobotnych, czyli o 0,8% więcej niż we wrześniu i o 15,6% więcej niż w 2000 r.

W porównaniu z grudniem 2000 r. wzrost bezrobocia odnotowano we wszystkich województwach, najwięcej w województwie śląskim 16,1%, mazowieckim o 13,4% oraz pomorskim o 12,6%. Prawie 80% bezrobotnych nie ma już prawa do zasiłku. Statystyki jednoznacznie wskazują na przyczyny tej eksplozji. Na rynek pracy wkracza wyż demograficzny, a równolegle rośnie liczba zwolnień i maleje liczba miejsc pracy.

Zatrudnienia szuka ok. 600 tys młodych ludzi, na emeryturę odejdzie zaś ok. 350 tys osób. Szczyt wyżu jest obecnie w czwartej klasie liceów i techników. Na domiar złego do pośredniaków pracy coraz liczniej ustawiają się "zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładów pracy". W 1998 r. w ten sposób straciło pracę 125 tys osób, w 1999 r. już ok. 175 tys. W sierpniu 2000 r. liczba zwolnień wyniosła 187 tys, a ponad półtora tysiąca zakładów deklarowało pozbycie się w najbliższych miesiącach 2000 r. kolejnych 68 tys pracowników. W styczniu 2001 r. stopa bezrobocia wyniosła 15,6%, co stanowi 2,8 mln osób.

Ta rosnąca szybko armia ludzi poszukujących zatrudnienia trafia na coraz mniej chłonny rynek pracy. W roku 1999 do pośredniaków wpłynęło o 81 tys ofert pracy mniej niż w 1998 roku i aż o 235 tys mniej niż w 1997 roku. W sierpniu 2000 roku liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych (prawie 200 tys osób) było trzyipółkrotnie wyższa od zgłoszonej liczby ofert pracy.

Wiele firm nadal nie potrafi odbudować produkcji po kryzysie rosyjskim w 1997 r. Dla innych coraz większa konkurencja oznacza spadek zamówień i konieczność redukcji zatrudnienia. Zwolnienia to także efekt skądinąd pozytywnego wzrostu wydajności pracy. Wielu przedsiębiorców ucieka przed wysokimi kosztami pracy (chodzi głównie o wyśrubowane składki na ubezpieczenia zdrowotne, rentowe, emerytalne itp. - należymy w tym do rekordzistów Europy), inwestując w nowoczesne, pracooszczędne technologie, co przynosi spadek zatrudnienia. Dochodzą do tego dziesiątki tysięcy górników, hutników i kolejarzy zwalnianych w ramach opóźnionej o kilka lat restrukturyzacji chronicznie deficytowych gałęzi gospodarki. Malejąca liczba miejsc pracy wynika też z obaw przedsiębiorców przed zatrudnieniem pracowników, z którymi w świetle obowiązującego kodeksu będzie się w razie potrzeby trudno rozstać.

„Patologia polskiego bezrobocia to nie tylko jego rozmiary, ale także fatalna struktura naszpikowana "czarnymi dziurami", z których praktycznie nie ma wyjścia. Co piąty bezrobotny pozostaje bez pracy ponad dwa lata. W roku 1999 ludzi w takiej sytuacji było prawie pół miliona, czyli o 100 tys więcej niż w 1997 r. Ponad 900 tys osób wedle danych z 1999 r. nie miało zatrudnienia dłużej niż rok. Specjaliści są zgodni, że podstawową przyczyną szybkiego wzrostu liczby chronicznie bezrobotnych jest przeregulowany rynek pracy. Kodeks pracy utrudnia wprawdzie zwolnienia, ale równie skutecznie blokuje możliwość szybkiego znalezienia nowego zatrudnienia.”

Niewiele pomagają programy tzw. aktywnego zwalczania bezrobocia. Na przykład kursy organizowane przez Urzędy Pracy obejmują bardzo małą liczbę bezrobotnych, a i tak połowa przeszkolonych nadal nie znajduje pracy, bo nabyte kwalifikacje nie są dostosowane do potrzeb pracodawców.

Szeregi chronicznie bezrobotnych ciągle rosną. Większość zwalnianych górników zdecydowała się na wzięcie jednorazowej odprawy (58,5 tys. brutto), ale tylko połowa z nich ulokowała te pieniądze w banku lub kupiła obligacje, reszta przeznaczyła na konsumpcję. Większość górników nie zamierzała na razie szukać pracy lub w ogóle o tym nie myślała a wiadomo, że im dłuższy staż bezrobotnego, tym mniejsze są szanse znalezienia pracy.

Inny dramat polega na tym, że zdołaliśmy się już dorobić strukturalnego bieguna bezrobocia i biedy obejmującego przede wszystkim obszary zdominowane w PRL przez PGR. W sierpniu 2000 roku w woj. waramińsko-mazurskim bez pracy była co czwarta osoba w wieku produkcyjnym (23,3%), w lubuskim co piąta (19,1%), a w zachodniopomorskim co piąta - szósta (17,8%). Niechlubny rekord Polski dzierży powiat Bartoszyce w naszym województwie. Na bezrobociu jest tam co trzeci mieszkaniec w wieku produkcyjnym. Przepaść dzieląca ów biegun od obszarów mniej dotkniętych bezrobociem jest ogromna. Dla przykładu różnica w stopie bezrobocia między woj. warmińsko - mazurskim, a mazowieckim jest taka jak między Polską a Szwecją (2,2 raza), zaś pomiędzy woj. lubuskim a małopolskim mniej więcej taka jak między Polską a Niemcami i średnią dla całej Unii Europejskiej (1,7 raza).

Kolejna patologia polskiego bezrobocia polega na tym, że jego ofiarami padają przede wszystkim kobiety, mimo iż statystycznie Polki są lepiej wykształcone od mężczyzn.

W 1999 r. stanowiły one 55,6% bezrobotnych, a w sierpniu 2000 r. już 57,1%. Kobiety przegrywają na rynku pracy praktycznie we wszystkich kategoriach wiekowych i zawodowych oraz bez względu na wykształcenie. Stopa bezrobocia w roku 1999 wśród kobiet z wyższym wykształceniem wyniosła 5,4%, a wśród mężczyzn tylko 4,2%. Pracy nie miała co czwarta kobieta po szkole zasadniczej (25,6%) i co siódmy mężczyzna (14,9%). Kobiety przebywają na bezrobociu znacznie dłużej niż mężczyźni. Aż 65% osób pozostających bez pracy powyżej roku stanowią kobiety, zaś wśród bezrobotnych dłużej niż dwa lata ich udział rośnie do 77%.

Pracodawcy dyskryminują kobiety w obawie przed ich mniejszą dyspozycyjnością i po to by uniknąć dodatkowych obciążeń związanych z ich obowiązkami macierzyńskimi. Dobrodziejstwem dla kobiet byłaby zmiana absurdalnie sztywnych przepisów, polegająca m. in. na wprowadzeniu umów o pracę na zastępstwo i na uelastycznienie czasu pracy. Przykładowo w niepełnym wymiarze czasu pracuje 70% Holenderek i tylko 10% Polek.

Co trzecia osoba rejestrująca się do pracy ma mniej niż 24 lata. Dominują wśród nich absolwenci. Grupa ta bije wszystkie rekordy, jeśli chodzi o tempo wzrostu bezrobocia. W końcu 1999 r. absolwentów bez pracy było o 35% więcej niż rok wcześniej. Specjaliści podkreślają, że do zapaści na młodzieżowym rynku pracy walnie przyczyniają się szkoły zawodowe ignorujące aktualne potrzeby rynku. W efekcie tłoczą się na nim absolwenci o nadwyżkowych zawodach, podczas gdy pracodawcy poszukują innych deficytowych specjalności. Rząd od kilku lat usiłuje, wzorem większości państw UE, przeformować obniżoną płacę minimalną dla absolwentów, by zachęcić przedsiębiorców do ich zatrudnienia.

Związki zawodowe mówią twardo „nie”. W efekcie absolwenci są wypychani z rynku pracy m. in. przez dorabiających emerytów, którzy dla pracodawców mają choćby tę przewagę, że nie trzeba ich douczać.

Przed bezrobociem do tej pory najskuteczniej chronił dyplom wyższej uczelni. Jeszcze w 1998 r. osoby po studiach stanowiły jedynie 1,6% wszystkich bezrobotnych, a stopa bezrobocia w tej grupie wynosiła ledwie 3%. W 1999 r. było już znacznie gorzej. Udział absolwentów wyższych uczelni wśród bezrobotnych podskoczył do 2%, a stopa bezrobocia do 4,8%. W 1998 r. liczba magistrów bez pracy zwiększyła się o 5 tys. (z 25 tys. do 30 tys.), czyli o 20%, a w 1999 r. wzrosła aż o 17 tys., czyli o 60%. A byłoby ich jeszcze więcej, gdyby nie to, że coraz więcej osób z dyplomami w kieszeni zadowala się zajęciami, do których wystarczyłaby matura, a nierzadko wykształcenie zawodowe.

Sporą część winy ponoszą komercyjne uczelnie. Nie przejmując się losem swoich przyszłych absolwentów, zwiększają nabór na najmodniejsze aktualnie wśród maturzystów kierunki. Fachowcy ostrzegają, że w najbliższych latach np. rynek specjalności marketing i zarządzanie całkowicie się zapełni. Wkrótce nadprodukcja dotknie zapewne i inne profesje, zwłaszcza, że firmom bardziej opłaca się bardzo dobrze wynagradzać kilku dyspozycyjnych fachowców, pracujących po 10 i więcej godzin dziennie, niż zwiększać zatrudnienie z całym bagażem gigantycznych świadczeń.

Do 2,8 milionowej armii zarejestrowanych bezrobotnych należałoby dodać ok. 900 tys bezrobotnych „ukrytych” w rolnictwie indywidualnym. Wegetują w kilkuset tysiącach drobnych gospodarstw produkujących głównie na własne potrzeby. Nieuchronna w nadchodzących latach modernizacja rolnictwa wypchnie tych ludzi na rynek pracy. Jeśli nie zdoła on pochłonąć ich i całej reszty, czeka nas katastrofa gospodarcza i społeczna w postaci wysokiego bezrobocia.

Bezrobocie w każdej formie jest zjawiskiem trudnym do opanowania, niezwykle kosztownym dla społeczeństwa i państwa, z jednej strony obwinianego za nadmierny fiskalizm, z drugiej zaś zmuszanego do niego potrzebą uzyskania środków na szeroko rozumiane zabezpieczenia społeczne. W Polsce w latach 2001-2002 opieka społeczna, odpowiedzialna przede wszystkim za redukowanie biedy napędzanej bezrobociem (zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki przedemerytalne, szkolenia, refundacje, roboty publiczne, pomoc społeczna), kosztowała i nadal kosztuje budżet państwa więcej niż nauka, oświata, wymiar sprawiedliwości i ochrona zdrowia.

Głębia i zakres zjawiska są najbardziej miarodajnym i czytelnym wskaźnikiem recesji gospodarczej kraju. W marcu 2002 roku było zarejestrowanych ponad 3,4 mln bezrobotnych (18,1%). Bezrobocie różnicowało się terytorialnie od 29,3% w województwie warmińsko-mazurskim do 13,4% w mazowieckim. Osoby z wyższym wykształceniem stanowiły 6,4% bezrobotnych. Wśród ogółu zarejestrowanych 42% stanowili mieszkańcy wsi, a ponad 80% nie posiadało prawa do zasiłku. 49,1% oczekiwało na pracę powyżej roku.

