Dół formularza
Emile Zola - Germinal
Germinal należy do obszernego cyklu Rougon-Macquartów i uznawany jest za jedną z najlepszych powieści Émila Zoli. Cykl powieściowy, przedstawiający dzieje fikcyjnej rodziny Rougonów, rozpoczął Zola tuż przed rokiem 1870, ostatnia książka Doktor Pascal zamknęła go w 1893 roku. W sumie powstało 20 powieści. Zrealizowany przez Zolę zamysł przypomina dzieło Balzaca, czyli „komedię ludzką” - Zola był zresztą świadomy tej analogii. W swoim cyklu chciał pokazać przemiany społeczne i polityczne we Francji czasów cesarza Napoleona III. Sam tak przedstawiał swoją powieściową rodzinę w pierwszej części cyklu Pochodzenie rodziny Rougon-Macquartów: „Historycznie wywodzą się oni z ludu, przenikają w całe społeczeństwo naszych czasów, wspinają się na wszystkie szczeble dzięki specyficznie nowoczesnemu impulsowi działającemu na niższe klasy w ich wędrówce poprzez ciało społeczne, i w ten sposób swoimi osobistymi dramatami opowiadają dzieje Drugiego Cesarstwa od podstępnego zamachu stanu do zdrady pod Sedanem”.
Początkowy zamysł - przedstawienia dziejów jednej rodziny - w toku pracy znacznie się rozrósł. Autor ukazał życie całego społeczeństwa francuskiego, nie szczędząc mu przy tym ostrej krytyki. Szczególnym wyrazem tej postawy Zoli są powieści Germinal i Klęska.
W swoich powieściach Zola dał wyraz koncepcjom, którym hołdował, a zwłaszcza teorii dziedziczności. Wpływ na powstanie tej teorii miał traktat Darwina O pochodzeniu gatunków (1859) i koncepcja filozoficzna Hipolita Taine'a, która głosiła, iż w powstaniu dzieła sztuki najważniejszą rolę odgrywają czynniki „rasy, środowiska i momentu”.
Zola był zwolennikiem determinizmu, uważał, że istota ludzka jest zdeterminowana przez czynniki odziedziczone - wykładem tej koncepcji miał być właśnie cykl powieściowy obejmujący dzieje rodziny. Metodą badania stało się dla pisarza przyrodoznawstwo (w liście do G. Geffroy wspominał: „Moim udziałem stało się przywrócenie właściwego miejsca w świecie człowiekowi jako wytworowi ziemi poddanemu wszelkim wpływom środowiska”). Była to koncepcja naturalistyczna - traktująca człowieka jako element natury i badająca go w sposób analogiczny do badań przyrodniczych. W powieściach Zoli teoria naturalizmu znalazła odzwierciedlenie w analizie procesów biologicznych człowieka, przedstawianiu objawów fizjologii człowieka (nieraz ukazywanych analogicznie do życia zwierząt).
Geneza
Germinal poprzedziła inna „robotnicza” powieść Zoli - W matni (1877), która wywołała skandal zarówno z powodu tematu (problem degenerującego wpływu alkoholu na człowieka), jak i sposobu ujęcia - poprzez przedstawienie biologicznego aspektu rozwoju nałogu.
Pracując nad powieścią Germinal, Zola zgromadził ogromną ilość materiału faktograficznego. W jego archiwum znajdują się dziesiątki wycinków z gazet oraz notatki zawierające własne obserwacje. W zagłębiu węglowym Anzin wybuchł w lutym 1884 roku strajk 12 tysięcy górników - Zola wyruszył na miejsce zdarzeń i wraz z lewicowym deputowanym A. Girardem zwiedził nie tylko górnicze osady, ale zjechał na dół kopalni, by przekonać się, w jakich warunkach pracują górnicy.
Tytuł
Germinal, to nazwa wiosennego miesiąca w kalendarzu Wielkiej Rewolucji Francuskiej, był to siódmy z kolei miesiąc, trwał od 21/22 marca do 18/19 kwietnia. Nazwa miesiąca pochodziła od słowa „ziarno” i tak była kojarzona - z kiełkowaniem nowego ziarna, z odradzaniem się życia - takie symboliczne znaczenie ma też tytuł: tragiczny los górników, to ziarno, z którego wykiełkuje rewolucja. „Wzrastała czarna armia mścicieli, w głębokich bruzdach kiełkował wolno posiew, aby rozerwawszy skorupę ziemi, przynieść plon w nadchodzącym stuleciu”.
