PRAWO KONSTYTUCYJNE

By MACIEJ JANOWSKI [e-mail]

Na podstawie: podręcznik [Garlicki]; skrypty [prof. Bałaban]

Copyright © 2006. All Rights Reserved.

1.POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Prawo Konstytucyjne. To zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych aktach normatywnych, regulujących ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy państwa. Wyróżniamy je spośród całego systemu prawa nie ze względu na ich moc prawną , a ze względu na przedmiot ich uregulowań (ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy państwa) . Prawo konstytucyjne jest prawem publicznym (dotyczy interesu państwa) i materialnym (określa uprawnienia i obowiązki podmiotów oraz sankcje)

2. PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Przedmiot prawa konstytucyjnego. Przedmiotem norm prawa konstytucyjnego jest określenie podstaw ustroju politycznego i społ.-gospodarczego państwa, a więc określa:

1. podmiot władzy suwerennej w państwie i sposób jej sprawowania (do kogo należy wladza)

2. podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa (formy własności i jej ochrony, organizacja życia gosp-społ

3. system organów państwowych (struktura organów państwa, tryb ich funkcjonowania i wzajemne ich elacje

4. status obywatela w państwie(określenie praw, wolności, obowiązków obywatela oraz ich ochrony)

5. podstawy systemu wyborczego (sposób powoływania organów przedstawicielskich)

6. sposoby zmiany i uchwalania konstytucji

3. KONSTYTUCJA

Konstytucja (constitutio) To powszechnie obowiązujący pisany akt normatywny o najwyższej mocy prawnej w systemie prawa danego państwa, uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze. Określający podstawowe zasady ustroju państwa oraz naczelnych organów państwowych.

GENEZA. Pierwszą konstytucją pisaną była Konstytucja USA z 1787r,, W Polsce natomiast była to Konstytucja 3 Maja z 1791r. Czynniki, które wpłynęły na powstanie konstytucji pisanej:

- poglądy prawa natury - konstytucja jako gwarant przyrodzonych praw jednostki

- koncepcje umowy społecznej - konstytucja jako kontrakt między ludem a panującym

- koncepcja trójpodziału władz Monteskiusza - konstytucja jako gwarant praw jednostki i współdziałania władz

- działalność szkoły pozytywizmu prawniczego

PODZIAŁY. Zależnie od kryterium, podziały konstytucji przedstawiają się następująco:

1. Kryterium Nośnika - a) pisane (w formie aktu) b) niepisane (oparte na prawie zwyczajowym)

2. Kryterium Sposobu Zmiany - a) sztywne (zmieniane w trybie szczególnym) b) elastyczne

3. Kryterium Liczebności Aktów - a) jednolite (1 akt) b) złożone (>1 akt, np. 4 akty konstytucyjne w Szwecji)

4. Kryterium Formy - a) w sensie formalnym b) w sensie materialnym

5. Kryterium Lassalle`a - a) rzeczywiste (zwierająca normy prawne aktualnie i faktycznie stosowane) b) fikcyjne

6. Kryterium Loewensteina a) normatywne) b) nominalne c) semantyczne

7. Kryterium Szczegółowości- a) zamknięte (regulują wszystkie zagadnienia związane z ustrojem) b) otwarte

8. Kryterium Zawartości a) pełne b) niepełne

CECHY. Konstytucja jest ustawą (aktem normatywnym powszechnie obowiązującym) uchwalaną przez parlament.Wyróżnia ją:

1. Szczególna Treść - Przejawia się w zakresie i szczegółowości regulacji kwestii ustrojowych. (patrz. 2), czyli reguluje:

1. (Zasady ustroju) - Ogólne zasady ustroju państwowego

2. (Aparat centralny)- Ustrój naczelnych organów (władz) państwa oraz ich kompetencji i wzajemnych relacji

3. (Sytuacja jednostki) - Podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki

2. Szczególna Forma - Szczególną formę charakteryzuje:

1. Szczególna nazwa rzeczonego aktu (Konstytucja, Ustawa Zasadnicza)

2. Szczególny tryb powstawania

• (bezpośrednie wyrażenie woli suwerena) - Ostateczną decyzję podejmuje naród w referendum.

• (pośrednie wyrażenie woli suwerena)- Powierzenie uchwalenia konstytucji swoim reprezentantom

• (oktrojowanie) - Jednostronne nadanie konstytucji przez władcę

3. Szczególny tryb zmiany (uchwalenie nowej konstytucji, rewizja lub nowelizacja) przejawia się w:

• Ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum

• Konstytucja sztywna może być zmieniona szczególną ustawą uchwaloną kwalifikowaną większością głosów (np. Polska). Czasami mogą występować dodatkowe utrudnienia proceduralne (np. Szwecja - wymóg zatwierdzenia konstytucji przez następny parlament)

• Ustanowieniu kilku - konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmiany konstytucji

• Zmiana może nastąpić poprzez nowelizację (wprowadzenie poprawek) przez parlament

• Zmiana może nastąpić poprzez rewizję (zmiana głównych zasad)

Szczególna Moc Prawna - Polega na tym, że:

1. Konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych

2. Konstytucja jako akt onajwyższej mocy prawnej powoduje że wszelkie inne akty muszą być z nią zgodne

• Pod względem materialnym (dana norma nie może być sprzeczna merytorycznie z normą konstyt.)

• Pod względem proceduralnym (dana norma nie może być uchwalona z naruszeniem zasad konstyt.)

• Pod względem kompetencyjnym (dana norma została została wydana przez nieupoważniony podmiot

Konstytucja jako akt onajwyższej mocy prawnej powoduje że wszelkie inne akty muszą być z nią spójne, a więc możliwie w najpełniejszy sposób realizować jej postanowienia.

FUNKCJE KONSTYTUCJI (na podst. Banaszaka). Funkcja konstytucji to zespół trwałych skutków społecznych, jakie w odniesieniu do pewnej sfery rzeczywistości wywołało istnienie i obowiązywanie ustawy zasadniczej. Przez wieki zmieniały się poglądy co do roli konstytucji, zmieniały się także typologie i hierarchie jej funkcji. Współczesna doktryna prawna wskazuje najczęściej na funkcje wymienione poniżej, przy czym poniższy podział nie jest zupełny ani rozłączny; niektóre z wymienionych funkcji zawierają się w sobie i wzajemnie przenikają.

A. Funkcja prawna. Funkcja prawna konstytucji realizuje się przez to, że ustawa zasadnicza jest aktem normatywnym, który, jak każdy inny akt normatywny, reguluje rozmaite stosunki społeczne, polityczne i gospodarcze. Przyjmuje się, że normy konstytucyjne obowiązują bezpośrednio. Konstytucja zajmuje najwyższą pozycje w hierarchii źródeł prawa (tak to wygląda konstytucyjnej krajów demokratycznych, reżimy totalitarne zazwyczaj umniejszają znaczenie prawne konstytucji, traktując bardziej jako manifest programowy niż źródło norm prawnych); stanowi lex fundamentalis całego systemu prawnego, jej rozwinięciem są wszystkie inne akty prawotwórcze. Stwierdzenie o jurydyczności konstytucji implikuje uznanie wszystkich konsekwencji jej nadrzędnej pozycji w systemie prawa - pozaparlamentarnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów prawnych oraz działań poszczególnych organów państwowych.

B. Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca). Konstytucja zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa, wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej; determinuje sposób jego (prawa) tworzenia. W ten sposób konstytucja zabezpiecza i chroni określony w niej porządek polityczny społeczny i gospodarczy, gwarantuje społeczny ład, wzmacnia zaufanie do samej siebie jako gwaranta trwałości państwa. Jednakowoż udaje jej się to tylko wówczas, gdy zawarte w niej postanowienia są konkretne, dostatecznie szczegółowe i jednoznaczne.

C. Funkcja programowa. Konstytucja spełnia funkcję programową, jeśli wyznacza cele działalności organów państwowych i cele całego społeczeństwa, zorganizowanego w państwo. Aby konstytucja zawsze mogła spełniać funkcję programową, powinny się w niej znaleźć normy dostatecznie ogólne, by ustawodawca, rozwijając je i konkretyzując, mógł zawsze nadać im treść odpowiednią do aktualnych realiów i poglądów oraz do stopnia rozwoju społeczeństwa i państwa.

D. Funkcja integracyjna. Konstytucja wzmacnia poczucie jedności z państwem wśród jego obywateli, sprawia, ze są oni bardziej zainteresowani życiem publicznym i udziałem w nim. Ważne jest, aby konstytucja była wynikiem szerokiego konsensusu społecznego, kompromisu miedzy rozmaitymi grupami społecznymi. Tylko wtedy będzie w stanie stworzyć z tłumu indywiduów zintegrowaną całość. Konstytucja jest religią obywateli (Lincoln), jeśli obywatele ją akceptują i stanowi dla nich istotną wartość. Zgodnie z doktryną liberalno-demokratyczną dzieje się tak, gdy konstytucja chroni ich interesy, zapewnia im wolność i możliwość nieskrępowanego rozwoju; gdy stwarza mechanizmy służące rozwiązywaniu konfliktów społecznych i gdy gwarantuje obywatelom udział w sprawowaniu władzy i możliwość kontroli nad poczynaniami państwa.

E. Funkcja organizatorska. Ustawa zasadnicza określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa; stanowi swojego rodzaju statut organizacyjny państwa. W systemach demokratycznych istotne jest odpowiednio ścisłe określenie zadań poszczególnych instytucji działających w ramach państwa oraz ich wzajemnych relacji.

F. Funkcja wychowawcza. Konstytucja formułuje katalog społecznie akceptowanych wartości i idei, wpływając tym samym na świadomość społeczeństwa i poszczególnych obywateli. Upowszechnia uznane zasady i idee, stymuluje rozwój w poszukiwaniu nowych, kształtuje pożądane przez ustrojodawcę wzory postaw. W systemach demokratycznych realizacja wychowawczej funkcji konstytucji nie może oznaczać braku poszanowania dla pluralizmu światopoglądowego; powinno za to oznaczać zwalczanie postaw wykraczających poza ramy społecznej akceptacji.

POLSKIE KONSTYTUCJE 1921 - 1997r.

KONSTYTUCJE MIĘDZYWOJENNE

A. Konstytucja z 17 Marca 1921r. (konstytucja marcowa) (parlamentarny system rządów)

===--- parlamentarny system rządów, suwerenność narodu, podział władz, gwarancja praw obywatelskich ---===

A) WŁADZA USTAWODAWCZA

• Parlament był 2izbowy, wybierany w 5 przymiotnikowych wyborach (Sejm 444 posłów, Senat 111 senatorów)

• Ustrojodawstwo: zmiana i rewizja konstytucji

• Ustawodawstwo: wyłączność uchwalania ustaw (w tym ustawy budżetowej)

• Kontrola: interpelacja, pociąganie rządu i ministrów do odpowiedzialności politycznej oraz prezydenta i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej

• Elekcja: wybór prezydenta, prezesa NIK, współudział w powoływaniu rządu

• Mógł być rozwiązany tylko za zgodą Sejmu, lub na wniosek prezydenta za zgodą Senatu.

B) WŁADZA WYKONAWCZA

• Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, reprezentant państwa, akty wymagały kontrasygn.

• Nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej, a jedynie konstytucyjną (przed TS), zastępował go marszałek Sejmu

• Był zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianował sędziów, posiadał prawo łaski, nadawał ordery, mianował premiera

• Rząd powoływany był przez prezydenta za zgodą Sejmu. Ponosił odpowiedzialność polityczną przed Sejmem

• Zadaniem rządu było kierowanie polityką zewn i wewn państwa, ponadto realizowanie ustaw parlamentu

Koniec: brak stabilności politycznej w parlamencie (m.in. powołanie 10 Maja 1926r. kolejnego rządu „Chjeno-Piasta” pod przewodnictwem W.Witosa) ułatwił Piłsudskiemu dokonanie zamachu stanu w 1926r. (12 V marsz na W-Wę, walki zbrojne), nowym prezydentem kandydat Piłsudskiego, Ignacy Mościcki. Sam Piłsudski został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

B. Ustawa Konstytucyjna z 2 Sierpnia 1926r. (nowela sierpniowa) (wzmocnienie pozycji prezydenta)

Zmiany:

• Prezydent: uzyskał możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy między sesjami Sejmu lub z upoważnienia ustawowego (wtedy wymagały zatwierdzenia przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu)

• Parlament: nie mógł dokonać samorozwiązania się, tej czynności dokonywał odtąd prezydent na wniosek rządu

• Rząd: głosowanie nad wotum nieufności dla rządu nie mogło się odbyć na tej samej sesji co je zgłoszono.

Koniec: Dopiero w 1930r. sanacji udało się uzyskać przewagę w parlamencie co pozwoliło na uchwalenie nowej konstytucji.

C. Konstytucja z 23 Kwietnia 1935r. (konstytucja kwietniowa) (autorytarny system rządów)

===--- autorytarny system rządów, elitaryzm, współdziałanie obywateli z państwem, jednolitość władz ---===

• Parlament był 2 izbowy, wybierany w 4 przymiotnikowych wyborach (Sejm 208 posłów, Senta 96 senatorów), na 5 lat

• Zrównano ustawy sejmowe z dekretami prezydenta,1/3 senatorów wybierał prezydent, 2/3 naród

• Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Elektorów (50 posłów, 25 senatorów i 5 wirylistów)

• Był zwierzchnikiem rządu, sejmu, senatu, sił zbrojnych, sądów, był nieodpowiedzialny

• Prerogatywy: wyznaczał następcę podczas wojny i 1/3 senatu, mianował i odwoływał prezesa RM, SN i NIK,

• Uprawnienia Zwykłe: mianowanie ministrów, zwoływanie i zamykanie sesji Sejmu i Senatu, dekrety

• Mógł dokonać rozwiązania Sejmu i Senatu, mógł stanowić prawo, powoływał rząd i mógł go zmieniać

• Rząd składał się z premiera i 12 ministrów politycznie odpowiedzialnych przed prezydentem, a konstytuc. przed TS

• Pełnił funkcję kierowniczą zajmując w strukturze władzy miejsce tuż za prezydentem

Koniec: Konstytucja przygotowana była z myślą o J. Piłsudskim jako przyszłym prezydencie, jednak zmarł on w 1935r.

KONSTYTUCJE OKRESU POLSKI LUDOWEJ

.Wydarzenia w latach 40tych XXw. (Okres Tymczasowych Władz)

W 1944r. KRN powołało PKWN będący namiastką rządu w Polsce. 22 Lipca PKWN ogłosiło manifest polityczny uznający KRN jako tymczasowy parlament a PKWN jako tymczasową władzę wykonawczą. Odrzucono konstytucję z 1935r. a powrócono do konstytucji marcowej z 1921r. Widoczna była jednak słabość obozu rządzącego wskutek nikłego poparcia społecznego. Rozpoczęto więc rozmowy z rządem emigracyjnym i jego premierem S. Mikołajczykiem co w rezultacie przyniosło w 1945r. utworzenie TRzJN. Formację tę uznały państwa koalicyjne cofając uznanie dla rządu emigracyjnego.

4 Lutego 1947r. odbyła się 1wsza sesja Sejmu Ustawodawczego, ponadto tkadencja tymczasowych organów rządowych dobiegała końca. Było to sygnałem do stworzenia nowych podstaw prawno-ustrojowych państwa. Dokonano wyboru Prezydenta RP którym został Bolesław Bierut a także uchwalono tzw. „Małą Konstytucję” która w tym okresie pełniła funkcję pomocniczą do czasu uchwalenia pełnej konstytucji co nastąpiło dopiero w 1952r.

D. „Mała Konstytucja” z 19 Lutego 1947r.

===--- Podział władz, 1 izbowy parlament (Sejm) ---===

A) WŁADZA USTAWODAWCZA

• Sejm 1-izbowy, kadencja 5-letnia, 444 posłów, wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, miał najw. władzę

• Ustrojodawstwo: zmiana i rewizja konstytucji

• Ustawodawstwo: wyłączność uchwalania ustaw (w tym ustawy budżetowej)

• Kontrola: pociąganie rządu i ministrów do odpowiedzialności politycznej oraz prezydenta i ministrów do odpow. konstytuc.

• Elekcja: Wybierał prezydenta

B) WŁADZA WYKONAWCZA

• Prezydent wybierany na 7 lat przez Sejm, mianował premiera, mógł powoływać i odwoływać ministrów na jego wniosek

• Nie ponosił odpowiedzialności politycznej, a jedynie konstytucyjną, jego akty wymagały klontrasygnaty

• Był reprezentantem państwa na zewnątrz, zawierał umowy międzynarodowe

• Rząd miał kompetencje prawodawcze (mógł wydawać dekrety z mocą ustawy między sesjami Sejmu)

• Wydawał rozporządzenia, ponosił odpowiedzialność polityczną

• Mógł odbywać posiedzenia pod przewodnictwem prezydenta, wówczas przekształcał się w Radę Gabinetową

• Rada Państwa złożona z Prezydenta, Marszałka i w-ce marszałków Sejmu, Prezesa NIK

• Sprawowała nadzór nad radami narodowymi, zatwierdzała dekrety z mocą ustawy rządu

• W pewnych sytuacjach mogła zastępować Sejm, posiadała inicjatywę ustawodawczą

• Władza Sądowa należała do sądów, których organizację i kompetencję regulowały okreslone ustawy

E. Konstytucja z 22 Lipca 1952r. (konstytucja lipcowa)

GŁÓWNE ZASADY:

• Zasada ludowładztwa (art.1) (suwerenm nie naród lecz lud pracujący)

• Zasada jednolitości władzy państwowej (odrzucenie podziału władz)

• Zasada kierowniczej roli partii komunistycznej (art.3)

• Zasada systemu przedstawicielskiego (w postaci organów państwowych,listy kandydatów ustalały partie)

• Zasada współdziałania organów władzy państwowej i administracji z ludem (art.5)

• Zasada praworządności (art. 4) (stanowienia prawa wyrażającego wolę suwerena - ludu pracującego)

CHARAKTERYSTYKA:

• Przyjmowała wzorce radzieckie (dyktatura proletariatu) na wzór konstytucji ZSRR z 1936r.

• Napisana była językiem dość lakonicznym i ogólnikowym co stwarzalo możliwość swobody interpretacji

• Wprowadzało nadrzędność władczą dla PZPR która relizowała swoje ustalenia za pomocą rządu, brak TK i TS

• 4 grupy władz a) organy władzy państwowej b) organy administracji c) organy sądowe d) organy prokuratury

CECHY:

A) ORGANY WŁADZY PAŃSTWOWEJ

• Sejm wybierany na 4 lata (nie mógł zostać rozwiązany), każdy poseł reprezentował 60 tys. mieszkańców

• Podporządkowane były mu wszelkie inne ograny i instytucje państwowe (RM, Rada Państwa, sądy)

• Organy Sejmu: Prezydium, Konwent Seniorów, komisje, sekretarze

• Ustrojodawstwo: zmiana i rewizja konstytucji

• Ustawodawstwo: wyłączność uchwalania ustaw

• Kontrola: Kontrolował rząd poprzez udzielanie absolutorium, komisje sejmowe, interpelacje

• Kreacja: Powoływał Radę Państwa, rząd, ministrów, Prezesa NIK

• Prezydent (urząd zniesiony)

• Rada Państwa była kolegialną głową państwa (posiadała szereg uprawnień przysługujących głowie państwa)

• Wybierana przez Sejm spośród posłów i przezeń kontrolowana, reprezentowała PRL, dokonywała ratyfkacji umów

• W skład wchodziło 15 członków: Przewodniczący, 4 zastępców, sekretarz, 9 członków (później 11)

• Wydawawała dekrety z mocą ustawy, stosowała prawo łaski, nadawała ordery, wprowadzała stan wojenny,

• Zarządzała wybory do rad i do Sejmu, wysłuchiwała sprawozdań, uchylała uchwały sprzeczne z prawem

B) ORGANY ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

• Rada Ministrów w skład wchodzili: Premier, Ministrowie, przewodniczący komisji i komitetów, podlegała Sejmowi i RP

• Sprawowała nadzór nad wszystkim ogniwami administracji, wydawał rozporządzenia i akty samoistne (np. obronność kraju)

• Miała prawo inicjatywy ustawodawczej, składania sprawozdań z wykonania budżetu

F. Rewizja Konstytucji PRL z 1976r. (nowela lutowa)

Nowela lutowała zaowocowała dookreśleniem zasad ustrojowych. PRL zostało zdefiniowane jako państwo socjalistyczne; włączono do Konstytucji zapis o przewodniej roli PZPR w budowaniu socjalizmu i zasadę przyjaźni i współpracy z ZSRR jako podstawy polityki zagranicznej. W wyniku dokonanych wówczas zmian PRL wzbogaciła się także o nowy organ konstytucyjny: Prezydium Rady Ministrów, tworzone przez premiera i ministrów. Przepisy o administracji terenowej dostosowano do postanowień reformy administracyjnej z 1975 r. (49 województw; dwupoziomowy podział administracyjny, precz z powiatami).

.Wydarzenia w latach 80tych XXw.

Lata 80te to przede wszystkim okres rozpadu istniejącego do tej pory systemu socjalistycznego którego zwieńczeniem był tzw. „Okrągły Stół”. Na ten stan rzeczy wpłynęły niewątpliwie manifestacje społeczne (marzec `68, Grudzień `70, sirpień `80) będące rezultatem pogłębiającego się kryzysu struktur politycznych i gospodarczych. Strajki w lecie 1980 r. zakończyły się podpisanie porozumień sierpniowych. Równocześnie zmieniło się podejście do istniejącej oficjalnie Konstytucji. Opozycja postulowała przestrzeganie jej przepisów, władza ludowa zaczęła traktować ją jako akt prawny. Zaczął się rozwijać system instytucjonalnych gwarancji legalności działań państwa, w tym ich zgodności z normami konstytucyjnymi. W 1980 r. powstał Naczelny Sąd Administracyjny. W roku 1982 dokonano w Konstytucji zmian pozwalających na reaktywowanie Trybunału Stanu (1982) i powołanie Trybunału Konstytucyjnego (1985). W r. 1987 powstał urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.

Kolejny przełom nastąpił w 1988r., strajki w maju i we wrześniu doprowadziły do tzw. „blokady systemu ustrojowego” a mianowicie do tego, że PZPR straciła zdolność do efektywnego rządzenia państwem a opozycja nie była gotowa do przejęcia schedy. Sytuacja ta wymusiła na rządzących rezygnację z systemu państwa totalitarnego i zgody na na zawiązanie nowego układu sił politycznych i dokonanie gruntownych przemian w sferze ustrojowej państwa (pluralizm polityczny i społeczny).

