EMIL ZOLA GERMINAL (BN) oprac. JAN NOWAKOWSKI

EMIL ZOLA

- Germinal należy do cyklu Rougon-Macquartów - historii naturalnej i społecznej pewnej rodziny za Drugiego Cesarstwa

* wydany w 1885 r.

* Zola nazwał go „wołaniem współczucia”

* wzbudził duże zainteresowanie, podobnie jak i inne dzieła Zoli

- Emil Zola urodził się 2 kwietnia 1840 r. w Paryżu

- dzieciństwo i wczesną młodość spędził na południu Francji, w Prowansji (w Aix-en-Provence)

- ojciec: * Włoch z Wenecji

* utalentowany inżynier, twórca m.in. kanału zasilającego miasto Aix w wodę

* zmarł wcześnie, pozostawiając rodzinę bez środków na życie

-Emil skończył liceum w Paryżu (bez bakalaureatu = matury) i podjął pracę w firmie wydawniczej Hachette

- dzieła Zoli:

* pierwsza powieść wyszła w 1865 r. (miał 25 lat)

* Teresa Raquin (1867) - bardzo dobre dzieło, choć nie podźwignęło go od razu z nędzy

(1870 r.: wojna fr.-pruska, upadek Drugiego Cesarstwa /1852-1870/, powstanie Komuny Paryskiej)

* przed 1870 r. zaczął cykl powieściowy o rodzinie Rougonów za panowania Nap. III

* La Fortune des Rougon (1871) - pierwszy tom cyklu

* do 1893 ukazywała się mniej więcej jedna powieść na rok (20 sztuk, 5 pokoleń)

* Le Docteur Pascal (1893) - finał cyklu, interpretacja założeń cyklu, gł. koncepcji antropologicznej

- powieści, które wzbudziły kontrowersje:

* L'Assommoir (W matni) 1877

* Nana 1880

* Germinal 1885

* La Terre 1887

* La Bete humaine (Bestia ludzka) 1890

* La Debacle (Klęska) 1892

- pomysł cyklu przywodzi na myśl Komedię ludzką Balzaka, ale Zola wykorzystywał własne założenia światopoglądowe i własny styl pisarski

- cykl obejmuje lata trwania Cesarstwa, ale i lata Trzeciej Republiki (powstałej po upadku Nap.)

- dzieła powstałe po napisaniu cyklu:

* Lourdes (1894), Rzym (1896), Paryż (1898) - trylogia powieściowa „trzech miast”

* Płodność, Praca, Prawda - trzy z „czterech ewangelii” (ostatnią miała być Sprawiedliwość), miały dać jaśniejszą wizję przyszłości, a nie analizę rzeczywistości, ale śmierć pisarza przerwała cykl

- był aktywnym dziennikarzem, publicystą, krytykiem i teoretykiem

* bronił malarstwa impresjonistycznego (gł. Maneta) w swoich artykułach

* impresjonizm w malarstwie miał podobne założenia jak naturalizm w literaturze

- pod koniec życia wystąpił w obronie niesłusznie oskarżonego i skazanego Dreyfusa

* sam naraził się na represje, musiał schronić się na krótko w Wielkiej Brytanii

* Dreyfus doczekał się, dzięki Zoli, rehabilitacji (ale już po śmierci pisarza)

- Zola zmarł na skutek zatrucia czadem 29 września 1902 r.

TEORIA I PROGRAM LITERACKI

- początkowo: dzieje jednej rodziny

* jednostki wydają się różne, ale dzięki prawu dziedziczności posiadają b. ścisłe związki

* podst. cecha tej rodziny to erupcja namiętności (cnót i występków), pęd epoki opanowanej żądzą użycia

* historycznie wywodzą się z ludu, ale wspinają się na wszystkie szczeble społeczne i obrazują dzieje Drugiego Cesarstwa

- ostatecznie: prawda o Francji współczesnej

* Cesarstwo: od początku we krwi, przez zażywanie uciech i despotyzm, podbijanie zbuntowanych miast, po staczanie się w dezorganizację i rozkład oraz koniec we krwi