Treść
Część I
Rozdział 1. Stefan Lantier, były maszynista wyrzucony za pobicie szefa, wędruje w poszukiwaniu pracy już ponad tydzień. W napotkanej kopalni dowiaduje się, że w pobliskim Montsou jest wiele fabryk, ale panuje recesja i płace są głodowe. Rozmawia ze starym Bonnemortem (franc. truposz), nazywanym tak dlatego, że już trzy razy przeżył zawalenie się chodnika. Bonnemort, pracujący w kopalni od ósmego roku życia, opowiada Stefanowi historię swojej rodziny, związanej z kopalnią od ponad stu lat. Cały czas spluwa przy tym czarną śliną - mimo że pięć lat temu przestał pracować pod ziemią, w jego płucach ciągle znajduje się węglowy pył.
Rozdział 2. Jest czwarta rano. Rodzina Maheu wstaje do pracy. Piętnastoletnia Katarzyna budzi ojca, braci - Zachariasza i Janka. Młodsze dzieci - Henryk, Lenora i Alzira śpią, tak samo jak dziadek Bonnemort, który dopiero co wrócił z nocnej zmiany. Matka - Maheudka, próbuje uspokoić najmłodsze dziecko, Estelkę, głośno płaczącą z głodu. Maheudka z mężem rozmawiają o braku pieniędzy. Maheu z Katarzyną i dwoma synami wychodzą do pracy.
Rozdział 3. Stefan wchodzi na teren kopalni i pyta sztygara o pracę, ten każe mu poczekać na nadsztygara. Czekając, zauważa rodzinę Maheu. Biorąc Katarzynę za chłopca, jeszcze raz zadaje pytanie o pracę. Ojciec Maheu podchwytuje pytanie i odpowiada, że nie potrzeba nikogo. Rodzina Maheu idzie dalej do szatni, gdzie dowiadują się, że ładowaczka Florka, która pracowała w ich brygadzie, wczoraj zmarła. Katarzyna wpada na pomysł przyjęcia do zespołu Stefana. Stefan pobiera narzędzia Florki i zjeżdża razem z rodziną Maheua do kopalni. Idą na przodek. Stefan już w drodze do miejsca pracy czuje, że brakuje mu powietrza, ma też pokaleczone nogi. Dopiero na przodku zauważa, że Katarzyna - ubrana w drelich roboczy i czapkę - jest dziewczyną.
Rozdział 4. Brygada zabiera się do pracy. Rębacze, leżąc bokiem na ziemi, drążą pokład mający pół metra wysokości. Wszędzie jest przeraźliwie gorąco, powietrze jest zasnute pyłem węglowym. Stefan ładuje urobiony węgiel na wózki i pcha je ku szybowi. Wózek co chwila wypada z szyn, wywraca się. Nadchodzi dziesiąta - przerwa na posiłek. Katarzyna zauważa, że Stefan nie ma nic do jedzenia, dzieli się z nim swoim śniadaniem. Stefan postanawia pocałować Katarzynę, jednak ubiega go w tym Chaval. Stefan pyta Katarzynę, czy to jej kochanek, ona zaprzecza. Po śniadaniu brygada znów zabiera się do pracy.
Rozdział 5. Podczas pracy Chaval zauważa, że łamie się strop. Po chwili w przodku zjawia się, przyprowadzony przez sztygara, inżynier Negrel, siostrzeniec zarządcy kopalni Hennebeau, żeby zobaczyć nowo przyjętego - Stefana. Inżynier zauważa łamiący się strop, nakazuje postawienie stojaków i narzeka, że robotnicy ryzykują życiem, żeby tylko wydobyć więcej węgla. Maheu odpowiada, że gdyby im lepiej płacono, mogliby stawiać stojaki zabezpieczające strop. Negrel nakłada trzy franki kary na brygadę. Po pracy Stefan wraca pod szyb z Katarzyną, długo czekają na wyjazd na powierzchnię.
