Aleksander Fredro Pan Jowialski

Opracowanie: Witold Billip

Komedia na tle epoki:

• Pan Jowialski powstał w 1832 roku. Sąsiaduje to z powstaniem III cz. Dziadów i Kordianem - utwory związane z przegranym powstaniem.

• W tym okresie Fredro był jedynym dojrzałym artystą tworzącym w kraju (nie na obczyźnie, zesłaniu itp. jak np. F. Morawski, Brodziński, Lelewel). Tworzy arcydzieła.

• Krytykowano go za trudność w odnalezieniu znamion narodowości w utworach, współbrzmień z istotnymi wydarzeniami dla Polski. Późniejsi czytelnicy, którzy próbowali odnaleźć za wszelką cenę owe znamiona, natrafiali na duży problem!

Główny problem: interpretacja postaci tytułowej

• Jedni interpretatorzy widzieli w Jowialskim reprezentanta pewnej odmiany kultury szlacheckiej, niekiedy jej typowego przedstawiciela. Miało to nieść krytycyzm wobec sfery, którą reprezentuje. Oskarżać miało szlachtę o egoizm i błazeńska wesołość w obliczu klęsk narodowych. Nie ma to jednak poparcia w tekście!

• Nie można tej postaci ujednolicać. Autor chciał, aby była wieloznaczna.

• Pan Jowialski lubi się śmiać choćby i cudzym kosztem. W sposób maniacki kolekcjonuje przysłowia i bajeczki, by popisać się ich znajomością.

• Zdzieciniałay staruszek trzymający w ręku bardzo duży majątek, bardzo gościnny (wobec Ludmira i Wiktora np.)

• Prowadzi ucieszne życie wśród małych igraszek i żartów i etc.!

• Jowiałówka jest miejscem bardzo bezpiecznym, cichym, dzięki czemu postać Jowialskiego nie jest zbyt trudno w charakteryzacji. Jak np. mielibyśmy ja charakteryzować gdy wokoło panowałaby wojna!!

• Jowialski przeczuwa nadchodzące ciężkie czasy, wraz z reforma austriacką rolną z 1846 roku na galicyjskie ziemiaństwo. A jego pozytywne nastawienie nie dowodzi egoizmowi, lecz pogodzeniu się z rzeczywistością, bo przecież wie, że nie jest w stanie nic zmienić.

Wieloznaczność jako cecha konstytutywna postaci Jowialskiego

• Jowialski jest scharakteryzowany w sposób jednostronny, ze względu na braki w jego biografii. Charakterystyka ta w założeniu jest wieloznaczna. Dużo jego cech jest zarazem dobre i złe.

• Przysłowia w romantyzmie były uważane za wyraz mądrości narodowej. Wieloznaczność w używaniu przysłów przez Jowialskiego polega na tym, w jakim momencie ich uzywa.

• Wypowiedzi Jowialskiego są sensowne (co nie musi oznaczać ,,mądre'' czy ,,szlacheckie'') Bywa często, że są wzajemnie sprzeczne.

• W scenach 8-9 Jowialski cytuje 25 przysłów i zwrotów przysłowiowych, oraz dwie bajeczki. 6 przysłów stanowi podsumowanie lub uzupełnienie argumentów którejś z spierających się postaci. Za pomocą pozostałych plus bajeczki, Jowialski próbuje interweniować w spór lub komentować odezwanie się partnerów. W dwóch wypadkach prostuje zacytowane przysłowia. Raz dopowiada niedopowiedziane.

• Najbardziej ciekawe SA te przysłowia, którymi Jowialski interweniuje w rozmowy Szambelanowej i Heleny. W tym sporze Jowialski jest totalnie nie konsekwentny. Raz trzyma strone Heleny, bo Szambelanowej nie lubi;/, a drugi raz, każe Helence czekać pokornie, bo w razie biedy Januszek jest całkiem spoko. Od biedy można go brać !

• Te niekonsekwencje są świadome, więc są pozorne. A dlaczego? Bo ma w dupce sytuacje Heleny i Szambelanową tym bardziej. Do tego sporu podchodzi w sposób bardzo wesoły. Olwewczy! Obojętny! I nikt nie może go z tej równowagi obojętności wytrącić!

Różne możliwości charakteryzacji Jowialskiego

1. Dostarcza wypowiedź z aktu I sceny 8 Szambelanowej, Jowialski NIC co nie dotyczy jego przysłów nie potrafi traktować poważnie. Za jego wypowiedziami więc nie kryją się głębsze treści, bo wtedy byłby to człowiek głupi i irytujący.

2. Nie rządza nim głębsze sentymenty, przywiązania. Lubi otaczać się ludźmi, którzy go bawią. Nie patrzy na to czy to wróg czy nie wróg jak np. Janusz - wróg jego kochanej wnusi.

3. Różne przykrości, które spotykają rodzinę Jowialskiego są dla niego źródłem pociechy.

4. Śmiech Pana Jozefa; łagodny i pozbawiony okrucieństwa, nie może być bezmyślnym! Jest niewątpliwe dowodem na duże poczucie humoru

5. Satyrysta - widzi w zachowaniu ludzi rzeczy, które ,,podlegają'' jego smiechowi. Sam jest świadomy swojej śmieszności z manią przysłowioznawczą.

,,Filozofia'' Pana Jowialskiego

• Wg. Crzanowskiego ,,jowialność'' Pana Jowialskiego wynika z ,,bezmyślnego optymizmu''. Wynika to z ciasnoty i zarazem serdeczności umysłu.

• Wg. Boya jest to ,,pobłażliwa filozofia staruszka''

• Wg. Pigonia jest to ,,głęboki, inteligentny pesymizm'', które swoje poczucie humoru ufundował na przekonaniu o daremności ludzkich zabiegów.

• Obojętność wobec problemu Heleny nie jest dowodem na tolerancję, lecz tylko i tylko jest to zwykła obojętność. Olewa to ciepłym moczem

• A może jest to mądra rezygnacja? Wątpię!

• Przypuszcza nadchodzące zmiany, widząc jak pracująca szlachtę i chłopów zastepuje inteligencja, która swą ,,mądrością'' zarabia.

Pan Jowialski jako oryginał

• Pan Józef nie jest postacią typową dla swojej warstwy społecznej.

• Nie jest typem z tradycyjnej komedii, schematycznym usposobieniem jednej z ,,ogólnoludzkich'' wad.

• Nie jest postacią symboliczną czy alegoryczną.

• Jest postacią dobrze osadzoną w epoce i środowisku.

• Bohater-dziwak - celowe ucharakteryzowanie przez Fredrę.

• ,,Typowy oryginał'' z pozoru wewnętrznie sprzeczne nie jest pozbawione sensu. Znaczy tyle co człowiek, którego cechą dominującą jest często świadome dziwactwo.

• Pan Jowialski to oryginał polski i szlachecki.

• Komedię o Panu Jowialskim należy traktować jako odbicie rzeczywistości społecznej, lecz także jako utwór programowy, swego rodzaju manifest poglądów estetycznych autora.

• Fredro wykłada swoje poglądy w bardzo przewrotny sposób.

Pan Jowialski jako głos w dyskusjach estetycznych epoki