Bezrobocie oraz niskie tempo tworzenia nowych miejsc pracy należą do głównych problemów rynku pracy na początku XXI wieku w Polsce oraz w wielu innych krajach z gospodarką rynkową. Bezrobocie, szczególnie zróżnicowane regionalnie, powoduje znaczące rozwarstwienie dochodowe ludności, co z kolei przekłada się na wzrost poziomu ubóstwa oraz powiększanie grup marginalizowanych. Brak możliwości realizacji aspiracji zawodowych oraz osiągania dochodów pozwalających na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie postrzegane jest przez Polaków jako główny negatywny skutek przemian gospodarczych. Brak stabilizacji na rynku pracy powoduje także wśród wielu grup zawodowych obawę przed utratą zatrudnienia. W tym kontekście nie dziwią wyniki badań, które pokazują, że większość osób wiąże ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej nadzieję na poprawę sytuacji na rynku pracy.

Porównywanie stopy bezrobocia w Polsce zarówno z krajami członkowskimi UE, jak i państwami kandydującymi pokazuje, że jest ona najwyższa (bezrobocie rejestrowane wyniosło 20,6% w lutym 2004). Równocześnie stopa zatrudnienia w Polsce jest najniższa i na koniec 2002 roku wyniosła 53,6% przy średniej unijnej ponad 63%. Stopa bezrobocia waha się od 13,9% w województwie mazowieckim i małopolskim do 28,8% w województwie warmińsko-mazurskim. Za największe problemy polskiego rynku pracy trzeba uznać bezrobocie młodzieży, ukryte bezrobocie na wsi oraz wysoką stopę bezrobocia w małych i średnich ośrodkach miejskich. Pod koniec 2002 roku aż 55% bezrobotnych należało do grupy osób w wieku do 34 lat (młodzi bezrobotni do 25 roku życia stanowili ponad 28% wszystkich bezrobotnych), a ponad 40% wszystkich osób bez pracy zamieszkiwało na wsi.

Bardzo niekorzystnie w zestawieniu z dobrze rozwiniętymi państwami europejskimi wygląda struktura pracujących w Polsce. Charakteryzuje się ona wysokim udziałem sektora rolniczego oraz przemysłowego przy względnie niskim odsetku pracowników zatrudnionych w sektorze usługowym i to mimo faktu, że w okresie transformacji gospodarczej nastąpiła w tym względzie znaczna poprawa (w roku 1990 w usługach było zatrudnionych 37% ogółu zatrudnionych, obecnie odsetek ten zbliża się do 50%). Stosunkowo niskie wykształcenie, mobilność i efektywność siły roboczej prowadzi do małej elastyczności rynku pracy i jego wrażliwości na zmiany w koniunkturze gospodarczej.

Na obecną sytuację polskiego rynku pracy wpływa trudna sytuacja gospodarcza, spowodowana spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i spadkiem popytu wewnętrznego. Istotnym czynnikiem jest wzrost średniookresowej strukturalnej stopy bezrobocia. Do tego dochodzą inne elementy, m.in. zmiany demograficzne, słabość systemu publicznych służb zatrudnienia. Obecne działania, których celem jest poprawa sytuacji na rynku pracy, są niewystarczające. Brakuje środków publicznych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, zmniejsza się liczba pozostających bez pracy uprawnionych do pobierania zasiłków dla bezrobotnych.

Poprawa sytuacji na rynku pracy musi się przejawiać zarówno w zmniejszaniu liczby bezrobotnych oraz zwiększaniu liczby zatrudnionych, jak również podniesieniu jakości miejsc pracy i kwalifikacji siły roboczej w taki sposób, aby była ona w stanie sprostać wymogom nowoczesnej konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Poprawa sytuacji na rynku pracy nie jest możliwa bez znaczącego zwiększenia stopy inwestycji i poprawy konkurencyjności gospodarki, co przełoży się na szybszy wzrost gospodarczy. Konieczne jest też zwiększenie efektywności administracji odpowiedzialnej za rynek pracy oraz zdecydowane zwiększenie form i zakresu programów aktywnego przeciwdziałania bezrobociu.

Członkostwo Polski w Unii stwarza znacznie lepsze warunki do spełnienia tych wymagań. Poczynając od lat 2007 - 2008 wyższa dynamika PKB i silniejsze proefektywnościowe zmiany w funkcjonowaniu gospodarki zaczną prowadzić do znacznie szybszego spadku bezrobocia. Dane szacunkowe zakładają, że bezrobocie spadnie do ok. 12% w roku 2014.

Napływ funduszy strukturalnych będzie miał bezpośrednio lub pośrednio pozytywny wpływ na sytuację na rynku pracy. Środki z funduszy strukturalnych przyczyniają się do tworzenia i utrzymywania miejsc pracy, poprawy jakości zasobów ludzkich, poprawy funkcjonowania pracy i jego instytucji, aktywizacji bezrobotnych, a tym samym zwiększenia skuteczności działań w zakresie ograniczania bezrobocia.

Zwiększony napływ inwestycji zagranicznych będzie się wiązał z dalszym wzrostem liczby miejsc pracy w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego. Zwiększeniu inwestycji zagranicznych będzie towarzyszyć ożywienie przedsiębiorstw krajowych, kooperujących z przedsiębiorstwami zagranicznymi. Napływ inwestycji zagranicznych oraz zwiększona penetracja importowa będą powodować w niektórych sektorach wzrost presji konkurencyjnej na rynku krajowym. Zjawisko to będzie stopniowo wymuszało wzrost efektywności, a tym samym może prowadzić do ograniczenia zatrudnienia w krótkim okresie (wśród osób z niskimi kwalifikacjami). Zarazem jednak wzrost efektywności, wpływając pozytywnie na konkurencyjność polskiej gospodarki, powinien przełożyć się na wzrost zatrudnienia już po kilku latach członkostwa.

Wraz z upływem okresu przejściowego w zakresie swobody przepływu pracowników zlikwidowana zostanie występująca obecnie dyskryminacja polskich pracowników w dostępie do rynków pracy krajów UE. Przy stopniowym wyrównywaniu się poziomów życia w krajach członkowskich nie należy jednak przypuszczać, by emigracja zarobkowa Polaków przyjęła charakter stały. Będzie raczej miała charakter okresowy, korzystny dla osób migrujących i naszego kraju. Z otwarcia europejskich rynków pracy w największym stopniu skorzystają osoby podejmujące pracę w rolnictwie, hotelarstwie czy budownictwie. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz rozsądna polityka makroekonomiczna prowadzona na szczeblu krajowym mogą zaowocować zmniejszeniem poziomu bezrobocia zarówno w ujęciu globalnym, jak i wśród grup szczególnie zagrożonych bezrobociem.

Polska po wstąpieniu do UE stanie się jednym z głównych beneficjentów funduszy strukturalnych przeznaczonych na zwiększenie konkurencyjności oraz wyrównywanie poziomów rozwoju gospodarczego oraz poziomu życia w państwach członkowskich. Ze środków tych będą finansowani bezrobotni, szczególnie młodzież i kobiety, a także grupy zawodowe, które w największym stopniu są zagrożone bezrobociem. Będą również współfinansowane programy z zakresu aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, które obejmą m.in. osoby pracujące zainteresowane podnoszeniem swoich kwalifikacji, osoby rozpoczynające działalność gospodarczą oraz osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, w tym osoby niepełnosprawne.

Z punktu widzenia rynku pracy szczególnie istotne będą programy przyczyniające się do tworzenia nowych miejsc pracy. Służyć ma temu, wspierana ze środków przeznaczonych na rozwój zasobów ludzkich, aktywna polityka rynku pracy. Jej celem jest zwiększenie szans na uzyskanie i utrzymanie zatrudnienia, zmniejszenie liczby bezrobotnych i poziomu długotrwałego bezrobocia oraz ograniczenie skutków długotrwałego bezrobocia. W dziedzinie zasobów ludzkich największe znaczenie będą miały działania zmierzające do wzrostu konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw, tworzenie warunków sprzyjających działalności innowacyjnej i wdrażaniu nowych technologii, budowanie stabilnej i równomiernej sieci małych i średnich podmiotów gospodarczych, tworzenie miejsc pracy oraz poprawa konkurencyjności i jakości oferty produktów, a także usług regionalnych.

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski wiąże się więc z tworzeniem nowych i utrzymaniem wielu istniejących miejsc pracy, poprawą ich jakości mierzonej produktywnością i poziomem płac oraz zwiększaniem wartości kapitału ludzkiego.

Integracja z Unią Europejską w średnim i długim okresie będzie miała także wpływ na saldo wymiany handlowej. Obecnie Polska ma deficyt handlowy z krajami członkowskimi. W pierwszych latach członkostwa wraz ze wzrostem inwestycji dynamika importu przekroczy dynamikę eksportu, jednak w średniej perspektywie należy się spodziewać poprawy dynamiki polskiego eksportu zarówno w branżach pracochłonnych, jak i technologicznie przetworzonych. Pozwoli to utrzymać jeszcze przez kilkanaście lat zatrudnienie w pracochłonnych sektorach gospodarki. Jednocześnie wzrost eksportu towarów wysoko przetworzonych pozwoli na stopniowe zaangażowanie coraz większej liczby pracowników.

Legalna praca w Unii Europejskiej była tym, czym rząd kusił przed referendum. Kusiła również Bruksela bojąc się o wyniki głosowań w państwach kandydackich. Premierzy Piętnastki zapewniali, że po 1 maja 2004 r. rynki pracy dla Polaków otworzy ponad połowa krajów członkowskich. Dziś z powodu stagnacji gospodarczej i rosnącego bezrobocia po tamtym entuzjazmie zostało niewiele. Od 1 maja 2004 r. pełną liberalizację rynku pracy oferują jedynie Irlandia, Wielka Brytania i Holandia. Od 2006 r. - Hiszpania, Belgia, Francja, Portugalia, Finlandia, Szwecja. Natomiast Austria i Niemcy dopiero od roku 2009 lub 2011.

W Irlandii będą mogli legalnie pracować informatycy, specjaliści telekomunikacji, architekci, inżynierowie, w Wielkiej Brytanii - pielęgniarki, kelnerki, wysoko kwalifikowani specjaliści, w Hiszpanii - na budowach, w rolnictwie, turystyce, gastronomii, informatyce. W Holandii i Finlandii zatrudnieni „na czarno” będą mogli pracować legalnie. W Danii będzie więcej ofert legalnej pracy dla personelu medycznego, sprzątaczek, kucharek.

W Niemczech będzie potrzeba coraz więcej osób do sprzątania, opieki nad starszymi, w rolnictwie. Francja zaoferuje legalną pracę dla robotników sezonowych, kelnerek, pomocy, domowych.

A jak naprawdę będzie z pracą dla Polaków w krajach Unii? Przekonamy się niebawem.

9. Sposoby zapobiegania bezrobociu.

Zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia, zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej bezrobotnych określa ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 28 lutego 1997 r., która wyodrębnia część aktywną mającą na celu redukcję bezrobocia, oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.

Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną oraz politykę mikroekonomiczną.

Polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowe, podaży pieniądza) w celu zredukowania bezrobocia. W zależności od tego, która teoria jest podstawą prowadzonej polityki, instrumenty te skierowane są albo na stymulowanie globalnego popytu na towary albo na stwarzanie producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków produkcji.

Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie ograniczenie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku.

Polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej.

Wśród jej instrumentów należy wymienić:

• publiczne programy zatrudnienia polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego;

• subsydiowanie zatrudnionego, polegające na udzieleniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy (taki charakter mają w Polsce prace interwencyjne);

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek;

• szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji;

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.

Instrumenty te mają zazwyczaj charakter selektywny, tzn. adresowane są do określonych grup siły roboczej (np. długookresowo bezrobotnych lub młodzieży). Dzięki takiemu charakterowi mają podstawowe znaczenie dla ograniczenia bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Instrumenty te mogą mieć również pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach nierównowagi na rynku pracy.

Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy wymienić przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy oraz dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych. W Polsce maksymalny okres pobierania zasiłku wynosi 12 miesięcy, a stopa kompensacji (stosunek zasiłku dla bezrobotnych do wynagrodzeń za pracę) wynosi 36% z roku 1996 (np. Hiszpania, Szwecja mają 80%).

Instrumenty te mają przede wszystkim na celu kreowanie zatrudnienia i poprawę szans bezrobotnych na znalezienie pracy. Chociaż ostatnio nastąpiło zwiększenie udziałów aktywnych instrumentów polityki rynku pracy w działalności Urzędów Pracy, zakres ich stosowania jest ciągle niewystarczający. Koniecznym staje się poszukiwanie nowych metod i środków, np. opracowanie i realizacja programów specjalnych dostosowanych do specyfiki lokalnych rynków pracy, czy też potrzeb szczególnie zagrożonych grup społecznych: byłych pracowników PGR-ów, młodocianych, inwalidów, długotrwale bezrobotnych.

Zasadnicze znaczenie dla polityki zwalczania bezrobocia ma ustalenie dominujących typów bezrobocia związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad globalnym popytem na pracę (tzw. bezrobocie nierównowagi) oraz bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Podstawową przyczyną bezrobocia była w I połowie lat 90 - tych recesja gospodarcza oraz niedopasowanie strukturalne na rynku pracy. Zaznaczyła się wówczas dominacja bezrobocia związanego z nadwyżką ogólnej podaży pracy nad popytem na pracę. Ze względu na to, główne remedium na bezrobocie to ożywienie gospodarcze i poprawa ogólnej aktywności gospodarczej.

Ponieważ jednym z typów bezrobocia występującego w polskiej gospodarce jest bezrobocie strukturalne, jego znaczenie będzie wzrastało przy kontynuacji wzrostu gospodarczego redukującego bezrobocie związane z osłabieniem aktywności gospodarczej oraz procesów restrukturyzacji gospodarki. Zasadnicze znaczenie dla redukcji tego bezrobocia mają instrumenty aktywnej polityki państwa na rynku pracy. Należałoby zwiększyć udział wydatków na programy aktywne, które objęłyby większą liczbę bezrobotnych.

Radykalny wzrost konkurencyjności stanowi nieodparty imperatyw dla polskich firm ze względu nie tylko na procesy globalizacji, ale i perspektywy członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Śladami innych krajów w dążeniu do realizacji tego celu Polska powinna nastawić się na wzrost kwalifikacji pracowników, deregulację gospodarki, wzrost elastyczności zatrudnienia i płac, zmniejszenie ingerencji państwa w regulowaniu problemów pracy, przebudowę zarządzania zasobami pracy w skali mikro.

Specjaliści podają główne warunki niezbędne dla zahamowania fali bezrobocia: zwiększenie inwestycji i tempa wzrostu gospodarczego, zmniejszenie podatków i świadczeń socjalnych obciążających pracodawców i liberalizację kodeksu pracy. Niestety, nic nie wskazuje na to, by którykolwiek z nich mógł zostać w najbliższym czasie spełniony. Po pierwsze, im wyższe są koszty pracy i im sztywniejsze ograniczenia w kształtowaniu zatrudnienia nakłada na przedsiębiorców kodeks pracy, tym wyższe musi być tempo wzrostu, by skutecznie zmniejszać bezrobocie.

Po wtóre, wobec deficytu ZUS-u i kas chorych oraz pustek w państwowej kasie możemy zapomnieć o obniżeniu składek i podatków. Po trzecie, inicjatywy rządu i pracodawców dotyczące liberalizacji kodeksu pracy trafiają na niezłomny opór związków zawodowych broniących tym samym konsekwentnie interesów pracowniczych kosztem rosnącej armii bezrobotnych.

10. Rola różnorodnych sił społecznych we wspomaganiu bezrobotnych w powiecie iławskim

Powiatowy Urząd Pracy w Iławie prowadzi następujące formy działalności na rzecz bezrobotnych:

1. Szkolenia, które są podstawową formą działalności. Kursy są organizowane przez Centrum Edukacji Zawodowej, Ośrodek Kształcenia Ustawicznego i Centrum Kształcenia Zawodowego. Są to kursy typu: obsługa kas fiskalnych, minimum sanitarne, komputerowe, księgowości, agent ochrony mienia, zarządzanie firmą, energetyczne, spawalnicze, palacza, stolarskie i wiele innych.

2. Oferty pracy w kraju i zagranicą, np. w Norwegii, Portugalii, Niemczech, Francji.

3. Organizowanie dodatkowych miejsc pracy, tzw. prace interwencyjne w różnorodnych firmach.

4. Udzielanie pożyczek na rozpoczęcie działalności przez bezrobotnych oraz dla firm chcących zorganizować dodatkowe miejsca pracy. Istnieją linie kredytowe z udziałem Funduszu Pracy, np. kredyty dla małych przedsiębiorstw tworzących miejsca pracy na obszarach wiejskich.

5. PUP patronuje też Programowi wspierania przedsiębiorstw sektora pozarolnego oraz aktywizacji zawodowej mieszkańców terenów wiejskich województwa warmińsko - mazurskiego, w ramach którego udziela się jednorazowych dotacji osobom fizycznym podejmującym pozarolniczą działalność gospodarczą lub tworzącym nowe miejsca pracy

Oto dane o liczbie osób, które skorzystały z różnych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w powiecie iławskim.

Tab. nr 1. Formy aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w powiecie iławskim w latach 2001-2003

	2001 r.	2002 r.	2003 r.
1. Prace interwencyjne	-	175	476
2. Roboty publiczne	42	167	343
3. Umowy absolwenckie	-	50	43
4. Staże absolwenckie	-	241	289
5. Szkolenia i przekwalifikowania	54	422	686
6. Programy specjalne	14	25	26
7. Pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej	-	-	21
8. Pożyczki na dodatkowe miejsca pracy dla zakładów pracy	-	5 (15 m-sc)	5 (21 m-sc pracy)
9. Stypendia	3	6	8

Źródło: Dane statystyczne Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie

W 2001 roku z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu skorzystało 113 osób, w 2002 roku - 1101, w 2003 roku już 1913 osób.

Wśród programów specjalnych na uwagę zasługuje Młodzieżowy program pomocy zawodowej „Alternatywa”. Program ten realizowany jest w ramach promocji mobilności zawodowej wśród młodych bezrobotnych do 26 roku życia. Wspomaga młodzież zatrudnioną poza miejscem zamieszkania.

Przy Iławskiej Izbie Gospodarczej działa Punkt Konsultacyjno - Doradczy, który oferuje bezpłatne usługi w zakresie prostych porad doradczych i informacyjnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Równolegle z Powiatowym Urzędem Pracy działa Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Krajowy Urząd Pracy w jego ramach prowadzi nieodpłatne szkolenia dla osób niepełnosprawnych oraz dla zatrudniających takie osoby. Program celowy nosi nazwę "Program wspierania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych - W. A. Z. O. N. - II". PUP może również zrefundować ze środków PFRON szkolenia organizowane przez pracodawcę.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej również wspiera bezrobotnych. Są to udzielane okresowo zasiłki celowe na pokrycie bądź dopłatę do czynszu za mieszkanie, na zakup leków, dożywianie dzieci w szkołach, na letni wypoczynek dzieci. Pomoc ta zależy od środków finansowych, własnych i państwowych.

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej udziela zasiłki okresowe i celowe na zakup odzieży, obuwia, opału, pokrycie kosztów energii elektrycznej, zakup przyborów szkolnych itp.

Pomocą bezrobotnym służą także szkoły i kościoły organizując zbiórkę odzieży i środków pieniężnych na zakup obiadów dla dzieci i ich rodziców.

Ciekawą działalność prowadzi Stowarzyszenie Abstynentów Regionu Iławskiego. Swoją działalnością obejmuje nie tylko osoby uzależnione i dzieci z rodzin alkoholicznych, ale też prowadzi szereg akcji mających na celu zapobieganie uzależnieniom. Wśród osób objętych opieką jest wielu bezrobotnych. Dla dorosłych prowadzone są zajęcia terapeutyczne, a dla dzieci zajęcia świetlicowe. Prowadzone zajęcia interpersonalne dla młodzieży bezrobotnej miały na celu uaktywnienie życiowe, przybliżenie problemu uzależnień i sposobów radzenia sobie z nimi.

Nieco zbliżoną działalność prowadzi Stowarzyszenie „Christiana”, które także zajmuje się osobami uzależnionymi. Wśród uzależnionych od alkoholu jest sporo bezrobotnych. W „Christianie” prowadzi się psychoterapię i wzajemne wspieranie się.

Osiedlowy Dom Kultury „Polanka” nie prowadzi typowej działalności na rzecz bezrobotnych, ale wspiera dzieci z takich rodzin prowadząc różne sekcje, m. in. plastyczną, muzyczną, modelarską, fotograficzną, tenisa stołowego, piłki nożnej, gier i zabaw. W czasie ferii i wakacji organizowane są półkolonie powiązane z ciekawymi wycieczkami i zajęciami sportowo - rekreacyjnymi, które dla dzieci z biednych rodzin są bezpłatne.

Każda z opisanych instytucji w mniejszym bądź w większym stopniu pomaga bezrobotnym. Jednakże, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że ogólna liczba bezrobotnych w mieście i gminie Iława przekroczyła 4250 osób, co stanowi 25,4% na dzień 31.02.2003 r. ludzi czynnych zawodowo, to pomoc ta jest zdecydowanie niewystarczająca. Obejmuje swym zasięgiem niewielką liczbę bezrobotnych.

ROZDZIAŁ II

CHARAKTERYSTYKA PRZEPROWADZONYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH

1. Cel, istota, zakres i metody badań na przykładzie bezrobotnych w powiecie Iławskim

Celem badań była analiza sytuacji młodych bezrobotnych mężczyzn na rynku pracy, a także ich opinii na temat perspektyw zawodowych i życiowych oraz oceny działań podejmowanych na rzecz bezrobotnych przez administrację zatrudnienia i inne instytucje. Badania zostały przeprowadzone wśród bezrobotnych mężczyzn zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Iławie w województwie warmińsko-mazurskim w styczniu 2004 roku.:

Punktem wyjścia przy opracowywaniu koncepcji badań było przyjęcie następujących hipotez badawczych:

1. Na rynku pracy w gospodarce globalnej obowiązuje konkurencja ze wszystkimi tego konsekwencjami dla sprawnego procesu rekrutacji, selekcji i doskonalenia kwalifikacji oraz aktywizacji poszukiwania pracy wśród bezrobotnych.