Rozdział 6. Brygada wyjeżdża na powierzchnię, gdzie dowiaduje się, że za dwa z wydobytych przez nich wagoników kopalnia im nie zapłaci - jeden był niepełny, drugi zanieczyszczony. Chaval ma pretensje do Stefana, stary Maheu bierze go w obronę. Stefan myśli o poszukiwaniu innego zajęcia, nie chce pracować w takich warunkach. Maheu proponuje Stefanowi wystaranie się o kredyt i mieszkanie, ten się zgadza, sądząc, że plan starego się nie powiedzie. Idą do szynku między osiedlem mieszkalnym a kopalnią. Właściciel szynku, dawny rębacz, Rasseneur nie chce zakwaterować Stefana, lecz w trakcie rozmowy okazuje się, że mają wspólnego znajomego - Plucharta. Stefan dostaje pokój i kredyt.
Część II
Rozdział 1. W posiadłości Gregoire'ów, akcjonariuszy kopalni Montsou, trwają przygotowania do śniadania. Kucharki pieką bułeczki, państwo Gregoire są już w salonie, ich jedyne dziecko, osiemnastoletnia Cecylka jeszcze śpi. Państwo Gregoire idą do sypialni zobaczyć śpiącą córkę, później, nie chcąc jej zbudzić, schodzą z powrotem. Po jakimś czasie wchodzi Cecylka, na śniadaniu zjawia się też Deneulin, kuzyn pana domu i właściciel konkurencyjnej kopalni Jean--Bart. Rozmawiają o recesji i sprzedaży akcji, pan Gregoire nie chce o tym słyszeć, dzięki inwestycji swojego pradziada w kopalnię żyje wygodnie z zysków i nie chce tego zmieniać. Po śniadaniu państwo Gregoire, siedząc w fotelach, przyjmują żebraczkę - Maheudkę.
Rozdział 2. Mieszkanie rodziny Maheu, godzina szósta. Budzi się garbata Alzira, wstaje Maheudka, sześcioletnia Lenora i o dwa lata młodszy Henryk. Po śniadaniu Maheudka zostawia najmłodszą Estelkę pod opieką Alziry, a sama z pozostałą dwójką idzie po kredyt do pana Maigrat, sklepikarza. Ten przypomina o istniejącym już długu, po czym wzrokiem daje do zrozumienia, że mógłby udzielić kredytu za pewną przysługę. Maheudka wie, że u pana Maigrat wiele kobiet dostaje kredyt w zamian za uległość - wychodzi oburzona. Idzie żebrać do państwa Gregoire, ci ją przyjmują, dają jej stare ubrania - w ten sposób uczą Cecylkę miłosierdzia - lecz nie reagują na prośby o pieniądze. Maheudka wychodzi. W drodze powrotnej Maheudka myśli o zajściu w sklepie, i dochodzi do wniosku, że panu Maigrat chodziło nie o nią, lecz o jej córkę Katarzynę. Idzie do sklepu i bierze towar na kredyt.
Rozdział 3. Maheudka wraca z zakupami do domu i zaczyna przygotowywać obiad. Później idzie na plotki - rozmawia o Pierronce, miejscowej piękności mającej podobno wielu kochanków, co jej mąż traktuje jako dodatkowy dochód; o Zachariaszu, mającym dwoje nieślubnych dzieci z Filomeną. W górniczym osiedlu nieślubne dzieci są codziennością, tylko matki mają za złe synom, że zbyt wcześnie przestają być źródłem dochodu, bo muszą utrzymywać własną rodzinę. Plotkujące kobiety zauważają panią Hennebeau, żonę zarządcy kopalni, idącą z obcymi ludźmi w stronę osiedla górniczego. Maheudka wraca do siebie, po chwili wchodzi pani Hennebeau i zaczyna opowiadać towarzyszącej jej komisji o warunkach życia górników - darmowy węgiel, lekarz, godziwe emerytury, własny ogródek... Komisja jest zachwycona warunkami, wydaje się nie dostrzegać nędznej izdebki, anemicznych, schorowanych dzieci i nieustannie kaszlącego dziadka Bonnemorta.