„Okrągły Stół” (6 II - 5 IV 1989r.) 57 uczestników (strona koalicyjna i opozycyjna + obserwatorzy katoliccy)

Główne Postanowienia „Okrągłego Stołu”:

- legalizacja „Solidarności”, przeprowadzenie przyspieszonych wyborów parlamentarnych, przywrócenie 2-izbowego parlamentu

- wprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów do Senatu (w sejmie umowny podział), przywrócenie urzędu prezydenta

- umowny podział mandatów w Sejmie (65% koalicja - 35% opozycja)

- reforma sądów ukierunkowana na ich niezależność, niezawisłość i nieusuwalność członków piastujących te urzędy

G. Ustawa konstytucyjna z 7 kwietnia 1989 r. (nowela kwietniowa). Była zwieńczeniem obrad „Okrągłego Stołu”

===--- Przywrócenie 2-izbowego parlamentu, ograniczenie roli Sejmu, przywrócenie Senatu i Prezydenta ---===

Cechy:

• Sejm miał inicjatywę ustawodawczą, mógł odwołać rząd ale nie mógł sam proponować kandydatów na ministrów

• Senat 100 senatorów, brał udział w ustawodawstwie (rozpatrywał ustawy zaproponowane przez Sejm, mógł zaproponować poprawki lub odrzucić ustawę). Sejm rozpatrywał poprawki i uchwalał przy 2/3

• Zgromadzenie Narodowe (obradujące wspólnie Sejm i Senat)

• Dokonywało wyboru prezydenta na 6-letnią kadencję, mogło go postawić przed TS większością 2/3

• Większością 3/5 mogło stwierdzić niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu

• Prezydent (powoływany przez Zgromadzenie Narodowe na 6-letnią kadencję)

• Ponosił odpowiedzialność konstytucyjną przed TS, nie ponosił odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

• Czuwał nad przestrzeganiem Konstytucji, stał na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, podpisywał ustawy

• Niektóre jego rozporządzenia wymagały kontrasygnaty Premiera (w praktyce nie wymagały bo nie uchwalono które)

• Miał możliwość rozwiązania Sejmu, gdy: a) Sejm w ciągu 3 miesięcy nie powołał rządu, nie uchwali ustawy budżetowej, gdy uchwali ustawę ograniczającą jego kompetencje określone w art. 32 ust. 2

• Rząd (powoływany formalnie przez Sejm, premier powoływany przez prezydenta)

• Premiera proponował prezydent, ministrów zaś premier po uzgodnieniach z prezydentem

H. Ustawa konstytucyjna z 29 grudnia 1989 r. (nowela grudniowa). Nowela grudniowa po raz kolejny przeredagowała I rozdział Konstytucji PRL, wyrzucając zeń zasadę kierowniczej roli partii i przyjaźni z Krajem Rad, a wprowadzając doń żywą do dziś zasadę demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (w ten sposób państwo polskie definiował nowy art. 1). Nowela grudniowa wprowadzała do Konstytucji także zapisy o pluralizmie politycznym, swobodzie działalności gospodarczej i ochronie własności.

* W marcu 1990r. dokonano kolejnej nowelizacji konstytucji reaktywując samorządy terytorialne

* We wrześniu 1990r. dokonano kolejnej nowelizacji konstytucji wprowadzając wybór prezydenta w wyborach na kadencję 5lat

* Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP powierzyła uchwalenie konstytucji Zgromadzeniu Narodowemu, projekt miała przygotować Komisja Konstytucyjna (46 posłów i 10 senatorów), na koniec miała być zatwierdzona w referendum (a odbyło się dopiero w 1997r.)

I. Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Konstytucja).

Cechy:

• Składała sięz 78 art., modyfikowała pozycję ustrojową sejmu (brak nadrzędności)

• Wprowadzono instytucję rozporządzeń z mocą ustawy wydawanych przez rząd za upoważnieniem ustawy

• Miała charakter tymczasowy i niepełny, obowiązywać miała do czasu uchwalenia pełnej konstytucji.

• Regulowała zagadnienia władzy ustawodawczej (rozdz.2), wykonawcze (3 i 4) i samorządu (rozd. 5)

• Nie regulowała kwestii ustrojowych, praw i wolności obywateli, ustroju władzy sądowniczej itp.

J. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Nowa Konstytucja). Nowa Konstytucja została uchwalona 02.04.1997 r. 25.05.1997 r. została zatwierdzona przez Naród w referendum konstytucyjnym. Konstytucja weszła w życie po trzech miesiącach od daty jej ogłoszenia, 17.10.1997 r.

ŹRÓDŁA PRAWA (ROZDZIAŁ 3) (ART. 87 - 94)

Norma Prawna - jest to obowiązująca reguła abstrakcyjno-generalna, będąca rezultatem stanowienia właściwych organów władzy i administracji publicznej danego państwa, określająca powinny sposób zachowania i zabezpieczona przymusem władzy państwowej.

Źródła Prawa (fontes iuris) - są to zarówno fakty prawotwórcze (stanowienie, umowa itp.) jak i rezultaty tych faktów, czyli akty normatywne (ustawy, zarządzenia). Ponadto są to również czynniki kształcujące prawo (religia, zwyczaj, tradycja itp.)

Rodzaje Źródeł Prawa:

1. Źródła Poznania Prawa (fontes iuris cognoscendii) - wszelkie przekazy, pozwalające na prawa w danym okresie

2. Źródła Powstania Prawa (fontes iuris oriundi) - fakty prawotwórcze (np. umowa), pochodzące od organów

System źródeł prawa. Konstytucja RP w rodzdiale III ustanawia przejrzysty system źrodeł prawa obowiązującego w RP.

Cechy:

. Dualizm - polega na tym, że Konstytucja RP rozróżnia źródła prawa powszechnie i wewnętrznie obowiązującego.
. Hierarchiczność - polega na tym, że poszczególne akty wyszczególnione w Konstytucji mają różnorodną moc prawną co powoduje, że jedne są podporządkowane drugim w zależności od miejsca jakie zajmuje dany akt w owej hierarchii.

. Zamknięcie - polega na tym, że Konstytucja wylicza enumeracyjnie w jakich aktach mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze (aspekt przedmiotowy) oraz katalog organów upoważnoinych na szczeblu centralnym do stanowienia owych aktów (aspekt podmiotowy)

* Otwarcie - dotyczy aktów prawa wewnętrznego, bowiem konstytucja nie wymienia wyczerpujący jakie akty wchodzą w zakkres aktów prawa wewnętrznego oraz podmiotów które te akty mogą stanowić.

AD) DUALIZM:

1. Źródła powszechnie obowiązującego prawa w RP (art.87) - są to akty, które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Mogą regulować postępowanie każdej kategorii adresatów. Mogą dotyczyć podmiotów w całym państwie lub mieć charakter lokalny. Regulować mogą sytuację prawną obywateli i podmiotów podobnych, różnego rodzaju stowarzyszeń czy też organizacji a także sektorów aparatu władzy.

2. Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa w RP (art.93) - Są to akty wydawane na podstawie przyzwolenia ustawowego, które zawierają normy o ograniczonej podmiotowo mocy wiążącej, czyli skierowane są tylko i wyłącznie do adresatów wewnątrz aparatu państwowego podległych organizacyjnie organowi stanowiącemu dany akt. Ponadto nie mogą one kolidować z unormowaniami prawa powszechnie obowiązującego.

AD) HIERARCHICZNOŚĆ:

1. Wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla

2. Wymóg by akty określonego szczebla mogły być zmieniane bądź uchylane jedynie przez akty o = lub > mocy prawnej

3. Wymóg by akty okreslonego szczebla regulowały tylko te materie do których udzielono im przyzwolnenia

4. Wymóg by akty określonego szczebla były wydawane na podstawie przyzwolenia ujętego w aktach o > mocy prawnej

AD 1) Źródła Powszechnie Obowiązującego Prawa w RP: (Rozdz. III art. 87 - art. 94)

Hierarchia Aktów Prawotwórczych:

1. Konstytucja

2. Umowy międzynarodowe I stopnia (ratyfikowane na podstawie ustawy akceptującej - art. 89 ust. 1))
   Procedura zawierania umów międzynarodowych:

a) Rokowania nad treścią umowy b) Parafowanie umowy (przygotowanie do podpisania) c) Podpisanie umowy (dokonywane przez rząd) d) Ratyfikowanie umowy (dokonywane przez prezydenta i nadające umowie moc wiążącą) e) Ogłoszenie umowy w Dzienniku Ustaw.

* brak ratyfikacji oznacza, że dana umowa nie może stać się źródłem powszechnie obowiązującego prawa

* ustawy akceptujące wydawane są przy umowach międzynarodowych dotyczących kwestii z zakresu polit i ogólnospoł

3. Ustawa - to akt normatywny uchwalany w Polsce przez Sejm za zgodą Senatu, o charakterze abstrakcyjno-generalnym, zgodny z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi oraz o nieograniczonym zakresie regulacji (z wyjątkiem materii zastrzeżonych dla Sejmu i Senatu - art. 112, np. regulaminu tych izb), zajmujący ponadto najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowany jedynie konstytucji) i uchwalany w szczególnej procedurze

3. Rozporządzeniaez mocą Ustawy (art. 234) - to akt normatywny o ograniczonym zakresie regulacji, równy mocą prawną ustawie, wydawany w stanie wojennym przez Prezydenta na wniosek RM i po uzyskaniu kontrasygnaty premiera. Wymaga ponadto uzyskania zatwierdzenia przez Sejm na najbliższym posiedzeniu (ale do tego czasu również obowiązują).

4. Pozostałe Umowy międzynarodowe (ratyfikowane bez ustawy akceptującej)

5. Rozporządzenie (art. 92)- akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie szczegółowego upoważnienia (fakultatywnego bądź obligatoryjnego) zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (nie można tego upoważnienia subdelegować!). Ustawa w swej treści musi zawierać upoważnienie dla podmiotu do wydania rozporządzenia, określać zakres spraw jakie ma ono regulować, oraz precyzować wytyczne dotyczące treści. (W Polsce rozporządzenia może wydawać: Prezydent, premier, RM, ministrowie, KRRiTv i przew. komit.). Rozporządzenie ogłasza się w Dzienniku Ustaw i podlega ono kontroli sądowniczej.

6. Akty Prawa Miejscowego (art. 94) - są źródłem powszechnie obowiązującego prawa o ograniczonym terytorialnie zasięgu. Wydawane przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej na podstawie upoważnienia ustawowego. Podlegają kontroli sądów administracyjnych.

• Przepisy wykonawcze do ustaw wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego

• Przepisy porządkowe - wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w ustawach o samorządzie terytorialnym i administracji rządowej. (Wydawane przez: wójt, zarząd powiatu, wojewoda).

AD 2) * Źródła Wewnętrznie Obowiązującego Prawa w RP: (Rozdz. III art. 93)

• Uchwały (sejm, senat, rząd)- to akty podlegające kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem

• Zarządzenia (prezydent, premier, ministrowie) - wydawane są na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów.

* Akty prawa wewnętrznego może wydawać każdy organ władzy publicznej, o ile tylko istnieją jakieś podporządkowane mu jednostki administracyjne i o ile kompetencje do wydawania takich aktów przez dany organ są przewidziane w ustawie.

PRAWA i WOLNOŚCI CZŁOWIEKA I OBYWATELA (ROZDZIAŁ 2) (ART. 30 - 86)

Ewolucja praw człowieka.

Drugi rozdział Konstytucji RP zawiera katalog praw i wolności obywatela, zaczerpnięty z Europejskich systemów prawnych, które Te z kolei recypowały z rozwijających się na przestrzeni wieków, różnorodnych myśli politycznych.

1. Starożytność.

Koncepcja indywidulistyczna (interesu jednostki) wywodząca się z myśli judeochrześcijańskiej

- przyjmowała jednostkę ludzką jako samoistny i indywidualny byt, jako podstawę organizacji każdego społeczeństwa

- odrzucała państwo jako wszechwładną siłę wpływającą na swobodę jednostki

Koncepcja kolektywistyczna (interesu państwa), dominująca w państwach despotii wschodnich.

2. Średniowiecze.

Na przestrzeni wieków następował stopniowy rozwój powyższych sformułowań, głównie za sprawą uczonych teologów m.in. św. Tomasza z Akwinu. Sformułował on koncepcję prawa do oporu (ius resistendi), w myśl której władca łamiący ustanowione przez Boga zasady przeistacza się w tyrana, którego należy obalić.

3. Nowożytność.

Koncepcja prawno-naturalna (kładąca szczególny nacisk na elementy świeckie)
- Uważano, że każdy człowiek posiada pewne niezbywalne prawa (wówczas dominowało zycie, wolność i własność)

- Uważano, że prawa te są starsze niż państwo toteż powinno się ono skupić głównie na ich ochronie i umożliwić korzystanie

- Państwo pełniło tu funkcję organizacji powołanej w drodze umowy społecznej, w celu ochrony ludzi i współdziałania

Koncepcja rządu ograniczonego (któremu przysługują tylko określone przez ludzi kompetencje)
Koncepcja podziału władz (potrzeba oddzielenia i odseparowania władz, tak aby żadna z nich nie trafiłą w ręce 1go władcy)

Koncepcja konstytucji pisanej (jako stałego i wiążącego katalogu kompetencji władzy państwowej)

Wolności a Prawa.

„wolności”- to sfera życia człowieka mająca związek z godnością i prywatnością, które władza winna uszanować i nie ingerować

„prawo”- to sfera działalności państwa która realizuje się w działaniach prawodawczych, organizacyjnych i finansowych

Deklaracja Praw i Status Jednostki.

Status jednostki (niezależnie od jej stanu!) w państwie był przedmiotem rozmaitych dokumentów konstytucyjnych, wśród których należy wspomnieć o: Wielkiej Karcie Swobód (Anglia, 1215); Petycji Praw (Wlk. Brytania, 1628); Karcie Praw (Wlk. Brytania, 1689); Karcie Praw Wirginii (Wirginia, 1776); Deklaracji Niepodległości (USA, 1776) i wreszcie o Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (Francja, 1789).
Pierwsze całościowe ujęcie kwestii praw i wolności jednostki znalazło się w Karcie Praw Wirginii i w innych amerykańskich dokumentach konstytucyjnych (deklaracje praw dołączane do konstytucji stanowych, Deklaracja Niepodległości, także Konstytucja Stanów Zjednoczonych i, w dalszej perspektywie, dołączona do nich [cóż za oryginalna nazwa!] Karta Praw, tzn. 10 poprawek z 1791 r.). Za to najsilniejszy wpływ na kształtowanie się europejskiej myśli konstytucyjnej w XIX w. wywarła francuska Deklaracja Praw.

Charakterystyka Deklaracji:

1) powstawały z reguły jako odrębne dokumenty, oddzielone od aktów o charakterze konstytucyjnym. W ten sposób podkreślano różnice między nimi - konstytucje stanowiły przepisy prawa, będące rezultatem kompetencji prawotwórcy; karty z kolei miały charakter deklaracji (potwierdzenia) praw i wolności wywodzących się z zasad prawa natury.

2) zawierały prawa, które w momencie sporządzania deklaracji uznawano za najbardziej istotne, a które bywały najczęściej naruszane przez państwo. Nazywa się je dzisiaj (jako zarejestrowane najwcześniej) prawami pierwszej generacji.

3) wskazywały dziedziny, w których państwo nie powinno ingerować w działania obywateli (prawa jednostki jako prawa negatywne - taki w które państwo nie może ingerować); korespondowało to pojmowaniem roli państwa jako nocnego stróża.

Płaszczyzny obowiązywania praw człowieka.

1. Aksjologiczna - wrócono do koncepcji prawno-naturalnych (niezbywalność i przyrodzony charakter praw i wolności), którym musi podporządkować się prawo pozytywne (prawo stanowione).

2. Międzynarodowa - tworzenie norm i precedensów ponadnarodowych, którym musi podporządkować się prawo krajowe

3. Jurysdykcyjna - tworzenie instytucji i procedur sadowych, którym musi się podporządkować władza wyk. i ustawod.

Trzy generacje praw jednostki:

a) pierwsza generacja praw człowieka to trzy najważniejsze prawa: prawo do życia, do wolności i do własności; także prawo do gwarancji proceduralnych i do równego traktowania przez władzę. Traktuje się je jako prawa podstawowe, wynikające z natury ludzkiej, niezależne od organizacji państwowej;

b) prawa drugiej generacji obejmują swym zakresem prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne, zapewniające byt materialny oraz rozwój fizyczny i duchowy, np. prawo do pracy i do wynagrodzenia, prawo do nauki, prawo do udziału w życiu kulturalnym, prawo do ubezpieczenia społcznego, prawo do opieki nad rodziną.

c) prawa trzeciej generacji to prawa kolektywne, przysługujące całym zbiorowościom społecznym, narodom, podmiotom prawa międzynarodowego; mamy tu do czynienia m.in. z prawem do pokoju, prawem do demokracji, prawem do rozwoju, prawem do czystego środowiska etc. Czasem kwestionuje się to, że prawa trzeciej generacji to prawa podmiotowe - choćby dlatego, że nie kształtują roszczeń i nie istnieją procedury służące ich (tzn. praw trzeciej generacji) ochronie.

Zasady Przewodnie Statusu Jednostki - wg. Konstytucji z 02.04.1997r. (godność, wolność, równość)

ZASADA GODNOŚCI człowieka. (art. 30)

Określenie: (wg Konstytucji)

- to przyrodzona i niezbywalna cecha każdego człowieka (nie może więc być odebrana przez prawo pozytywne)

- to źródło wolności i praw człowieka i obywatela

- jest nienaruszalna, a ponadto wymaga poszanowania i ochrony ze strony władz publicznych

Pojęcie godności człowieka pojawiało się już w najdawniejszych czasach. W naszym kręgu cywilizacyjnym znajduje ono oparcie głównie w filozofii chrześcijańskiej (godność jako rezultat kreacji człowieka przez Boga), a także we współczesnej nauce Kościoła. O godności wspomiiali również Stoicy. Jej określenie możnaby znaleźć też u I. Kanta (godność jako autonomia jedn.)

W czasach bardziej współczesnych godność stała się już kategorią prawną. Umieszczano ją w międzynarodowych aktach praw człowieka (Karta Narodów Zjednoczonych, 1wsza Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r.) godność znalazła swój wyraz także w orzecznictwie konstytucyjnym (m.in. Orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka)

Podstawowe Elementy:

1. Jej źródłem jest prawo naturalne (cecha przyrodzona a nie ustanowiona;i stniejąca niezależnie od prawa)

2. jest nienaruszalna (nie można się jej zrzec, nie można znieść czy zawiesić przez kogokolwiek). Obecna jest przy człowieku niezależnie od jego postępowania czy zachowania. Rola państwa ogranicza się więc tu tylko i wyłącznie do ochrony tej cechy.

3. Przysługuje każdemu człowiekowi w równym stopniu i niezależnie od jego zasług bądź ich braku

4. jest normą podstawową całego porządku konstytucyjnego (źródłem i fundamentem tego porządku) a więc wszystkie inne tworzące go zasady i normy powinny być z nią zgodne i niesprzeczne, a także służyć jej realizacji.

5. jej istotą jest podmiotowość, a więc służy ona człowiekowi pozwalając mu na postępowanie zgodnie z jego wolą ale przy poszanowaniu godności innych ludzi.

6. Godność oznacza konieczność pozostawienia człowiekowi pewnej sfery autonomii i wolności (aspekt pozytywny) a także konieczność zabezpieczenia człowieka przed sytuacjami w których jego godność mogłaby zostać przekreślona (aspekt negatywny). Chodzi tu m.in. o zakaz prześladowań, dyskryminacji, zakaz ingerencji w swobodę myśli i przekonań itp.

ZASADA WOLNOŚCI człowieka. (art.31)

Określenie: (wg. Konstytucji)

- to cecha zakazująca zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo nie nakazuje

- to cecha podlegająca ochronie prawnej i zobowiązująca do poszanowania jej u innych

- to zakres swobody wyznaczanej prawem (ujęcie formalne)

- wolność jednostki może zostać ograniczona (przez ograniczenie jej poszczególnych wolności i praw); moze mieć to miejsce, gdy zaistnieją przesłanki opisane w art. 31 ust. 3 Konstytucji (konieczność ograniczenia korzystania z wolności dla utrzymania bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej, praw i wolności innych osób) i w przewidzianej przez ten artykuł formie (tzn. wyłącznie w ustawie)

Podstawowe Elementy:

- aspekt pozytywny - to swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest zakazane przez prawo

- aspekt negatywny - to możliwość nałożenia na jednostkę nakazu podjęcia jakiegoś działania ale za przyzwoleniem prawnym

Doktryna prawa konstytucyjnego nie precyzuje, czy, kiedy i w jakim zakresie prawo może (nie może) czynić jednostkę adresatem określonych nakazów (zakazów). Wolność należy do sfery norm pozaprawnych (metanorma) może być w praktyce różnie interpretowana (zależnie od okoliczności i aktualnie akceptowanego systemu aksjologicznego).

ZASADA RÓWNOŚCI. (art.32)

Zasada równości bierze swój początek już z czasów antycznych demokracji (isonomia), jednak jej współczesna treść wzięła się z okresu Rewolucji Francuskiej (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r.)

Zasadę równości formułuje art. 32 Konstytucji, który określa:

1. zasadę równości wobec prawa i równości w prawie- czyli nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa oraz równość w prawie czyli nakaz uwzględniania tej zasady przy tworzeniu prawa

2. zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne - podmiotów i sytuacji podobnych (posiadających cechę wspólną tzw. relewantną) oraz odmiennego traktowania podmiotów i sytuacji odmiennych (nie posiadających owej cechy)

3. zakaz dyskryminacji w zyciu publicznym, społecznym czy gospodarczym. - czyli nakaz równego traktowania kobiety i mężczyzny w sferze rodzinnej, politycznej, społecznej i gospodarczej

Ponadto:

4. Zasada równości odnosi się wyłącznie do sytuacji prawnej adresata, nie jest to równoznaczne z zakazem istnienia faktycznych nierówności społeczno-ekonomicznych (każdy tyle samo może, nie każdy tyle samo ma). Istnieją przypadki, w których prawo stwarza pewne przywileje dla grup o słabszej pozycji społecznej (tzw. dyskryminacja pozytywna).

5. Zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, a więc w pewnych sytuacjach dozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych, ale trzeba to jeszcze uzasadnić (inaczej jest to dyskrymijnacja). Uzasadnienie to może przyjąć:

1. charakter relewantny - czyli być racjonalnie uzasadnione (aksjologiczne)

2. charakter proporcojnalny - czyli korzyści ze zróżnicowania przeważają nad neidogodnościami

3. musi istnieć uzasadnienie w innych wartościach, zasadach czy normach konstytucyjnych, które dozwala takie na zróżnicowanie

6. Zasada równości ma charakter uniwersalny bowiem odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społecznego (art. 32 ust. 2 - życia politycznego, społecznego lub gospodarczego) i do wszelkich rodzajów potencjalnego zróżnicowania (art. 32 ust. 2: [...] z jakiejkolwiek przyczyny).

Osobne przepisy konstytucyjne określają: równe prawa kobiet i mężczyzn (w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym - art. 33 Konstytucji); równość prawa wyborczego; równą ochronę prawa własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji).

Podmioty Praw i Wolności.

Tytuł rozdziału II Konstytucji wskazuje zakres podmiotowy zawartych w nim regulacji (człowieka i obywatela). Człowiekiem w tym rozróżnieniu jest każdy obywatel ale także każdy nieobywatel znajdujący się aktualnie pod władzą RP (cudzoziemiec).

• Cudzoziemiec - obywatel obcego państwa przebywający na terytorium innego państwa i podległy jego prawu wewnętrznemu. Przysługują mu (tak jak obywatelowi) prawa wynikłe z konwencji międzynarodowych oraz prawa wynikłe z Konstytucji, tam gdzie dotyczą one człowieka lub cudzoziemców. Konstytucja wyklucza natomiast dla nich możliwość wystąpienia ze skargą konstytucyjną dla dochodzenia prawa azylu lub uzyskania statusu uchodźcy

• Obywatel - to osoba fizyczna połączona trwałym węzłem prawnym (wynikającym z „prawa krwi” lub „prawa ziemi”) z danym państwem.

Nabycie Obywatelstwa:

a) Naturalizacja - nadanie obywatelstwa na podstawie decyzji uprawnionego organu państwowego, na wniosek osoby zainteresowanej, po spełnieniu określonych warunków (np. zamieszkiwania pewnego okresu czasu na terytorium państwa);

b) Reintegracja - po utracie obywatelstwa, ponowna możliwość jego nabycia?

c) Repatryjacja - powrót do ojczyzny, w wyniku, np. przesiedlenia, deportacji

d) Opcja - możliwość wyboru obywatelstwa któregoś z rodziców bądź małżonka.

Nabycie Obywatelstwa przez Urodzenie:

„prawo krwi” (ius sanguinis) - dziecko, bez względu gdzie się urodziło, nabywa obywatelstwo swoich rodziców. Nabycie to następuje gdy oboje rodzice są np. Polakami, lub tylko jedno z nich jest Polakiem, natomiast drugie z rodziców nie posiada obywatelstwa bądź jego przynaleźność państwowa jest nieznana.

„prawo ziemi” (ius soli) - dziecko, bez względu na obywatelstwo swoich rodzicó, nabywa obywatelstwo tego kraju, na którego terytorium się urodziło. Wyjątkowo dopuszcza się tą zasadę w stosunku do dzieci znalezionych na danym terytorium państwa, gdy jego rodzice są neiznani, lub nieznane jest ich obywatelstwo.

Utrata Obywatelstwa:

- przez nabycie innego obywatelstwa

- zrzeczenie się dotychczasowego, na prośbę zainteresowanego (niedopuszczalne jest zabranie obywatelstwa wbrew woli)

Status Prawny ludności:

1. obywatele danego państwa (posiadający obywatelstwo)

2. osoby fizyczne posiadające szczególny status prawny (*dzieci)

3. inne osoby przebywające na terytorium państwa (cudzoziemcy lub apatrydzi [osoby nie posiadające obywatelstwa])

1. cudzoziemcy i apatrydzi stale zamieszkujący dane terytorium państwa

2. cudzoziemcy i apatrydzi czasowo przebywający na danym terytorium państwa

3. cudzoziemcy posiadający specjalny status prawny (np. przedstawiciele dyplomatyczni lub cudzoeziemcy pochodzenia polskiego)

*Dzieci - to pewna grupa osób, które nie uzykały jeszcze pełnoletności . . Dziecko jest podmiotem wszystkich konstytucyjnych praw i wolności (chyba, że są one uzależnione od osiągnięcia pełnoletności). Nie wszystkie może wykonywać samodzielnie (brak zdolności do czynności prawnych); ustrojodawca wyraża postulat, by dzieci funkcjonowały w ramach rodziny. Konstytucja w osobnym przepisie ustanawia ochronę praw dziecka jako jedną z zasad polityki państwa. Dotyczy to przede wszystkim ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, demoralizacją i wyzyskiem (art. 72 ust. 1 Konstytucji). Zapewnieniu tej ochrony ma służyć Rzecznik Praw Dziecka (art. 72 ust. 4)

*Osoba prawna. Konstytucja nie wskazuje, czy z konstytucyjnych praw i wolności mogą korzystać osoby prawne, niemniej niektóre prawa (np. swoboda działalności gospodarczej) z natury rzeczy będą się odnosiły nie tylko do osób fizycznych, ale i do organizacji tworzonych przez te osoby. Przyjmuje się, że osoby prawne prawa prywatnego mogą być podmiotami praw i wolności, o ile pozwala im na to struktura, zadania i charakter (np. kopalni nie przysługuje prawo wyborcze, a spółce prawa handlowego prawo do życia, skoro nie można zabić spółki; z drugiej strony np. organizacja pozarządowa może domagać się poszanowania swobody wypowiedzi formułowanych w jej imieniu np. przez rzecznika prasowego). Ze względu na specyficzną strukturę i cele, odmawia się bycia podmiotami praw i wolności osobom prawnym prawa publicznego.

Adresaci Praw i Wolności.

Adresatami konstytucyjnych praw i wolności są władze publiczne (wszelkie podmioty o charakterze państwowym lub samorządowym). Z prawami i wolnościami skorelowane są po stronie państwa obowiązki: pozytywne (gdy władze publiczne muszą podjąć określone działania czy przedsięwzięcia, aby prawo jednostki nie zostało naruszone) lub negatywne (gdy władze publiczne muszą powstrzymywać się od działań naruszających prawo jednostki. Jednostce musi zarazem przysługiwać proceduralna możliwość egzekwowania konstytucyjne zagwarantowanych praw (za pomocą sądów powszechnych, RPO, TK). Zasady polityki. Nie może ona jednak żądać egzekwowania zadań zadeklarowanych w zasadach polityki państwa (państwo dba o..., republika umożliwia rozwój...), bo owe zasady, choć rodzą obowiązki po stroni państwa, to jednak nie rodzą po stronie jednostek żadnych roszczeń. Horyzontalne działanie praw i wolności. Nie ma jasnych uregulowań co do tego, czy konstytucyjne prawa i wolności dotyczą także sfery relacji między jednostkami (a nie tylko między jednostką a państwem), tzn. czy jeśli państwo nie może dyskryminować kobiet / cudzoziemców / fanów StarTreka, to czy to samo dotyczy np. pracodawcy prywatnego (choć tego rodzaju relacje regulują stosowne ustawy i kodeksy [w tym karny, cywilny i pracy], to jednak chodzi o to, czy reguluje je również konstytucja). Przyjmuje się, ze tak (zgodnie z orzecznictwem TK); tym bardziej że taki pogląd jest bardzo popularny w krajach bardziej od nas rozwiniętych w dziedzinie poszanowania sytuacji prawnej jednostki.

Ograniczenia Praw i Wolności.

Prawa i wolności jednostki nie mają charakteru absolutnego. Nasza kochana Konstytucja dopuszcza ograniczenia praw i wolności, pod warunkiem, że: a) na płaszczyźnie formalnej - ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie, a najlepiej w Konstytucji. Tylko te dwa akty normatywne mają wyłączność na majstrowanie przy prawach jednostki; b) w aspekcie materialnym - ograniczenia mogą być ustanowione dla ochrony (katalog wyczerpujący): bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej, wolności i praw innych osób. Zasada proporcjonalności. Ograniczenia praw i wolności mogą zostać wprowadzone o ile konieczne są w demokratycznym państwie prawa i w zakresie, w jakim są konieczne (zakres ten ustala się zadając sobie trzy zajebiście proste pytania: czy wprowadzana regulacja prawna jest w stanie doprowadzić do zamierzonych skutków; czy jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest powiązana; czy zamierzone efekty pozostaną w rozsądnej proporcji do nałożonych ciężarów). Istota praw i wolności. Ograniczenie praw i wolności nie może naruszać ich istoty, tzn. całkowicie ich znosić lub ustanowić ograniczeń, które całkowicie uniemożliwiłyby korzystanie z nich.

Ochrona praw i wolności. Można ich dochodzić, bo Konstytucję stosuje się bezpośrednio. Art. 81 Konstytucji wprowadza pewne ograniczenia co do dochodzenia m.in. minimalnej płacy, ochrony konsumentów zaspokajana potrzeb mieszkaniowych, bezpiecznych warunków pracy, pomocy dla osób niepełnosprawnych etc.

Sposoby ochrony praw:

- droga sądowa - dochodzenie swoich praw przed sądem z możliwością zaskarżenia jego orzeczeń w I instancji (art. 45)

- skarga konstytucyjna -może ją wnieść każdy,którego konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności zostały naruszone

- wniosek do RPO - może go wnieść każdy w celu uzyskania pomocy w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej (art. 80)

Obowiązki obywateli. Obywatel jest zobowiązany przez ustrojodawcę do: wierności RP (troska o dobro wspólne i służba wojskowa), przestrzegania prawa, ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (podatki), obowiązek dbałości o stan środowiska.

Katalog praw i wolności w Konstytucji RP. Rozdział II Konstytucji RP określa szczegółowe prawa i wolności jednostki. Zgodnie z regułą tzw. dwuwarstwowego pojmowania, normy konstytucyjne dotyczące praw jednostki muszą być rozumiane jednocześnie jako: a) prawo podmiotowe (wolności rodzą po stronie władz publicznych obowiązek powstrzymania się władz publicznych od działań utrudniających jednostce korzystanie z tej wolności; b) prawa rodzą po stronie władz publicznych obowiązek podjęcia działań umożliwiających realizację tegoż prawa.

SYSTEM PRAW I WOLNOŚCI W POLSKIEJ KONSTYTUCJI 1997

1. Prawa i wolności osobiste (art. 38 - 56)

1. Prawo do życia - które przysługuje każdemu człowiekowi a jego ochronę zapewnia państwo

2. Nietykalność osobista - to przede wszystkim:

1. a) zakaz poddawania eksperymentom bez wyraźnie ustanowionej zgody dysponenta

2. b) zakaz poddawnia torturom

3. c) zakaz bezprawnego pozbawiania wolności

4. d) nienaruszalność mieszkania

3. Prawo do rzetelnej procedury sadowej - to przede wszystkim:

1. Prawo do sądu (wyłączenie przedawnienia wobez zbrodni wojennych i przeciwko ludności)

2. Prawo do obrony (zasada domniemania niewinności)

4. Prawo do ochrony prywatności - to przede wszystkim:

1. Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, dobrego imienia

2. Prawo do decydowania o swoim życiu osobistym

5. Wolność przemieszczania się - to przede wszystkim:

1. Swoboda przemieszczania po terytorium RP

2. Swoboda wyboru miejsca zamieszkania i pobytu

3. Swoboda opuszczenia terytorium RP (prawo do paszportu)

4. Zakaz banicji, zakaz ekstradycji

6. Wolność sumienia i religii - to przede wszystkim:

1. Wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru

2. Swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu

3. Swoboda światopoglądowa (swobodny wybór zespołu poglądów i reguł moralnych)

7. Wolność wyrażania poglądów i opinii

1. Wolność wyrażania poglądów, wolność pozyskiwania i ropzpowszechniania informacji

2. Wolność prasy i druku

8. Prawo uzyskania w RP azylu lub stausu uchodźcy (dotyczy to jedynie cudzoziemców)

2. Prawa i wolności polityczne (art. 57 - 63)

1. Prawa związane z udziałem w życiu publicznym (prawo głosowania w wyborach i referendach, prawo do kandydowania, do inicjatywy ustawodawczej, do dostępu do służby publicznej)

2. Wolność zgromadzeń (czyli swoboda organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich)

3. Wolność zrzeszania się (czyli swoboda zakładania zrzeszeń których przedmiotem nie może działalność sprzeczna z Konstytucją lub ustawami, a ponadto wolność tworzenia i działania partii politycznych, związków zawodowych)

3. Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne, kulturalne (art. 64 - 76)

1. Prawo do własności (czyli prawo do posiadania i ochrony tego posiadania, przy czym istnieje możliwość jego ograniczenia ale tylko przez konstytucję lub ustawę i tylko jeśli nie narusza istoty tego prawa)

2. Prawa pracownicze (czyli wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, prawo do minimalnego wynagrodzenia, do bezpiecznych i hiegienicznych warunków pracy, prawo do wypoczynku)

3. Swoboda działalności gospodarczej

4. Prawo do zabezpieczenia społecznego (dotyczy jedynie obywateli i odnoszone do sytuacji niezdolności do pracy, lub osiągnięcia wieku emerytalnego a także do sytuacji bezrobocia)

5. Prawo do ochrony zdrowia (czyli równy dostęp obywateli do opieki zdrowotnej, szczególna powinność państwa w zakresie zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym, starszym(

6. Prawo do nauki (czyli wolność wyboru szkoły publicznej lub innej, wolność tworzenia szkół niepublicznych)

7. Prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, ochrony środowiska, wspieranie działań obywateli w zakresie ochrony środowiska)

4. Inne zasady polityki państwa: ochrona i opieka małżeństwa i rodziny, opieka nad weteranami walk o niepodległość, polityka sprzyjająca zaspokojeniu potrze mieszkaniowych; ochrona konsumentów, użytkowników i najemców przed niecnymi praktykami rynkowymi.

ZASADY KONSTYTUCYJNE (Skrzydło + Garlicki)

Pojęcie zasad konstytucyjnych. (Garlicki)

Zasady konstytucyjne to normy podstawowe całego systemu prawa, zawierające podstawowe i fundamentalne idee stanowiące o tożsamości ustrojowej państwa. Określające panujący w nim system władzy, i sposób jej sprawowania

.

1. ZASADA DEMORKATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO (ART. 2)

W Polsce zasada demokratycznego państwa prawnego została wprowadzona do katalogu norm konstytucyjnych mocą nowelizacji Konstytucji PRL z dnia 29 grudnia 1989 roku. Realizacja tej zasady przejawia się na następujących płaszczyznach:

a) istnienie spójnego systemu norm prawnych wyznaczających dopuszczalny próg działalności państwa

b) istnienie niezależnych i niezawisłych instytucji pozwalających obywatelom na egzekwowanie swojego prawa

c) tworzenie prawa zgodnego z powszechnie akceptowanym systemem wartości

d) tworzenie prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej

e) tworzenie prawa jedynie przez uprawnione do tego organy

f) zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela

g) zagwarantowanie obywatelom możliwości udziału w podejmowaniu decyzji państwowych

h) demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,

2. ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU (ART. 4.1)

Oznacza najwyższą, niezbywalną, nieograniczoną, i wyłączną właściwośc narodu w zakresie decydowania i rozstrzygania kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa. Do realizacji zasady dochodzi za pomocą bezpośrednich (przez bezpośrednie wyrażenie woli suwerena - np. referendum) i pośrednich (przez ustanowione do tego organy przedstawicielskie - np. parlament) form demokracji.

3. ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ (ART. 4.2)

Oznacza istnienie wyłonionej w drodze wyborów grupy osób występującej w imieniu określonej zbiorowości (np. narodu, wspólnoty terytorialnej, i przedstawiającej jej interesy w zinstytucjonalizowanych organach władzy. Reprezentacją narodu w reżimie demokratycznym są przedstawiciele zgromadzeni w parlamencie działający na podstawie i w granicach upoważnienia uzyskanego w powszechnych, demokratycznych wyborach. Uzasadnieniem takiej formy sprawowaniu rządów jest możliwość sprawniejszego, szybszego, i lepszego decydowania w kwestiach funkcjonowania państwa.

4. ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI PAŃSTWA (ART. 5)

Niepodległość czyli niezależność terytorialna i polityczna państwa, została silnie zakcentowana w polskiej Konstytucji. Wśród wiodących zasad polityki państwa należy wymienić koniecznośc ochrony jego granic. Realizację tej zasady mają zapewnić posiadane siły zbrojne oraz obowiazek obywateli do obrony ojczyzny. Suwerenność czyli wyłączna zdolność państwa do samodecydowania we własnych sprawach. Suwerenność może zostać ograniczona na tle międzynarodowym co jest rezultatem przynależności Polski do struktur międzynarodowych. Ograniczenie takie może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej regulacji konstytucyjnej (jest to tzw. klauzula europejska którą w naszej konstytucji wyraża (art. 90 ust.1) - dozwala „na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach” (np. stanowienie prawa, wymierzanie sprawiedliwości, zapewnienie porządku, utrzymywanie armii).

5. ZASADA AKCEPTACJI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Przejawia się w ustanowieniu konstytucyjnych przyzwoleń w kwestii ingerencji regulacji miedzynarodowych na prawo wewnętrzne RP. Wyraz temu przyzwoleniu daje choćby (art. 9) stwierdzający o przestrzeganiu wiążącego RP prawa międzynarodowego a także (art. 87) wymieniający wśród powszechnie obowiązujących źródeł prawa umowy międzynarodowe. Ingerencja prawa międzynarodowego na prawo wewnątrzpaństwowe może wynikać z faktu przynależności państwa do struktur międzynarodowych, w których to uczestnictwo powoduje konieczność przyjmowania na siebie pewnych zobowiązań oddziałujących na system prawa w danym państwie. Może też wynikać z konieczności dostosowanie prawa do najaktualniejszych potrzeb społeczeństwa.

6. ZASADA TRÓJODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ (ART. 10)

Polega na rozdzieleniu ogółu władzy na określone sfery i przypisaniu do tych sfer określonych podmiotów prawa. Ustrój RP opiera się istnieniu 3ch takich sfer w zakresie których istnieją wzajemnie się równoważące i uzupełniające władze - władza ustawodawcza (sprawowana pryey Sejm i Senat), władza wykonawcza (sprawowana przez prezydenta i RM) i władza sądownicza (sprawowana przez sądy i trybunały). W stosunkach pomiędzy tymi władzami istnieją wzajemne hamulce zabezpieczające przed dominacją którejś z władz.

- w odniesieniu do prezedenta jest to wymóg kontrasygnaty,m możliwość postawienia go przed TS

- w odniesieniu do parlamentu jest to instytucja weta prezydenckiego, pluralistyczny skłd parlamentu

- w odniesieniu do sądów jest to działalność oparta na prawie stanowionym przez parlament

W Polsce funkcjonuje system parlamentarnych rządów z elementami prezydencjonalizmu: a) dualizm egzekutywy b) prezydent wybierany przez naród c) rząd powoływany przez prezydenta i zatwierdzany przez Sejm d) odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem e) możliwośc pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej

7. ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO (ART. 11)

Polega na swobodzie tworzenia i działania partii politycznych oraz innych zrzeszeń skupiających obywateli państwa w celu realizacji ich celów i interesów. Warunkiem legalności działania zrzeszeń jest zgodność ich programów z wymogami ustawowymi (m.in. zakaz propagowania i odwoływania się do metod totalitaryzmu, faszyzmu, nazizmu, komunizmu, zakaz propagowania nienawiści rasowej, etnicznej etc.)

Partia polityczna. To organizacja zrzeszająca na zasadzie dobrowolności i równości obywateli polskich, w celu realizowania ich wspólnego celu politycznego oraz w celu zdobycia władzy poprzez dopuszczalne metody demokratyczne. Granice działalności partii wyznacza Konstytucja w (art. 13) Zgodność działania partii należy do kompetencji TK. Do partii politycznej nie mogą przynależeć funkcjonariusze publiczni (m.in. policjanci, sędziowie, urzędnicy itp.). Finansowanie partii politycznych jest jawne. Mogą one otrzymywać dotacje podmiotowe oraz subwencje statutowe po spełnieniu odpowiednich wymogów formalnych (dotyczących m.in. progu wyborczego)

Rejestracja Partii: (jest warunkiem koniecznym uzyskania osobowości prawnej) (na podstawie ustawy z dn. 27.06.1997r.)

- następuje zgłsozenie do SO w Warszawie obejmujące m.in: nazwę, skrót nazwy, określenie siedziby partii, i wykaz co najmniej 1000 obywateli polskich popierającyh zgłoszenie.

- SO w Warszawie, bada formę i treść zgłoszenia oraz dołączonych dokumentów podłóg zgodności z ustawą.

- Jeżeli zgłoszenie jest prawidłowe następuje natychmiastowy wpis o charakterze konstytutywnym (nabycie osobowości)

8. ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO (ART. 12)

Społeczeństwo obywatelskie to zbiorowa społeczność funkcjonująca niezależnie od władz państwowych, zdolna do samoorganizacji w celu osiągania wyznaczonych przez siebie celów (ekonomicznych, społecznych, politycznych) stanowiących wyraz jej osobistej aktywności uwarunkowanej społecznymi potrzebami. Przykładowymi przejawami społeczeństwa obywatelskiego są, m.in.: organizacje pozarządowe, wolontariaty, partie polityczne.

9. ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ (ART. 20)

Oznacza, że podstawą ustroju gospodarczego RP jest gospodarka rynkowa z elementami dialogu społecznego między pracownikami a pracodawcami. Istota gospodarki rynkowej oparta jest na zasadach liberalizmu przejawiającego się w swobodzie działalności gospodarczej, prawie do własności prywatnej, swobodzie zawierania umów itp. Przy niewielkim (minimalnym) wpływie ze strony państwa. Ograniczenie tych zasad jest dupuszczalne jedynie w zakresie okreslonym w ustawie.

WYBORY I PRAWO WYBORCZE

POJĘCIE WYBORÓW

Wybory to terminowo powtarzalne współdecydowanie ogółu obywateli posiadających pełnię praw politycznych ukierunkowane na wybór nowych władz przedstawicielskich. Wybory stanowią urzeczywistnienie zasady suwerenności Narodu oraz stanowia podstawowe narżędzie weryfikacji działań władz przedstawicielskich. Dokonywane są na szczeblu ogólnopaństwowym (wybór prezydenta, Sejmu, Senatu) a także na szczeblu terytorialnym (wybory do samorządu)

POJĘCIE PRAWA WYBORCZEGO

Prawo wyborcze to uprawnienie podmiotowe do współdecydowania w sprawach państwowych. Wyróżnia się 2 formy tego prawa: a) czynne (prawo do głosowania w wyborach) b) bierne (prawo do kandydowania wyborach). Ogół zbiorczych regulacji dotyczących prawa wyborczego zawartych w ustawach określa się mianem ordynacji wyborczych.