* studia społeczne: drobny i wielki handel, prostytucja, zbrodnia, ziemia, pieniądz, burżuazja, lud w nędzy przedmieść, lud zbuntowany w wielkich ośrodkach przemysłowych, napór socjalizmu

- koncepcja antropologiczna

* rola dziedziczności, koncepcja czynników determinujących cechy indywidualne człowieka

* cykl miał być dokumentem ujawniającym działanie prawa dziedziczności

- Karol Darwin O pochodzeniu gatunków

* ewolucja gatunków w historii życia na ziemi

* prawo walki o byt - określa przebieg podst. procesów w życiu przyrody

* teorię ewolucji uznano potem m.in. za teorię rozwoju społecznego (teorie przyrodnicze często tak uogólniano w drugiej połowie XIX wieku, bo metodę badawczą stosowaną w przyrodoznawstwie uznano za najwłaściwszą metodę poznania)

* do humanistyki przeniósł ją Hipolit Taine: determinująca rola rasy, środowiska i momentu historycznego w powstawaniu dzieł sztuki

- znaczenie dziedziczności

* Prosper Lucas

* determinujące znaczenie dziedziczności dla struktury fizjologiczno-biologicznej człowieka

- Zola był pod szczególnym wpływem Tainego i Lucasa

* człowiek to wytwór ziemi poddany wszelkim wpływom środowiska

* rozum to tylko jeden z organów

* psychologia to tylko abstrakcja, co najwyżej jakiś ograniczony zakątek fizjologii

- powieść eksperymentalna (teoria wyłożona w szkicu o tej samej nazwie z 1879 r.)

* na podst. metody doświadczalnej w medycynie Claude'a Bernarda

* analogia między pracą badacza w laboratorium a praca pisarza

* pisarz = obserwator + uczony-eksperymentator (scjentyzm)

* obserwator: przedstawia zaobserwowane fakty, określa teren dla postaci i zjawisk

* eksperymentator: każe poruszać się postaciom w określonej historii zdarzeń, aby zobaczyć, że następstwo faktów będzie takie, jakie narzuci determinizm obserwowanych zjawisk

* chodzi o to, by poznać mechanizm zjawisk zachodzących w człowieku, by przedstawić działanie procesów umysłowych i zmysłowych, które są zależne od dziedziczności i warunków otoczenia, by ukazać człowieka żyjącego w środowisku społecznym, które sam wytworzył, które zmienia i wewnątrz którego sam staje się przedmiotem przeobrażeń (badanie problemu zachowania się ludzi, gdy znajdą się w społeczeństwie)

* powieść ta kontynuuje i uzupełnia fizjologię, zastępując studium człowieka abstrakcyjnego przez studium człowieka naturalnego

- Zola nie był prekursorem, ale został przywódcą naturalistów

- naturalizm: odbicie życia codziennego w literaturze, postacie realne, historia prawdziwa każdego z nas; przedłożenie dokumentów życia ludzkiego, a nie tworzenie typów jak idealiści

- czynnik dziedziczności

* ród ukazany w różnych odgałęzieniach (Rougon, Macquart, Mouret, Lantier...)

* stałe instynkty są początkowo ukryte, ale w końcu zwycięskie

* ów moment dojścia do głosu dziedziczności czasem sprawia, że konstrukcja postaci jest mało przekonywująca, bo podporządkowana głoszonej tezie (sztuczne i nieoczekiwane sploty zdarzeń)

- materializm przyrodniczy

* podstawowe znaczenie dla konstrukcji postaci ma biologizm, a dokładniej fizjologizm

* nie interesują go typy i charaktery, ale temperamenty

* postacie nie mają bogatego życia psychicznego, ale też nie są one zredukowane do samej tylko fizjologii

* objawy fizjologii człowieka często ukazywane były w paralelizmie do życia zwierzęcego

- dokumenty życia ludzkiego - czynnik przeważający w konstrukcji powieści Zoli

* pisarz odrzucił imaginację, fantazję, idealizm, subiektywizm (vs. Hugo)