2. W Polsce w warunkach transformacji gospodarczej daje się zauważyć regiony, działy oraz zawody, gdzie występuje pełne zatrudnienie oraz rażąco wysokie bezrobocie.

3. Postawy i zachowania bezrobotnych odnośnie w/w kwestii są znacznie zróżnicowane.

4. Sprawność procesów aktywizacji zawodowej bezrobotnych zależy nie tylko od pomocy instytucji przeciwdziałających bezrobociu, ale w dużej mierze wynika z motywacji pracowników.

Tak podane hipotezy wymagały weryfikacji poprzez udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy istnieją aktualnie w Polsce oraz w świecie warunki oraz mechanizmy zapewniające taki sam dostęp do stanowisk pracy, a jeśli nie, to jakie są tego przyczyny?

2. Jakie czynniki i mechanizmy powodują występowanie nadwyżki bezrobotnych w pewnych branżach w Polsce i jaki jest wpływ tego zjawiska na życie społeczne?

3. Co wywołuje znaczne zróżnicowanie w postawach i zachowaniach bezrobotnych w kwestii bezrobocia?

4. Czy wszyscy bezrobotni posiadają wystarczające kwalifikacje, które pozwolą skutecznie konkurować na rynku pracy, a jeśli nie, to jakie są tego przyczyny?

Badania przeprowadzono przy pomocy następujących metod:

1. ankietyzacji,

2. analizy treści dokumentacji formalnej,

3. analizy porównawczej.

2. Charakterystyka badanej populacji.

Ankietą objęto młodych bezrobotnych mężczyzn w wieku 22-35 lat z terenu powiatu iławskiego ankietowanych w okresie styczeń - marzec 2004 roku.

Charakterystykę badanej populacji przedstawiono na rysunku nr 1 i w tabeli nr 2 i nr 3.

Rysunek nr 1. Charakterystyka respondentów ze względu na miejsce zamieszkania objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004 r.

Źródło: Badania własne

Tabela nr 2. Charakterystyka respondentów ze względu na wykształcenie objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004 r.

Wykształcenie	Odsetek respondentów
średnie zawodowe zasadnicze zawodowe średnie ogólnokształcące wyższe podstawowe	30 % 30 % 23 % 10 % 7 %

Źródło: Badania własne

Tabela nr 3. Charakterystyka respondentów ze względu na stan cywilny objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004r.

Stan cywilny	Odsetek respondentów
kawaler żonaty rozwiedziony	60 % 37 % 3 %

Źródło: Badania własne

ROZDZIAŁ III

WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Wyniki badań uzyskane z ankiety przeprowadzonej wśród 30-osobowej grupy młodych bezrobotnych mężczyzn z powiatu iławskiego w okresie styczeń­ - marzec 2004 r. prezentują tabele od nr 4 do nr 15 i rysunki nr 2,3,4 i 5.

Pytanie nr 1, które brzmiało: „Proszę podać, jak ocenia Pan swoje przygotowanie zawodowe i wykształcenie w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia?” opinie przedstawia tabela nr 4.

Tabela nr 4. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004r. na pytanie dotyczące oceny swojego przygotowania zawodowego w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia.

Pyt. Proszę podać, jak ocenia Pan swoje przygotowanie zawodowe i wykształcenie w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia?
Warianty odp.:	Ilość odpowiedzi w %
Dobre	13
Dostateczne	50
Niedostateczne	37

Źródło: badania własne.

Pytanie nr 5, które brzmiało: „Proszę podać, czy posiada Pan prawo do zasiłku dla bezrobotnych”, odpowiedzi ankietowanych prezentuje tabela nr 5.

Tabela nr 5. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na pytanie, czy posiadają prawo do zasiłku dla bezrobotnych.

Pyt. Proszę podać, czy posiada Pan prawo do zasiłku dla bezrobotnych?
Warianty odp.:	Ilość odp. w %
TAK	40
NIE	60

Źródło: badania własne.

Odpowiedzi na pytanie nr 6, które brzmiało: „Proszę podać, jak ocenia Pan swoją sytuację materialną?”, przedstawia rysunek nr 2.

Rysunek nr 2. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004r. na temat własnej sytuacji materialnej.

Źródło: Badania własne.

Na pytanie nr 8 brzmiące: „Proszę podać czy korzysta Pan z pomocy społecznej?” odpowiedzi respondentów prezentuje tabela nr 6.

Tabela nr 6. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r. na pytanie dotyczące korzystania z pomocy społecznej.

Pyt. Proszę podać czy korzysta Pan z pomocy społecznej?
Warianty odp.:	Ilość odp. w %
TAK	10
NIE	90

Źródło: badania własne.

Pytanie nr 9 brzmiało: „Proszę podać, jak długo pozostaje Pan bez pracy?”, a odpowiedzi respondentów w tej kwestii prezentuje tabela nr 7.

Tabela nr 7. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r. dotyczące okresu pozostawania bez pracy.

Pyt. Proszę podać, jak długo pozostaje Pan bez pracy?
Czas pozostawania bez pracy	Ilość odp. %
0-6 miesięcy 7-12 miesięcy 1-2 lat ponad 2 lata	26 17 24 33

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 10 brzmiało: „Proszę podać, w jaki sposób szuka Pan pracy?”, opinie respondentów przedstawiono w tabeli nr 8.

Tabela nr 8. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r. dotyczące sposobów poszukiwania pracy.

Pyt. Proszę podać, w jaki sposób szuka Pan pracy?
Warianty odpowiedzi	Ilość odp. w %
Urząd Pracy Na własną rękę Prasa i radio Reklamowanie się Rodzina i znajomi Brak inicjatywy	83 70 27 7 50 _

Źródło: Badania własne.

Na pytanie nr 11, które brzmiało: „Proszę podać, jak często sprawdza Pan oferty pracy w Urzędzie Pracy?” opinie respondentów pokazuje rysunek nr 3.

Rysunek nr 3. Opinie respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń-marzec 2004 r. odnośnie częstości sprawdzania ofert pracy w Rejonowym Urzędzie Pracy.

Źródło: Badania własne.

Na pytanie nr 13, które brzmiało: „Proszę podać, jak ocenia Pan swoje szanse na znalezienie pracy?” odpowiedzi ankietowanych prezentuje tabela nr 9.

Tabela nr 9. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. odnośnie oceny własnych szans na znalezienie pracy.

Pyt. Proszę podać, jak ocenia Pan swoje szanse na znalezienie pracy?
Ocena szans	Ilość odp. W %
Duże Przeciętne Małe Bardzo małe	_ 34 43 23

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 14 brzmiało: „Proszę podać, jakie są akceptowane przez Pana warunki pracy?” odpowiedzi przedstawia tabela nr 10.

Tabela nr 10. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na temat akceptowanych przez siebie warunków pracy.

Pyt. Proszę podać, jakie są akceptowane przez Pana warunki pracy?
Warunki pracy	Ilość odp. w %
zgodne z kwalifikacjami spełniające oczekiwania finansowe każda wolę pobierać zasiłek	20 27 46 7

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 15a brzmiące: „Proszę podać, czy w przypadku trudności ze znalezieniem pracy zakłada Pan możliwość poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania?” odpowiedzi ankietowanych prezentuje rysunek nr 4.

Rysunek nr 4. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. odnośnie poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania.

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 15b brzmiące:” Proszę podać, czy w przypadku trudności ze znalezieniem pracy zakłada pan możliwość poszukiwania pracy poza granicami kraju?” opinie w tej kwestii prezentuje rysunek nr 5.

Rysunek nr 5. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. odnośnie poszukiwania pracy poza granicami kraju.

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 16, które brzmiało: „Proszę podać, co ma Pan zamiar zrobić, gdy nie znajdzie Pan pracy?” odpowiedzi ankietowanych prezentuje tabela nr 11.

Tabela nr 11. Stanowisko ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące dalszych zamierzeń, w przypadku, gdy nie znajdą pracy.

Pyt. Proszę podać, co ma Pan zamiar zrobić, gdy nie znajdzie Pan pracy?
Warianty odpowiedzi	Ilość odp. w %
Szukanie pracy aż do skutku Nauka, przekwalifikowywanie się Emigracja w celach zarobkowych Pobieranie zasiłków dla bezrobotnych Rozwinięcie własnej działalności gospodarczej Brak decyzji	43 30 43 7 27 3

Źródło: Badania własne.

Na pytanie nr 17, które brzmiało: „Proszę podać jak ocenia Pan politykę zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo?” odpowiedzi ankietowanych prezentuje tabela nr 12.

Tabela nr 12. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na pytanie o ocenę polityki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo.

Pyt. Proszę podać jak ocenia Pan politykę zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo?
Warianty odp.:	Ilość odp. w %
Dobra	14
Dostateczna	23
Niedostateczna	73

Źródło: Badania własne.

Na pytanie nr 18, które brzmiało: „Proszę podać jak ocenia Pan sytuację na lokalnym rynku pracy?” odpowiedzi przedstawiono w tabeli nr 13.

Tabela nr 13. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące oceny sytuacji na lokalnym rynku pracy.

Pyt. Proszę podać jak ocenia Pan sytuację na lokalnym rynku pracy?
Warianty odp.:	Ilość odp. w %
Dobra	0
Dostateczna	13
Niedostateczna	87

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 19 brzmiące „Proszę podać, jak ocenia Pan pracę Rejonowego Urzędu Pracy?” opinie w tej kwestii prezentuje tabela nr 14.

Tabela nr 14. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące oceny pracy Rejonowego Urzędu Pracy.

.

Pyt. Proszę podać, jak ocenia Pan pracę Rejonowego Urzędu Pracy?
Warianty odp.:	Ilość odp. w %
Dobra	7
Dostateczna	26
Niedostateczna	67

Źródło: Badania własne.

Pytanie nr 21, które brzmiało: „Proszę podać, jaki Pana zdaniem może mieć wpływ pozostawanie przez dłuższy czas bez pracy na różne sfery życia?” opinie na ten temat prezentuje tabela nr 15.

Tabela nr 15. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące wpływu dłuższego pozostawania bez pracy na różne sfery życia.

Proszę podać, jaki Pana zdaniem może mieć wpływ pozostawanie przez dłuższy czas bez pracy na różne sfery życia?
Sfery życia	Ilość odpowiedzi w %
		negatywny wpływ	pozytywny wpływ
Stan zdrowia Pozycję społeczną Samopoczucie Stosunki rodzinne Stosunki towarzyskie Własna aktywność	67 30 87 80 23 30	10 7 _ 7 30 23

Źródło: Badania własne.

ROZDZIAŁ IV

ANALIZA WYNIKÓW PRZEPROWADZONYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH ORAZ WNIOSKI

1. Analiza wyników badań.

Analizy własnych badań dokonałem na tle sytuacji w powiecie iławskim, która wygląda następująco.

