I. Historia gospodarcza powszechna

1. Periodyzacja dziejów powszechnych

-Periodyzacja - podział czasu

a)ery - żydowska, biznatyjska, grecka, rzymska, dionizyjska=chrześcijańska, mahometańska

b)praktyczna (typowa) starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne, czasy najnowsze

c)marksistowska (według sposobów produkcji) - przejścia ewolucyjne lub rewolucyjne

- wspólnota pierwotna

- niewolnictwo

- feudalizm

- kapitalizm

- socjalizm (komunizm)

d)stadia rozwoju

-Walta Rostowa

-społeczeństwo tradycyjne (wysokie zatrudnienie w rolnictwie 75%, hierarchia społeczna, mała wydajność)

-społeczeństwo przejściowe (zmiany w technice, produkcji, polityce, wartościach)

-start gospodarczy (gwałtowny bodziec - np. maszyna parowa, kolej)

-społeczeństwo dojrzałości (gospodarka zdolna do produkcji niemal wszystkiego w wyniku startu gosp. )

-społeczeństwo masowej konsumpcji (produkcja i konsumpcja wszystkiego czego chce)

-Andre Piettre'a

-epoka tradycyjna - gospodarka uzależniona i podporządkowana polityce, tradycji i religii

-epoka wolności - gospodarka niezależna (liberalizm i wyzysk)

-epoka etatyzmu i techniki - gospodarka kierowana (kapitalizm kierowany, socjalizm)

2. Charakterystyka epoki wspólnoty pierwotnej. Neolityczna rewolucja rolnicza

Wspólnota pierwotna przypada na epokę kamienną, która dzieli się na:

-paleolit (1000 000 - 14 000 p. n. e. ) - zbieractwo i łowiectwo

-mezolit (14 000 - 8 000 p. n. e. )

-neolit (8 000 - 4 000 p. n. e. ) - rewolucja rolnicza - na Bliskim Wschodzie, uprawa zbóż= tryb osiadły, w konsekwencji: społeczny podział pracy, rozkład wspólnoty pierwotnej, wzrost liczby ludności, powstają osiedla, miasta, państwa i pierwsze nierówności

3. System niewolniczy w starożytności i przyczyny jego upadku

Niewolnictwo:

-patriarchalne (podleganie władzy najstarszego w rodzie)

w tym azjatycki sposób produkcji - ziemia własnością monarchy, ludność wiejska tylko formalnie wolna, w rzeczywistości niewolnicy posiadający ochronę prawną

-klasyczne (niewolnik - narzędzie mówiące -Grecja, państwa hellnistyczne, Rzym)

Epoka brązu: -radło, prywatna własność ziemi, monarchia despotyczna(Mezopotamia, Persja, Syria, Palestyna)

Grecja: a)Wielka kolonizacja (VIII-VI p. n. e. ) rozwój handlu(w tym niewolnikami), , rzemiosła

b)Ateny - demokracja dla ludzi wolnych, niewolnicy pracowali w warsztatach rzemieślniczych

c)Sparta - 3 klasy: spartiaci (wojsko), periojkowie (ludzie wolni pracujący), helioci (niewolnicy)

Rzym: -wielkie majątki ziemskie (latyfundia) w których pracowali niewolnicy pochodzący z wojen

-potem maleje podaż niewolników (brak wojen), pojawiają się kolonowie(wolni dzierżawcy)

-313r. edykt mediolański - równouprawnienie chrześcijaństwa (uderzenie formalne(?) w niewolnictwo)

4. Geneza i istota gospodarki feudalnej w Europie

Geneza feudalizmu: regres gospodarki w V-VIIw. (cofnięcie się rozwoju cywilizacyjnego, upadek miast, zamknięty charakter gospodarowania=gospodarka naturalna ograniczająca się do rolnictwa). Rozwinął się na Zachodzie(Francja-najpełniej), im dalej na wschód tym mniej; także w Chinach (tam niedziedziczono ziemi)

Istota feudalizmu: a)ustrój społeczno-polityczny opierający się na prawnej zależności (hierarchicznej)

jednostek oraz na systemie lennym

b)ustrój społeczno-gospodarczy opierający się na podzielonej własności ziemi (własność zwierzchnia i użytkowa) i poddaństwie chłopów(gruntowe, osobiste, sądowe) , skutkiem czego była renta feudalna

Renty feudalne: -naturalna (danina)

-odrobkowa (pańszczyzna)

-czynszowa (dzierżawa)

