Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
Temat KZ2 - Seminarium
Naturalne odnawianie gatunków drzew leśnych: podstawy biologiczne, ekologiczne oraz metody odnawiania.
Gatunek: Klon zwyczajny (Acer platanoides)
Sporządził:
Andrzej Zabielski
I Rok NSDS LW grupa VI
Warszawa, 2010
Właściwości biologiczne:
Wzrost: wiek, dojrzałość generatywna.
Klon zwyczajny uważany jest za gatunek szybkorosnący. Najszybszy wzrost stwierdzono w wieku do 40 roku życia. W wieku 100 lat wzrost z reguły ustaje. Dożywa do 200-250 lat. Najstarszy okaz klonu zwyczajnego w Polsce liczy około 320 lat.
Acer platanoides jest drzewem mniejszym od jaworu, gdyż jego wysokość dochodzić może do 35 m, jednak większość okazów nie przekracza 30 m, a pierśnica dochodzi do 1m.
Kwiaty: sposób zapylania, warunki pogodowe mające wpływ na urodzaj nasion.
Kwiatostany męskie i żeńskie znajdują się na jednym osobniku (roślinna jednopienna) i często w tym samym kwiatostanie.
Kwiaty klonu zwyczajnego są 5-krotne, barwy zielonkawożółtej i o średnicy ok. 1 cm. Działki i płatki kwiatu są do siebie podobne. Słupek jest otoczony jest krążkiem miodnikowym, a z jego podstawy wyrasta 8 pręcików. Kwiaty rozdzielnopłciowe, zebrane są w uniesionych do góry baldachogronach.
Klon zwyczajny kwitnie (najwcześniej z rodzimych klonów) zwykle pod koniec kwietnia. Kwitnienie zaczyna się zwykle krótko przed rozwojem liści lub w jego początkowej fazie. Kwitnienie jest stopniowe, zarówno kwiatostanów i całego drzewa. Rozpoczyna się od kwiatów/kwiatostanów szczytowych. Proces ten znacznie wydłuża proces kwitnienia, który zależnie od warunków atmosferycznych może trwać nawet 3 tygodnie.
Klon zwyczajny, jak większość klonów, jest owadopylny. Klon zwyczajny posiada najbardziej lepki pyłek z naszych klonów, charakteryzujący się dosyć dobrą żywotnością.
Owocowanie: częstość obradzania, pora dojrzewania, przystosowania do transportu.
Klon może owocować co roku, w praktyce lata nasienne powtarzają się co 3-4 lata. Kwitnie pod koniec kwietnia lub na początku maja, nieco później (około 10 dni) od brzozy brodawkowatej. Owocem jest orzeszek w formie skrzydlaka długości ok. 4-5 cm. Orzeszek jest płaski, a skrzydełka skórzaste, ustawione pod kątem rozwartym w rozłupni. Orzeszki dojrzewają jesienią po czym opadają razem z liśćmi. Nasiona zimują, a na wiosnę rozpoczynają się wschody. Transport nasion na znaczne odległości jest możliwy dzięki skrzydlakom. Jest stosunkowo łatwym gatunkiem w produkcji szkółkarskiej. Najlepsze efekty daje wysiew „na zielono” gdyż nie wymaga stratyfikacji nasion.
Liście: cienistość korony, tempo rozkładu liści.
Liście klonu zwyczajnego są największe w całym rodzaju. Blaszki osiągają długość nawet 20 cm i szerokość nawet 21 cm. Największe liście znajdują się w nasadowych i środkowych częściach pędów, a najmniejsze na szczycie. Liście są delikatniejsze niż u jaworu, najczęściej 7-klapowe, o ostrych szczytach klap i nielicznych ząbkach. Blaszki są nieowłosione, z wierzchu ciemnozielone, spodem jaśniejsze z kępkami jasnych włosków w kątach nerwów.
Opad liści u klona zwyczajnego jest dosyć duży i stosunkowo długo się rozkłada.
Wymagania ekologiczne:
Wymagania mikroklimatyczne:
- termiczne: ciepłolubność, znoszenie przymrozków.
Klon zwyczajny należy do drzew o umiarkowanych wymaganiach cieplnych. Na nizinach klon zwyczajny rośnie bez większych problemów. Do wysokości 800 m n.p.m. jest gatunkiem dosyć pospolitym. W wyższych partiach gór wybiera stanowiska na stokach eksponowanych na wschód i południe oraz na wypukłych formach rzeźby terenu i stokach. Dość dobrze znosi niskie temperatury, chociaż przy dużych mrozach może powstawać listwa mrozowa. Ze względu na szybszy rozwój liści i pędów klon zwyczajny jest najbardziej narażony na przymrozki późne. Z tych powodów częściej spotykany jest w pd-zach regionach kraju i stosunkowo rzadszy na wschodzie.
- świetlne: przy powstawaniu i rozwoju samosiewów.
Klon zwyczajny zaliczany jest do drzew umiarkowanie cienioznośnych. Dzięki dobremu wykorzystaniu ograniczonej ilości światła, docierającego do dna lasu, klon dobrze odnawia się pod osłoną drzewostanu. Klon dobrze wykorzystuje warunki świetlne na nowopowstałych stykach las-pole, szybko zajmując strefę ekotonową.