Rozdział 4. Rodzina Maheu siada do obiadu, potem kąpią się po kolei w beczce - najpierw Katarzyna, później chłopcy. Na końcu dzieci wychodzą z izby, bo będzie się kąpał ojciec. Maheu, kąpiąc się, rozmawia z żoną o pożyczce, Maheudka nie przyznaje się mężowi do warunków pożyczki, zapowiada tylko Katarzynie, żeby trzymała się z dala od Maigrata. Po kąpieli Maheu sadzi w ogródku sałatę.
Rozdział 5. Stefan zaraz po pracy idzie spać, wstaje wieczorem i wychodzi na dwór. Zauważa Zachariasza z Filomeną, idzie za nimi na hałdę. Hałda tradycyjnie jest miejscem spotkań kochanków, stary Monque, mieszkający tam stróż, nie zwraca już uwagi na pary kochające się w trawie. Stefan zauważa parę idącą ku hałdzie, obserwując ją, zauważa, że dziewczyna bardzo się opiera. Stefan podejrzewa, że to jej pierwsze zbliżenie. Dziewczyna ulega, potem kochankowie odchodzą, Stefan postanawia pójść za nimi. Zauważa, że para, którą śledził to Katarzyna i Chaval - jest wściekły, że nie starał się wcześniej zdobyć Katarzyny. Wraca do wynajętego pokoju i idzie spać.
Część III
Rozdział 1. Stefan przyzwyczaił się do pracy w kopalni, poznał jej zakamarki, stał się jednym z najlepszych robotników. Pogodził się z tym, że Katarzyna i Chaval są razem. Spędzając czas w szynku u Rasseneura, poznaje Suwarina - Rosjanina pracującego w kopalni. Suwarin jest rewolucjonistą, po nieudanym zamachu na cara musiał uciekać z Rosji. Stefan rozmawia z nim o liście, który dostał od Plucharta - w liście jest informacja, że stowarzyszenie (Międzynarodówka Robotnicza) się rozwija i ma coraz więcej zwolenników. Suwarin krytykuje stowarzyszenie, nie wierzy w pokojowe metody, chce rewolucji. Okazuje się, że w liście Pluchart proponuje założenie sekcji Międzynarodówki w Montsou. Stefan z Suwarinem i Rasseneurem dyskutują o tym pomyśle.
W lipcu okazuje się, że w kopalni trafiono na uskok tektoniczny i nowe pokłady. Kopalnia ogłasza przetarg na ich wydobycie. Brygada Maheu przystępuje do przetargu, dostaje swój pokład pod warunkiem znacznej obniżki płac. Stefan zostaje rębaczem.
Rozdział 2. W Montsou odbywa się doroczny kiermasz. Całe osiedle świętuje. Podczas zabawy Stefan namawia współpracowników na założenie kasy zapomogowej. Robotnicy wydają się być zainteresowani pomysłem, tylko Pierron ma wątpliwości. Na zabawie Maheu wyjawia żonie swój pomysł - kiedy Zachariasz się ożeni i wyprowadzi, przyjmą do domu sublokatora - Stefana. Wieczorem zabawa przeradza się w ogólną pijatykę. Około dziesiątej zabawa się kończy - jutro trzeba wstać do pracy.
Rozdział 3. Stefan wprowadza się do domu Maheu. Katarzynę krępuje nieco fakt, że mieszka z nim w jednej izbie. Stefana ogarnia żądza wiedzy - czyta wiele książek, koresponduje z Pluchartem. Pod wpływem zdobytej wiedzy zaczyna uświadamiać współmieszkańców, przekazywać im idee socjalizmu. Z czasem zyskuje szacunek całego osiedla. Staje się doradcą prawnym górników, zakłada kasę zapomogową. Sam jest zadowolony ze swojej popularności i snuje wielkie plany.