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

1. Zasada powszechności

Zasada ta odnośi się do kręgu podmiotów, które mogą brać udział w wyborach. W tym wypadku dotyczy to wszystkich obywateli państwa posiadających pełnię praw publicznych i pełną zdolność do czynności prawnych (którą warunkuje wiek a także stan psychiczny i umysłowy podmiotu) do udziału w wyborach na szczeblu państwowym, a także dotyczy zarówno obywateli RP jak i obywateli pozostałych państw UE stale zamieszkałych w Polsce do udziału w wyborach na szczeblu terytorialnym.

Warunkiem realizacji powyższej zasady jest zrealizowanie powinności państwowej w zakresie umożliwienia oddania głosu w wyborach każdej, uprawnionej do tego osobie. Można to zapewnić poprzez:

- wyznaczenie wyborów na dzień wolny od pracy

- tworzenie obwodów głosowania

- prowadzenia rejestru i spisów wyborców

- zaświadczenia o prawie do głosowania pozwalające osobie na głosowanie poza miejscem stałego zamieszkania

2. Zasada równości

Zasada ta w znaczeniu formalnym odnosi się do kryterium ważności głosów oddanych w wyborach. W Polsce przyjęty jest system, że każdy wyborca może głsoować tylko raz i może oddać tyle samo głosów, co inni wyborcy w danym okręgu.

Zasada ta w znaczeniu materialnym wymaga by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę, a więc, by w mniej więcej tym samym stopniu wpływał na wynik wyuborów. Gwarantem w tym wypadku jest dokonywanie dopasowania liczby mandatów do struktury zamieszkania ludności.

3. Zasada bezpośredniości

Zasada ta oznacza, że wyborca osobiście oddaje swój głos na kandydata/kandydatów biorących udział w wyborach. Niedopuszczalna jest możliwość głosowania przez pełnomocnika czy za pośrednictwem poczty.

4. Zasada tajności

Zasada ta oznacza gwarancję niejawności decyzji wyborczej każdrgo wyborcy. Warunkiem realizacji tej zasady zapewnienie takich warunków głosowania w których zasada ta nie mogłaby zostać naruszona.

5. Zasada proporcjonalności

Istotą tej zasady jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania w wyborach. Jej podstawa jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych. Przy systemie proporcjonalnym występują często progi wyborcze (tzw. klauzule zaporowe) czyli pułapu po których przekroczeniu parti czy ugrupowania mogą uzyskać mandaty.

ORGANIZACJA WYBORÓW

Zarządzenie wyborów:

- Wybory do Sejmu i Senatu zarządza prezydent nie później niż na 90 dni przed upływem kadencji izb (a w przypadku skrócenia ich kadencji nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji)

- Wybory na prezydenta zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem kadencji prezydenta (a w przypadku wakatu nie później niż 60 dni od dnia opróżnienia urzedu)

Okręgi wyborcze i obwody głosowania:

- Okręg wyborczy - to jednostka terytorialna, w ramach której dokonuje się robsadenia mandatów

- Obwód głosowania - to jednostka terytorialna, w ramach któ®ej oddaje głosy grupa wyborców.

- Komisje wyborcze - to kolegialne organy państwowe, tworzone dla zorgaqnizowania i przeprowadzenia wyborów. (Państwowa KW - 9 sedziów) (Komisje okręgowe) (obwodowe komisje wyborcze - wyboecy powoływani przez wójta lub okręgowe komisje)

Kandydaci:

- Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie oraz wyborcy

- Kandydatów na prezydenta może zgłaszać co najmniej 100tyś wyborców

Kampania wyborcza:

To przedwyborcza działalność prowadzona przez partie w celu „rozreklamowania” swojego kandydata i zachęcania do oddania na niego głosu. Kampania rozpoczyna się dniem ogłoszenia zarządzenia o wyborach, a kończy 24 godziny przed dniem głosowania. Zasady:

• Nałożenie na podmioty prowadzące kampanię pewnych obowiązków(np. oznakowanie plakatów, napisów)

• Ustanowienie szczególnych zasad dostępu komitetów wyborczych do publicznego radia i telewizji

• Ustanowienie szczególnych regulacji dotyczących finansowania kampanii (koszty wyborów pokrywa budżet, wydatki na kampanię pokrywane są z Funduszu Wyborczego danej partii, która uzyskuje środki z darowizn, spadków,m zapisów, z wpłat własnych, z zaciągania kredytów)

Głosowanie:

Może odbywać się tylko w lokalach obwodowej komisi wyborczej i trwa od 6.00 do 20.00. Wyborcom wydaje się kartę do głosowania która wypełnia z zachowaniem wymogów tajności. Brak wypełnienia karty oznacza nieważność głosu. Dopuszczalne jest natomiast możliwość dopisywania na karcie innych nazwisk lub też własnych komentarzy co nie wpływa na ważność głosu, o ile tylko możliwe jest odczytanie na którego z kandydatów zagłosowano..

SEJM I SENAT (ROZDZIAŁ 4) (ART. 95 - 125)

Pojęcie parlamentu. Stanowi naczelny, autonomiczny organ państwowy charakterystyczny dla demokratycznych systemów ustrojowych, złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli Narodu, realizujący władzę ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej.

- W Polsce składa się z dwóch izb: Sejmu i Senatu, które razem tworzą Zgromadzenie Narodowe.

- Parlament jest włączony do systemu hamulców i równowagi stanowiącego fundament trójpodziału władzy.

• Jego związek z egzekutywą polega na uczestnictwie w powoływanie rządu, natomiast egzekutywa może oddziaływać na wykonywanie przez parlament funkcji ustawodawczej (np. przez prawo weta ustaw lub prawo inicjatywy ustawodawczej).

• Jego związek z władzą sądowniczą polega na uchwalaniu ustaw, które wiążą sędziów przy wykonywaniu funkcji orzeczniczych. Ma również wpływ na wybó® sędziów TK i TS. Natomiast władza sądownicza może uznać uchwalone ustawy za sprzeczne z konstytucją i pozbawić je mocy obowiązującej.

A.Autonomia. Zasada ta polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu (jego izb) do podejmowania pewnych rozstrzygnięć w zakresie wewnętrznej organizacji i sposobu działania parlamentu oraz w zakresie zadań konstytucyjnych.

- w aspekcie formalnym - przejawia się w wyłącznym prawie izb do uchwalania własnych regulaminów, które zawierają meterie nie przewidziane do normowania w innych aktach. Mają one jednak ograniczoną moc prawną (nie mogą regulować sytuacji pr.)

- w aspekcie materialnym - przejawia się tu w:

• autonomii personalnej (wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych)

• autonomii budżetowo-finansowej (wyłączność ustalania budżetu i formie jego wykonywania)

• autonomii terytorialnej (odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem)

• autonomii jurysdykcyjnej (wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych)

B.Regulaminy izb. To uchwały izb o ograniczonym i wyłącznym zakresie regulacji służące unormowaniu organizacji wewnętrznej izb, porządku prac, trybu powoływania i działalności organów izb oraz sposobu wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych względem danej izby. Regulaminy nie mają charakteru powszechnie obowiązującego źródła prawa, a więc nie mogą regulować sytuacji prawnej osób fizycznych i prawnych, stąd też regulacje dotyczące m.in. statusu posła i senatora a także odnoszące się do komisji śledczych (mogą powołać na świadków osoby) wymagają unormowań ustawowych.

Struktura parlamentu. W ramach parlamentu wyróżnia się strukturę:

- jednoizbową - np. Dania, Islandia, Szwecja, Izrael)

- dwuizbową - np. Polska, USA, Wielka Brytania, Francja

Geneza dwuizbowości:

1. kompromis mieszczaństwa z arystokracją, w wyniku którego w parlamencie ukształtowały się dwie izby: mieszczańska i szlachecka. To oczywiście prehistoria, podobny podział isytnieje jeszcze w Wlk. Brytanii, (Izba Lordów), niemniej regułą była demokratyzacja sposobów wyboru obu izb (albo zanikanie izby szlacheckiej); 2. federalna struktura państwa, gdzie jedna izba reprezentowała cały kraj, druga poszczególne federacje (tak ma Kongres USA, gdzie Senat jest sumą reprezentantów poszczególnych stanów; podobnie ma parlament niemiecki, gdzie członków Bundesratu delegują rządy poszczególnych landów).

Struktura Sejmu i Senatu w konstytucji RP. Sejm i senat są organami władzy ustawodawczej. Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (w tym równych i proporcjonalnych, co oznacza głosowanie w wielomandatowych okręgach wyborczych, przy czym liczba mandatów ma odpowiadać liczbie mieszkańców okręgu, a kazdy głosujący może oddać tylko jeden głos); Senat ze 100 senatorów wybieranych w wyborach trójprzymiotnikowych (bez przymiotników równe i proporcjonalne, co oznacza swobodę ustawodawcy w kształtowaniu ordynacji wyborczej do Senatu; zgodnie z obecną głosujemy w województwach, każde ma 2 senatorów; śląskie i mazowieckie po 3). Obie izby są nierównouprawnione (wg TK mamy dwuizbowość niesymetryczną). Siniejszą pozycję zajmuje Sejm. Senat bierze jedynie udział w powoływaniu niektórych konstytucyjnych organów państwowych i, co ważniejsze, w uchwalaniu ustaw, przy czym może mieć tu głos decydujący, jesli Sejm nie zdoła stworzyć odpowiedniej większości dla odrzucenia senackich poprawek. Istnienie Senatu jest uzależnione od losów Sejmu, bo rozwiązanie Sejmu oznacza rozwiązanie Senatu.

Zgromadzenie Narodowe. To wspólnie obradujące, w pełnym składzie, Sejm (460) i Senat (100) pod przewodnictwem Marszałka Sejmu (lub w zastępstwie Marszałka Senatu). ZN działa w przypadkach okreslonych ustawowo. Przypadki te wyliczone są w sposób enumeracyjny i zamknięty, co powoduje, że ZN może obradować jedynie dla:

- przyjęcia przysięgi od nowo wybranego prezydenta

- stwierdzenia trwałej (i tylko trwałej) niezdolności prezydenta do sprawowania urzedu ze względu na stan zdrowia

- postawienia prezydenta przed TS

- wysłuchiwania orędzia prezydenta

Kadencja Parlamentu. Czyli okres na jaki wyborcy udzielają wybieranemu organowi pełnomocnictwa w zakresie określonych ustawowo spraw. Wynosi ona 4 lata. Składają się na nią 3 elementy: a) nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych b) ramy te nie mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic c) kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki. (art. 98) stanowi o 4 letniej kadencji zarówno Sejmu jak i Senatu.

- Kadencja Senatu jest podporządkowana kadencji Sejmu a więc rozpoczyna się i kończy w dniu zakończenia kadencji Sejmu.

- Kadencja Sejmu/Senatu rozpoczyna się z dniem zebrania Sejmu na 1 posiedzenie po wyborach

- Kadencja Sejmu/Senatu kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Przedłużenie kadencji. Przy obowiuązującej Konstytucji jest to w sumie możliwe w razie zaistnienia stanu nadzwyczajnego, bowiem jeżeli koniec kadencji Sejmu zbiegnie się z zaistnieniem stanu nadzwyczajnego a niemożliwe jest zarządzenie wyborów w czasie trwania takiego stanu i w okresie 90 dni po jego zakończeniu tak więc kadencja ulega automatycznemu przedłużeniu.

Skrócenie kadencji. Dopuszczalne jest w konstytucyjnie przewidzianych przypadkach. Może to nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:

1) w wyniku decyzji Sejmu o samorozwiązaniu. Uchwałę taką podejmuje Sejm większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Uchwała taka może być podjęta w każdej chwili (z wyjątkiem czasu obowiązywania stanu nadzwyczajnego i 90 dni pojego ustaniu) i momencie.

2) w wyniku decyzji Prezydenta o rozwiązaniu. Nie wymaga ono kontrasygnaty, natomiast konieczne jest zasięgnięcie opinii marszałków.

Skutki prawne skrócenia kadencji. Następuje przedterminowe zarządzenie i przeprowadzenie wyborów do Sejmu i Senatu. Wybory są zarządzane przez prezydenta i muszą się odbyć nie później niż w okresie 45 dni od dnia podjęcia przez Sejm uchwały o samorozwiązaniu lub podjęcia przez prezydenta zarządzenia o rozwiązaniu Sejmu. Jednak Sejm i Senat działają dalej bowiem ich kadencja musi trwać do dnia poprzedzającego 1wsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Skutkiem skrócenia kadencji jest również przerwanie personalnej i materialnej ciągłości prac.

Funkcjonowanie parlamentu (Sesyjność i Permanencja).

Sesyjność. Polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowej - tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. Natomiast między tymi okresami nie ma takiej możliwości, chyba że zostanie zwołana sesja nadzwyczajna.

- w ramach sesji odbywają się posiedzenia.

- prawo do zwoływania sesji przsyługuje głowie państwa

- w okresie między sesjami funkcjonuje Rada Bezpieczeńśtwa

Permanencja. Polega na tym, że kadencja parlamentu ma charakter jednolity, a tym samym nie ma podziału na sesje i okresy międzysesyjne. Ta zasada jest ukonstytuowana w Polsce czemu wyraz daje art. 109 „Sejm i Senat obradują na posiedzeniach”

Posiedzenie. To zgromadzenie pełnego skłądu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym.
- Posiedzenia mogą być zwoływane w każdej chwili decyzją władz Sejmu.

- Posiedzenia nie mają sztywnych ram czasowych. Odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub przez Izbę

- Samo posiedzenie zwołuje Marszałek, który ustala też porządek dzienny (czyli nad czym będą po kolei debatować).

- Następnie koła poselskie lub grupy >15 posłówmogą zgłaszać wnioski o uzupełnienie porządku dziennego.

- obowiązuje zasada jawności prac parlamentarnych (art. 113), tj. a) jawności i publiczności obrad, b) dostępność do dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu c) następcza dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad (Sejm może postanowić jednak o tajności danych obrad)

Pierwsze posiedzenie. Zwołuje je prezydent w okresie do 30 dni od dnia wyborów (a jeśli wybory były rezultatem skrócenia kadencji Sejmu - w okresie 15 dni od dnia wyborów). Prezydent jest zobowiązany konstytucyjnie do tej czynności pod rygorem pociągnięcia go do odpowiedzialności konstytucyjnej. W okresie 30 lub 15 dni następuje ustalenie wyników wyborów.

- Treścią 1wszego posiedzenia jest ukonstytuowanie się nowo wybranego Sejmu i Senatu. Przewodniczy mu Marszałek Senior.

- Rozpoczyna sięono od złożenia ślubowania przez posłów i dopiero od tego momentu mogą oni przystąpić do wyk. mandatu.

- Następnie przeprowadza się wybór Marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem w-ce marszałków i sekretarzy Sejmu

- Skłądana jest też dymisja urzędującej dotychczas Rady Ministrów.

Obrady. Toczą się według zasad okreslonych w regulaminach Izb. Obradami kierujek Marszałek lub w jego zastępstwie w-ce mjaący do pomocy 2ch sekretarzy Sejmu. Przedmiotem obrad są kolejne punkty porządku dziennego. Prowadzący może przywoływać mówców „do rzeczy”, może po przekroczeniu przez nich limitu czasu wyłączyć glos, może tez przywołać „do porządku”, a nawet wykluczyć posła z udziału w posiedzeniu.

- w posiedzeniach może brać udział prezydent, prezes RM i inni członkowie rządu oraz prezes TK, 1wszy prezes SN, NIK, RPO

- po zakończeniu debaty przeprowadzane są głosowania

- uchwały podejmowane w drodze głosowania musza uzyskać większość przy kworum wynoszącym ½ ustawowej liczby posłów

ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA SEJMU.

Opiera się na istnieniu określonych ustawowo organów gwarantujących większą efektywność prac parlamentarnych oraz umożliwiających liczącym się ugrupowaniom wywierania wpływu na te prace.

- organy kierownicze - Marszałek Sejmu (Senatu), Prezydium Sejmu (Senatu), Konwent Seniorów

- organy pomocniczne - komisje sejmowe (senackie), + sekretarze Sejmu (Senatu) (nie mają oni charakteru odrębnych org.)

1) Marszałek Sejmu.

- Jest 1osobowym organem kierowniczym Izby

- Jest wybierany przez Sejm na całą kadencję z grona posłów na 1wszym posiedzeniu Sejmu na wniosek >15 posłów

- reprezentuje Sejm (przekazuje akty podjęte przez Sejm innym konstytucyjnym organom państwa)

- Stoi na straży praw i godności Sejmu, zwołuje posiedzenia Sejmu administruje go (sprawuje piecze nad porządkiem)

- kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy posiedzenimo Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

- przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu

- zastępuje Prezydenta, gdy ten nie jest w stanie sprawować swojego urzędu lub w czasie braku prezydenta

2) W-ce marszałkowie Sejmu

- są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w ramach jego sejmowych zadań

3) Prezydium Sejmu (nie jest organem konstytucyjnym, istnieje na mocy regulaminu Sejmowego i innych aktów)

- stanowi organ kolegialny składający się z Marszałka i wicemarszałków, reprezentuje najważniejsze ugrupowania w Sejmie

- ustala plan prac Sejmu (po zaopiniowaniu go przez Konwent Seniorów), ustala ramy czasowe posiedzeń

- organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania

- opiniuje zgodność z prawem projektów uchwał bądź ustaw

1. Konwent Seniorów.

- jest organem kolegialnym zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i pracami Sejmu

- składa się z: Marszałka, w-ce marszałków, przew. i w-ce przew. klubów poselskich, przedstawicieli kół parlamentarnych

- na gruncie formalnym Konwent stanowi organ doradczy Prezydenta i Prezydium Sejmu

- wydaje opinie dotyczące, m.in. projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu

6) Komisje Sejmowe. Komisje są wyspecjalizowanymi organami wewn. Sejmu, rozptrujące, opiniujące i przygotowujące sprawy stanowiące przedmiot obrad Sejmu; gł. opiniują akty prawne i rozsztrzygnięcia Sejmu. To całkiem sporo biorąc pod uwagę, że zwykle owe akty i rozstrzygnięcia sa uchwalane i podejmowane w brzmieniu proponowanym przez komisje. Komisje dzieli się na stałe i nadzwyczajne. Pierwsze tworzy się obigatoryjnie i istnieją przez całą kadencję Sejmu (obecnie mamy 25 komisji stałych, utworzonych wg kryterium resortowego i funkcjonalnego). Komisje nadzwyczajne tworzy się doraźnie, do zajecia się określoną sprawą. Po wykonaniu zadania są rozwiązywane. Skład sobowy komisji jest wybierny przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu, zwykle w każdej komisji znajduje się przynajmniej jeen przedstawiciel wszysktckich klubów poselskich. Każdy poseł musi pracować w jkiejś komisji, maksymalnie w dwóch. O przynależności ecyduje jego klub, co jest m.in. instrumentem egzekwowania dyscypliny poselskiej, bo najbardziej zsłuzeni dla klubu wędrują do komisji lekkich, łatwych i przyjemnych, a w dodatku liczących się. Komisje wybierają swoje prezydium, które kieruje pracamwi w komisji. Tradycja nakazuje, by opozycja przewodniczyła niektórym komisjom. W pracach komisji biorą udział eksperci zatrudnieni w Kancelarii Sejmu i nie tylko, przy czym eksperci nie mają prawa głosowania.

7) Sekretarze Sejmu. Nie stanowią odrębnych organów sejmowych bowiem nie mają odrębnych kompetencji. Są to posłowie wybierani przez Sejm. Pełnią oni funkcje pomocniczen przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, przyjmują wystąpienia posłów, prowadzą listę mówców.

ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA SENATU.

Podobnie jak w Sejmie, Senat ma: marszałka, wicemarszałków i komisje. Jest też prezydium senatu, ale w wersji szczątkowej. W porównaiu z Sejmem: a) komisji senackich jest mniej niż sejmowych (no bo Senat ma mniej członków); b) wiadomo, ile ma być marszałków (3); c) do zakresu działania senackich komisji resortowych nie należą zadania podejmowane przez komisje sejmowe w ramach funkcji kontrolnej Sejmu; d) Senat nie moze powołać komisji śledczej.

ORGANIZACJE POLITYCZNE PARLAMENTARZYSTÓW.

Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie bądź senatorskie. Prawo ich tworzenia wynika z konstytucyjnej wolności działania partii politycznych. Kluby i koła mogą zrzeszać jedynie członków reprezentujących określoną orientację polityczną.

- każdy poseł/senator może przynależeć tylko do 1 klubu/koła (może natomiast zmieniać swoje miejsce dowoli)

- klub może być utworzony przez >15 posłów bądź >7 senatorów

- klub jest reprezentowany w Konwencie Seniorów, w Prezydium Izby oraz komisjach

- koło może być utworzone przez 3 osoby

- klub oparty jest na dyscyplinie klubowej będące gwarantem jednolitości klubu nakazująca członkom klubu reprezentować stanowisko całości. Klub nie może nakazać swemu członkowi okreslonego głosowania w sposób prawnie wiążący, ale może się na członku zemścić np. przez brak poparcia w następnych wyborach, wycofanie z fajnej komisji, wykluczenie z klubu etc.

POSŁOWIE I SENATOROWIE.

Wybory.

- Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy

- Wybrany do Sejmu może być obywatel Polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyboró ukończył 21 lat.

- Wybrany do Senatu może być obywatel Polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyboró ukończył 30 lat.

Mandat. Mandat to: a) pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców; b) całokształt prawi i obowiązków parlamentarzysty; c) funkcja członka parlamentu

Uzyskanie. Mandat uzyskuje się wskutek wyborów, jego wykonywanie jest możliwe dopiero po złożeniu uroczystego ślubowania (a więc z reguły na1wszym posiedzeniu izby) Mandat trwa przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem (wyjątkowo może wygasnąć w trakcie kadencji).

Utrata. Może nastąpić wskutek niezłożenia ślubowania, utraty prawa wybieralności, zrzeczenia się mandatu, objęcia jednego ze stanowisk wyszczególnionych w art. 103, lub wskutek złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym.