Powiat iławski leżący w województwie warmińsko-mazurskim charakteryzuje się dużym bezrobociem. Przez ostatnie kilka lat wiele przedsiębiorstw zbankrutowało oraz zlikwidowano wiele miejsc pracy. Jest tu mała ilość zakładów pracy i to znajdujących się w złej kondycji finansowej. W pobliżu naszego powiatu nie ma dużych okręgów przemysłowych, a napływ kapitału zagranicznego jest minimalny. Zainteresowanie ze strony kapitału polskiego oraz władz miasta Iławy jest również niewystarczające. Wśród przedsiębiorstw, które znajdują się na terenie powiatu są: zakłady stolarskie z zagranicznym kapitałem, takie jak Sweedwood, Mazurskie Meble, zakład tapicerski (Mazur Comfort), prywatne zakłady stolarskie (Umi-Drex, Czajka, Humdrex, Szynaka, Oristo, Drew Holtz), zakłady budowlane (Iławskie Przedsiębiorstwo Budowlane, Pelbud), zakłady krawieckie (JAK), mleczarskie, zakłady napraw samochodów (IZNS) oraz znajduje się jeden z głównych węzłów kolejowych w Polsce.

Rozmiary bezrobocia w powiecie iławskim w latach 2001 - 2003 przedstawiono w tabeli nr 16.

Tab. 16. Liczba bezrobotnych w powiecie iławskim w latach 2001-2003

	IŁAWA		ZALEWO	LUBAWA		SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto	Gmina	Miasto i Gmina	Miasto	Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
31.12.2001	3303	1127	1162	876	779	2333	942	10422
31.12.2002	3534	1195	1158	871	782	2260	994	10794
- spadek + wzrost	+331	+68	-4	-5	+3	-73	+52	+372
% wzrost; spadek	10,03	6,0	0,3	0,6	0,4	3,1	5,5	3,6
31.12.2003	3043	1209	1104	812	707	2161	915	9951
- spadek + wzrost	-491	+14	-54	-59	-75	-99	-79	-843
% wzrost; spadek	13,9	1,2	4,7	6,8	9,6	4,4	7,9	7,8

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie.

W roku 2001 w mieście Iława liczba bezrobotnych wyniosła 3203 osoby, w roku 2002 − 3534, Liczba bezrobotnych wzrosła o 331 osób, co stanowi 10,3% wzrostu bezrobocia. Liczba bezrobotnych w 2003 roku spadła o 491 osób, co stanowi 13,9% spadku bezrobocia. Natomiast w gminie Iława w 2003 roku liczba bezrobotnych wzrosła w stosunku do roku 2001 o 82 osoby, co stanowi 7,2% i jedynie tu zanotowano wzrost bezrobocia. W miastach i gminach Zalewo, Lubawa, Susz i Kisielice rok 2003 przynosi spadek bezrobocia. Najwyższy spadek 9,6% zanotowano w gminie Lubawa, a najniższy 4,4% w mieście i gminie Susz.

Ogółem w powiecie iławskim w roku 2001 zarejestrowano 10422 osób bezrobotnych, w roku 2002 przybyło ich 372 i liczba ta wynosiła 10794 osoby, co oszacowano na 3,6% wzrostu. W roku 2003 liczba osób bezrobotnych zmniejszyła się o 843 osoby i ogółem stanowiło to 9951 osób bezrobotnych. Spadek ten oszacowano w całym powiecie iławskim na 7,8%.

Rok 2002 był dotychczas rokiem najwyższego bezrobocia, dla porównania w roku 1999 zarejestrowano 8435 osób bezrobotnych, a w roku 2000 - 903.

Charakterystykę bezrobotnych z prawem do zasiłku przedstawiono w tabeli nr 17

Tab. 17. Liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku w powiecie iławskim w latach 2001-2003

	IŁAWA		ZALEWO	LUBAWA		SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto	Gmina	Miasto i Gmina	Miasto	Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
31.12.2001	821	253	271	224	212	407	165	2361
31.12.2002	867	232	137	200	162	311	205	2114
- spadek + wzrost	+38	-21	-134	-24	-50	-96	+40	-247
% wzrost; spadek	4,6	8,3	49,4	10,7	23,6	23,6	24,2	10,5
31.12.2003	620	219	168	170	155	315	160	1807
- spadek + wzrost	-247	-13	+31	-30	-7	+4	-45	-307
% wzrost; spadek	28,5	5,6	22,6	15	4,3	1,3	21,9	14,5

Żródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie.

Z tabeli nr 17 wynika, że w mieście Iława w roku 2001 prawo do zasiłku miało 829 bezrobotnych. W ciągu roku 2002 nabyło je 38 osób, co stanowiło wzrost 4,6%. Jednakże w roku 2003 aż 247 bezrobotnych traci to prawo, spadek wynosi 28,5% i jest najwyższy w całym powiecie. W gminie natomiast w omawianym okresie prawo do zasiłku traci 13,9% bezrobotnych.

Źle przedstawia się sytuacja w mieście i gminie Zalewo w roku 2002, gdzie prawo do zasiłku straciły aż 134 osoby, co stanowi 49,5%. Trudna sytuacja również była w gminie Lubawa oraz w mieście i gminie Susz.

Ogółem w roku 2001 było zarejestrowane w PUP 2361 osób posiadających prawo do zasiłku, a w 2002 roku - 2114 osoby. Spadek wyniósł 10,5%. Rok 2003 przyniósł 0,7% wzrostu liczby osób uprawnionych do zasiłku.

W tabeli nr 18 przedstawiono dane dotyczące liczby ofert pracy w powiecie iławskim w latach 2001 - 2003.

Tab. 18. Liczba ofert pracy w powiecie iławskim w latach 2001-2003

Oferty	IŁAWA	LUBAWA	SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
31.12.2001	988	265	112	15	1562
- spadek + wzrost	-542	-172	-242	-113	-1069
% wzrost; spadek	35,4	39,4	55,1	50,2	40,6
31.12.2002	1290	369	317	143	2119
31.12.2003	1480	410	364	189	2443
- spadek + wzrost	+190	+41	+47	+46	+324
% wzrost; spadek	14,7	11,1	14,8	32,2	15,3

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

W roku 2001 miasto i gmina Iława miała 998 ofert pracy, o 35,4% mniej niż w roku poprzednim.We wszystkich jednostkach administracyjnych powiatu iławskiego liczba ofert pracy spadła, najwyższy spadek zanotowano w miastach i gminach: Susz (55,1%) i Kisielice (50,2%). Ogółem w powiecie iławskim spadek liczby ofert pracy wyniósł 40,6%.

Lata 2002 i 2003 przynoszą poprawę. Najwięcej ofert pracy przybyło w roku 2003 w mieście i gminie Iława - 190 ofert (wzrost 14,7%). 32,2% wzrost liczby ofert odnotowano w mieście i gminie Kisielice.

Ogółem w powiecie iławskim w roku 2002 było 2119 ofert - o 557 ofert więcej niż w roku 2001 (wzrost 35,7%). W roku 2003 były 2443 oferty, co stanowiło 15,3% wzrostu.

Charakterystykę bezrobotnych z powiatu iławskiego według płci przedstawiono w tabeli nr 19.

Tab. 19. Podział bezrobotnych wg płci w powiecie iławskim w 2003 r.

Płeć	IŁAWA		ZALEWO	LUBAWA		SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto	Gmina	Miasto i Gmina	Miasto	Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
Mężczyźni	1300	543	499	294	267	1006	416	4325
Kobiety	1743	666	605	518	440	1155	499	5626
% kobiet do ogółu	57,3	55,1	54,8	63,8	62,2	53,4	54,5	56,5

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

Z tabeli tej wynika, że liczba bezrobotnych mężczyzn w mieście Iława wyniosła 1300 osób, kobiet aż 1743, co stanowiło 57,3% do ogółu bezrobotnych. Nieco lepiej było w gminie Iława, tu bezrobotnych kobiet było 666, czyli 55,1%. Największy procent kobiet bezrobotnych był w mieście Lubawa, wyniósł on aż 63,8%, na 294 mężczyzn było 518 bezrobotnych kobiet. W gminie procent ten wyniósł 62,2%.

Poniżej 60% bezrobotnych kobiet do ogółu było ponadto w miastach i gminach: Zalewo, Susz i Kisielice. Najniższy wskaźnik zanotowano w mieście i gminie Susz, wyniósł on 53,4%. Na 1006 bezrobotnych mężczyzn przypadło 1155 kobiet. Nieco wyższe wskaźniki zanotowano w Kisielicach (54,5%) i w Zalewie (54,8%).

Ogółem w powiecie iławskim w 2003 roku było 4325 bezrobotnych mężczyzn i 5626 bezrobotnych kobiet. W ujęciu procentowym stanowiło to 56,5% kobiet. W 2002 roku zarejestrowano 4747 bezrobotnych mężczyzn i 6047 bezrobotnych kobiet, co stanowiło 56,0% ..

Dane o bezrobotnych z powiatu iławskiego zamieszkałych na wsi ukazano w tabeli nr 20.

Tab. 20. Bezrobotni zamieszkali na wsi w powiecie iławskim w 2003 r.

	IŁAWA	ZALEWO	LUBAWA	SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
Ogółem	1209	802	707	1354	606	4678
W tym kobiet	666	433	440	739	315	2593
% bezrobotnych do ogólu	28,4	72,6	46,5	62,6	66,2	47

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

Z tabeli nr 20 wynika, że w gminie Iława było 1209 bezrobotnych zamieszkałych na wsi, w tym 666 kobiet. Stanowiło to 28,4% do ogółu bezrobotnych. Jest to najniższy wskaźnik w naszym powiecie.

W gminie Lubawa zarejestrowano 707 bezrobotnych ze wsi, co stanowi 46,5% do ogółu bezrobotnych. Wysokie wskaźniki zanotowano również w gminie Kisielice (66,2%) i w Suszu (62,6%). W mieście i gminie Zalewo było 802 bezrobotnych zamieszkałych na wsi, w mieście i gminie Kisielice - 606, w mieście i gminie Susz - 1354.

Ogółem w powiecie iławskim w roku 2003 było 4678 bezrobotnych zamieszkałych na wsi, w tym 2593 kobiety. Stanowiło to 47%do ogółu bezrobotnych. W 2002 roku bezrobotnych zamieszkałych na wsi zarejestrowano 4928 w tym 2747 kobiet (45,6%)..

Charakterystykę bezrobotnych z powiatu iławskiego według poziomu wykształcenia przedstawiono w tabeli nr 21.

Tab. 21 Bezrobotni w powiecie iławskim wg poziomu wykształcenia w 2003 r.

Wykształcenie	IŁAWA	ZALEWO	LUBAWA	SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
Ogółem w tym:	4252	1104	1519	2161	915	9951
Wyższe	211	12	38	31	20	312
Policealne i średnie zawodowe	903	166	211	396	181	1857
L.O.	288	33	124	54	24	523
Zasadnicze zawodowe	1451	364	525	738	289	3367
Gimnazjalne i poniższe	1399	529	621	942	401	3892

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

Na koniec 2003 roku w mieście i gminie Iława było 4252 bezrobotnych, w tym 211 z wykształceniem wyższym, 288 z ogólnokształcącym, 903 z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Najliczniejszą grupę stanowili bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym (1451) oraz gimnazjalnym i niższym (1399).

W pozostałych miastach i gminach powiatu iławskiego największą liczbę wśród bezrobotnych stanowiły osoby z najniższym wykształceniem, na drugim miejscu plasowały się osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, a na trzecim z policealnym i średnim zawodowym. Najniższą liczbę stanowiły osoby z wyższym wykształceniem.