Rozdział 4. Maheu wybiera się po wypłatę. Stefan podejrzewa Towarzystwo o chęć obniżenia pensji robotnikom, rozmawia z Suwarinem i Rasseneurem o strajku. Obydwaj są przeciwni - Rasseneur sądzi, że Towarzystwo chce rozbić w ten sposób kasę zapomogową, Suwarin zaś, który ma poglądy anarchistyczne, uważa, że najpierw trzeba zniszczyć cały system, dopiero na jego gruzach będzie można budować nowy, sprawiedliwy świat. Maheu ze Stefanem zauważają w kasie ogłoszenie, w którym Towarzystwo zapowiada, że będzie płacić robotnikom za zabezpieczanie chodnika, a mniej za wydobyty węgiel. Wszyscy robotnicy są oburzeni, zmiany są ukrytą obniżką wynagrodzenia. W dodatku na brygadę Maheu nałożono 20 franków kary za złą obudowę. Cała rodzina Maheu jest zrozpaczona. Tego wieczoru w szynku Rasseneura zapada decyzja o strajku.
Rozdział 5. W kopalni tąpnęło. Wszyscy robotnicy szybko uciekli z przodków. Na miejscu zawału zaczęto odkopywać zasypanych. Okazało się, że zasypało Janka i „Pieńka”. „Pieniek” zginął, Janek przeżył, ale ma złamane obie nogi, grozi mu amputacja. Maheu wysyła Katarzynę, żeby uprzedziła matkę. Furgon z ofiarami tąpnięcia zbliża się do osiedla, kobiety są przerażone, obawiając się, że to mogą być ich bliscy. Po trzech tygodniach okazuje się, że Janek nie stracił nogi, jedynie kuleje. Chaval robi sceny Katarzynie, że ta mieszka z kochankiem (ma na myśli Stefana). Katarzyna przeprowadza się do Chavala.
Część IV
Rozdział 1. W kopalni wybucha strajk. Państwo Hennebeau przyjmują na śniadaniu Gregoire'ów, mimo strajku nie odwołują przyjęcia. Przy stole starają się żartować z sytuacji, ale panuje atmosfera niepewności. Hennebeau dostaje list od Pierrona, w którym ten opisuje swoją sytuację - twierdzi, że został zmuszony do przystąpienia do strajku. Do Hennebeau przychodzą delegaci strajkujących, ten przyjmuje ich w salonie.
Rozdział 2. Robotnicy wybierają delegację do rozmów z pracodawcą, Maheu jako najbardziej szanowany robotnik zostaje jej przywódcą. Maheudka jest tym wystraszona, boi się zwolnienia męża. Delegację przyjmuje w salonie Hennebeau. Podczas rozmowy nie dochodzą do porozumienia, Hennebeau uważa, że to Międzynarodówka jest organizatorem strajku. Stefan zaprzecza, mówi, że w Montsou nikt jeszcze nie należy do Międzynarodówki, ale jeśli sprawy będą się źle układać, sytuacja może się zmienić. Hennebeau zasłania się brakiem upoważnienia do rozmów, twierdzi, że postulaty robotników musi przedstawić zarządowi Towarzystwa. Delegaci wychodzą.
Rozdział 3. Strajk się rozszerza, przyłączają się do niego wszystkie kopalnie w regionie. Zasoby kasy zapomogowej szybko się wyczerpują. Pluchart chce agitować za Międzynarodówką wśród górników. Do Maheu przychodzi Katarzyna z jedzeniem, za nią wpada zazdrosny Chaval, bije ją za wizytę u „kochanka”. Stefan jest przerażony odpowiedzialnością przywódcy strajku. Zbiera się w sobie, postanawia walczyć dalej, w tym celu zorganizuje zebranie Międzynarodówki, na które zaprosi Plucharta.
Rozdział 4. Zebranie ma się odbyć u wdowy Desir. Okazuje się, że Rasseneur również słał listy do Plucharta - żeby ten nie przyjeżdżał. Stefan postanawia, że nawet bez Plucharta zebranie się odbędzie. Jednak Pluchart się pojawia, przemawia, opowiada o Międzynarodówce. Do wdowy Desir dobijają się żandarmi, na sali zaczyna się zamieszanie, delegaci w imieniu nieobecnych zgłaszają przystąpienie do Międzynarodówki, po czym uciekają tylnym wyjściem. Żandarmi zastają pustą salę.
