„KONRAD WALLENROD” Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich.

Adam Mickiewicz.

Opracował M. Ursel.

Geneza

- 1828 ukazuje się „Konrad Wallenrod”- wykładnia ideowa postawy młodego poety i młodej polskiej literatury romantycznej,

- 1824 Mickiewicz na zesłaniu w Rosji, kontakty z dekabrystami (Puszkin, Rylejew, Bestużew), Mickiewicz czuje się jak zesłaniec- niewolnik, ciągle pod obserwacją władz,

- zafascynowanie Byronem, tłumaczenie utworów angielskiego poety,

- Mickiewicz zdobywa sobie sławę w salonach rosyjskich

- dwa pierwsze wydania „Konrada Wallenroda” ukazały się w Petersburgu,

- Nowosilcow wydał zakaz komentowania czy recenzowania tego utworu (problematyka narodowowyzwoleńcza, odniesienia do współczesności),

- uznanie „Konrada Wallenroda” za utwór o charakterze politycznym.

„Konrad Wallenrod” a romantyczna powieść poetycka

- „Grażyna” jako ostatnie ogniwo poematu bohaterskiego, brak dalszych perspektyw na rozwój gatunku,

- 1825 pierwsza polska powieść poetycka „Maria” Malczewskiego,

- 1828 ukazuje się „Zamek Kaniowski” S. Goszczyńskiego, „Szanfary” Słowackiego i „Konrad Wallenrod”,

- twórcą gatunku był W. Scott (1805 „Pieśń ostatniego minstrela”),

- najwybitniejszym twórcą tego gatunku był Byron ( „Giaur”, „Narzeczona z Abydos”, „Korsarz” i „Laura”, „Oblężenie Koryntu”,

- innowacje u Byrona: egzotyczna sceneria, bunt bohaterów w imię indywidualnych praw egzystencjalnych,

-bohater byroniczny - enigmatyczna i fragmentaryczna biografia, skłócenie ze światem i ludźmi, chimeryczne postępowanie inspirowane potężnymi często sprzecznymi namiętnościami, jak miłość i nienawiść,

- byronizm wyparł z obyczajowości romantycznej postawę Werteryczną,

- kompozycja - prawo synkretyzmu rodzajowego i gatunkowego, łączenie gatunków ( wplatanie dumek, pieśni, ballad) kompozycja fragmentaryczna, w podtytule określenie kolorytu lokalnego.

Recepcja i problematyka „Konrada Wallenroda”

- Mickiewiczowi zarzucano brak realizmu historycznego i nadmierną aktualizację wymowy ideowej utworu, romantyczna niejednorodność formy,

- Ignacy Chodźko : „ Słowo stało się ciałem, a Wallenrod - Belwederem”,

- po klęsce powstania listopadowego „Konrad Wallenrod” znalazł się w ogniu zdecydowanej krytyki, która czasem przemieniała się w niewybredne wręcz ataki paszkwilanckie,

- uwikłanie Konrada w prawa historii, w przypadku Wallenroda pierwszorzędną rolę odgrywa motywacja prometejsko - patriotyczna,

- motto z Machiawellego „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia…trzeba być lisem…”

- rozterki Wallenroda : miłość do kobiety i miłość do ojczyzny, w działaniu wspiera go Halban ( upersonifikowana pamięć narodowa i uosobienie idei zemsty i obowiązku ),

- tylko poezja ustna, poezja zrośnięta z narodem i przekazywana z pokolenia na pokolenie jest jedynym gwarantem samoświadomości ideowej narodu,

- tragizm tych, którzy decydują się na działalność spiskową („szczęścia w domu nie znalazł bo go nie było w ojczyźnie”)

Uwagi o kształcie artystycznym utworu

- forma sześciu pieśni, różnorodność wersyfikacyjna,

- studia Mickiewicza nad historią opisywanej epoki,

- prosty, komunikacyjny styl „Konrada Wallenroda”

- dążenie do programowej tajemniczości i wieloznaczności.