Rodzaje. Ze względu na stosunek przedstawiciela do swoich wyborców wyróżnia się:

1. mandat imperatywny (związany) - sytuuje posła jako przedstawiciela jedynie swoich wyborców, co powoduje zaistnienie węzła prawnej zależności między posłem a jego wyborcami. Powoduje to, że:

1. Jest on prawnie związany z ich wolą (wyrażaną w drodze instrukcji, nakazów)

2. Ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (może zostać przez nich odwołany)

2. mandat wolny - sytuuje posła jako przedstawiciela wszystkich wyborców (narodu). Nie ma tu żadnej prawnej zależności między nim a posłami. Jego status prawny opiera się na pełnej niezależności i swobodzie działania.
   Cechy Mandatu:
   - uniwersalność - poseł jako reprezentant całości Narodu (a nie tylko jego zwolenników)
   - niezależność - brak prawnejmożliwości wyborców do narzucenia posłowi sposobu działania
   - nieodwołalność - brak prawnej możliwości wyborców do odwołania posła

Immunitet. To prawo do nietykalności przysługujące najważniejszym funkcjonariuszom publicznym stanowiące gwarant niezależności ich działania. Jego istota polega na wykluczeniu bądź ograniczeniu odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa. Wyróźnia się jego 2 rodzaje:

- immunitet materialny - to prawo wyłączające karalność określonych czynów przestępnych względem osób posiadających taki immunitet. Immunitet ten ma jednak charakter częściowy bowiem obejmuje jedynie działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem, że nie dochodzi do naruszenia dóbr osób trzecich. Immunitet ten ma charakter bezwzględny (niewzruszalny) i trwały.

- immunitet formalny - to prawo wyłączające możliwość prowadzenia postępowania karnego względem piastuna immunitetu za dokonany przez niego czyn przestępny. Ma on charakter zupełny bowiem odnosi się do wszelkich czynów przestępnych niezaależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu. Nie dotyczy z kolei odpowiedzialności cywilnej. Immunitet ma charakter względny, tj. może być uchylony (albo za zgodą samego winowajcy, albo na mocy uchwały Sejmu). Immunitet formalny ma charakter nietrwały (wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu).

Nietykalność To cecha parlamentarzystów polegająca na zakazie ich zatrzymania lub aresztowania bez uprzedniej zgody Sejmu/Senatu. Posiadanie immunitetu materialnego na czas sprawowania mandatu posła/senatora powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej dopóki takiej zgody nie wyrazi Sejm/Senat. W przypadku immunitetu formalnego zgoda Sejmu/Senatu wymagana jest do podjęcia procedury karnej względem sprawcy. Sejm/Senat swoje decyzje w sprawie posła/senatora podejmuje w drodze uchwał, bezwzględną ustawową większością głosów.

Niepołączalność. To cecha parlamentarzystów polegająca na zakazie łączenia, bądź to mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi (formalna) bądź zakazie podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub innej. (materialna)

- Niepołączalność formalna - jej zakres jest wyszczególniony w art. 102 i 103. (m.in. nie można być naraz posłem i senatorem)

- Niepołączalność materialna - jej zakres wyszczególniony jest w art. 107 (m.in. zakaz nabywania majątku Skarbu Państwa przez posła)

Uprawnienia i obowiązki.

Związane z działalnością Izby i jej organów. a) Udział w posiedzeniach Sejmu i komisji, któych jest członkiem (i niekiedy gdy członkiem nie jest) b) Prawo kandydowania i zasiadania w ogranach Sejmu (np. w komisjach) c) prawo organizaowania się w kluby d) prawo interpelacji i zapytań

Związane z wykonywaniem mandatu. a) obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie b) prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od cżłonków RM oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorzadowych c) prawo podejmowania interwencji w organach administracji rzadowej i samorządu terytorialnego d) prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego/senatorskiego

Związane z indywidualną sytuacją prawną posła i senatora. a) prawo do diety parlamentarnej b) prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego c) prawo do bezpłatnego otrzymywania dziennków urzędowych d) prawo do świadczeń socjalnych e) obowiązek składania oświadczeń majątkowych (bezpośrednio po wyborze a potem raz w roku) e) prawo do płatnych urlopów

Odpowiedzialność posłów i senatorów. W sytuacjach nie objętych immunitetem parlamentarzyści ponosza odpowiedzialność cywilną, pracownicza, zawodową oraz dyscyplinarną. Nie ponosza oni odpowiedzialności przed swoimi wyborcami anie przed swoim ugrupowaniem politycznym. Możliwość pozbawienia mandatu warunkuje orzeczenie TS. Jeśli chodzi o działlaność parlamentarną i zawiązaną z wykonywaniem mandatu parlamentarzyściu ponoszą odpowiedzialność przed Sejmem/Senatem. Szczególną rolę odgrywa również Komisja Etyki Poselskiej której zadaniem jest ocena zachowania posłów podłóg kryterium godności. Obejmuje ona po 1nym reprezentancie każdego klubu.

FUNKCJE SEJMU. (na podstawie skryptu prof. Bałabana „Pozycja Ustrojowa i Funkcje Sejmu RP” + Garlicki)

Pojęcie funkcji Sejmu. Funkcje sejmu to uporządkowane rodzajowo zbiory najważniejszych kompetencji Sejmu (o charakterze uprawniająco-zobowiązującym) mające swe oparcie w konkretnych postanowieniach konstytucji.

1. Funkcja ustrojodawcza.

To wszelkie działania prawodawcze parlamentu zmierzające do nadania państwu konstytucji, utrzymania jej aktualnego charakteru lub rozwijania tego charakteru. Ustrojodawcą może być zarówno parlament (prowadzenie prac nad konstytucją) jak i Naród (w drodze referendum akceptacyjnego) oraz inne organy włączone do prac w związku z procedurą promulgacyjną.

Zmiana Konstytucji. Może nastąpić w drodze ustawy o zmianie konstytucji - wydanej w trybie przewidzianym w rozdziale 12. Z wnioskiem może wystąpić Senat, Prezydent RP lub grupa >1/5 ustawowej liczby posłów. Ustawa taka ma moc prawną równą postanowieniom konstytucji. Zatwierdzana jest przez Sejm większością 2/3 przy kworum ½ oraz przez Senat większością bezwzględną. Zmiana konstytucji może przybrać formę nowelizacji (wprowadzenie poprawke) lub rewizji (zmiana głównych postanowień). Inną formą działań ustrojodawczych jest także ustawa konstytucyjna stanowiąca odrębny od konstytucji akt prawny obowiązujący obok jej postanowień (np. Mała Konstytucja z 1992r.)

2. Funkcja ustawodawcza

To wyłączność prawodawcza parlamentu w zakresie ustawodawstwa zwykłego. Oznacza to, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy (wyjątek - art. 234 rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta). Oznacza to również, że kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany (a więc muszą polegać na stanowieniu aktów podustawowych).

Różnorodność Ustawy od Konstytucji.

1. Różnorodność proceduralna trybu ustrojodawczego i ustawodawczego.

2. Niższa moc prawna ustawy w stosunku do Konstytucji

3. Stabilność Konstytucji należy do jej cech konstytutywnych, w przypadku Ustawy bywa z tym różnie

4. Konstytucja jest podstawowym źródłem wiedzy o konstrukcji ustawowej

Tryb Ustawodawczy (zwykły). To całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku. Etapy::

1. Inicjatywa Ustawodawcza - czyli prawo określonych konstytucyjnie podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu skutkujące obowiązkiem Sejmu do jego rozpatrzenia. Katalog podmiotów uprawnionych w zakresie inicjatywy ustawodawczej reguluje art. 188 Konstytucji. Ograniczenia zakresu podmiotowego w sferze tego uprawnienia odnosi się do projektu ustawy budżetowej i projektu o zmianie Konstytucji.

• Projekt ustawy musi zawierać uzasadnienie odnośnie skutków finansowych wykonania takiej ustawy a także: a) celowość wydania ustawy b) określenie dziedziny będącej podmiotem normowania c) przewidywane skutki d) wskazanie źródeł finansowania itp.

• Projekt ustawy składa się Marszałkowi Sejmu który może: a) zwrócić projekt w przypadku braku wymaganych uzasadnień b) zwrócić się do Komisi Ustawodawcze o zbadanie prawności projektu ustawy która może stwierdzić niedopusczalność projektu

2. Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm - następuje w 3 czytaniach (czyli debatach nad projektem ustawy na posiedzeniach plenarnych).

• I CZYTANIE - może się odbyć na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub komisji sejmowej. Dotyczy ono: a) zasadności projektu przedstawionego przez wnioskodawcę b) pytań posłów i odpowiedzi wnioskodawcy 3) debaty nad ogólnymi zasadami projektu. Może tu nastąpić odrzucenie projektu w całości lub przekazanie go komisjom które zamykają swe prace przyjęciem sprawozdania o projekcie z możliwością przyjęcia projektu bez poprawek albo z poprawkami albo wnioskiem o odrzucenie go przez Sejm. Do momentu II czytania wnioskodawca może wycofać swój projekt natomiast nie może już proponować w nim żadnych zmian.

• II CZYTANIE - odbywa się, po opracowaniu przez komisję sprawozdania odnośnie projektu ustawy, na posiedzeniu Sejmu. Obejmuje ono: a) przedstawienie sprawozdania o projekcie b) przeprowadzenie debaty nad projektem z możliwością zgłaszania poprawek i wniosków (przez posłów, wnioskodawcę lub RM). W razie wniesienia poprawek projekt wraca do komisji natomiast w innym wypadku przechodzi się do kolejnego etapu.

• III CZYTANIE - obejmuje: a) przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i wniosków oraz b) głosowanie nad projektem ustawy. Najpierw głosowaniu podlega a) wniosek o odrzucenie projektu (o ile takowy został postawiony) potem b) poprawki i na końcu c) projekt w brzmeiniu zaproponowanym przez komisję + ew poprawki z punktu b). Dla uchwalenia projektu konieczna jest zwykła większość głosów przy kworum ½. W momencie uchwalenia projekt staje się ustawą, którą Marszałek przekazuje Senatowi.

3. Rozpatrzenie ustawy przez Senat - Należy na początku zaznaczyć, że tylko w przypadku ustawy o zmianie konstytucji lub ustawy rtyfikacyjnej zgoda Senatu jest wymagana w innych przypadkach Sejm może odrzucić propozycje Sejmu. Senat związany jest ściśle określonymi terminami (zazwyczaj 30 dni). Senat w swym zakresie może podjąć uchwałę o: a) przyjęciu ustawy bez poprawek b) odrzuceniu ustawy (wyjątek ustawa budżetowa) c) wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy. Uchwała podejmowana jest zwykłą większością przy kworum ½. Jeśli Senat nie podejmie żadnej uchwały ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu proponowanym przez Sejm i przedstawia się ją do podpisu Prezydentowi.

4. Rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu - na początek następuje skierowanie uchwały Senatu do rozpatrzenia przez komisję odpowiedzialną wcześniej za rozpatrzenie projektu i następnie przekazanie stosownego sprawozdania Sejmowi. W sprawozdaniu komisje postulują a) uchwalenie proponowanych zmian Senatu w całości lub części albo b) odrzucenie propozycji Senatu. Następnie Sejm może: a) odrzucić poszczególne poprawki Senatu albo b) odrzucić wniosek o odrzucenie ustawy. Oba bezwzględną większością głosów przy kworum ½. Następnie przyjęta ustawę Marszałek Sejmu przedstawia do podpisu Prezydentowi.

5. Podpisanie ustawy przez Prezydenta - czy inaczej promulgacja stanowi warunek konieczny dojścia ustawy do skutku. Prezydent w zakresie swoich kompetencje a) musi podpisać ustawę (w terminie 21 dni od jej przedstawienia) co powoduje jednocześnie obowiązek wydania zarządzenia jej ogłoszenia co stanowi warunek konieczny jej wejścia w życie. b) może zgłosić weto zawieszające (które powoduje zwrócenie ustawy do Sejmu - nie może natomiast dotyczyć ustaw budżetowych, o prowizorium budżetowym i o zmianie konstytucji) c) może wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeśli TK stwierdzi brak takiej zgodności prezydent musi ustawę odrzucić (a w innym przypadku musi ją podpisać) a postępowanie ustawodawcze ulega zamknięciu.

• W przypadku gdy TK stwierdzi niezgodność z Konstytucją części postanowień ustawy, które jednakże nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą to Prezydent: a) albo musi podpisać ustawę po zasięgnięciu Marszałka z pominięciem niezgodnych konstytucyjnie przepisów b) albo też musi zwrócić ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

• W przypadku b) - Sejm: a) uchwala nowy, zgodny z Konstytucją, tekst zakwestionowanych przepisów ustawy b) dokonuje modyfikacji które dostosują ustawę do wprowadzonych zmian. Przygotowanie tych modyfikacji należy do komisji sejmowej która zajmowała się na początku postępowania ustawodawczego projektem ustawy i następnie zapętlenie całej procedury.

• W przypadku prezydenckiego weta ustawa wraca do Sejmu, gdzie zajmuje się nią komisja która może: a) zaproponować ponowne uchwalenie ustawy bez możliwości wnoszenia jakichkolwiek zmian i poprawek. Nastepnie odbywa się głosowanie w Sejmie. Ustawa przechodzi większością 3/5 głosów przy kworum ½ a po stronie prezydenta występuje obowiązek jej podpisania.

6. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw RP - następuje na skutek zarządzenia Prezydenta. Czynności tej dokonuje Prezes RM. Ustawa wchodzi w życie co do zasady 14 dni od daty Dz.U. w której została ogłoszona. Jednakże i sam ustawa może wskazywać dzień jej wejścia w życie. Między ogłoszeniem a wejściem w zyciu ustawy następuje vacatio legis czyli okres w którym podmioty zainteresowane ustawą (a w szczególności adresaci) mogą zapoznać się z jej treścią.

Tryb Ustawodawczy (pilny). To procedura ustawodawcza przeprowadzana w sposób przyspieszony, możliwa dla niektórych projektów ustaw wniesionych jedyie przez RM i tylko na jej wniosek. (Dopuszczenie tego trybu nie jest możliwe dla: a) ustaw podatkowych b) ustaw dotyczących prawa wyborczego c) ustaw regulujących ustrój i właściwość włądz publicznych d) kodeksów a ponadto a) ustaw budżetowych i b) ustaw o zmianie konstytucji). Dochowanie pilności zależne jest wyłącznie od Sejmu bowiem regulacje odnoszące się do terminów w przypadku tego trybu nie sankcjonują jednocześnie ich przekroczenia. Inaczej ma się sytuacja na etapie rozpatrzenia ustawy przez Senat i następującego po nim etapu podpisania ustawy przez Prezydenta, gdzie odnośnie tych etapów nastepuje wyrażne unormowanie konstytucyjne regulujące terminy zrealizowania swoich powinności. Dla Senatu termin wynosi 14 dni a dla Prezydenta 7 dni. Terminy te mają charakter zawity.

3. Funkcja budżetowa

Przejawia się w wyłączności Sejmu co do uchwalania budżetu w formie ustawy na wniosek i na podstawie projektu przedstawionego przez RM. Ustawa budżetowa w odróżnieniu od innych ustaw nie spełnia warunku stabilności należącego do normatywnej istoty ustawy bowiem obowiązuje tylko przez 1 rok. Ponadto ustawa budżetowa w zakresie wpływów opiera się na danych prognostycznych. Wydawanie planu finansowego w postaci ustawy (tę ustawowość reguluje konstytucja w art. 219) uwarunkowane jest z kolei potrzebą jej realizacji pod rygorem prawnym przez organy wykonawcze, a w sytuacji w której sytuację prawną regulować mogą jedynie akty o randze ustawowej, zasadność uchwalania budżetu w formie ustawy wydaje się niepodważalna.

Absolutorium budżetowe. To forma odpowiedzialności rządu przed sejmem z tytułu wykonania budżetu, tj. akceptacja wykonania budżetu, udzielana przez parlament rządowi. Rząd polski zobowiązany jest do przedłożenia sejmowi w terminie 5 miesięcy od końca danego roku budżetowego sprawozdania z realizacji ustawy budżetowej. Jest ono następnie przedmiotem opinii w ciągu 90 dni od przedłożenia. Sejm dokonuje oceny wykonania ustawy budżetowej pod kątem tzw. dyscypliny budżetowej zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Brak absolutorium budżetowego daje możliwość wystąpienia o wotum nieufności dla rządu i odwołania go.

Odrębności między procedurą budżetowa a procedurą ustawodawczą.

1. Inicjatywa Ustawodawcza należy wyłącznie do RM i stanowi to jej obowiązek konstytucyjny

2. Ustawa budżetowa nie może być rozpatrywana w trybie pilnym

3. pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu. Projekt ustawy budżetowej trafia później w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego częsci odpowiednio do pozostałych komisji. Komisje przedkładają swoje propozycje poprawek Komisji Finansów Publicznych. Komisja Finansów opracowuje ostateczne sprawozdanie, nad którym Sejm przeprowadza debatę zakończoną uchwaleniem ustawy i przejściem ustawy do Senatu.

4. Senat ma 20 dni na zajęcie stanowiska co do ustawy budżetowej, nie może przy tym zaproponować jej odrzucenia. Może natopmiast zaproponować poprawki co powoduje powrót do Sejmu.

5. Po rozpatrzeniu proponowanych poprawek Senatu przez Sejm ustawa wędruje do Prezydenta który ma 7 dni na jej podpisanie. Nie może zastosować w niej weta ustawodawczego, może natomiast skierować ją do TK.

6. Ustawa budżetowa, a raczej jej brak może wpłynąć na sytuację prawną Parlamentu, bowiem jej nieuchwalenie w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu Sejmowi (następującego zwyczajowo do 31.10 każdego roku) warunkuje możliwość podjęcia przez Prezydenta decyzji o rozwiązaniu Sejmu.

4. Funkcja akceptacji prawa międzynarodowego

Istota tej funkcji uwarunkowana jest przynależnością Polski do struktur międzynarodowych takich, jak ONZ czy Unia Europejska a także utrzymywaniem kontaktów z innymi państwami. Realizacja członkowstwa odbywa się bowiem poprzez uczestnictwo w tworzeniu i akceptacji prawa międzynarodowego oddziaływującego na sytuację prawną w danych państwach. W polskim konstytucjonalizmie realizacja tej funkcji jest ściśle wyszczególniona w unormowaniach konstytucyjnych które przewidują:

1. (art. 9) Zasadę przestrzegania przez Polskę wiążącego prawa międzynarodowego - tj. przestrzegania uchwał organizacji międzynarodowych których Polska jest członkiem a także przestrzegania umów dwu- i wielostronnych zawieranych przez Polskę z innymi państwami.

2. (art. 90 i 91) Możliwość przekazania organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej - powoduje to powinność dokonania zmian w konstytucji i w ustawodawstwie bowiem powoduje dokooptowanie nowego organu działającego w sferze suwerenności państwowej.

3. (art. 89 - 91) Wprowadzenie umowy międzynarodowej w poczet wewnętrznego porządku prawnego danego państwa - w drodze ustawowej zgody Sejmu na ratyfikację lub wypowiedzenie takiej umowy Warunkuje to uzyskanie/utratę przez nią statusu powszechnie obowiązującego źródła prawa o mocy prawnej wyższej niż ustawa zwykła. Pewnym paradoksem jest tu fakt, żer ustawa akceptująca nadaje umowie moc ponadustawową.

4. (art. 87) Wprowadzenie do systemu źródeł prawa ratyfikowanych umów międzynarodowych - o randze podustawowej

5. Funkcja kreacyjna

Polega ona na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów państwowych oraz osób wchodzących w ich skład. Najszersze uprawnienia w tej sferze konstytucja nadała Sejmowi ograniczając tym samym uprawnienia Senatu i Prezydenta. Realizacja funkcji kreacyjnej Sejmu może odbywać się na różnorodnych płaszczyznach:

1. W stosunku do Prezydenta - przejawia się w mozliwości jego odwołania przez stwierdzenie jego trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia oraz możliwości postawienia go przed TS za delikt konstytucyjny.

2. W stosunku do naczelnych organów administracji - przejawia się w mozliwości oddziaływania na rząd poprzez instytucje wotum zaufania, konstruktywnego wotum nieufności a także nie udzielenia zgody na absolutorium budżetowe. Pojawia się tu także możliwość pociągnięcia członków rządu do odpowiedzialności przed TS.

3. W stosunku do trybunałów - przejawia się w wyłączności powoływania składu TS (poza prezesem) i TK przez Sejm.

4. W stosunku do organó kontrolnych - przejawia się w wyłączności Sejmu do powoływania prezesa NIK, RPO, RPD

6. Funkcja kontrolna

Przejawia się w działaniach parlamentu służących wyłącznie uzyskiwaniu informacji o działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom pewnych opinii i sugestii. Poza funkcję kontrolną należy wyłączyć możliwość władczego oddziaływania na podmioty kontrolowane (np. poprzez konstruktywne wotum niefności), bowiem działalność taka wchodzi zakresowo w sferę funkcji kreacyjnej. Funkcja kontrolna Sejmu może więc przyjmować następujące formy:

1. Żądania informacji - czylu uzyskiwania sprawozdań, informacji i uczestnictwa w posiedzeniach komisji przez ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowe oraz kierownikó innych urzedów i instytucji.

2. Żądania wysłuchania - w postaci dezyderatów (czyli uchwał komisji skierowanych do RM, prezesa NIK, NBP i GIP zobowiązujących te podmioty do zajęcia stanowiska w sprawie stanowiącej przedmiot dezyderatu) i opinii (czyli uchwał komisji zawierających stanowisko w danej sprawie skierowanych do wszystkich centralnych organów w administracji rządowej).

3. Podejmowania procedur kontrolnych - w postaci: a) tworzenia komisji śledczych a) procedur interpelacyjnych c) kontroli wykonania budżetu państwa. Efektem kontroli może być uruchomienie procedur władczych w stosunku do kontrolowanych.

• INTERPELACJA - to pisemne wystąpienie deputowanego dotyczące spraw o zasadniczym charakterze skierowane do członka rządu poprzez Marszałka powodujące powinność zajęcia stanowiska w sprawie wskazanej w interpelacji. Odpowiedź winna nastąpić w terminie 21 dni na piśmie. Nie debatuje się odpowiedziami na interpelacje.

• ZAPYTANIE - to pisemne wystąpienie deputowanego w sprawie jednostkowej kierowane do rządu, prezesa NIK lub NBP. Powinno być złożone do prezydium na 12 godzin przed posiedzeniem, na którym ma być udzielona odpowiedź.