W 2003 roku w powiecie iławskim na ogólną liczbę 9951 bezrobotnych, aż 3892 osoby miały wykształcenie gimnazjalne i niższe (39,11%), 3367 osób miało wykształcenie zasadnicze zawodowe (33,83%), 1857 - wykształcenie policealne i średnie zawodowe (18,66%), 523 - wykształcenie ogólnokształcące (5,26%), 312 - wykształcenie wyższe (3,14%).

W 2002 roku w powiecie iławskim na ogólną liczbę 10794 bezrobotnych, 4196 miało wykształcenie gimnazjalne i niższe (38,9%), 3855 - wykształcenie zasadnicze zawodowe (35,71%), 2010 - policealne i średnie zawodowe (18,62%), 499 - ogólnokształcące (4,62%) i 234 - wykształcenie wyższe (2,17%).

W 2001 roku na ogólną liczbę bezrobotnych 10422 aż 4141 osób miało wykształcenie najniższe (39,73%), 3730 osób miało wykształcenie zasadnicze zawodowe (35,78%), 1926 wykształcenie policealne i średnie zawodowe (18,48%), 444 - wykształcenie ogólnokształcące (3,59%) i 181 osób posiadało wykształcenie wyższe (1,73 procent).

.

Dane o bezrobotnych z powiatu iławskiego według wieku ukazano w tabeli nr 22

Tab. 22 Bezrobotni w powiecie iławskim wg wieku w 2003 r.

Wiek	IŁAWA	ZALEWO	LUBAWA	SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
Ogółem w tym:	4252	1104	1519	2161	915	9951
15-17 lat	-	-	-	-	-	-
18-24 lat	1216	301	449	569	258	2793
25-24 lat	1202	295	435	582	258	2159
35-44 lat	1202	295	435	582	258	2772
45-54 lat	871	232	287	458	173	2021
55-59 lat	88	22	19	45	10	184
60 i więcej	12	3	3	4	-	22

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

Z tabeli 22 wynika, iż największa liczna bezrobotnych obejmowała młodych ludzi w wieku 18-24 lata. Na ogólną liczbę bezrobotnych w mieście i gminie Iława wynoszącą 4252 osoby, 1216 to bezrobotni w tym przedziale wiekowym. We wszystkich jednostkach administracyjnych powiatu iławskiego stosunek bezrobotnych w wieku 18-24 lat do ogółu bezrobotnych układał się podobnie. Następne dwie grupy wiekowe o wysokim bezrobociu to przedziały wiekowe: 25-34 lat i 35-44 lat. I tak w Iławie bezrobotnych razem w tych dwóch grupach wiekowych było 2065, a w mieście i gminie Zalewo - 546,  w Lubawie - 761, w Suszu - 1085 i w Kisielicach - 474. Liczba bezrobotnych zmniejszyła się w przedziale wieku 45-54 lat, ale nieznacznie. Zdecydowanie mniej bezrobotnych zarejestrowano w wieku 55-59 lat, a w przedziale 60 lat i więcej były to jednostki.

Ogółem w powiecie iławskim w 2003 roku na liczbę 9951 było:

2793	- bezrobotnych w wieku 18-24 lat	(28,07%)
2772	- bezrobotnych w wieku 25-34 lat	(27,86%)
2159	- bezrobotnych w wieku 35-44 lat	(21,69%)
2021	- bezrobotnych w wieku 45-54 lat	(20,31%)
184	- bezrobotnych w wieku 55-59 lat	(1,85%)
22	- bezrobotnych w wieku 60 lat i więcej	(0,22%)

W 2002 roku na ogólną liczbę 10794 bezrobotnych, najwięcej, bo aż 3216 było w przedziale wieku 18-24 (29,79%), 2913 w przedziale wieku 25-34 (26,98%), 2421 w przedziale 35-44 lat (22,43%), 2055 w wieku 45-54 (19,04%), 164 w wieku 55-59 lat (1,52%), 24 bezrobotnych w wieku 60 lat i więcej (0,22%) oraz 1 wieku 15-17 lat.

W tabeli nr 23 przedstawiono informacje o okresie pozostawania bez pracy

Tab. 23 Bezrobotni wg okresu pozostawania bez pracy w powiecie iławskim 2003 r.

	IŁAWA	ZALEWO	LUBAWA	SUSZ	KISIELICE	OGÓŁEM POP
		Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina	Miasto i Gmina		Miasto i Gmina
ogółem w tym:	4252	1104	1519	2161	915	9951
do 1 m-ca	323	66	90	93	63	635
od 1-3 m-cy	653	115	208	193	109	1278
od 3-6 m-cy	533	125	194	243	94	1189
od 6-12 m-cy	647	145	244	307	121	1464
od 12-24 mcy	782	157	291	355	163	1748
powyżej 24 m-cy	1314	496	492	970	365	3637

Źródło: Dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie

W mieście i gminie Iława na ogólną liczbę 4252 bezrobotnych, najwięcej osób, bo aż 1314 pozostawało bez pracy powyżej 24 m-cy, najmniej osób do jednego miesiąca (323). We wszystkich miastach i gminach powiatu sytuacja była taka sama - najwięcej bezrobotnych pozostawało bez pracy ponad 2 lata, najmniej - do 1 m-ca.

Nieco mniej było bezrobotnych pozostających od 12 do 24 m-cy. W Iławie 782, w Suszu 355, w Lubawie 291, w Kisielicach 163 i w Zalewie 157.

Ogółem w 2003 roku na liczbę 9951 bezrobotnych bez pracy pozostawało:

Powyżej 24 m-cy	- 3637	(36,55%)
Od 12 do 24 m-cy	- 1748	(17,57%)
Od 6 do 12 m-cy	- 1464	(14,71%)
Od 3 do 6 m-cy	- 1189	(11,95%)
Od 1 do 3 m-cy	- 1278	(12,84%)
Do 1 miesiąca	- 635	(6,38%)

W 2002 roku na liczbę 10794 bezrobotnych było pozostających bez pracy powyżej 24 miesięcy - 3757 (34,81%), następnie od 12 do 24 m-cy - 2057 (19,06%), najmniej do 1 miesiąca - 660 (6,11%).

Ponieważ grupa respondentów objętych moimi badaniami nie jest grupą reprezentatywną porównałem moje badania z badaniami innych autorów oraz z danymi statystycznymi GUS i Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie.

W grupie młodych bezrobotnych mężczyzn w powiecie iławskim objętych moim badaniem najwyższy odsetek stanowią osoby z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym (po 30%), a najniższy z wyższym wykształceniem (10%). Mężczyźni z wykształceniem podstawowym stanowią w grupie wiekowej 22-35 lat niski odsetek (7%).

W powiecie iławskim w roku 2003 najwięcej osób bezrobotnych miało wykształcenie gimnazjalne i niższe (39%), zasadnicze zawodowe (34%), średnie zawodowe (19%). Bezrobocie wśród osób z wyższym wykształceniem wyniosło 3%. (patrz, tab. Nr 9, rozdział IV)

Wyniki badań J. Męciny przeprowadzonych w kilkunastu rejonach centralnej Polski w 1995 roku przedstawia tabela nr 24.

Tab. 24. Bezrobotni respondenci wg typu ukończonej szkoły

Ukończona szkoła	Odsetek respondentów
Średnia zawodowa Średnia ogólnokształcąca Zasadnicza zawodowa Średnia policealna Szkoła wyższa	42% 27% 20% 5% 6%

Źródło: Badania J. Męciny

Dane GUS na marzec 2003 prezentuje tabela nr 25

Tab. 25. Bezrobocie rejestrowane wg wykształcenia

Wykształcenie	Odsetek respondentów
Wyższe Średnie ogólnokształcące Policealne i średnie zawodowe Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej	3,2% 6,2% 21,2% 36,7% 32,7%

Źródło: Dane GUS

Dane te potwierdzają ogólnie obserwowaną tendencję na rynku pracy, gdzie stosunkowo najniższe bezrobocie obserwuje się wśród osób z wyższym wykształceniem, zaś najwyższe wśród osób z wykształceniem zawodowym oraz gimnazjalnym.

Pytanie ankietowe nr 1 (patrz tab. nr 4, rozdział III) dotyczyło oceny przygotowania zawodowego i wykształcenia w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia, i tak: spośród ogółu ankietowanych aż 37% ocenia swoje umiejętności jako niedostateczne. 50% respondentów twierdzi, że ich przygotowanie zawodowe jest dostateczne, a tylko 13% ocenia jako dobre.

Pytanie nr 2, dotyczące korzystania z różnych form doskonalenia zawodowego organizowanych przez Rejonowy Urząd Pracy w Iławie dało następujące odpowiedzi: 60% ankietowanych wzięło udział w różnego rodzaju szkoleniach i kursach przekwalifikujących. Najczęściej był to kurs komputerowy i księgowości (20% ankietowanych). Ponadto respondenci zdobywali kwalifikacje stolarskie (10%), agenta ochrony mienia (10%), palacza c.o. (7%), obsługi kas fiskalnych (7%), energetyczne (3%) i zarządzania firmą (3%).

Odpowiadając na pytanie nr 3 dotyczące innych umiejętności ułatwiających znalezienie pracy ankietowani najczęściej wymieniali prawo jazdy (63%) i znajomość języka obcego (23%). Kilku respondentów wymieniło również umiejętność obsługi komputera, umiejętności remontowo-budowlane oraz takie cechy jak: dyspozycyjność, komunikatywność.

Analizując odpowiedzi na pytanie nr 4 należy podkreślić, że zdecydowana większość ankietowanych stara się podnosić swoje kwalifikacje zawodowe. 40% respondentów deklaruje, że uczy się języka obcego, jest to zazwyczaj j. angielski lub niemiecki. Co trzeci ankietowany uczy się wieczorowo lub zaocznie zdobywając wyższy stopień wykształcenia w stosunku do posiadanego aktualnie. Również co trzeci twierdzi, że podnosi swoje kwalifikacje uczestnicząc w różnego typu szkoleniach i kursach organizowanych przez Rejonowy Urząd Pracy.

Z odpowiedzi na pytanie nr 5 (patrz tab. nr 5, rozdział III), wynika, że prawo do zasiłku dla bezrobotnych posiada 40 % ankietowanych. Z danych GUS wynika iż, w marcu 2003 r. zasiłek dla bezrobotnych posiadało 19,5 % bezrobotnych.

Bezrobotni mężczyźni, odpowiadając na pytanie nr 6 jak oceniają swoją sytuację materialną (patrz rys. nr 2, rozdział III), w większości określają ją jako „raczej zła”. Tak odpowiedziało około 37% respondentów. Niewiele mniej, bo 33% określiło swoje warunki materialne jako przeciętne. Tylko 13% młodych bezrobotnych mężczyzn stwierdziło, że ma dobrą sytuację materialną, a około 17%, że bardzo złą.