Znacznie Konrada Wallenroda

- „Konrad Wallenrod” przeniknął do sfery obyczaju,

- ten poemat inicjuje nurt prometejsko - patriotyczny,

- „Konrad Wallenrod” przetłumaczony został w całości lub fragmentach na 20 języków, dwukrotnie przerabiany był na operę,

- bohater „Stawki większej niż życie” to uwspółcześniony „Konrad Wallenrod”

KONRAD WALLENROD

- motto z Machiavellego

- dedykacja dla Bonawentury i Joanny Zaleskiej

- przedmowa Mickiewicza o Litwie (najświetniejsze jej czasy to epoka Witolda i Olgierda, z czasem potomkowie Jagiełły stali się Polakami,

- Schiller „Co ma ożyć w pieśni, zaginąć powinno w rzeczywistości”

Wstęp

- Niemen oddziela ziemię litewską od państwa Krzyżaków, przyroda łączy się, ludzi natomiast po obu stronach rzeki rozdzieliły boje.

Pieśń I - Odbiór

- Zakon ma obrać Wielkiego Mistrza, wszyscy myślą, że zostanie nim Wallenrod, nieznajomy w Prusach, ale sławny w Europie („zdobią go wielkie chrześcijańskie cnoty: ubóstwo, skromność i pogarda świata”)

- wzgardził on sławą i urzędami, pochwałami,

- słowa : ojczyzna, powinność, kochanka, krucjata, Litwa nie pozwalały mu być wesołym, miał tylko jednego przyjaciela Falbana i „świętym jest na ziemi kto umiał przyjaźń zaznać ze świętymi”,

- jedyną jego wadą jest nadużywanie alkoholu.

Pieśń II

- wybierający Mistrza śpiewają hymn do Ducha Św., komturowie nocą chodzą przez gaje i ogrody,

- dziesięć lat temu w wieży ukryła się przed światem pustelnica, „znalazła grobowiec za życia”, nikt nie wie co było tego przyczyną, wiadomo, że jeszcze żyje, bo słyszą jej pieśni,

- kobieta z wieży zwraca się do Konrada, który tam przechodził, wiele pozostało z dawnego w jej sercu, jest on jak wąż,

- Halban mówi rycerzowi, że powinni głosować na Wallenroda

- pieśń Falbana o stronach litewskich.

Pieśń III

- wybór Wallenroda na Mistrza zakonu, mija rok, Konrad nie walczy z Litwinami, ani nawet się przed nimi nie broni, mówi o tym, że bracia - Krzyżacy gwałcą zakonne śluby,

-Witold przyjeżdża szukać opieki u Krzyżaków,

- bracia widzą nocne przechadzki Mistrza, dostrzeżono też, że prowadzi on też rozmowy z pustelnicą,

-„Pieśń z wieży”, miała siostry, ale ją pierwszą oddano w zamęście, młodzieniec obiecywał jej szczęście, teraz została gorycz i łzy,

- udialogizowane partie rozmowy: pustelnica kocha Konrada, on pyta się jej czy nie lepiej gdyby wybrała klasztor z dala od niego, ona zdradza, że w Marienbergu (Malbork) miała szukać zemsty, gdy był w wielkim świecie ona zamknęła się w tej wieży, miała nadzieję, że ją odnajdzie,

- Konrad skarży się na Falbana („mściwy Halban wytchnąć mi nie daje” ). Krzyżacy chcą wojny („Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu, miał poświęcić dla sprawy narodu”)

- ranek, Konrad odchodzi od wieży.

Pieśń IV - Uczta

- święto patrona, zjeżdżają się komturowie, obok Wallenroda - Witold związany przeciw Litwie sojuszem z Krzyżakami, do uczty śpiewają bardowie („Serce człowieka wino rozwesela/ Ale piosenka jest dla myśli winem”),

- w końcu śpiewa starzec, niegdyś minstrel Prus i Litwy, to Wajdelota mówi o zdradzie ( aluzja do Witolda, a także do Konrada) stary wieszcz śpiewa.