Rozdział 5. Strajk trwa już miesiąc. Skończyły się fundusze otrzymane z Międzynarodówki, górnicze rodziny sprzedają już nawet swoje nędzne meble. Górnicy dostają informację, że Towarzystwo chce rozmów. Delegacja udaje się ponownie do pana Hennebeau, lecz i tym razem nie dochodzi do porozumienia. W osiedlu panuje nędza. Maheudka bez skutku próbuje pożyczać u Maigrata, u Pierronki. Od księdza dostaje kilkanaście kartofli. Stefan pojawia się z informacją, że pojutrze część górników ma przystąpić do pracy. Maheu zarządza zebranie górników w lesie.
Rozdział 6. Janek z rówieśnikami - Lidką i Bebertem - zajmują się kradzieżami; okoliczni mieszkańcy posądzają o to strajkujących górników. Podczas przechadzki Stefan zauważa Janka wchodzącego do starego szybu, idzie za nim i odkrywa jego kryjówkę ze skradzionymi przedmiotami. Stefan postanawia nie wydawać Janka, kryjówka w szybie może się mu przydać.
Rozdział 7. Na leśne zebranie przychodzi trzy tysiące osób. Stefan wygłasza płomienne przemówienie, żąda przekazania kopalń w ręce ludu. Zebrani przyznają mu rację, krzyczą: „śmierć wyzyskiwaczom”. Po Stefanie przemawia Rasseneur, mówi, że kopalnie nie muszą być własnością ludzi w nich pracujących, ważne jest, aby robotnik miał udział w zyskach. Ludzie go wygwizdują. Znowu przemawia Stefan; mówi, że należy siłą powstrzymać robotników, którzy jeszcze pracują. Chaval, któremu Stefan zaimponował przywództwem, chce pójść w jego ślady i deklaruje, że jutro stanie kopalnia Jean-Bart, w której pracuje.
Część V
Rozdział 1. Rankiem Deneulin, właściciel Jean-Bart dowiaduje się, że jego kopalnia stoi - ludzie opowiadający się za strajkiem nie pozwalają nikomu pracować. Udaje się do kopalni i nakłania ludzi do pracy. Ich przywódcy, Chavalowi, na osobności obiecuje szybki awans - zostanie sztygarem. Ludzie przystępują do pracy.
Rozdział 2. W kopalni Katarzyna traci przytomność z powodu „martwego powietrza”. Gdy Chaval cuci kochankę, kopalnię ogarnia panika. Okazuje się, że strajkujący weszli na teren kopalni i odcięli liny windy. Na dole górnicy, wzajemnie się tratując, rzucili się do drabin. Wśród robotników - wychodzących kilkaset metrów w górę po drabinach - rozchodzi się plotka, że strajkujący zniszczyli również drabiny i nie można wydostać się z kopalni. Katarzyna znów traci przytomność. Plotka okazuje się nieprawdą - górnicy wychodzą na powierzchnię.
Rozdział 3. Do tłumu, który wtargnął na Jean-Bart i odciął liny windy, przychodzi Deneulin. Tłum jest wściekły, Deneulin ucieka przed linczem. Tłum zaczyna niszczyć maszyny kopalniane, wyżywa się na górnikach wychodzących z szybu, wśród nich zauważa Chavala. Stefan uważa Chavala za zdrajcę - wszak wczoraj obiecywał strajk na Jean-Bart, a dziś zszedł do kopalni. Nie pozwala odejść Chavalowi, przy którym zostaje Katarzyna.
Rozdział 4. Rozwścieczony i podniecony zniszczeniami tłum rusza na inne pracujące kopalnie. W Mirou stary sztygar, ojciec Quandieu, ostrzega, że prędzej da się zabić, niż zniszczyć kopalnię. Buntownicy ruszają dalej. W Victiore strajkujący rozbijają kantynę - jedzenia jest niewiele, za to jest wódka. W Gaston-Marie Stefan zmusza Chavala do zniszczenia pompy, później, zamroczony alkoholem, znęca się nad nim. W obronie kochanka staje Katarzyna, razem uciekają.
Rozdział 5. Hennebeau odkrywa, że żona zdradza go z własnym siostrzeńcem, Pawłem Negrelem. Jest tym faktem głęboko poruszony, mimo że to nie pierwsza zdrada jego żony. Dowiaduje się o sytuacji w kopalniach i decyduje się wezwać na pomoc wojsko. W tym czasie jego żona, Negrel, dwie córki Deneulina i Cecylka odbywają przejażdżkę po okolicy. W ostatniej chwili chowają się przed buntownikami. Gdy niebezpieczeństwo mija, postanawiają natychmiast wracać do domu. Hennebeau, zastanawiając się nad swoim życiem, dochodzi do wniosku, że wolałby być zwykłym górnikiem.