Odpowiadając na pytanie nr 7 zdecydowana większość respondentów, bo aż 70% deklaruje, że radzi sobie dzięki pomocy rodziców. Wśród tych osób najwięcej jest kawalerów pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z rodzicami. Około 17% ankietowanych wskazuje na współmałżonka, jako tego, kto pomaga w utrzymaniu. Tylko jeden mężczyzna uznał, że dalsza rodzina pomaga mu materialnie w tej trudnej sytuacji życiowej. Co dziesiąty respondent nie ma nikogo, kto wspierałby go finansowo.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że tylko 10% respondentów korzysta z pomocy społecznej. Są to dwaj żonaci mężczyźni posiadający jedno i dwoje dzieci oraz jeden rozwiedziony z jednym dzieckiem. Tak odpowiadali ankietowani na pytanie nr 8 (patrz tab. nr 6, rozdział III).

Pytanie nr 9 (patrz tab. nr 7, rozdział III) dało następujące odpowiedzi: najwięcej respondentów (33%) pozostaje bez pracy ponad 2 lata. Co czwarty ankietowany nie ma zatrudnienia do pół roku, a co szósty do jednego roku. 24% ankietowanych nie pracuje od jednego do dwu lat. Zbliżone dane są w powiecie iławskim i w kraju. W powiecie iławskim w roku 2003 powyżej 2 lat bez pracy pozostawało 36,5% bezrobotnych, od 1-2 lat - 17,6%.

W marcu 2003 roku wśród bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy 49,1% oczekiwało na pracę powyżej roku.

Na kolejne pytanie nr 10 (patrz tab. nr 8, rozdział III) respondenci deklarowali, że najczęściej poszukują zatrudnienia przez Urząd Pracy (83%), następnie na własną rękę (70%), przez rodzinę i znajomych (50%) oraz za pośrednictwem prasy i radia (27%). Tylko 7% ankietowanych szuka pracy reklamując się. Nikt nie stwierdził braku inicjatywy. Najczęściej bezrobotni wskazywali 2-3 formy poszukiwania pracy. Tylko czterej mężczyźni (13%) ograniczyli się do jednej formy szukania zatrudnienia. Coraz więcej bezrobotnych szuka pracy na własną rękę, mimo iż starają się sprawdzać oferty w Urzędzie Pracy. Wiedzą, że jeśli będą liczyć tylko na pomoc urzędu, ich szanse na znalezienie zatrudnienia będą nikłe.

Na pytanie nr 11 dotyczące częstości sprawdzania ofert pracy w Urzędzie Pracy (patrz rys. nr 3, rozdział III) ankietowani odpowiadali różnie. Co piąty respondent codziennie sprawdza oferty, podobnie co piąty sprawdza oferty jeden raz w tygodniu. 2-3 razy w tygodniu czyni to 30% mężczyzn. Taka sama liczba respondentów twierdzi, że sprawdza oferty rzadko.

Na poszukiwanie pracy bezrobotni mężczyźni poświęcają tygodniowo przeważnie kilka godzin, najczęściej od 1 do 3 godzin. Były również odpowiedzi, że poświęcają pół godziny. Jeden z respondentów stwierdził, że na poszukiwanie zatrudnienia przeznacza cztery dni tygodniowo.

Respondenci zapytani o ocenę własnych szans na znalezienie pracy (patrz tab. nr 9, rozdział III) na ogół oceniają je pesymistycznie. 43% respondentów uznało, że ich szanse są małe, a 23%, że bardzo małe. Co trzeci ankietowany ocenił swoje szanse jako przeciętne.

Należy podkreślić, iż żaden z respondentów nie ocenił swoich szans pozytywnie. Przyczyn tak pesymistycznej oceny szans na znalezienie zatrudnienia bezrobotni upatrują przede wszystkim w złej sytuacji na rynku pracy, która wyraża się przede wszystkim deficytem ofert pracy. Taką opinię wyraziło 60% ankietowanych. Kilku uznało za główną przyczynę brak odpowiednich kwalifikacji.

Na pytanie nr 14 (patrz tab. nr 10, rozdział III) blisko połowa respondentów deklaruje, że przyjmie każdą pracę, 27% przyjmie pracę spełniającą ich oczekiwania finansowe. Co piąty ankietowany przyjmie pracę zgodną ze swoimi kwalifikacjami. Zasiłek dla bezrobotnych woli pobierać 7% ankietowanych.

Wyniki badań J. Męciny z roku 1995 o akceptowanych przez respondentów warunkach pracy przedstawia tab. nr 26.

Tab. 26. Akceptowane przez respondentów warunki pracy

Warunki przyszłej pracy	Akceptacja
Przyjmę każdą ofertę pracy Przyjmę tylko znośną ofertę i będę czekał na lepszą Wolę pobierać zasiłek niż świadczyć niskopłatną pracę Wolę pracować na czarno Przyjmę tylko ofertę zgodną z kwalifikacjami i oczekiwaniami	7% 36% 17% 10% 51%

Źródło: Wyniki badań J. Męciny

Dane z moich badań empirycznych są zdecydowanie inne od powyższych. Wynika to przede wszystkim z tego, iż J. Męcina objął swoimi badaniami absolwentów, a więc populację, która nie straciła nadziei na znalezienie zatrudnienia i nie akceptuje wszystkich warunków przyszłej pracy.

Pytania nr 15a i 15b (patrz rys. 4 i 5, rozdział III) dały następujące odpowiedzi: aż 77% respondentów deklaruje chęć poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania, a 43% poza granicami kraju. Tylko 13% ankietowanych nie chce pracować poza swoją miejscowością i 40% nie chce wyjeżdżać za pracą poza granice kraju. 10% respondentów udzieliło odpowiedzi „nie wiem” na pytanie 15a, 17% ankietowanych odpowiedziało „nie wiem” na pytanie 15b.

Na pytanie nr 16 (patrz tab. nr 11, rozdział III), respondenci deklarowali, że w przypadku, jeśli w bliskim czasie nie znajdą pracy, 43% spośród nich twierdzi, że będzie szukać pracy aż do skutku, tyleż samo pragnie wyemigrować w celach zarobkowych. 30% odpowiedzi dotyczyło dalszej nauki i przekwalifikowywania się, a 27% mówiło o rozwinięciu własnej działalności gospodarczej. Tylko 7% ankietowanych ma zamiar pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Jedna osoba nie wiedziała, co zrobi, jeśli nie znajdzie pracy.

Większość respondentów wybierała jedną możliwość, ale byli i tacy, którzy nie tylko planują szukać pracy aż do skutku, ale jednocześnie chcą uczyć się i przekwalifikowywać, bądź wyemigrować w celach zarobkowych, czy też rozwinąć własną działalność gospodarczą.

Z analizy odpowiedzi na pytanie nr 17 (patrz tab. nr 12, rozdział III) wynika, że aż 73% badanych ocenia politykę zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo jako niedostateczną, 23% jako dostateczną, a tylko 4% ankietowanych ocenia jako dobrą.

Na pytanie nr 18 (patrz tab. nr 13, rozdział III) tylko 13% respondentów ocenia sytuację na lokalnym rynku pracy jako dostateczną, 87% jako niedostateczną. Żaden z ankietowanych nie wyraził pozytywnej opinii na ten temat.

Pytanie ankietowe nr 19 (patrz tab. nr 14, rozdział III) dało najwięcej odpowiedzi negatywnych. 67% respondentów ocenia pracę Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie jako niedostateczną, 26% jako dostateczną. Tylko 7% ankietowanych wystawiło RUP ocenę dobrą.

Na pytanie nr 20 dotyczące oceny perspektyw zawodowych po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej kilkunastu respondentów liczy na otwarcie w przyszłości granic i podjęcie pracy w krajach UE. Są oni przekonani, że w Polsce sytuacja na rynku pracy nie zmieni się na lepsze. 3 osoby są przekonane, że będzie łatwiej o pracę w Polsce. Kilka osób nie ma zdania na ten temat.

Na pytanie nr 21 (patrz tab. nr 15, rozdział III) ankietowani odpowiedzieli następująco:87% respondentów uznało, że dłuższe pozostawanie bez pracy ma negatywny wpływ na samopoczucie, 80% - na stosunki rodzinne, 67% - na stan zdrowia, po 30% ankietowanych stwierdziło, że negatywnie bezrobocie oddziałuje na pozycję społeczną i własną aktywność, a 23% - stosunki towarzyskie.

Co trzeci ankietowany przyznaje, że dłuższe pozostawanie bez pracy wpływa pozytywnie na życie towarzyskie, podobnie na własną aktywność, a 10% respondentów uważa, że pozytywnie wpływa na stan zdrowia. Bezrobotnym najtrudniej było ocenić wpływ pozostawania bez pracy na pozycję społeczną i własną aktywność, tu najczęściej pojawiała się odpowiedż „trudno powiedzieć”.

2. Wnioski z przeprowadzonych badań.

Na podstawie moich badań oraz autorów innych badań, przytoczonych powyżej, w świetle uzyskanych wyników, wnioski są następujące:

1. Stosunkowo najniższe bezrobocie występuje wśród osób z wyższym wykształceniem, zaś najwyższe wśród osób z wykształceniem zawodowym.

2. Nie zawsze szkolenia były przeznaczone dla grup bezrobotnych znajdujących się na najtrudniejszych rynkach pracy. Często polityka szkoleń obejmuje tych, którzy nie dawno zdobyli status absolwenta.

3. Mimo uczestnictwa w różnych formach doskonalenia zawodowego (szkolenia i przekwalifikowania) szanse na znalezienie pracy zasadniczo nie wzrastają w znaczący sposób. Sądzę, że jest to spowodowane niedopasowaniem struktury podaży pracy do popytu na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym.

4. Występuje krytyczna samoocena bezrobotnych pod względem przygotowania zawodowego. Bezrobotni nie posiadają wystarczających kwalifikacji, które pozwalają skutecznie konkurować na rynku pracy. Sądzę, że przyczyną tego jest między innymi niewłaściwy system edukacji zawodowej.

5. Młode pokolenie coraz częściej zmuszone jest do korzystania z pomocy rodziców, gdyż samo nie jest w stanie na samodzielne utrzymanie ze względu na brak pracy. Wśród młodych mężczyzn jest coraz więcej kawalerów. Trudno jest założyć rodzinę, jeśli nie ma się źródła dochodu.

6. Mimo trudnej sytuacji materialnej bezrobotnych tylko nieliczna ich część korzysta z pomocy społecznej.

7. Wzrasta liczba długookresowo bezrobotnych bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych.

8. Bezrobotni swoje szanse na znalezienie pracy oceniają negatywnie. Przyczyną tego jest niewątpliwie deficyt ofert pracy.

9. Występuje wysoka skłonność do poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania oraz poza granicami kraju.

10. Negatywnie oceniana jest polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu prowadzona przez państwo i instytucje przeciwdziałające bezrobociu.

11. Bezrobotni nie wiążą nadziei na poprawę sytuacji w Polsce po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Mają raczej nadzieję na otwarcie granic i podjęcie legalnej pracy w krajach UE.

ZAKOŃCZENIE

Przedstawione przeze mnie badania nie wyczerpują w całości problematyki postaw i zachowań młodych bezrobotnych mężczyzn z powiatu iławskiego wobec bezrobocia, ale stanowią interesujące studium badań.