• PYTANIE - to ustne wystąpienie deputowanego formułowane na każdym posiedzeniu Sejmu dotyczące spraw bieżących i wymagające bezpośredniej odpowiedzi. Zgłaszane do Prezydium 12 godzin przed posiedzeniem.

PREZYDENT (ROZDZIAŁ 5) (ART.126 - 145)

Rys historyczny. Urząd prezydenta w Polsce został zniesiony na mocy Konstytucji z lipca 1952 r. a przywrócony na mocy noweli kwietniowej w 1989r. będąc rezultatem politycznego kompromisu obrad „Okrągłego Stołu”. Ten stan nie oznaczał jednak ukierunkowania ku demokratyzacji ustrojowej RP, a wrecz przeciwnie. Na prezydenta z góry ustalono gen. Jaruzelskiego i wyposażono go w szereg kompetencji umożliwiających wpływanie na parlament. Jednakże rozpad obozu socjalistycznego spowodował że te zamierzenia nigdy nie przeszły na grunt praktyczny co pozwoliło dalej rozwijać się polskiej demokracji. W latach 90-tych dążono do osłabienia pozycji prezydenta głównie za sprawą obawy rządzącego obozu SLD-PSL przed dotychczasowymi działaniami Lecha Wałęsy. Jednakże wybór A. Kwaśniewskiego na prezydenta spowodował ograniczenie tego ruchu.

POZYCJA USTROJOWA (art. 126)

Prezydent stanowi niezależny organ władzy wykonawczej.

- Jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej.

- Czuwa nad przestrzeganiem konstytucji (co należy rozumieć jako obserwowanie i przeciwdziałanie ew. naruszeniom).

- Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium (art. 126).

Powyższe sformułowania stanowią podstawowe funkcje prezydenta. Należy od nich odróżnić kompetencje, które z kolei określone są w (art. 133-144). Funkcje te wiążą się z ochroną podstawowych wartości państwa (suwerenności, integralności terytorialnej i bezpieczeństwa). Prezydent jest wybierany przez Naród co pozwala mu na uzyskanie własnej legitymacji demokratycznej i powoływanie się na wolę Narodu w konfliktach z parlamentem. Niezależność urzędu prezydenta z kolei można rozpatrywać na tle odpowiedzialności ponosi on bowiem jedynie konstytucyjną odpowiedzialność przed TS. Niezależność prezydenta znajduje wyraz także w zasadzie niepołączalności urzędów (art. 132)

WYBÓR PREZYDENTA (art. 127)

- Prezydent wybierany jest przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym

- Prezydent wybierany jest na 5 letnią kadencję. Ponownie może być wybrany tylko raz.

- Prezydentem może zostać wybrany obywatel polski mający pełnię praw wyborczych, który ukończył 35 lat

Organizacja Wyborów: (art. 128; 129)

- Wybory na prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta (a w przypadku wakatu na urzędzie nie później niż w 14 dniu od dnia opróżnienia urzędu) Wybory odbywają się w dzień wolny od pracy.

- Wybory są 1 mandatowe. Ich weryfikacją pod kątem ważności zajmuje się SN. W przypadku stwierdzenia nieważności przeprowadza się nowe wybory z zastosowaniem formuły przewidzianej w sytuacji opróżnienia urzędu.

- Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi w formie orędzia przed Zgromadzeniem Narodowym

STATUS PRAWNY PREZYDENTA

- Prezydent podlega zasadzie niepołączalności

- Prezydent objęty jest immunitetem formalnym, całkowitym, wzruszalnym, nietrwałym i dotyczy on jedynie odpowiedzialności karnej. Za czyny zabronione popełnione na innym tle będzie odpowiadał jak zwykły obywatel.

- Prezydent jest zobowiązany do składania oświadczeń majątkowych

- Prezydent nie może piastować innego urzędu ani funkcji publicznej poza tymi związanymi ze sprawowanym urzędem

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA (art. 145)

- Prezydent ponosi jedynie odpowiedzialność konstytucyjna przed TS o czym stwierdza ZN na wniosek>140 parlamentarzystów

- Wniosek o postawienie prezydenta przed TS rozpatrywany jest przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu

- Wniosek przechodzi przy większości 2/3 głosów Za. Obowiązki prezydenta na czas postępowania przejmuje Marszałek Sejmu

- Jeśli TS stwierdzi winę prezydenta następuje złożenie jego urzędu

UTRATA URZĘDU

Może nastąpić wskutek: śmierci prezydenta, zrzeczenia się urzędu, stwierdzenia przez ZN trwałęj niezdolności do sprawowania urzędu, złożenia z urzędu na mocy orzeczenia TS wskutek deliktu konstytucyjnego, wskutek stwierdzenia przez SN nieważności wyborów lub wskutek nieobjęcia z różnych przyczyn urzędu po wyborze

AKTY URZĘDOWE PREZYDENTA

1. Wymagające kontrasygnaty - to wszelkie akty urzędowe prezydenta wymagające dla swej ważności pisemnej akceptacji prezesa RM lub odpowiedniego zakresowo ministra poprzez którą biora oni na siebie odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za skutki kontrasygnowanego aktu.

1. Rozporządzenia; Zarządzenia; Postanowienia

2. Prerogatywy - to wszelkie akty prawne prezydenta nie wymagające dla swej ważności kontrasygnaty członków rządu.

1. Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu

2. Zwoływanie 1go posiedzenia Sejmu,

3. Wniosek o kontrolę do NIK

4. Powoływanie Sędziów

5. Inne akty urzędowe określone dalej w art. 144 ust. 3

KOMPETENCJE PREZYDENTA (art. 133-144)

1. W ZAKRESIE STOSUNKÓW Z PARLAMENTEM

• Organizacyjne - zarządzanie wyborów, zwoływanie 1wszych posiedzeń izb

• Inicjatywne - inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum

• Hamujące - weto ustawodawcze, kwestionowanie ustaw przed TK

2. W ZAKRESIE STOSUNKÓW Z RZĄDEM

• Przyjmowanie dymisji RM, Desygnowanie prezesa RM i powoływanie nowego rządu

• Dokonywanie zmian w rządzie na wniosek prezesa RM

3. W ZAKRESIE STOSUNKÓW Z WŁADZĄ SĄDOWNICZĄ

• Prawo łaski (darowanie lbu złagodzenie kary),Powoływanie sędziów (z wyjątkiem TK i TS) na wniosek KRS

• Wybór prezesa i w-ce prezesa TK, 1wszego prezesa SN, prezesa NSA

4. W ZAKRESIE SPRAW ZAGRANICZNYCH

1. Reprezentowanie państwa na zewnątrz (wizytacja obcych państw, przyjmowanie delegacji itp.)

2. Podejmowanie decyzji personalnych (mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP)

3. Ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych

5. W ZAKRESIE SPRAW WEWNETRZNYCH

• Jest najwyższycm zwierzchnikiem sił zbrojnych RP (również w czasie wojny)

• Mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych na czas wojny

RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA (ROZDZIAŁ 6) (ART. 146 - 162)

POZYCJA USTROJOWA

1. RM jest kolegialnym, konstytucyjnym organem władzy wykonawczej powiązanym politycznie z Sejmem

2. RM i jej poszczególni członkowie ponoszą za swą działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem

3. RM jest powoływana przez Prezydenta bezterminowo, ale kres jej istnieniu przynoszą nowe wybory parlamentarne

4. RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP w zakresie nie przewidzianym dla innych organów

5. RM sprawuje kierownictwo nad systemem administracji rządowej

6. RM posiada pełnię kompetencji do określenia stanowiska Polski w organach wykonawczych Unii

POWOŁYWANIE I ODWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW

Powoływanie: (art. 154)

A. RM jest powoływana przez Prezydenta, który desygnuje Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego pozostałych ministrów. Następuje to w ciągu 14 dni od 1wszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu lub przyjęcia dymisji od poprzedniej RM. Musi nastąpić również uroczysta przysięga członków nowego rządu przed obliczem prezydenta.

B. Prezes RM w ciągu 14 dni od dnia powołania przedstawia Sejmowi program działania RM (expose) oraz wniosek o udzielenie wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów przy kworum ½ ustawowej liczby posłów.

C. W przypadku niepowołania RM w terminie określonym w pkt. A. lub w przypadku nieudzielenia wotum zaufania przez Sejm następuje wybór nowego Prezesa RM oraz członków RM przez Sejm

Odwoływanie: (art. 162)

Następuje zazwyczaj w drodze dymisji rządu - czyli oświadczenia Prezesa RM dokonanego w imieniu rządu, stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i otwierające procedury tworzenia nowego rządu. Może to nastąpić:

- na 1wszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (prezydent musi ją przyjąć)

- wskutek braku wotum zaufania od Sejmu dla RM

- wskutek wyrażenia wotum nieufności dla RM

- wskutek rezygnacji prezesa RM (prezydent może ją przyjąć)

* Odwołanie RM może nastąpić także wskutek śmierci Prezesa RM bowiem członkowie RM są niejako „przyspawani” do szefa

* Do czasu ukonstytuowania się nowej RM dotychczasowy rząd nadal sprawuje swoje funkcje i obowiązki choć nakazane jest mu niformalnie zachowanie wstrzemięźliwości i wykonywanie tylko niezbędnych zadań.

* Dymisja RM rodzi istotne skutki dla administracji rządowej, bo zobowiązuje do złożenia dymisji również sekretarzy i podsekretarzy stanu oraz wojewodów i wicewojewodów. O przyjęciu tych dymisji decyduje nowy premier w terminie 3 miesięcy od dnia powołania nowego rządu

WOTUM ZAUFANIA I NIEUFNOŚCI (art. 158, 159, 160)

Wotum zaufania. Stanowi rodzaj testu poparcia wyrażony przez Sejm w drodze specjalnej uchwały bezwzględną większością głosów przy kworum ½ i na wniosek samej RM. Złożenie takiego wniosku może nastąpić w 2 sytuacjach:

- w momencie powołania do służby publicznej przez głowę państwa, wówczas taki wniosek ma charakter obowiązkowy

- w każdym momencie funkcjonowania gabinetu, wniosek ten jest nieobowiązkowy, ma funkcję sondowania czy w parlamencie nadal istnieje poparcie dla polityki rządu (szczególnie w kryzysowych momentach), niekiedy jest także formą nacisku rządowego na parlament, który nie uchwalając wotum zaufania, pośrednio godzi się na dymisję gabinetu i konieczność stworzenia nowego lub rozwiązania parlamentu

Brak wotum zaufania. Jeżeli rządowi nie zostanie udzielone wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów (RM) wg takich samych reguł głosowania (bezwzględna większość głosów przy kworum ½)

Wotum nieufności. Polega na złożeniu przez posłów wniosku wyrażającego brak zaufania do rządu (>46 posłów) lub określonego ministra (>69 posłów). Przyjęcie wniosku przez parlament pociąga za sobą obowiązek głowy państwa udzielenia dymisji organowi wymienionemu we wniosku. Wotum nieufności jest środkiem w realizacji funkcji kontrolnej parlamentu, poprzez uprawnienie do odwołania pojedynczego ministra lub całego gabinetu, parlament może uniemożliwić realizację określonych pomysłów politycznych, gospodarczych i społecznych reprezentowanych przez dany organ.

TWORZENIE RADY MINISTRÓW

1. Etap pierwszy. Prezydent desygnuje premiera po przyjęciu dymisji poprzedniego lub po wyborach parlamentarnych (praktyka udowodniła, ze może to zrobić jeszcze przed ogłoszeniem oficjalnych wyników, vide rząd Leszka Millera z r. 2003). Prezydent wybiera nowego prezesa RM wedle swobodnego uznania, przy czym w praktyce jednak jego decyzja zależy od istnienia i stanowiska większości sejmowej. Desygnowanie premiera nie wqywołuje zadnych skutków prawnych dla urzędującej RM, nowy premier musi za to skompletować swój gabinet. Premier przedstawia Prezydentowi kształt nowego rządu, a prezydent powołuje go lub odmawia powołania. W ciagu 14 dni od dnia przyjęcia dymisji poprzedniego rządu, nowa RM musi już istnieć. Jeśli do tego nie dojdzie, pierwszy etap kończy się niepowodzeniem i zaczyna się drugi. Jeśli RM powstanie, zostaje zaprzysiężona i jest w pełni zdolna do działania; tym samym zostaje rozwiązany poprzedni gabinet ("sprawujący obowiązki"). W ciągu 14 dni od powstania nowego rządu premier musi przedstawić Sejmowi program działania Rady Ministrów wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Premier przedstawia ów program w formie przemówienia (expose), potem następją pytania i dyskusja, kolejne wystapienie premiera i na samym końcu głosowanie nad wnioskiem o wotum zaufania. Jego przyjęcie wymaga bezwzględnej wiekszosci głosów za i oznacza poparcie rzeczywistej większości posłów. Domniemywa się, że rząd cieszy się tym poparciem, dopóty, dopóki nie zostanie ono wyraźnie cofnięte np. przez wyrażenie wotum nieufności lub przez odrzucenie kolejnego wniosku o wotum zaufania. Rząd wyłoniony w I etapie nosi nazwe rządu prezydencko-parlamentarnego, jako ze cieszy się poparciem głowy państwa i Sejmu.

2. Etap drugi. Plan B prowadzi do powstania rządu parlamentarnego, wybranego przez Sejm i cieszącego się tylko jego poparciem. W terminie 14 dni od zamkniecia I etapu Sejm wybiera prezesa RM (kandydata może zgłosić grupa 46 posłów) bezwzgledną większością głosu; następnie "premier elekt" przedstawia Sejmowi skład swojego rządu i Sejm głosuje powtórnie, przy czym może zaakceptować lub odrzucić tylko cały skład gabinetu (nie ma mozliwosci selektywnego głosowania na poszczególnych członków RM). Uchwałę o wyborze RM Marszałek Sejmu przekazuje Prezydentowi, który musi powowłać i odebrać przysięgę od tak wybranego gabinetu. Jeśli Sejm nie zdoła wybrać RM stsosowną większością i w stosownym terminie, wówczas II etap zostaje bezskutecznie zakończony i zaczyna sie etap III.

3. Trzeci etap. W terminie 14 dni od zakończenia etapu II prezydent powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków rządu, po czym odbiera od nich przysięgę. Następnie Sejm głosuje nad wnioskiem o przyznaniu rządowi wotum zaufania, przy czym w tym przypadku wystarczy zwykła wiekszośc głosów, aby wniosek ten przyjąć. Jeżeli nowy rząd nie uzyska wotum zaufania, premier zgłasza rez=ygnację, prezydent ja przyjmuje i powierza rządowi dalsze sprawowoanie obowiązków. Prezydent jest w takiej sytuacji obowiązany do rozwiązania ("skrócenia kadencji") Sejmu i zarządzenia nowyc wyborów.

KOMPETENCJE RM

- RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP

- RM kieruje administracją rządową w tym koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej

- RM wydaje rozporządzenia i zarządzenia oraz zapewnia wykonywanie ustaw

- RM posiada wyłączną inicjatywę ustawodawczą w zakresie projektu ustawy budżetowej

- RM uchwala projekt ustawy budżetowej oraz kieruje wykonaniem budżetu na spół z MF

- RM zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe

obsadzane personalnie i kontrolowane przez głowę państwa.

SKŁAD RM (prezes RM i ministrowie + w-ce prezesi i przewodniczący komitetów Skład RM ma charakter zamknięty!)

1. Prezes RM (art. 148)(obligatoryjnie) - jest samodzielnym jednoosobowym konstytucyjnym organem władzy wykonawczej desygnowanym i powoływanym przez Prezydenta RP . Prezes RM może być jednocześnie ministrem. W sferze jego kompetencji znajdują się:

• Kompetencje kreacyjne: a) ustalanie skłądu rządu i dokonywanie w nim zmian b) udzielanie kontrasygnaty dla aktów urzędowych prezydenta c) powoływanie/odwoływanie sekretarzy stanu, Szefa Kancelarii Prezesa RM, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów

• Kompetencje prawodawcze: a) wydawanie rozporządzeń b) wydawanie zarządzeń

• Kompetencje organizatorsko-kontrolne: a) reprezentowanie i kierowanie RM b) określenie wytycznych polityki RM c) kontrola i koordynacja pracy członków RM d) nadzór nad samorządem terytorialnym e) nadzór nad pracami terenowej administracji rządowej f) zwierzchnictwo nad pracownikami administracji rządowej oraz KSC

• Opowiedzialność: a) prezes RM ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za działania całego rządu (można go odwołać jedynie w drodze konstruktywnego votum nieufności) b) ponosi także odpowiedzialność konstytucyjną przed TS za naruszenie Konstytucji lub ustawy c) może złożyć rezygnację z urzędu co jest równoznaczne z podaniem się całego rzadu do dymisji

2. W-ce prezesi RM (fakultatywnie) - o ich powołaniu decyduje prezes i ministrowie w porozumieniu z większością sejmową

3. Minister (obligatoryjnie) - jest on jednoosobowym organem RM (stanowiącym jej niezbędny element personalny) sprawującym zwierzchnictwo w zakresie swojego resortu (wyjątek stanowią ministrowie bez teki) oraz realizującym powierzone mu zadania w określonej sferze. W ramach kryterium funkcji wyróżnia się: a) Ministrów resortowych (kierujących określonymi działami administracji rządowej) oraz b) Ministrów bez teki (nie posiadających własnych resortów a jedynie wypełniających zadania wyznaczone przez prezesa RM). W ramach działań ministrów wyróżnia się:

• Prawo do uczestnictwa w posiedzeniach rządu (przedstawianie własnego stanowiska oraz głosowanie)

• Obowiązek realizowania powierzonych im zadań, w tym polityki RM

4. Przewodniczący komitetów (fakultatywnie) - wchodzą w skład RM jeśli ustawa szczegółowa tak stanowi (obecnie mamy do czynienia z Komitetem Badań Naukowych oraz Komitetem Integracji Europejskiej)

Ministrowie resortowi. Kierują określonymi działami administracji rządowej (np. rolnictwem) przez co realizują powierzone im przez ustawy zadania a także politykę państwa ustalaną z kolei przez prezesa RM. Ministrom resortowym podległe są struktury jednostek terenowych i centralnych (ministerstwo i resortowe urzędy centralne) w sferze których są organami właściwymi w zakresie nadzorowania i kontroli ich działalności (np. wydawanie wytycznych i poleceń względem kierowników jednostek organizacyjnych) a także w zakresie decyzji personalnych (np. powoływanie i odwoływanie kierowników jednostek organizacyjnych). W sferze zewnętrznej do kompetencji MRs należy wydawanie rozporządzeń i zarządzeń (RM może je uchylić na wniosek prezesa RM)

Ministerstwo. Stanowi kolegialną strukturę urzędniczą powołaną do bezpośredniej realizacji zadań należących do właściwości danego ministra. Tworzy/ Znosi/ Przekształca je RM, w drodze rozporządzenia. W ramach ministerstwa można wyróżnić: a) strukturę kierowniczą (minister, sekretarz i podsekretarze stanu) b) strukturę pomocniczą (departamenty (realizują zadania merytoryczne), sekretariaty (obsługują ministra), wydziały (komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i sekretariatów) w ramach tej struktury działają urzędnicy.

Kancelaria prezesa RM. Stanowi kolegialną strukturę urzędniczą powołaną do obsługi RM, prezesa RM, wiceprezesów oraz innych ciał utworzonych w ramach RM. Na czele kancelarii prezesa RM stoi szef powoływany/odwoływany przez prezesa RM.

STRUKTURA RM

Posiedzenia:

Działalność rządu opiera się na niejawnych posiedzeniach zwoływanych przez prezesa RM który ustala także porządek dzienny tych posiedzeń oraz im przewodniczy. Posiedzenia odbywają się terminowo (zazwyczaj we wtorki) i w pełnym składzie, poruszane są na nich sprawy z zakresu działalności RM i poszczególnych ministrów. W posiedzeniach mogą brac udział osoby wezwane przez prezesa RM a także osoby posiadające stałe zaproszenie. Na posiedzeniach zapadają rozstrzygnięcia wdrodze uzgodnień (wyjątkowo w drodze głosowania). Inną formą rozstrzygnięcia danej sprawy jest droga obiegowa (czyli korespondencyjne uzgodnienie stanowisk bez konieczności rozpatrywania danej sprawy na posiedzeniu).

Ciała wewnetrzne i pomocnicze:

- komitety RM - sa to stałe organy pomocnicze i doradcze RM tworzone w drodze zarządzenia przez prezesa RM. Ich zadaniem jest przygotowanie i uzgadnianie rozstrzygnięć RM w zakresie zadań przewidzianych dla tych organów.

- rady opiniodawcze (opiniują sprawy będące przedmiotem posiedzeń)

- komisje kodyfikacyjne (tworzone w drodze zarządzenia do opracowania projektów kodyfikacji w określonych dziedzinach)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RM

Odpowiedzialność konstytucyjna:

(art. 156) Czlonkowie RM ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed TS za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. O pociągnięciu do podwiedzialność konstytucyjnej członka RM decyduje Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów, na wniosek Prezydenta RP lub grupy >115 posłów. Forma tej odpowiedzialności ma w praktyce charakter następczy bowiem szybsza i prostsza jest procedura udzielenia członkowi RM wotum nieufności, która również powoduje jego usunięcie ze składu RM.

Odpowiedzialność polityczna:

(art. 157) Czlonkowie RM ponosza solidarną bądź indywidualną odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za działanie rządu bądź swoje (w zakresie obejmującym ich kompetencje lub zadania powierzone przez prezesa RM).

- Formalną postacią zrealizowania odpowiedzialności solidarnej rządu przed Sejmem jest podjęcie uchwały o wotum nieufności (patrz wyżej), natomiast do kategorii pozaformalnych postaci zrealizowania tej odpowiedzialności jest np. możliwośc odrzucenia istotnego dla rządu projektu ustawy przez Sejm, odmowa udzielenia abslutorium budżetowego itp. Niemniej dopóki premier nie zgłosi dymisji rządu domniemywa się, że rząd cieszy się zaufaniem parlamentu.

- W przypadku odpowiedzialności indywidualnej również funkcjonuje możliwość podjęcia uchwały o wotum nieufności dla członka rządu a także możliwość zażądania przez prezesa RM złożenia dymisji od cżłonka RM.