* jak dziennikarz, publicysta-reporter zbierał materiały

* zwiedzał miejsca zdarzeń powieści, rysował mapki topograficzne, poznawał wnętrza

* zapoznawał się ze środowiskiem społecznym: treści rozmów, wyrazy i zwroty

* zwracał się o potrzebne informacje do specjalistów z danych dziedzin

* sporządzał notatki, które zachowały się do dziś

- koncepcja środowiska społecznego

* element kształtujący człowieka

* obserwacja i dokumentacja nie była ważna sama w sobie, ale jako środek poznania i przedstawienia rzeczywistości

* nie opisywał, by opisywać; człowieka po prostu nie można odłączyć od jego środowiska

- Powieść eksperymentalna jest bardzo radykalna w przedstawianiu teorii twórczej Zoli, zaciera elementy inne, które w jego dziełach można dostrzec, jak np. rolę osobowości artysty

- osobowość twórcza artysty

* indywidualność twórcy ma w kreowaniu powieści znaczenie rozstrzygające

* Dzieło sztuki to skrawek natury widziany przez pryzmat temperamentu

* bez temperamentu twórcy, który interpretuje obserwowaną rzeczywistość, wszystkie dzieła byłyby zwykłymi fotografiami

* mimo nacisku na obserwację, eksperyment i dokumenty, Zola nie przeczył spontaniczności działania sił twórczych intelektu i wyobraźni

- Zola miał pomysł na Germinal jeszcze zanim zaczął zbierać materiały, ale - zgodnie ze swą teorią - musiał go skonfrontować z rzeczywistością

NARODZINY POWIEŚCI

- skandal wywołała już poprzednia powieść robotnicza W matni

* środowisko robotnicze, prostytutki, wykolejeńcy i alkoholicy to nie były tematy do lektury wg mieszczaństwa

* jedyny sposób przedstawiania takich społeczeństw to było ukazanie ich w sposób humorystyczny albo „pikantny”

* tymczasem powieść ta miała opowiadać o niszczącym działaniu alkoholizmu w środowisku wielkomiejskiego proletariatu

* w założeniu miał to być naturalistyczny obraz rozwoju nałogu i, w konsekwencji, upadek człowieka (gł. w sensie biologicznym)

* przeważył jednak obraz samego środowiska, jego degeneracji

* zarzucano Zoli demoralizację, ale on odpowiadał, że prawda nigdy nie jest niebezpieczna, pisał, by pokazywać zło, z którym trzeba walczyć (był to krzyk litości dla cierpiących)

- teki robocze Zoli, gł. Notatki z Anzin

* wycinki prasowe, wyciągi z lektury wielu prac, ich streszczenia, notatki pisarza, listy z odpowiedziami na szczegółowe pytania, rękopisy powieści, konspekty, szkice

* w Anzin (zagłębie węglowe na pn. Francji) w lutym 1884 r. wybuchł strajk 12 tysięcy górników

* Zola towarzyszył Alfredowi Giardowi w objeździe osad objętych strajkiem jako jego rzekomy sekretarz, dzięki temu mógł rozmawiać z górnikami i wchodzić do domów

* zwiedził też kopalnie, a końcem lutego 1884 r. opuścił się na głębokość 675 metrów pod ziemię, ubrany w strój roboczy górnika

* tworzył notatki rysunkowe, schematy, plany

* 16 marca 1884 r. miał już wszystkie dokumenty i, zamknąwszy się na wsi, w Medan, zaczął pisać powieść

- Germinal zaczął być publikowany w odcinkach w „Gil Blas” od 26 listopada 1884 r., Zola w tym czasie dopisywał ostatnie fragmenty książki, która w całości wyszła w marcu 1885 r.