- „Pieśń Wajdeloty” - o zarazie „O wieść gminna! Ty arko przymierza/ między dawnymi i młodszymi laty/ w tobie cud składa broń swego rycerza, swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”, pieśń gminna jest strażnikiem „narodowego pamiątek kościoła”

- „Płomień rozgryzie malowane dzieje/ Skarby wieczoru spustoszą złodzieje/ Pieśń ujdzie cało”

-„Powieść Wajdeloty” młody Litwin w młodości został porwany przez Niemców podczas oblężenia miasta, wrócił jednak do rodzinnego kraju, dano mu w Niemczech imię Walter Alf („Imię było niemieckie, dusza litewska została”). Mistrz niemiecki przyjął chłopca do swego pałacu, stary Wajdelota litewski wpoił chłopcu nienawiść do Niemców i żądzę zemsty, starzec mówi, ze jako niewolnik Alf może walczyć tylko podstępem, podczas bitwy Walter przeszedł na stronę Litwinów.

- córka Kiejstuja- Aldona zakochała się w Walterze, Kiejstuj zgodził się uczynić go zięciem

- Kiejstut podczas bitw widzi, że Krzyżacy mają posiłki z całej Europy, Walter chce działać podstępem („Stokroć przeklęta godzina, w której od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu”),

- narada Kiejstuja, Waltera i Wajdeloty, Aldona nie rozumie, ale Walter jest przez cały dzień dla niej miły, nie myśli o wojnie, rano ucieka, ale Aldona zabiegła mu drogę w dolinie, rozstanie, mrok Aldony pada na chrześcijański klasztor zakonnic.

- Wajdelota kończy pieśń, słuchacze zastanawiają się nad zdradą Alfa,

-Mistrz chce sam zaśpiewać koniec, ale inny, chce zaśpiewać balladę, której nauczyli go Maurowie,

- ballada „Alpuhara” - w Grenadzie broni się Almanzor, wielki wróg chrześcijan, Hiszpanie dostali w swe ręce miasto, Almanzor mówi zwycięzcom, że chce się ochrzcić w ich wierze, całują go przyjacielsko Hiszpanie, a ten jak się okazuje przyniósł im zarazę, Hiszpanie uciekli z miasta, ale roznieśli zarazę,

- Wallenrod jest pijany, zasnął na krześle,

- ludzie mówili, że to przebrany Halban śpiewał Konradowi pieśń na uczcie, nikt nie wie, co oznaczała ballada mistrza.

Pieśń V - Wojna

- wszyscy chcą wojny, Witold zdradził zakon, Krzyżacy oblegli Wilno i Kowno, Konrad jako pokonany powraca z wojny, wszystkich rycerzy zgubił, sam jako pierwszy uciekł z pola walki,

- Krzyżacy widzą w tym jednak sąd Boży,

Narada dwunastu w podziemiach Malborka, mówi jeden z nich, że Wallenrod jest oszustem, dwanaście lat temu był giermkiem u prawdziwego hrabiego, podejrzewają, że giermek zabił Wallenroda i podszył się pod niego, przyjął śluby i został wybrany wielkim mistrzem, miał tajemne spotkania z Witoldem, po litewsku mówił z pustelnicą z wieży.

- oskarżają go o fałsz, zabójstwo, herezję i zdradę, członkowie narady postanowili zabić Konrada, wymierzyć oszustowi sprawiedliwość.

Pieśń VI - Pożegnanie

- Alf pod wieżą mówi, Aldonie, że wypełnił śluby, Litwini pustoszą kraj Krzyżaków, był w ich dolinie i wszystko jest tak jak dawniej, chce z ukochaną wyjechać z tego przeklętego kraju,

- Aldona uważa, że jej życie się skończyło, chce się z nim znów złączyć, ale nie na ziemi,

- Alf słyszy „Biada!” z tajemnej narady, choć jest już widno idzie do Aldony, chce mieć od niej coś na pamiątkę, przeczuwa, że zamkną go w więzieniu lub zabiją,

- Alf i Halban w strzelnicy, Alf decyduje się wyjść, ale nadchodzą po niego, Konrad wypija swoją truciznę, Halban swojej nie chce (będzie głosić legendę o nich wśród innych Litwinów) „Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości!”

- Konrad porównuje się do Samsona, który zniszczył gmach, lecz sam przed tym umarł,

- umiera Alf, umiera w wieży Aldona (słyszą jej krzyk)

4

---