SĄDY (ROZDZIAŁ 8) (ART. 175 - 187)

STRUKTURA SĄDÓW

1. Sądy Powszechne

1. Sądy Rejonowe (najniższy stopień)

• Tworzone dla 1 lub więcej gmin przez Ministra Sprawiedliwości po zaopiniowaniu przez KRS

• Są sądami I instancji obejmującymi swą właściwością sprawy karne i cywilne

• W ich obrębie mogą być tworzone jednostki organizacyjne ds. rodzinnych i ds. nieletnich

• W ich obrębie mogą być tworzone Sądy Grodzkie jako wydziały właściwe dla spraw wykroczeń

1. Sądy Okręgowe (wyższy stopień)

• Tworzone w zakresie województw choć obecnie jest ich 41

• Są sądami I instancji dla spraw o poważniejszym charakterze

• Są sądami II instancji dla spraw prowadzonych w I instancji przez Sądy Rejonowe

• Są sądami właściwymi w sprawach karnych cywilnych i penitencjarnych

• W ich obrębie mogą być tworzone jednostki organizacyjne ds. prarcy czy ubezpieczeń społecznych

1. Sądy Apelacyjne

• Tworzone dla kilku okręgów sądowych

• Są sądami II instancji dla spraw rozpatrywanych w I instancji przez Sądy Okręgowe

• Są sądami III instancji w sprawach cywilnych, rozpoznają kasację od orzeczeń II instancji SO

• W ich obrębie mogą być tworzone jednostki organizacyjne ds. karnych, cywilnych, pracy, US

1. ORGANY

• Prezes (w każdym) + organy samorządu sędziowskiego (kolegia i zgromadzenia ogólne) (w SO i SAp)

• Prezes kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, powołuje go MS po zaopiniowaniu przez ZO)

• ZO składa się ze wszystkich sędziów danego sądu - przedstawia KRS kandydatów na sędziów itp.

• Kolegium składa się z 4-10 sędziów wybieranych przez ZO - wyraża opinie w różnych sprawach

2. Sądy Szczególne

To sądy o właściwościach obejmujących określoną grupę spraw znajdującą się poza właściwościami sądów powszechnych. Obecnie występują 2 rodzaje takich sądów: sądy wojskowe i sądy administracyjne

1. Sądy Wojskowe

• To sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe o właściwościach dotyczących spraw karnych

• Sądy garnizonowe są sądmi I Instancji a WSO II instancji lub I (w przypadku spraw poważniejszych)

2. Sądy Administracyjne (NSA i WSA)

• Tworzone dla 1 lub więcej województw

• Sędziowie NSA i WSA powoływani są przez Prezydenta na wniosek KRS

• Są sądami właściwymi w sprawach kontroli działalności administracji publicznej

• Rozstrzygają sprawy skarg na decyzje administracyjne i inne postawienia wydane w postępowanie adm.

• Rozstrzygają spory kompetencyjne o właściwość między jednostkami samorządu terytorialnego

• Orzekają w sprawach skarg na atky prawa miejscowego stanowionego przez organy samorz. i terenowe…

3. NSA

• Prezes + ZO sędziów NSA + Kolegium NSA

• Prezes powoływany jest na 6 lat przez Prezydenta spośród 2 kandydatów od ZO sędziów NSA

• NSA dzieli się na 3 izby: finansową, gospodarczą i ogólnoadministracyjną

3. Sąd Najwyższy (Sąd Najwyższy to naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej)

Zadania:

• Pierwszy Prezes SN + ZO sędziów SN + Kolegium SN

• Prezes powoływany jest na 6 lat przez Prezydenta spośród 2 kandydatów od ZO sędziów SN

• Nadzoruje działalność innych sądów w zakresie orzekania,

• Jest sądem III instancji - rozpoznaje kasacje w sprawach cywilnych od orzeczeń II instancji od SAp

• Rozpoznaje kasacje w postępowaniu karnym (ale nie jako sąd III instancji, gdyż kasacja w tym postępowaniu jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym);

• Rozpoznaje rewizje nadzwyczajne od orzeczeń NSA, 

• Podejmuje uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce

• Rozpatruje wnioski o przedłużenie tymczasowego aresztowania.    

• SN dzieli się na 6 izb: Administracyjną, pracy, US, cywilną, karną i wojskową

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Skład:

• Pierwszy Prezes SN, MS, Prezes NSA i osoba powołana przez Prezydenta.

• 15 członków wybranych spośród sędziów SN (2), SA (2), SAp (2), SO (8) i SWoj (1),

• 4 posłów i 2 senatorów wybieranych przez izby na okres 4 lat

SĘDZIOWIE

• Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom

• Sędzia nie może należeć do partii politycznej ani prowadzić działalności publicznej

• Sędziowie są powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.

• Sędziowie są nieusuwalni.

• Złożenie urzędu, zawieszenie lub przeniesienie może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.

• Sędzia może być usunięty z urzędu wskutek choroby lub utraty sił.
  

Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY (ROZDZIAŁ 8) (ART. 187 - 197)

Pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego. Jest to samodzielny organ władzy sądowniczej, którego głównym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych (zwykle jest to kontrola zgodności norm ustawowych z normami konstytucyjnymi, ale nie tylko). Trybunał eliminuje z systemu prawa normy niezgodne z normami o wyższej mocy prawnej, przez co określa się go czasem jako negatywnego ustawodawcę. Trybunał konstytucyjny jest niezależny od władz oraz pozostaje poza strukturą sądową.

Cechy: (wspólne również sądom)

1. niezawisłość sędziowska

2. oparcie działalności na prawie (i tylko na nim - nie na koneksjach poltycznych)

3. rozstrzyganie spraw i sporów będących rezultatem stosowania i stanowienia prawa

4. oparcie funkcjonowania na sformalizowanych procedurach

5. brak działania z urzędu

Skład Trybunału Konstytucyjnego. W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie na jednorazową 9 letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu lub grupy co najmniej 50 posłów. Sędziowie wybierani są większością bezwzględną, przy kworum = ½ posłów.

Wymagania: (art. 194 ust. 1, art. 5. ust. 3 uTK)

Sędzią może zostać osoba wyróżniająca się wiedzą prawniczą (10 letni staż lub tytuł profesora lub doktora hab.) i nigdy nie karana za przestępstwo. Po wyborze następuje ślubowanie.

Właściwości: (art. 195 i 196, art. 6 i 7 uTK)

- sędziowie TK są niezawiśli w sprawowaniu swojego urzędu (Oznacza to, że w czasie procesu sędzia orzeka tylko na podstawie przepisów prawa i własnego sumienia oraz że nikt nie może w tym zakresie wiązać go żadnymi zaleceniami czy instrukcjami)

- sędziowie TK są nieusuwalni, chyba że zostaną skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przez sąd dyscypplinarn

- sędziowie TK nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego lub prowadzić działalności publicznej nie dającej gwarancji niezawisłości i niezależności.

- sędziowie TK posiadają immunitet (prawo do nietykalności) poprzez co nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego obradującego w pełnym składzie. większ. 2/3 głosów

- sędziowie TK powinni mieć zapewnione odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenie stosowne do zajmowanego stanowiska.

- Sędziowie TK odpowiadają dyscyplinarnie tylko przed TK

Utrata mandatu:

- może nastąpić wskutek zrzeczenia się, trwałej niezdolności do sprawowania stanowiska, skazania prawomocnym wyrokiem

- może nastąpić wskutek skończenia kadencji lub wskutek śmierci

Organy Trybunału Konstytucyjnego.

2. Zgromadzenie Ogólne - tworzą je sędziowie TK (+ ewentualni interesanci w postaci np. przew. komisji sejmowych). Zgromadzenie zwołuje Prezes co najmniej 1 raz w roku. Podejmuje uchwały w obecności co najmniej 10 sędziów Kompetencje: (art. 14 ust. 1 uTK)

1. Uchwalanie regulaminu Trybunału

2. Uchwalanie statutu Biura Trybunału

3. Uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału

4. Informowanie Sejmu i Senatu o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa TK

5. Wykonywanie innych czynności przewidzianych w ustawie lub regulaminie

3. Prezes Trybunału (obecnie prof. Marek Safjan) - reprezentuje TK na zewnątrz, zwołuje Zgromadzenie Ogólne. Powoływany jest przez prezydenta spośród 2 kandydatów (nie może obydwu odrzucić) których wybiera z kolei Zgr.Ogólne

4. W-ce Prezes Trybunału (obecnie prof.Andrzej Mączyński) - zastępuje prezesa w czasie jego nieobecnosci oraz wykonuje inne obowiązki wynikające z ustalonego przez prezesa podziału czynności. Jeśli prezes i w-ce prezes nie mogą pełnić swoich funkcji to zastępuje ich wówczas inny sędzia TK wyznaczony przez prezesa.

5. Biuro Trybunału - jest organem wewnętrznym TK podległym prezesowi. Zapewnia odpowiedni ewarunki pracy TK. Szefa Biura powołuje Zgromadzenie Ogólne na wniosek prezesa.

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego. (art.2 uTK) Do funkcji TK należy przede wszystkim orzekanie w sprawach:

1. Orzekanie zgodności norm zawartych w różnorodnych aktach normatywnych z normami z aktów o wyższej mocy prawnej

2. Orzekanie zgodności przepisów prawa stanowionych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, RUM i ustawami

3. Orzekanie skargi konstytucyjnej

4. Orzekanie w sporach kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

5. Orzekanie zgodności działalności lub/i celów partii politycznej z Konstytucją

6. Orzekanie co do przeszkody w sprawowaniu stanowiska przez Prezydenta (na wniosek Marszałka Sejmu)

AD 1 i 2) Kontrola Norm
(o charakterze następczym) Czyli badanie hierarchicznej zgodności aktów normatywnych (działanie „pionowe”) i ew. ich eliminacja. W tym wypadku TK posiada niejako monopol. Bowiem inne organy nie posiadają prawa do rozstrzygania o konstytucyjności ustaw (Sądy działają „poziomo”, czyli badanie relacji norm wcześniejszych-późniejszych, ogólnych-szczegółowych itp.) TK w to nie ingeruje. Kontrola dotyczy jedynie norm już ustanowionych, posiadających moc obowiązującą.

(o charakterze prewencyjnym) Kontrola może tu nastąpić tylko z inicjatywy prezydenta. Dotyczy to ustaw uchwalonych przez Izby i przedstawionych prezydentowi do podpisania. (orzeczenie TK ma wówczas charakter wiążący). Dotyczy to również umów międzynarodowych przestawionych prezydentowi do ratyfikacji (orzeczenie Tk ma tutaj pośrednio charakter wiążący)

(przedmiot kontroli) Przedmiotem kontroli TK są wszelkie normy prawne wydane przez centralne organy państwowe oraz umowy międzynarodowe. Ponadto kontrola może dotyczyć aktów, niezależnie od tego kiedy został wydany.

(podstawa kontroli) Konstytucja, Umowy Międzynarodowe, Ustawy (nie kontroluje się prawa pochodnego)
(charakter kontroli) Badana jest zgodność materialna (treściowa), proceduralna i kompetencyjna danej normy

(inicjatywa kontroli) Może przybrać formę pytań prawnych (przysługują sądom w toku rozstrzygania sprawy) lub wniosków (Legitymacja Ogólna - pozwala zakwestionować każdy akt (normę) ale tylko określonym organom - Prezydentowi, marszałkom, premierowi, prezesowi SN, prezesowi NSA, Ministrowi Sprawiedliwości, prezesowi NIK, RPO, 50 posłom, 30 senat

(Legitymacja Szczególna - pozwala zakwestionować akty będące w zakresie działania wnioskodawcy przysługuj - KRS, ogólnokrajowym związkom zawodowym, kościołom i związkom wyznaniowym)

AD 3) Skarga Konstytucyjna

Jest to szczególny środek prawny pozwalający jednostce ( i innym podmiotom praw i wolności konstytucyjnych) zwrócić się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych (o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżącego).

Istotne jest tu:

- incydentalny charakter skargi, do której ma prawo każdy podmiot w związku ze swoim prawem

- ograniczenie podstawy skargi do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze

- możliwość wniesienia skargi dopiero po wyczerpaniu wszelkich innych środków prawnych

- przyznanie prawa rozpoznawania skarg organom sądownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia są wiążące

- skarga konstytucyjna jest wolna od opłat sądowych ;)

- Skarga może być przeciwko normie (przepis kolidujący z konstytucją)

Kto może wystąpić ze Skargą:

- Każdy podmiot, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1). Dotyczy to zarówno obywateli, osób fizycznych jak i osób prawnych (partie polityczne, podmioty gospodarcze)

Podstawa Skargi:

- Podstawą skargi jest zarzut naruszenia konstytucyjnych i tylko konstytucyjnych praw i wolności danego podmiotu (wyjątek stanowi uzyskanie azylu lub statusu uchodźcy). Musi więc ona wyraźnie wskazywać jakiego prawa czy wolności konstytucyjnej dotyczy.

- Przedmiotem skargi musi być konkretny akt normatywny i tylko taki, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy

- Nie można zaskarżyć luki prawnej (bo na podstawie luki nie można wydać decyzji) bądź też aktu pozbawionego cech aktu normatywnego (każda regulacja, zawierająca normy prawne skierowane do generalnie określonego adresata)

Pozostałe warunki wniesienia skargi:

1. Naruszenie będące podstawą skargi może dokonać się w wyniku orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej - zawsze musi to być owoc postępowania w indywidualnej sprawie skarżącego.

2. Orzeczenie musi być ostateczne, a skarżący nie może móc uruchomić żadnego postępowania majacego na celu weryfikację tego orzeczenia. Skargi nie można też wnieść w trakcie takiego postępowania ani jeśli z przyczyn formalnych odpowiedni organ odmówił jego wszczęcia.

3. Skarży sie tylko norme prawną, a nie rozstrzygnięcie (to można zrobić u RPO). TK bada jej konstytucyjność. Jeśli prowadzi do naruszenia praw konstytucyjnych, znaczy to że konstytucyjną raczej nie jest. TK może ją uchylić i wtedy niedobre rozstrzygnięcie traci podstawę prawną. Taki to mechanizm :D.

4. Skargę można wnieść w terminie 3 miesięcy od wręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia. Skargę musi sporządzić adwokat lub radca prawny (tzw. przymus adwokacki).

AD 4) Spory kompetencyjne.

Mamy tu do czynienia ze sporami pozytywnymi (gdzie organy się kłócą, kto zrobi X) lub negatywnymi (gdy nikt nie chce zrobić X) między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Inicjatywę do wszczęcia postępowania w tej sprawie przysługuje prezydentowi, marszałkom Sejmu&Senatu, premierowi, pierwszemu prezesowi SN, przezesowi NSA, prezesowi NIK. Postępowanie toczy się przed pełnym skaldem TK. Kończy sie wydaniem postanowienia (nie orzeczenia!) i ogłoszeniem w MP.

AD 5) Orzekanie o konstytucyjności działań i celów partii politycznych
Partie polityczne winne być organizacjami dobrowolnymi, działajacymi na zasadzie równości i demokracji. Ich celem powinno być kształtowanie polituki państwa przy zastoswaniu metod demokratycznych. Nie mogą odwoływać się w swych programach do celów, metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu. Ich programy nie moga dopuszczać nienawiści rasowej ani narodowościowej czy stosowania przemocy (art. 11 i 13 Konstytucji). Konstytucja wprowadza też parę pomniejszych ograniczeń działalnia partii politycznej, a zadaniem TK jest zbadanie, czy cele i działania partii nie naruzają któregoś (ważne, że chodzi tylko o normy konstytucyjne, TK nic do tego, czy cele/działania partii naruszają ustawy, rozporządzenia etc.). Kontrola celów. Sprawę o zbadanie konstytucyjności celów (statutu) może wnieść do TK Sąd Okręgowy w Warszawie w trakcie rejestrowania partii, jeśli sam jest w tej kwestii niezdecydowany. TK bada treśc statutu, tak jak bada zwykle akty normatywne. Kontrola działalności. W tym przypadku brak szczegółowych uregulowań ustawowych. Przyjmuje się, że inicjatywę do wszczęcia postepowania przed TK mają tu te same podmioty, co w przypadku abstrakcyjnej kontroli norm. TK bada w tym przypadku działania partii (fakty, nie akty normatywne) stosując odpowioednio przepisy kpk i zlecając (jeśli TK zechce) zebranie dowodów prokuratorowi generalnemu. Postępowanie. O konstytucyjności działań/celów partii politycznych rozstrzyga TK w pełnym składzie. Orzeczenie o niekonstytucyjności rodzi obowiązek wykreślenia partii z Rejestru Partii Politycznych

TRYBUNAŁ STANU (ROZDZIAŁ 8) (ART. 198 - 201)

POZYCJA USTROJOWA

1. TS jest kolegialny, konstytucyjnym organem władzy sądowniczej

2. TS w swej działalności jest oparty na zasadzie niezależności i niezawisłości

3. TS realizuje zadania z zakresu odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych za naruszenia konstytucji i ustaw

4. TS powoływany jest przez Sejm na okres jego kadencji natomiast prezes TS jest powoływany przez Prezydenta

SKŁAD

- TS składa się z przew.,2 zast., i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona deputowanych na czas kadencji sejmu

- Część składu TS musi mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

- Przewodniczącym TS jest pierwszy prezes SN powoływany na to stanowisko przez Prezydenta

- Członkowie TS w sprawowaniu funkcji sędziego TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom

- Członkowie TS nie mogą być, bez uprzedniej zgody TS, pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności.

ZADANIA

- orzekanie o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania

- odpowiedzialność może być rezultatem podjęcia wadliwego prawnie działania lub wskutek zaniechania obowiązku

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Odpowiedzialność Przed Trybunałem Stanu ponoszą:

• Prezydent RP

• Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

• Prezes Narodowego Banku Polskiego,

• Prezes NIK,

• Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• Osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

• Odpowiedzialność ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określony w art. 107

Charakter odpowiedzialności:

- TS w stosunku do Prezydenta ma wyłączną i zupełną właściwość orzeczniczą - tj. zajmuje się on wszelkimi przestępstwami których dopuścił się prezydent i jest jedynym organem kompetentnym do ich rozpatrzenia na czas urzędowania Prezydenta

- TS w stosunku do RM ma częsciową i konkurencyjną właściwość orzeczniczą - tj. zajmuje się on wszelkimi przestępstwami członków RM ale popełnionych jedynie w związku z zajmowanym stanowiskiem i jest jedynym kompetentnym w tym zakresie organem o ile stwierdzi to Sejm

- TS w stosunku do posłów i senatorów ma właściwość orzeczniczą w zakresie naruszenia przez nich art. 107 Konstytucji

POSTĘPOWANIA PRZED TS

1. zgłoszenie wstępnego wniosku (przysługuje m.in. >140 członkom ZN w stosunku do Prezydenta)

2. postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (poinformowanie adresata o oskarżeniu, poinformowanie go o jego prawach oraz określenie zakresu i sposobu przeprowadzenia postepowania dowodowego z zast. KPK)

3. postawienie w stan oskarżenia (następuje w drodze uchwały albo ZN w przypadku prezia albo Sejmu w przypadku RM)

4. rozpoznanie sprawy przez TS w I instancji (TS orzeka w skłądzie 5 osobowym z zast. KPK rozprawa jest zazwyczaj jawna)

5. rozpoznanie sprawy przez TS w II instancji (TS orzeka w skłądzie 7 osobowym z zast. KPK rozprawa jest zazwyczaj jawna)

KARY

1. utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na okres 2-10 lat

2. zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych na okres 2-10 lat

3. utrata wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń oraz zdolności ich uzyskiwania na okres 2-10 lat

ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ (NIK) (ROZDZIAŁ 9) (ART. 202 - 207)

POZYCJA USTROJOWA

1. NIK jest naczelnym, kolegialnym organem kontroli państowej powiązanym bezpośrednio z parlamentem

2. NIK znajduje się poza strukturą trójpodziału władzy choć jest powiązany z tymi władzami

ZAKRES DZIAŁALNOŚCI

- NIK kontroluje obligatoryjnie na podstawie kryterium legalności, celowości, rzetelności i gospodarności działalność organów administracji rządowej, NBP oraz państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

- NIK kontroluje fakultatywnie na podstawie kryterium legalności, celowości, rzetelności i gospodarności, NIK może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych. W odniesieniu do powyższych podmiotów NIK w szczególności bada wykonanie budżetu państwa, a także wykonywanie ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej oraz administracyjno-organizacyjnej.

SKŁAD (Kolegium NIK)

1. Prezes

• jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat na wniosek Marszałka Sejmu lub >35 posłów

• nie może zajmować innego stanowiska (z wyjątkiem stanowiska prof. uczelni wyższej) ani też przynależeć do partii politycznej, związków zawodowych i prowadzić działalności publicznej godzącej w urząd

• nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nie można go więc odwołać - chyba, że zrzecze się urzędu lub umrze)

• Wiceprezesi (powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek prezesa NIK)

• Dyrektor generalny NIK (powoływany tak jak wiceprezesi)

• 14 członków (7 prawników lub ekonomistów i 7 wyższych rangą pracownikó NIK) (powoływani tak jak wiceprezesi)

POWIĄZANIE Z SEJMEM

NIK corocznie przedkłada Sejmowi:

1. Analizę wykonywania budżetu i założeń polityki pieniężnej państwa.

2. Opinię o przedmiocie absolutorium dla RM.

3. Informacje o wynikach przeprowadzanych kontroli.

PRZEPROWADZENIE KONTROLI

NIK przeprowadza kontrolę na zlecenie Sejmu, na wniosek Prezydenta albo Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy na podstawie okresowych planów pracy. NIK ma prawo wglądu do pomieszczeń i obiektów kontrolowanych a także dostęp do wszelkich dokumentów. Wyniki kontroli NIK ujmuje w formie protokołu kontroli natomiast jednostce kontrolowanej przedkłada protokół pokontrolny zawierający wszelkie zastrzeżenia i wnioski.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (ROZDZIAŁ 9) (ART. 208 - 212)

POZYCJA USTROJOWA

1. RPO jest samodzielnym, jednoosobowym, konstytucyjnym organem ochrony prawnej

2. RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy >35 posłów

3. RPO ponosi odpowiedzialność przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie

ZAKRES I FORMY DZIAŁANIA

Zakres:

- stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych

- wpływa na poprawę stanu przestrzegania prawa w państwie

- kompetencje RPO obejmują wszelkie działania i zaniechania organów tam gdzie dotyczą naruszenia praw i wolności

- RPO w zakresie jego działań pomagają jego zastępcy oraz biuro RPO

Wniosek:

- z wnioskiem do RPO może wystąpić każdy obywatel polski, cudzoziemiec który znajduje się pod władzą RP, oraz inne podmioty mogące być podmiotem praw i obowiązków.

- Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Formy:

1. wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych - albo z własnej inicjatywy albo na wyraźny wniosek

• Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może: a) podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy b) może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania albo c) przekazać sprawę innemu właściwemu organowi albo d) sprawy nie podjąć.