SPRAWA ROBOTNICZA

- koncentracja kapitału w rękach 183 osób za czasów Drugiego Cesarstwa

- wzrost przemysłu ciężkiego i kopalnictwa

* górnictwo, przemysł żelaza i stali, zakłady budowy maszyn na czele produkcji

* coraz większe skupienie mas robotniczych, potrzebnych do pracy w kopalniach

- dwie tendencje epoki:

* wzrost ilościowy klasy robotniczej proletariat robotniczy

* ograniczenie liczby dysponentów kapitału przemysłowego i bankowego burżuazja

- napięcia społeczne były prostą konsekwencją tych procesów

* Wiosna Ludów w Paryżu została krwawo stłumiona już w czerwcu

* w 1851 r. klasa rządząca zrzekła się swych swobód republikańskich, bo cesarstwo, jako dyktatura, mogło jej zagwarantować utrzymanie robotników w uległości

* po klęsce cesarstwa wybuchło powstanie Komuny Paryskiej, burżuazja uległa armii pruskiej, ale rządowi Thiersa udało się odebrać stolicę z rąk ludu i ograniczyć znów do minimum prawa klasy robotniczej (m.in. prawo do stowarzyszania się)

* w 1880 r. uchwalono amnestię dla pozostałych przy życiu Komunardów, a w marcu 1884 r. zniesiono ustawę Le Chapeliera (z 1719 r.!!!) i przyznano robotnikom prawo do tworzenia związków zawodowych

- ruch robotniczy

* w 1885 r. liczba związków zawodowych wzrosła od 68 do 221

* w 1880 r. powstała Partia Robotnicza (marksistowska, z rosnącymi wpływami grupy drobnomieszczańskiej Brousse'a, tzw. possybilistów) na kongresie w Hawrze

* w 1882 r. nastąpił rozłam Partii, wyodrębnili się zwolennicy lewicowego, marksistowskiego programu Guesde'a na kongresie w Saint-Etienne

* w 1866 r. utworzono w Paryżu pierwszą Międzynarodówkę (Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników), którą rząd rozwiązał 20 marca 1868 r.

- w 1869 r. doszło do wybuchu strajku powszechnego w Lyonie

* stanęły maszyny, zamarło życie miasta, strajki objęły zagłębie Loary i okręg pn. (Nord)

* doszło do krwawych starć z wojskiem, wiele ofiar wśród robotników

* Cesarstwo odnowiło Międzynarodówkę (bo grozili mu nie tylko górnicy, ale i liberałowie mieszczańscy), ale wobec nowych strajków, w kwietniu 1870 r. wznowiło akcję likwidacyjną

* w lipcu Cesarstwo upadło, ale władza dalej była w rękach burżuazji (Trzecia Republika) i dopiero w 1884 r. poczyniono pewne ustępstwa na rzecz robotników

* w lutym 1884 r. wybuchł 2-miesięczny strajk w Anzin, który zaalarmował opinię publiczną i skłonił Zolę do wyjazdu na miejsce konfliktu

„NAKAZ SUMIENIA”

- Zola ujawniał prawdę o robotnikach, by przeciwstawić się idealistom, którzy wciąż głosili ludomanię i byli jak lekarz, który kwiatami przysłania agonię swych pacjentów

- pojęcie „republikanizmu” Zola zastępuje stopniowo „socjalizmem”

- akcja jego powieści rozgrywa się między 1866 a 1869 rokiem, choć zarzucano mu, że strajki, o których pisał odpowiadają strajkowi z Anzin

* świat przedstawiony w Germinalu był światem Drugiego Cesarstwa

* ale interpretacja przenikająca tę konstrukcję była dokonana już z perspektywy doświadczeń społeczeństwa Trzeciej Republiki

- „nakaz sumienia” to ukazanie walki klasowej, ale z perspektywy proletariatu, a nie burżuazji

- życie robotników w Germinalu jest ukazane niezwykle realistycznie (wartość płac, długość dnia roboczego, praca kobiet w kopalni, warunki mieszkaniowe, eksploatacja robotników...)

- parodia kształtowania się opinii mieszczańskiej

* „zwiedzanie” kolonii 240 przez pana z rozetką i panią w futrze, pilotowanych przez dyrektorową Hennebeau

* satyryczna konkluzja: gdyby zapytano ich w Paryżu o osiedla robotnicze, będą mogli opowiedzieć o spokoju, obyczajach patriarchalnych, szczęściu, zdrowiu, jest to zakątek, do którego powinni by państwo przyjechać odpocząć w ciszy na świeżym powietrzu; na co pan wykrzyknął z zachwytem: To wspaniałe, wspaniałe!