Rozdział 6. Tłum kieruje się ku miasteczku. Stefan już dawno stracił kontrolę nad swoimi ludźmi. Buntownicy stają przed domem Hennebeau, są u niego Gregoire'owie i Maigrat. Do domu usiłują się również przedostać Negrel z kobietami. Cecylka dostaje się w ręce tłumu. Stefan, chcąc odwrócić uwagę ludzi, podburza ich do rabunku sklepu Maigrata. Cecylkę ratuje Deneulin. Buntownicy starają się dostać do sklepu Maigrata, on sam decyduje się ratować swój dobytek i próbuje przez dach dostać się do środka. Spada z dachu i ginie. Kobiety w amoku odcinają mu członek i nabijają tę zdobycz na kij. Przybiega Katarzyna z informacją, że zaraz przyjadą tu żandarmi - sprowadził ich Chaval. Dziewczyną kieruje chęć uratowania życia Stefanowi. Na dźwięk końskich kopyt tłum ucieka.
Część VI
Rozdział 1. Po rozruchach w miasteczku zapanował spokój. Strajk trwa nadal, nawet nieco się rozszerza. Stefan mieszka w kryjówce Janka, czasem nocą wychodzi na dwór. Chcąc wybadać nastroje żołnierzy pilnujących kopalń, rozmawia z jednym z nich.
Rozdział 2.Nędza górników ciągle się pogłębia. W parafii pojawia się nowy proboszcz, trzymający stronę robotników. Rozchodzi się wieść, że Towarzystwo ma sprowadzić górników belgijskich. Stefan próbuje przekonać strajkujących, że trzeba się porozumieć z Towarzystwem, oni nie chcą o tym słyszeć. Alzira umiera z głodu.
Rozdział 3. Rasseneur w rozmowie ze Stefanem twierdzi, że strajk jest przegrany. Stefan uważa, że sprawie ludu lepiej przysłuży się śmierć z głodu niż poniżająca ugoda. Rasseneur wysuwa tezę, że gdyby robotnicy mieli taki kapitał, jak akcjonariusze kopalni, robiliby to samo, co oni - żyli w słodkim nieróbstwie, z dywidendy. Do szynku wchodzi Chaval z Katarzyną, mówi, że jutro zaczyna razem z Belgami pracę. Po ostrej wymianie zdań Stefan bije się z Chavalem. Mimo nieuczciwej walki Chaval przegrywa, wychodzi, Katarzyna chce iść z nim, lecz ten ją odtrąca.
Rozdział 4. Stefan wraca z Katarzyną, lecz ona mimo wszystko postanawia wrócić do Chavala. W drodze do kryjówki Stefan zauważa Janka mordującego żołnierza na warcie. Stefan oburzony pyta go o powód zabójstwa, ten nie potrafi odpowiedzieć - twierdzi, że „naszła go taka chęć”. Stefan, mimo że jest wstrząśnięty, postanawia ukryć ciało zabitego. Z przerażeniem stwierdza, że jest to żołnierz, z którym rozmawiał przed świtem. Razem z Jankiem chowają ciało w starej kopalni. Katarzyna, wyrzucona przez Chavala z domu, błąka się nocą po drogach. Nad ranem okazuje się, że Belgowie, mający podjąć pracę, są już na terenie kopalni.
Rozdział 5. Żołnierze zagradzają strajkującym wejście do kopalni. Obie strony stoją długo naprzeciw siebie, górnicy obrzucają żołnierzy obelgami. W końcu robotnicy zaczynają rzucać cegłami w żołnierzy. Padają strzały. Są zabici i ranni, między innymi ginie Maheu.