SPIS TABEL

Tab. nr 1. Formy aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w powiecie iławskim w latach 2001-2003. ………………………………………………………………………………… s.33

Tabela nr 2. Charakterystyka respondentów ze względu na wykształcenie objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004 r. ………………………………... s.37

Tabela nr 3. Charakterystyka respondentów ze względu na stan cywilny objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004 r. ………………………………… s.38

Tabela nr 4. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r. na pytanie dotyczące oceny swojego przygotowania zawodowego w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia. ………………………………………………………….. s.39

Tabela nr 5. Odpowiedzi respondentów powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na pytanie, czy posiadają prawo do zasiłku dla bezrobotnych. …………... s.40

Tabela nr 6. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004r. na pytanie dotyczące korzystania z pomocy społecznej. ………………………….. s.41

Tabela nr 7. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r. dotyczące okresu pozostawania bez pracy. ……………………………………….. s.41

Tabela nr 8. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego w okresie styczeń - marzec 2004 r., dotyczące sposobów poszukiwania pracy. ……………………………………….. s.42

Tabela nr 9. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. odnośnie ich szans na znalezienie pracy. …………………………………………. s.43

Tabela nr 10. odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na temat akceptowanych przez siebie warunków pracy. ………………………….. s.43

Tabela nr 11. Stanowisko ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące dalszych zamierzeń, w przypadku, gdy nie znajdą pracy. ……………... s.45

Tabela nr 12. Odpowiedzi respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. na pytanie o ocenę polityki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo. …………………………………………………………………………….. s.45

Tabela nr 13. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące oceny sytuacji na lokalnym rynku pracy. ……………………………………… s.46

Tabela nr 14. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące oceny pracy Rejonowego Urzędu Pracy. ……………………………………… s.46

Tabela nr 15. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004 r. dotyczące wpływu dłuższego pozostawania bez pracy na różne sfery życia. …………….. s.47

Tab. nr 16. Liczba bezrobotnych w powiecie iławskim w latach 2001-2003. ……………. s.49

Tab. nr 17. Liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku w powiecie iławskim w latach 2001-2003. ………………………………………………………………………………………. s.50

Tab. nr 18. Liczba ofert pracy w powiecie iławskim w latach 2001-2003. ……………….. s.51

Tab. nr 19. Podział bezrobotnych wg płci w powiecie iławskim w 2003 r. ………………. s.52

Tab. nr 20. Bezrobotni zamieszkali na wsi w powiecie iławskim w 2003 r. ……………... s.53

Tab. nr 21. Bezrobotni w powiecie iławskim wg poziomu wykształcenia w 2003 r. …….. s.54

Tab. nr 22. Bezrobotni w powiecie iławskim wg wieku w 2003 r. ……………………….. s.55

Tab. nr 23. Bezrobotni według okresu pozostawania bez pracy w powiecie iławskim w 2003 r. …………………………………………………………………………………….. s.56

Tab. nr 24. Wyniki badań J.Męciny, dotyczące wykształcenia bezrobotnych respondentów, przeprowadzonych w 1995 r. ……………………………………………………………... s.58

Tab. nr 25. Bezrobocie rejestrowane według wykształcenia w marcu 2003 r. dane GUS. .. s.58

Tab. nr 26. Wyniki badań J.Męciny z roku 1995 o akceptowanych warunkach pracy. …... s.61

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek nr 1. Charakterystyka respondentów ze względu na miejsce zamieszkania objętych badaniami w powiecie iławskim w okresie styczeń - marzec 2004r. …………………….. s.37

Rysunek nr 2. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004r. na temat własnej sytuacji materialnej. ……………………………………………... s.40

Rysunek nr 3. Opinie respondentów z powiatu iławskiego z okresu styczeń-marzec 2004r. odnośnie częstości sprawdzania ofert pracy w Rejonowym Urzędzie Pracy. …………….. s.42

Rysunek nr 4. Odpowiedzi ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004r. odnośnie poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania. ……………………... s.44

Rysunek nr 5. Opinie ankietowanych z powiatu iławskiego z okresu styczeń - marzec 2004r. odnośnie poszukiwania pracy poza granicami kraju. ……………………………………... s.44

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

Ankieta

SZANOWNY PANIE Proszę uprzejmie o rzetelne wypełnienie poniższej ankiety. Jej celem jest poznanie postaw i zachowań wobec bezrobocia młodych bezrobotnych mężczyzn z powiatu iławskiego. Ankieta jest anonimowa, a jej wyniki służą do celów naukowo-badawczych. Dziękuję za uzupełnienie i odesłanie ankiety.

1. Proszę podać, jak ocenia Pan swoje przygotowanie zawodowe i wykształcenie w kontekście znalezienia stałego zatrudnienia?

Dobre ,

dostateczne ,

niedostateczne 

2. Proszę podać, jakie formy doskonalenia zawodowego Pan ukończył?

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Proszę podać, jakie inne Pańskie umiejętności ułatwiają znalezienie pracy?

Dobra znajomość języka obcego ,

prawo jazdy 

Inne (jakie)? ............................................................................................................................

4. Proszę podać, co robi Pan, aby podnieść swoje kwalifikacje?

uczę się zaocznie, wieczorowo ,	uczęszczam na kursy ,
uczę się języka obcego 

5. Proszę podać, czy posiada Pan prawo do zasiłku dla bezrobotnych?

TAK 

NIE 

6. Proszę podać, jak ocenia Pan swoją sytuację materialną?

dobra ,	przeciętna ,
raczej zła ,	bardzo zła 

7. Proszę podać, kto pomaga Panu w utrzymaniu się?

współmałżonek ,	rodzice ,	rodzina ,
nikt 

8. Proszę podać, czy korzysta Pan z pomocy społecznej?

TAK 

NIE 

9. Proszę podać, jak długo pozostaje Pan bez pracy?

do 6 miesięcy ,	do 1 roku ,	do 2 lat ,
ponad 2 lata 

10. Proszę podać, w jaki sposób szuka Pan pracy?

Urząd Pracy ,	Prasa i Radio ,	Rodzina i znajomi ,
na własną rękę ,	reklamowanie się ,	brak inicjatywy 

11. Proszę podać, jak często sprawdza Pan oferty pracy w Urzędzie Pracy?

codziennie ,	2-3 razy w tygodniu ,	1 raz w tygodniu ,
rzadko 

12. Proszę podać, ile czasu tygodniowo poświęca Pan na poszukiwanie pracy?

............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

13. Proszę podać, jak ocenia Pan swoje szanse na znalezienie pracy?

duże ,	przeciętne ,
małe ,	bardzo małe 

Jeśli szanse są małe, to dlaczego?

............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

14. Proszę podać, jakie są akceptowane przez Pana warunki pracy?

zgodna z kwalifikacjami ,	spełniająca moje oczekiwania finansowe ,
każda ,	wolę pobierać zasiłek 

15. Proszę podać, czy w przypadku trudności ze znalezieniem pracy, zakłada Pan możliwość?

1. poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania?

TAK ,

NIE ,

NIE WIEM ,

2. poszukiwania pracy poza granicami kraju?

TAK ,

NIE ,

NIE WIEM 

Proszę podać, co Pan ma zamiar zrobić, gdy nie znajdzie Pan pracy?

szukać aż do skutku ,

uczyć się, przekwalifikowywać ,

wyemigrować w celach zarobkowych ,

pobierać zasiłek dla bezrobotnych ,

rozwinąć własną działalność gospodarczą ,

nie wiem ,

16. Proszę podać, jak ocenia Pan politykę zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu realizowaną przez państwo?

dobra ,

dostateczna ,

niedostateczna ,

18. Proszę podać, jak ocenia Pan sytuację na lokalnym rynku pracy?

dobra ,

dostateczna ,

niedostateczna ,

19. Proszę podać, jak ocenia Pan pracę Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie?

dobra ,

dostateczna ,

niedostateczna ,

20. Proszę podać, jak ocenia Pan swoje perspektywy zawodowe po wstąpieniu Polski do Unii

Europejskiej?

………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

17. Proszę podać, jaki Pana zdaniem może mieć wpływ pozostawanie przez dłuższy czas bez pracy na różne sfery życia?

Sfery życia	Pozytywne	Negatywne	Trudno powiedzieć
stan zdrowia			
pozycja społeczna			
samopoczucie			
stosunki rodzinne			
stosunki towarzyskie			
własna aktywność			

Proszę podać:

Miejsce zamieszkania:

wieś ,

miasto 

Stan cywilny:

kawaler ,	żonaty ,	rozwiedziony ,
wdowiec ,

Ilość posiadanych dzieci:

jedno ,	dwoje ,	troje i więcej ,
nie posiadam ,

Wykształcenie:

podstawowe ,	zawodowe ,	Średnie-zawodowe ,
średnie ogólnokszt. ,	wyższe 

Miejsce ostatniej pracy i zajmowane stanowisko: ………………………………………….

………………………………………………………………………………………………

J. Staręga - Piasek (red.), Praca socjalna nr 1/2000. s. 14

Roman Milewski, Podstawy ekonomii, W-wa 1998. s. 533

R. Milewski, Podstawy ekonomii, W-wa 1998, s. 533 - 535

T. Borkowski, A. Marcinkowski, Socjologia bezrobocia, W-wa 1996. s. 17

K. Mlonek, Tradycje badań bezrobocia w Polsce - zagadnienia metodologiczne, [w:] T. Borkowski. op. cit. s. 62-63

T. Pilch. I. Nepalczyk, Pedagogika społeczna. W-wa 1995. s. 385-386

D. Graniewska, Bezrobocie w krajach Europy Zachodniej. Ekspertyzy i Informacje, 1990. Reszke. Wobec bezrobocia, opinie, stereotypy, W-wa 1995. s. 12

J. Mariański, Etos pracy bezrobotnych, Lublin 1994. s. 9

R. Milewski, Elementarne zagadnienia ekonomii. W-wa 1995. s. 248-249

T. Pilch. I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna. W-wa 1995. s. 372 - 373

E. Trafiałek, Bezrobocie: stereotypy i wyzwania,. Polityka społeczna. nr 1/2003

T. Pilch, Lepalczyk,. Pedagogika społeczna, W-wa 1995. s. 374-375

M. Szylko - Skoczny, Różne oblicza bezrobocia, W-wa 1999

T. Jeziorański, Bezrobocie, w „Społeczeństwo otwarte" nr 7/1990

R. Milewski, Podstawy ekonomii, W-w a 1998. s. 551

M Szylko - Skoczny, Różne oblicza bezrobocia, W-wa 1999

M. Balicka, Udręka zbędnych rąk, Polityka nr 46 (2271)

Tamże, s. 35

Tamże, s. 35

Tamże, s. 36

Tamże, s. 36

Tamże, s. 37

E. Trafiałek, Bezrobocie: Stereotypy i wyzwania, „Polityka społeczna nr 7/2003”

Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, 2003

Tamże, s. 108

P. Stasiak, Zarabiać w niebieskich, Polityka nr 7, 14.02.2004

K. Barteczko, A. Bocian, Wizja rozwoju gospodarki polskiej, Gospodarka Narodowa, nr 1 - 2/1999

M. Balicka, Udręka zbędnych rąk, Polityka nr 46 (2271), 2000

Dane statystyczne Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie.

red. M. Szylko-Skoczny, Różne oblicza bezrobocia.

Dane GUS

Dane statystyczne Rejonowego Urzędu Pracy w Iławie.

Dane GUS.

J.Męcina, Bezrobocie absolwentów na lokalnych rynkach pracy - raport z badań w: red. M. Szylko-Skoczny, Różne oblicza bezrobocia

66

---