- powieść ukształtowana jest na zasadzie kontrastu między tą parodią a relacją z życia górników, kontrastu między mieszczańskim dosytem a górnicza nędzą (np. scena przyjęcia delegatów strajkujących przez dyrektorową Hennebeau)

- intencja pisarza: Wzbudzić taką litość, podnieść takie wołanie o sprawiedliwość, by Francja nie pozwoliła się wreszcie pożerać ambicjom garstki polityków, a zajęła się zdrowiem i położeniem materialnym własnych dzieci

WYZNACZNIKI ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO

- Stefan Lantier

* wbrew pozorom i założeniom, jego obciążenie dziedziczne jest stosunkowo słabe

* odziedziczone instynkty są podporządkowane czynnikom humanistycznym

* Stefan odznacza się czynną wolą, przezwycięża w sobie „bestię ludzką”, przekazaną w spadku rodzinnym (zabójstwo Chavala umotywowane jest argumentami naturalnymi, ale niekoniecznie naturalistycznymi)

* jest on z obciążonego dziedzicznie rodu, ale jest „bohaterem pozytywnym”

- szczególnie podkreślana jest obcość Stefana w środowisku górniczym

* jest on tylko przechodniem, w rzeczywistości pracuje jako kolejarz

* w kolejarzu skupiają się urazy socjalne, będzie więc propagatorem ideologii rewolucyjnej; budowa kolei żelaznej pogłębia przepaść między klasą robotniczą a innymi klasami w społeczeństwie

* on nigdy nie kierował górnikami, bał się ich jako ślepej i nieujarzmionej masy, zawsze gwałt, jakiego się dopuszczali zdumiewał go, bo go nie przewidywał ani nie chciał

- technika naturalizmu

* kazał sobie zrobić makietę przedstawiająca górnika w różnych pozycjach przy pracy

* naturalizm pojmował jako biologizm, a ściślej fizjologizm

* człowiek jest tylko organizmem animalnym, psychologia to tylko fizjologia, a głód i seks to zasadnicze determinanty życia człowieka - nie jest to deprecjacja, bo tak teoria naturalistyczna określa nie tylko górnika, ale człowieka w ogóle

* Zola jednak technikę tę zastosował w opisie świata górniczego, a nie sfer mieszczańskich (np. romans pani Hennebeau jest za kulisami, a akt seksualny między górnikami dzieje się bezpośrednio i to zazwyczaj w bardzo drastycznych warunkach)

- kształtowanie świata górniczego

* głód jest motywem buntu górników, szczegółowo pokazuje się więc jego obraz i skutki

* nędza fizyczna, skarlenie, degeneracja, niedostatek odruchów moralnych i sądów etycznych

* upiornym przykładem jest gł. Bonnemort - nosi w sobie dziedzictwo przeszłych pokoleń, które ujawnia się, gdy wyciąga swe zniszczone ręce ku gładkiej szyi panny Gregoire - to poryw dzikości człowieka, który zawsze był zwierzęco uległy, przeciwny nowym ideom, ale siedziała w nim głęboko odziedziczona po przodkach uraza

- naturalizm wzmocniony jest metaforą

* motyw udręczonych koni w kopalni - Bataille i Trompette

* analogia między życiem i losem tych „uległych zwierząt” a życiem i losem górników

* kiedy wali się kopalnia, w Bataille odzywa się zwierzęca pamięć, chce żyć, pragnie jeszcze raz zaczerpnąć świeżego powietrza, poryw buntu zmiótł jego dawną rezygnację, to kopalnia oślepiła go najpierw, a teraz nastaje na jego życie, zdaje się, że kopalnia naciera na niego, chce go pochwycić i zadusić...