• W przypadku podjęcia sprawy RPO może a) prowadzić ją samodzielnie b) skierować ją do właściwych organów

• W przypadku podjęcia prowadzenia sprawy RPO ma a) prawo badania sprawy na miejscu b) prawo żądania składania wyjaśnień c) prawo zlecania sporządzania ekspertyz i opinii d) prawo żądania informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, prokuraturę oraz inne organy ścigania

2. wystąpienia i interwencje w kwestiach o ogólnym charakterze

• przedstawianie organom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skuteczniejszej ochrony praw i wolności

• wniosek do konkretnych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawcze w sprawach dotyczących praw i wolności

• wniosek do TK o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją, RUM lub ustawami

• wniosek do SN o podjęcie uchwały mającej na celu wyjasnienie przepisów budzących wątpliwości

SPOSÓB WYBORU

• RPO może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.

• RPO powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów

• RPO powoływany jest na 5 letnią kadencję (ponownie może być wybrany tylko raz)

KRRiTV (ROZDZIAŁ 9) (ART. 213 - 215 + regulacja ustawowa)

POJĘCIE KRRiT

To kolegialny organ państwa (powołany ustawą z 1992r. o radiofonii i telewizji), właściwy w sprawach radiofonii i telewizji. KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiu i telewizji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji.

SKŁAD KRRiT

W skład KRRiT wchodzi 5 członków: 2 Sejm, 1 Senat, 2 Prezydent, wybieranych na 6 lat spośród grona osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu. Nie mogą oni należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością funkcji. Na czele KRRiT stoi Przewodniczący którego wybiera Rada.

ZADANIA

- KRRiT wydaje rozporządzenia i uchwały (w sprawach indywidualnych)

- KRRiT projektuje kierunki polityki państwa w zakresie radiofonii i telewizji (w porozumieniu z Prezesem RM)

- KRRiT sprawuje kontrolę nad działalnością nadawców

- KRRiT udziela koncesji na nadawanie programów radiowych i telewizyjnych

- KRRiT określa wysokość opłat abonamentowych, koncesyjnych i rejestracyjnych

- KRRiT realizuje pozostałe zadania określone w art.6 Ustawy o radiofonii i Telewizji

FINANSE PUBLICZNE (ROZDZIAŁ 10) (ART. 216 - 227)

POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Finanse publiczne to ogół publicznych zasobów pieniężnych, których dysponentem są instytucji publiczno-prawne (państwo, samorządy oraz inne państwowe osoby prawne). Kompetencje do prowadzenia finansów publicznych należą w znacznym stopniu do RM (projektowanie budżetu państwa, kontrola jego wykonania) która w drodze ustawy budżetowej określa zasady polutyki państwa w zakresie finansów publicznych (może nałożyć podatki i inne daniny publiczne, określa wysokość stawek podatkowych, reguluje sposób gromadzenia i wydatkowania środków publicznych na cele publiczne itp.) Jednakże w celu zrównoważenia, czy też ograniczenia wyłączności rządu w zakresie finansów publicznych w Polskim konstytucjonalizmie występuje instytucja NBP.

USTAWA BUDŻETOWA

To akt normatywny uchwalany przez Sejm na wniosek i na podstawie projektu przedkłądanego przez RM. Cechuje ją ograniczoność podmiotowa, przedmiotowa (finanse państwa), czasowa (1 rok), a także występowanie załączników (w postaci tabel i specyfikacji dysponowania środkami finansowymi przez organy państwa). Istnieje zakaz obładowywania ustawy budżetowej (czyli zawierania w niej przepisów wykraczających poza jej materie a także przepisów zmeiniających przepisy innych ustaw)

NBP

Jest centralnym bankiem państwa, którego właściwość rozciąga się w sferze emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Podtawowym celem NBP jest kontrola podaży pieniądza na rynku i wspieranie polityki gospodarczej rządu.

Organy:

- Prezes - powoływany jest przez Sejm na 6 lat na wniosek Prezydenta RP. Prezese nie może należeć do partii politycznej(…)

- Rada Polityki Pieniężnej - Prezes +osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów (6 lat) wybrane przez Izby i prezydenta. Rada ustala założenia polityki pieniężnej a także w ciągu 5 miesięcy od konca roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.

- Zarząd NBP

STANY NADZWYCZAJNE (ROZDZIAŁ 11) (ART. 228- 234)

POJĘCIE STANU NADZWYCZAJNEGO

Stan nadzwyczajny to sytuacja szczególnego zagrożenia w państwie, której rozwiązanie wymaga podjęcia szczególnych środków, w tym na gruncie wewnątrzpaństowym, a więc:

1. koncentracji władzy w rękach egzekutywy (głowy państwa i rządu)

2. ograniczenia praw i wolności obywateli

3. zmian w systemie stanowienia prawa

4. zmian w strukturze funkcjonowania organów państwa

ZASADY STANÓW NADZWYCZAJNYCH (art. 228)

• Wyjątkowość (subsydiarności) - oznaca, że stan nadzywczajny może być wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko wtedy, gdy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.

• Legalność - oznacza, wymóg podstawy ustawowej do wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w drodze rozporządzenia podawanego ponadto do wiadomości publicznej.

• Proporcjonalność - oznacza proporcjonalność wprowadzanych ograniczeń w stosunku do zagrożenia + art. 31 ust.3

• Celowość - oznacza koneiczność wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w celu jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

• Ochrona podstaw systemu prawnego (zakaz dokonywania w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, zmian w podstawowych materiach prawnych - Konstytucji, ustawach itp.)

• Ochrona organów przedstawicielskich (zakaz dokonywania w czasie trwania stanu nadzwyczajnego i 90 po jego zakończeniu, m.in skrócenia kadencji Sejmu, zarządzania referendum ogólnokrajowego itp.)

STAN WOJENNY (art. 229)

To stan o charakterze obronnym wprowadzany przez Prezydenta RP w drodze rozporządzenia i na wniosek RM, w sytuacji szczególnego zagrożenia dla istnienia państwa uwarunkowanego: a) zewnętrznym zagrożeniem (np. ze strony terrorystów, czu też groźbą użycia broni chemicznej, nuklearnej) b) czynną napaścią na terytorium RP c) umową międzynarodową zobowiązująca do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan ten wprowadzany jest na czas nieoznaczony na całym terytorium lub na jego części. Bezpośrednie i zewnętrzne zagrożenie dla bytu państwa powoduje zarządzenie przez Prezydenta RP powszechnej/częściowej mobilizacji/użycia sił zbrojnych.

- W czasie trwania stanu wojennego nadal funkcjone parlament i organy władzy sądowniczej.

- W czasie trwania stanu wojennego nie mogą zostać ograniczone prawa i wolności wyszczególnione w art. 233 ust. 1

- W czasie trwania stanu wojennego mogą zostać wprowadzone regulacje odnośnie (np. wymogu noszenia dowodu tożsamosci, zawieszenia zajęć dydaktycznych (z wyjątkiem szkół duchowych i seminariów), zawieszenia działalności podmiotów których aktywność w czasie trwania stanu wojennego mogłaby utrudniać realizację działań obronnych)

STAN WYJĄTKOWY (art. 230)

To stan o charakterze obronnym wprowadzany przez Prezydenta RP w drodze rozporządzenia i na wniosek RM na okres do 90 dni, w sytuacji szczególnego zagrożenia wewnątrzpaństwowego uwarunkowanego: a) zagrożeniem dla ustroju państwa b) zagrożeniem bezpieczeństwa obywateli c) zagrożeniem zakłocenia porządku publicznego. Stan ten wprowadzany jest na okres do 90 dni na całym terytorium lub na jego części, z możliwością jednorazowego przedłużenia jego trwania do 60 dni ale tylko za zgodą Sejmu.

- W czasie trwania stanu wyjątkowego nadal funkcjone parlament i organy władzy sądowniczej.

- W czasie trwania stanu wyjątkowego nie mogą zostać ograniczone prawa i wolności wyszczególnione w art. 233 ust. 1

- W czasie trwania stanu wyjątkowego mogą zostać wprowadzone regulacje odnośnie (np. wymogu noszenia dowodu tożsamości, odosobnienia osób >18 roku zycia co do których zachodzi podejrzenie działalności przeciwko wewnętrznemu ustrojowi i proządkowi w państwie)

STAN KLESKI ŻYWIOŁOWEJ (art. 232)

To stan o charakterze obronnym wprowadzany przez RM w drodze rozporządzenia na okres do 30 dni, w sytuacji szczególnego zagrożenia wewnątrzpaństwowego uwarunkowanego: a) katastrofa naturalną (np. powódź - 1997) b) awarią jednostek technicznych których dysfunkcjonalność zagraża życiu lub zdrowiu (np. wybuch w Czaernobylu) c) działaniem terrorystycznym zmierzającym do wywołania klęski naturalnej (np. zniszczenie tamy) lub awarii jednostek.

Kierownictwo w zakresie działań zmierzających do zapobieżenia/usunięcia skutków klęski zywiołowej o charakterze lokalnym sprawują organy administracji lokalnej (wójt, wojewoda, prezydent miasta). W przypadku teytorialnego zasięgu klęski żywiołowej takie kierownictwo sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych lub minister przez niego wyznaczony.

- W czasie trwania stanu kleski żywiołowej nadal funkcjone parlament i organy władzy sądowniczej.

- W czasie trwania stanu kleski żywiołowej mogą zostać ograniczone prawa i wolności wyszczególnione w art. 233 ust. 3 (np. wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania itp.)

ZAGADNIENIA DODATKOWE

ZMIANA KONSTYTUCJI (ROZDZIAŁ 12) (ART. 235)

Projekt zmiany konstytucji może złożyć prezydent, Senat lub grupa >1/5 posłów. Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm 2/3 głosów przy kworum ½ i Senat bezwzględna większością głosów przy kworum ½ . W przypadku gdy zmiana konstytucji obejmuje zmiany w rozdziałach I,II lub XII podmioty mogą zarządać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Referendum zarządza Marszałek Sejmu w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku.Zmiany przechodzą jeśli „za” opowiedziała się większość głosujących. NastepnieMarszałek przedstawia ustawę do podpisu Prezydentowi RP któ®y podpisuje ją w ciągu 21 dni i zarządze jej ogłoszenie w Dz. U.

PREAMBUŁA

Preambuła, zwana też arengą, stanowi uroczysty wstęp poprzedzający właściwą część aktu normatywnego. Wyjaśnia główne motywy, zasady i cele aktu, a także zwykle odwołuje się do wartości, idei, tradycji, które akt ma wyrażać, chronić, rozwijać. Preambuła określa wartości priorytetowe dla polskiego społeczeństwa, które wprowadzone w życie decydują o harmonijnym funkcjonowaniu państwa. Wartości te, wśród których wymieniono poszanowanie wolności i sprawiedliwości, dialog społeczny, rzetelność i sprawność działania instytucji publicznych, poszanowanie i umacnianie praw obywatelskich i ich wspólnot, leżą u podstaw wszystkich spisanych w Konstytucji praw. Preambuła odwołuje się także do chrześcijańskiego dziedzictwa narodu, jednocześnie jednak kwestię przekonań religijnych pozostawia prywatną sprawą każdego obywatela, podkreślając, iż zarówno wierzący w Boga, jak i nie podzialający tej wiary są wobec państwa równouprawnieni. W ten sposób wstęp wyraża konstytucyjną tożsamość państwa. Ponadto wyraźnie wskazuje na rolę konstytucji jako najwyższego aktu państwa.

Wstęp nie ma charakteru normatywnego co stanowi wyjątek od zasady normatywności konstytucji, która wymaga, by wszystkie zawarte w niej postanowienia miały charakter normatywny (czyli mogły służyć jako fundament kształtowania norm prawnych). Jednakże preambule można przypisać charakter pomocniczy przy dokonywaniu wykładni pozostałych postanowień konstytucji bowiem trwałość i znaczenie tych przepisów zasadza się na ich tradycji konstytucyjnej, a także na ich doktrynalnej akceptacji i ochronie w orzecznictwie organów wymiaru sprawiedliwości.

SAMORZĄD TERYTORIALNY (ROZDZIAŁ 7) (ART. 163 - 172)

Samorząd terytorialny jest formą organizacji społeczności lokalnych powołaną do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców w zakresie nie zastrzeżonym przez Konstytucję lub ustawy dla innych organów władz publicznych. Istotą samorządu terytorialnego jest powierzenie jego jednostkom zarządzania określonymi sprawami we własnym imieniu i na własny rachunek (np. samodzielność budżetowo-finansowa, odrębna struktura organizacyjna). Aktualny podział terytorialny Polski ma charakter trójstopniowy i obejmuje szczebel gminny, powiatowy i wojewódzki.

• Województwo - tworzone jest w drodze ustawy. Ustrój województwa ma charakter dualistyczny (z jednsej strony jako jednostka samorzadu terytorialnego wykonuje określone zadania względem wspólnot lokalnych za pomocą organów samorządowych (np. sejmik, marszałek) (z drugiej strony jako jednostka administracji rządowej realizuje przewidziane ustawowo dla organów rzadowych zadania. Przedstawicielem RM w województwie jest Wojewoda który realizuje zadania administracji rządowej poprzez aparat rzędniczy. W ramach województwa działają ponadto sejmiki województwa, a także organy wykonawcze (marszałek i zarząd).

• Powiat - składa się z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski) bądź też obejmuje obszar miasta na prawach powiatu (powiat grodzki) (wymóg >100 tys. mieszkańców) Powiat jest jednostką wyłącznie o charakterze samorządowym co powoduje, że nie istnieją w nim organy rządowej administracji ogólnej. W ramach powiatu działa rada powiatu, a także organy wykonawcze (starosta i zarząd).

• Gmina - to jednostka najniższego szczebla terytorialnego. Ma czysto samorzadowy charakter (tak jak powiat). Jej organami są: rada gminy, a także organy wykonawcze (wójt lub burmistrz lub prezydent miasta)

Organami stanowiącym i kontrolnymi samorządu terytorialnego są rady (gminy, miasta, powiatu oraz sejmik województwa). Rady podejmują podstawowe decyzje dotyczące ich terenu. Rady ustanawiają akty prawa miejscowego, uchwalają budżet, rozpatrują sprawozdania z jego wykonania, określają wysokość podatków i opłat lokalnych (z upoważnienia ustawy), podejmują uchwały dotyczące spraw majątkowych. Rady powołują i odwołują odpowiednio: w gminie - wójta, burmistrza oraz zarząd gminy, w powiecie - starostę wraz z zarządem powiatu, w województwie - marszałka województwa (od 2002 przeprowadza się bezpośrednie wybory na prezydenta miast powyżej 100 tysięcy). Członkowie rad wybierani są w wyborach powszechnych, równych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.

AUTONOMICZNE KOMPETENCJE SEJMU

Do autonomicznych kompetencji Sejmu należy zaliczyć sferę aktywności należącą do Sejmu wykraczającą poza zakres jego funkcji, opartą na wyraźnej podstawie prawnej i mającą istotne znaczenie dla funkcjonowania państwa. Są to więc:

1. Zarządzanie referendum - czyli prawo do zarządzania referendum ogólnokrajowego (art. 125), referendum w sprawie przekazania kompetencji organu państwowego, organowi lub organizacji międyznarodowej (art. 90), a także referendum konstytucyjnego (te zarządza Marszałek Sejmu) (art. 235). Celem referendum zarządzanego przez Sejm jest rozstrzygnięcie istotnej sprawy wagi państwowej (a wprzypadku niedostatecznej frekwencji - efekt konsultacyjny).

2. Uchwalanie i stosowanie regulaminu Sejmu - czyli wewnętrznej uchwały Sejmu dotyczącej wewnętrznej organizacji izby, określenia porządku prac a także trybu powoływania i działalności jego organów. Regulamin Sejmu ma charakter wewnętrznie obowiązujący toteż nie można w nim zawierać postanowień powszechnie obowiązujących.

3. Decydowanie w sprawach stanów nadzwyczajnych - czyli uprawnienia Sejmu do decydowania o stanie wojny lub zawarciu pokoju. Stan wojny może wyjątkowo wprowadzić Prezydent Rp ale tylko wtedy, gdy Sejm nie może zebrac się na posiedzenie. Ponadto uprawnieniem Sejmu jest zatwierdzanie stanu wojennego lub stanu wyjątkowego wprowadzanego w drodze rozporządzenia przez Prezydenta RP na wniosek RM, a także zatwierdzanie przedłużenia stanu wyjątkowego po upływie czasu na jaki został wprowadzony. Z kolei w przypadku stanu klęski żywiołowej uprawnienie Sejmu sprowadza się do akceptacji jego przedlużenia po upływie czasu na który został wydany. W tej sferze wyraźne zaznacza się zasada trójpodziału władzy gdzie o stanach nadzwyczajnych decyduje organ władzy wykonawczej, natomiast rola organu władzy ustawodawczej sprowadza się do jego kontroli, tak by uprawnienie to nie było nadużywane.

4. Prawo skrócenia kadencji - czyli prawo do złożenia wniosku o samorozwiązanie Sejmu wskutek np. braku stabilnej większości w Sejmie, kryzysu politycznego itp. Wnisoek taki przechodzi większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.

5. Decydowanie w kwestiach deputowanych - czyli możliwośc uchylenia immunitetu posła lub senatora w związku z popełnionym przez niego przestępstwem, a także możliwośc pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej deputowanych, w związku z naruszeniem przez nich Konstytucji lub ustaw, lub do odpowiedzialności politycznej członków rządu.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE W KONSTYTUCJI RP

POJECIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Prawo międzynarodowe stanowi ogół zbiorczych regulacji dotyczących stosunków międzypaństwowych, będących rezultatem porozumienia przedstawicieli poszczególnych państw. Cechą charakterystyczną prawa międzynarodowego jest sposób jego tworzenia - nie wynika ono z woli jednego podmiotu, lecz jest wyrazem współpracy międzynarodowej dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego.

ROLA KONSTYTUCJI

Stosunek konstytucji do prawa międzynarodowego jest częścią szerszego zakresu wzajemnych powiązań pomiędzy prawem międzynarodowym a prawem krajowym. Konstytucja jako akt o najwyższej mocy prawnej w naszym porządku prawnym, zawiera podstawowe zasady ustroju państwa. W tym aspekcie zawiera również regulacji dotyczące prawa międzynarodowego, a dokładniej rzecz ujmując określa stosunek państwa do prawa międzynarodowego, a z właszacza do zasad jego obowiązywania i funkcjonowania w wewnętrznym porządku prawnym.

RECEPCJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO NA GRUNT WEWNĄTRZPAŃSTWOWY

Konstytucja jako akt wywodzący się z międzynarodowej kultury umysłowej, politycznej i prawnej szczególnie często sięga do międzynarodowych rozwiązań. Jest to wymóg czasu bowiem, jako najważniejszy akt prawny w pańśtwie winna odzwierciedlać najaktualniejsze potrzeby społeczeństwa. Żyjemy w czasach w których dąży się do unifikacji państwowości czego najlepszym przykładem sa organizaje międzynarodowe stanowiące byt o charakterze ponadpaństwowym (Unia Europejska, ONZ i inne). W wyniku działań tych organizacji powstaje prawo europejskie będące rezultatem szerokiego konsensusu międzypaństwowego i mające charakter wiążący dla państw członkowskich. Stąd już niedaleka droga do zrealizowania idei „rządu światowego” i „konstytucji świata” jako naczelnych instytucji regulujących najważniejsze sfery życia. Wyraz aprobacji, przychylności względem wspólnot międzynarodowych i prawa międzynarodowego daje choćby (art. 9) konstytucji stwierdzając, że Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego, a także (art.90) stwierdzający o mozliwości przekazania kompetencji organu państwowego organowi lub organizacji międzynarodowej (np. z zakresu wymiaru sprawiedliwości). Unormowania te, a także obecność Polski na arenie międzynarodowej (np. obecność w UE) stanowią o tym, że Polska bierze aktywny udział wprocesie globalizacji i integracji współczesnego świata.

FORMY RECEPCJI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Podstawową formą prawnej recepcji rozwiązań międzynarodowych na grunt państwowy jest umowa międzynarodowa. Stanowi ona pisany, powszechnie obowiązujący akt normatywny ustanowiony między państwami stronami i regulujący określoną sferę stosunków. Umowy mogą mieć charakter dwustronny lub wielostronny. Mogą dotyczyć pojedynczej sfery stosunków ale mogą też dotyczyć całego zakresu rozmaitych powiązań. Tak ustanowione umowy międzynarodowe stanowią część porządku prawnego danego państwa, czemu daje wyraz (art.87) a znaczenie takich aktów rozwija (art. 91 ust. 2) syytuując ratyfikowane na podstawie ustawy akceptującej umowy międzynarodowe o przedmiocie regulacji dotyczącym (art. 89) jako aktów o mocy prawnej ponadustawowej. Zgodność takich umów z Konstytucją bada Trybunał Konstytucyjny.

KONTEKST PRAW I WOLNOŚCI

Szczególnie silny wpływ wywiera prawo międzynarodowe na sferę praw i wolności człowieka i obywatela. Prawa i wolności te stanowią dorobek światowej cywilizaji i kultury i są obecnie fundamentalnym elementem każdego państwa. Za zaczątki powszechnych zbiorów praw i wolności uznaje się Deklaracje (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - Francja 1789, a bardziej współcześnie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - ONZ 1948). Wypracowane w ten sposób regulacji zostały zaakceptowane jako obowiązujące już przez wiele pańsstw co akcentuje ich ponadpaństwowy i międzynarodowy charakter. Ochrone tych praw gwarantują już nie tylko organy wewnatrzpaństwowe (RPO, TK) ale specjalnie do tego utworzone organy międzynarodowe (Trybunał w Hadze, Europejski Tryunał Praw Człowieka w Strasburgu).

PODSUMOWANIA

W obecnych czasach prawo międzynarodowe stanowi fundamentalną dziedzinę funkcjonowania świata. Jest ono wiodącym czynnikiem unifikującym na coraz to nowych płaszczyznach działalność państw. O ile na chwilę obecną nie można mówić jeszcze o pełnej integracji (choćby ze względu na różnorodność narodową, kulturową, językow) to patrząc wstecz i analizując metamorfozę prawa międzynarodowego na przestrzeni lat, dekad, można zauważyć, że proces jego internacjonalizacji staje się faktem i że w najbliższej przyszłości można będzie oczekiwać coraz to silniej zaznaczających się procesów unifikacji a w rezultacie wykrystalizowania się jednolitej struktury spajającej państwa na gruncie nie tylko prawnym ale i społecznym.

---