- wilgotnościowe: wymagany poziom opadów i wilgotności powietrza w sezonie wegetacyjnym i w okresie spoczynku, zdolność znoszenia dłuższych okresów suszy i zalewów.
Klon zwyczajny ma umiarkowane wymagania wilgotnościowe. Preferuje gleby świeże. Gatunek ten może dość dobrze rosnąć na glebach przesychających latem i znosi okresy suszy. Jest on mniej wrażliwy na zalewy niż jawor.
Wymagania glebowe:
- wilgotnościowe - wymaga siedlisk świeżych i umiarkowanie wilgotnych dość dobrze znosząc okresowe wahania wody gruntowej w zakresie g4-g5 lecz może występować również na krótkookresowo zalewanych siedliskach Lł. Preferuje raczej stanowiska o podsiąkowym typie gospodarki wodnej niż cięższe utwory z wodą opadową i oglejeniem gleby.
- glebowe - preferuje gleby zasobne ale niezbyt ciężkie wytworzone z glin lekkich odgórnie spiaszczonych, piasków naglinowych, pisków gliniastych stosunkowo dobrze napowietrzone oraz lessy i dyluwia oraz lżejsze aluwia. Typy gleb to: brunatne, płowe, zdegradowane czarnoziemy. Znosi gleby antropogenicznie przekształcone, ogłowione, zasolone dlatego jest doskonały w zadrzewieniach przydrożnych, parkach i nadaje się do rekultywacji terenów poprzemysłowych i zalesienia gruntów porolnych.
. Związany jest głównie z następującymi siedliskami:
na nizinach - LMśw, Lśw,
na wyżynach: LMwyż., Lwyż.
w górach: Lg
Nie tworzy w Polsce litych drzewostanów. Występuje głównie jako gatunek domieszkowy w lasach liściastych i mieszanych. Najczęściej klon zwyczajny występuje w grądach zboczowych (Aceri - Tilietum) i grądach (Galio - Carpinetum, Tilio- Carpinetum). Na słabszych siedliskach może pełnić rolę biocenotyczną.
Metody odnawiania naturalnego:
Klon naturalny charakteryzuje się cechami gatunku pionierskiego zwłaszcza na siedliskach zasobnych. W młodości charakteryzuje się szybkim przyrostem. Nalot klona zwyczajnego potrafi dość długo wzrastać w ocienieniu. W momencie gdy dostanie więcej światła szybko wzrasta i podrost opanowuje teren. W wieku 40- 50 lat wolniej rosnące gatunki doganiają go. Jeżeli w tym momencie nie przerwiemy zwarcia dostarczając więcej światła klon zwyczajny przejdzie do drugiego piętra. Dlatego też najlepszą metodą na naturalne odnowienie tego gatunku można uzyskać stosując rębnie częściowe (przy większym udziale) lub stopniowe.
Rębnie stosowane w drzewostanach w których klon stanowi domieszkę np. dębowych, bukowych lub mieszanych sosnowo-dębowych z reguły zapewniają odpowiednie naturalne odnowienie klonu i przeniesienie jego udziału do powstającej uprawy a przy odpowiednim prowadzeniu nawet zwiększenie jego udziału. Na nizinach przy przebudowywaniu drzewostanów iglastych na liściaste należy stosować rębnie gniazdowe w celu sztucznego wprowadzenia klonu jako gatunku mogącego z powodzeniem zastąpić dąb na gniazdach. Gniazda mogą być odpowiednio większe niż dla dębu gdyż nie jest wymagana tak dokładna osłona boczna. Pielęgnacja jest mniej kłopotliwa gdyż klon odpowiednio oświetlony wzrasta szybciej niż dąb i wcześniej osiąga wysokość pozwalającą na zaniechanie pielęgnacji gleby. Nie jest to wskazane w kompleksach leśnych o wysokich stanach zwierzyny płowej przy gdyż przy braku bazy pokarmowej klon jest intensywnie zgryzany. W przeciwieństwie do dębu źle znosi zgryzanie i raczej nie przetrwa w formie „pastwiskowej”. Przy stosowaniu osłon lub grodzeń może być jednak alternatywą dla dębu. Naturalne odnowienie klonu powinniśmy uwzględniać przy tworzeniu strefy ekotonowej, w której klon szybko wypełnia powstałe wolne miejsca z większym nasłonecznieniem. Jest gatunkiem szczególnie cennym przy zalesieniach gruntów porolnych, a często na lepszych glebach stanowi element sukcesji naturalnej gdyż nasiona przemieszczają się na duże odległości opanowując grunty porolne nie tylko od strony kompleksów leśnych lecz często są przenoszone z zadrzewień przydrożnych i śródpolnych, w których klon występuje stosunkowo częściej niż jest reprezentowany w sąsiadujących drzewostanach.
LITERATURA:
Tomanek J., Witkowska-Żuk L., „Botanika leśna” - PWRiL, Warszawa 2008 r.
PAN pod redakcją Bugały W. „Klony” - PAN, Poznań - Kórnik 1999 r.
Murat E. „Poradnik hodowcy lasu” - Wydawnictwo Świat”,Warszawa 2002 r.
Jaworski Andrzej, „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” - Gutenberg, Kraków 1995 r.
5