WIZJA I SYMBOLE

- warstwy Germinala:

* realistyczna: wykładnia buntu górników w kategoriach pracy i płacy, kapitału i proletariatu

* naturalistyczna: w pojęciach fizjologii i ślepego, nieujarzmionego żywiołu

* symboliczna: opis pochodu górników, który ze ślepą gwałtownością wezbranej fali niszczy kopalnie i szerzy dzieło zemsty wizja rewolucji, która zmiecie mieszczuchów, ludzie zamieszkają w lasach jak dzicy i wszystko zniknie aż do chwili, kiedy wyrośnie nowa jakaś ziemia

- „koniec świata”

* wyolbrzymiona wizja zagłady, spowodowanej przez człowieka, który w szybie le Voreux wyzwala dziełem swej nienawiści olbrzymie siły dotąd ujarzmionych wód i cały twór cywilizacji technicznej wali się w gruzy

* nie jest to już naturalizm, ale proroctwo zagłady

* katastrofa jest dziełem Suwarina, ale tak naprawdę spiętrzają się w niej wszystkie prowadzone dotąd wątki utworu

- powszedni dzień

* po katastrofie narracja trwa dalej, górnicy, znękani głodem i nieszczęściami, przymuszeni przez kapitał, wracają do pracy w kopalniach

* odchodzą tylko Suwarin i Stefan

* narracja znów staje się obiektywną relacją i opisem

* górnicy idą pochyleni, jak bydło prowadzone do rzeźni, był to marsz pobitej armii, która jest pełna utajonego pragnienia podjęcia walki i pomszczenia klęski

- teraźniejszość i przyszłość

* po ciemnej nocy nastaje świt kwietniowego poranka

* Nad czarnymi uśpionymi polami unosiły się niejasne odgłosy, które poprzedzają chwile przebudzenia

* Stefan żegnał się z kolegami, ale ich uściski dłoni były pełne wiary, że kiedyś zacznie się owa walka i ona będzie już wygrana

* Suwarin odszedł tam, gdzie jest „dynamit”, konanie burżuazji będzie niechybnie jego dziełem

* Stefan sam mówi, że ten bunt było to tylko lekkie pchnięcie, ale burżuazja usłyszała już trzask, który zwiastuje coraz to nowe wstrząsy, które doprowadzą do zawalenia się gmachu i stoczenia się go w przepaść

* narrator chowa się tu za mowę zależną

- obraz przedwiośnia

* na zewnątrz natura budzi się do życia, a górnicy kują kilofami we wnętrzu ziemi

* ale ich kilofy są coraz wyżej i końcu rozerwą warstwę ziemi i powstaną jako czarna armia mścicieli w kolejnym stuleciu

- funkcja tytułu

* rdzeń słowa „germinal” wywodzi się od wzrastania ziarna, kiełkowania

* „Germinal” to nazwa wiosennego miesiąca w kalendarzu Wielkiej Rewolucji Francuskiej

* miał on wyrażać napór ludzi nowych, wysiłek, nawet nieświadomy, robotników

* oznaczał rewolucyjny kwiecień, zwrot społeczeństwa ku wiośnie

GROŹBA I OSTRZEŻENIE

- epilog powieści i powrót górników do pracy był konsekwencją naturalistycznego toru techniki powieściowej - tak działo się po wszystkich realnych strajkach

- ale nieustanne strajki, wciąż tłumione, ale na nowo powstające, świadczą o nieustannym sprzeciwie, o wciąż odżywającej wierze w zwycięstwo

- wizje luddystyczne (widmo „ludyzmu” - plebejski bunt przeciw postępowi technicznemu i maszynom)

* oszalały bieg rozwścieczonych robotników od szybu do szybu

* argumentem nie jest tu realizm, ale wizja biologiczna - obsesja ślepego instynktu

* kurcząca się burżuazja (populacyjnie - jedynaczka Gregoire'ów, ekonomicznie - monopol pochłaniający małe przedsiębiorstwa) i rosnąca masa proletariatu

* argument stworzyła też mieszczańska wizja Komuny Paryskiej, przedstawiająca komunardów jako niszczycieli i podpalaczy