Część VII
Rozdział 1. Cały kraj jest oburzony zajściami. W środę do Montsou przybywa trzech członków Zarządu. Chcąc załagodzić spór, odprawiają belgijskich górników i wywieszają ogłoszenie, w którym nawołują do podjęcia pracy, obiecując rozpatrzenie wszystkich postulatów strajkujących, jednak górnicy im nie ufają. Dziadek Bonnemort całymi godzinami siedzi bez ruchu, nie reagując na nic. Katarzyna chce iść do pracy, jednak Maheudka ostrzega ją, żeby nawet o tym nie myślała. Stefan gwałtownie traci popularność w osiedlu, pewnego dnia na spacerze górnicy obrzucają go kamieniami, przed śmiercią ratuje go Rasseneur, wpuszczając go do swego szynku.
Rozdział 2. Stefan spotyka Suwarina. Ten opowiada Lautierowi o naruszonej konstrukcji szybu le Voreux, i zapowiada, że odchodzi z Montsou. W nocy Suwarin dostaje się do kopalni i ryzykując życiem, rozcina rozpory szybu, chcąc zniszczyć kopalnię. Przed świtem Stefan budzi się i zauważa Katarzynę, udającą się do pracy. Po krótkiej rozmowie decyduje się pójść z nią. Po drodze do kopalni le Voreux spotykają Suwarina, ten chce ich zawrócić, ale widząc, że nie dadzą się przekonać, rezygnuje.
Rozdział 3. Winda zjeżdża do le Voreux. W pewnym momencie ociera się o ściany szybu, lecz dojeżdża na dół. Stefan i Katarzyna pracują razem z Chavalem. Nagle wszyscy górnicy biegną do podszybia, okazuje się, że wiązania szybu puściły i woda zaczyna zalewać kopalnię. Większa część górników wyjeżdża na powierzchnię, kilkudziesięciu, w tym Stefan, Chaval i Katarzyna zostają odcięci na dole. Uciekając przed wodą, dostają się na wyższe poziomy kopalni. Chcą wyjść przez stary szyb. Negrel zjeżdża w beczce do walącego się szybu, zauważa, że wiązania zostały podcięte. Nakazuje wszystkim wyjść z terenu kopalni; ludzie stoją na okolicznych polach, patrząc, jak budynki kopalni zapadają się pod ziemię.
Rozdział 4. Negrel chce dotrzeć do odciętych górników przez stary szyb, strajkujący spontanicznie organizują pomoc. Zachariasz w starej kopalni słyszy stukania odciętych, górnicy postanawiają przebić się do nich, jednak trzeba wykuć 50--metrowy przekop. Górnicy kopią przez całą dobę, na zmiany. Dziewiątego dnia drążenia wybucha metan, kilku górników jest poparzonych, Zachariasz ginie. Państwo Gregoire z Cecylką wybierają się do górniczego osiedla rozdawać jałmużnę. Wchodzą do mieszkania rodziny Maheu, zastają tylko nieruchomego dziadka Bonnemort. Udają się do sąsiadki, Cecylka zostaje w izbie, wpatrując się w dziadka. Po dziesięciu minutach Gregoire'owie wracają do izby - zastają uduszoną Cecylkę i leżącego na podłodze Bonnemorte'a.
Rozdział 5. Uciekając przed wodą w kopalni, Stefan i Katarzyna rozdzielają się z Chavalem. Dostają się do najwyższej pochylni, dalej już nie ma przejścia. Obserwując podnoszącą się wodę, zauważają idącego ku nim człowieka - to Chaval. Kilka dni czekają na pomoc. Chaval, chcąc ostatecznie poniżyć Stefana, chce przy nim kochać się z Katarzyną. Ona odmawia, Stefan staje w jej obronie i zabija przeciwnika. Przez kolejne kilka dni czekają we dwoje na pomoc. W końcu Katarzyna umiera z wycieńczenia, słysząc odgłosy górników przebijających się na ratunek. Z katastrofy żywy wychodzi tylko Stefan.
Rozdział 6. Strajk kończy się klęską. Robotnicy zmuszeni głodem wracają do pracy, akceptując ukrytą obniżkę płac. Po sześciu tygodniach Stefan wychodzi ze szpitala z zamiarem opuszczenia Montsou. Przed wyjazdem przychodzi do kopalni, górnicy wstydzą się klęski. Maheudka, pogodzona z losem, pracuje za głodową pensję. Stefan żegna się z nią i udaje do Paryża, do Plucharta.
1