* celem Zoli jest wyrwanie burżuazji ze spokoju, a nie chwalenie drastycznych represji wobec ludu (dla których usprawiedliwieniem były takie właśnie wizje komunardów)

* Zola kwestionował trwałość świata wznoszącego się na podwalinie niedoli

- metaforyczna interpretacja przyszłości

* katastrofa finału nie ma podłoża realistycznego, jest wielką hiperbolizująca metaforą, zawieszoną w rzeczywistości czasowej ani Cesarstwa, ani Republiki

* ma znaczenie jako wizja przyszłości, a nie moment w konstrukcji fabuły (bo miała być końcem świata, a po niej przecież stary świat istniał nadal)

* wizję przyszłości wprowadzał anarchista Suwarin, który również nie był realistyczny, trudno szukać kogoś takiego wśród górniczego proletariatu tamtych lat

* postać Suwarina jest dziwna, bo jest działającym we Francji anarchistą rosyjskim

- z Rosji dotarł do Francji termin „nihilista”, wprowadził go Turgieniew

* dla mieszczan nihilista był postacią niemal mityczną

* wśród nich byli przedstawiciele różnych klas, także arystokracji, również wiele kobiet

* nihilistom obcy był idealizm i marzycielstwo, chcieli krwawego przewrotu, totalnego kataklizmu

* działalność anarchistów (zamachy na głowy państwa) trwały w Rosji już w latach 60 XIX wieku, ale nie wiadomo o działalności rosyjskich nihilistów we Francji

* dla mieszczan terrorystyczna anarchia równała się rewolucji proletariackiej

GERMINAL A SPRAWA NATURALIZMU

- naturalizm traktowany jest jako zjawisko historycznoliterackie (różne w różnych epokach i krajach) oraz pozaczasowy model, określona struktura

- cechy charakterystyczne naturalizmu wg Henryka Markiewicza:

* orientacja na pozytywistycznie rozumiany wzór nauk przyrodniczych

* monizm materialistyczny

* podwójny - biologiczny i społeczny - determinizm w wyjaśnianiu losów jednostki

* szczegółowa opisowość zgodna z uprzednimi obserwacjami i studiami

* preferencja dla tematyki „niskiej”, trywialnej i patologicznej, uważanej dotąd za gorszącą

- cechy alternatywne naturalizmu wg Markiewicza to:

* bezinteresowny obiektywizm lub krytycyzm społeczny i intencje reformatorskie

* nastawienie pesymistyczne (powszechniejsze) lub optymistyczne

- naturalizm (wg Markiewicza) to spotęgowana (raczej z niekorzystnymi skutkami) kontynuacja realizmu i antyteza romantyzmu

- pojęcie naturalizmu zmieniało się i zmienia nadal, ale w kompozycji utworu zazwyczaj dominuje opisowość, w opisowości - szczegółowość, w konsekwencji zaś - statyczność

- przełamanie naturalizmu w powieści Zoli

* hiperbolizm, daleki od obiektywistycznych notacji drobnych faktów (petits faits)

* nagromadzenie, amplifikacja, kondensacja faktów + środki ekspresji stylistycznej

* uderzające porównania, rozwinięte metafory, wyraziste symbole (zapowiedź ekspresjonizmu)

* spod statycznych opisów wyłania się gigantyczna wizja ruchu mas ludzkich, w pochodzie, w walce, w odruchach właściwych tłumom, w szaleństwie, wściekłości lub rozpaczy

* narracja o realnych ludziach i zdarzeniach przekształca się w konstrukcję o cechach podobnych do mitu - Zola szuka spełniania się prawidłowości generalnych, praw nadrzędnych

czynniki biologii, jak głód i popęd płciowy

mit śmierci i płodności

mit katastrofy i nadziei

mit wiecznego powrotu wyłaniający się z odwiecznej walki między pierwiastkami rozkładu a mocami życia i z ciągłej obecności sił środowisk i dziedziczności, które przytłaczają człowieka (mit o Demeter i Persefonie, u Zoli - finał powieści)

---