Cechy feudalizmu: -dominacja gospodarki naturalnej

-decentralizacja rynków towarowych

-system stanowy (podległość społeczno-gospodarcza jednych grup innym=drabina społecznych zależności)

Senior i wasale: -związani lennem(senior broni wasali, wasale płacą lenna, służą w armii i wykupują seniora)

5. Gospodarka europejska we wczesnym średniowieczu( V - X w. )

a)regres gospodarki (V-VIIw. patrz wyżej)

b)ożywienie gospodarcze(VIII-Xw. )

-renesans karoliński - zreformowany system pieniężny, procesy osadnicze, rozwój handlu, dwupolówka

-zakony - rozwój życia umysłowego i gospodarczego

6. Ekspansja gospodarcza Europy XI-XIIIw. (rolnictwo, osadnictwo, rola krucjat)

a)rolnictwo i jego intensyfikacja -zagospodarowywanie puszcz i nieużytków, nowa technika(ciężki pług, zaprzęg z chomontem, nawożenie obornikiem), trójpolówka(wzrost o 1/6 w stosunku do dwupolówki)

-dzięki Maurom młyny, wiatraki, ulepszono sukiennictwo i obróbkę żelaza, kamienia, drewna

b)osadnictwo (głównie niemieckie) - na nowe tereny(karczowanie) i na wschód (Polska, Bałkany), aktywizacja niemieckich zakonów rycerskich i kupców - postęp w Europie środkowo-wschodniej

c)krucjaty-przyczyny: -rozwój kultury, gospodarki=ekspansja polityczna(reconqiusta, powstanie Cesarstwa Łacińskiego); rozbicie feudalne (rycerze bez ziemi); odwołanie się od altruistycznych i materialistycznych postaw społeczeństwa (zbawienie=obrona miejsc św. i bogactwa wschodu)

-skutki: -straty ludzkie, wzmocnienie roli papiestwa, zetknięcie się z kulturami wschodu(arabską i bizantyjską)-rolnictwo (nawadnianie, jedwab, morele, brzoskwinie, pomarańcze)

-technika (wiatraki, młyny, stal, papier, proch, szkło witrażowe)

-nauka(astronomia, medycyna, alchemia, geografia, starożytna literatura)

-handel lewantyński miast włoskich ze wschodem. Instytucje spółki, maklerów, pieniądz złoty, kredytów=przyspieszenie rozwoju miast zachodnioeuropejskich

7. Rozwój miast europejskich w okresie średniowiecza

Rozwój miast, handlu i rzemiosła - XII do pocz. XIVw.

Miasto: -handel(lokalny, dalszy, tranzyt), obrona, produkcja

-początek przejść od feudalizmu do kapitalizmu

-wolność dla chłopa, własne sądownictwo

Tworzenie się miast: -na miejscu dawnych rzymskich

-ośrodek władzy feudalnej bądź kościelnej potem możliwość wykupu(1077 - Cambraa)

-na drodze powstań o prawa miejskie i samorząd(Flandria, Lombardia) z wójtem na czele

-osadnictwo terenów niezasiedlonych

Osadnictwo na prawie: -magdeburskim (niemieckim) kodyfikacja, renta czynszowa

-lubeckim

-chełmińskim (polskim) odmiana lubeckiego „wolnych gości”, renta odrobkowa

1257r. - prawa miejskie Krakowa

8. Organizacja i rozwój rzemiosła średniowiecznego

Rzemiosło średniowieczne odsuwane przez bogatych patrycjuszy zorganizowało się w przymusowe zrzeszenia jednej specjalności zwane cechami.

Funkcje cechu: -produkcyjna(kontrola ilości i jakości, pozyskanie i rozdział surowca, zbyt)

-szkoleniowe(kontrola kształcenia, egzaminy dla czeladników)

-religijne(udział w ceremoniach)

-militarne(obrona wyznaczonych części obwarowań miasta)

-towarzysko-kulturalne(wspólne imprezy)

-samopomocowe(pomoc dla wdów i sierot, akcje filantropijne)

Cech zwalczał niezrzeszonych(partaczy, fuszerów, sturarzy) i pilnował tajemnicy produkcji. Statuty cechowe określały przynależność, funkcjonowanie i warunki mistrzostwa(nauka, majsterszyk, wędrówka, majątek i urodzenie)

Od XIVw. pojawia się nakład(chałupnictwo) we Włoszech i we Flandrii. Nakładca skupywał surowiec, dawał do przerobu rzemieślnikom, płacąc za pracę, na następnie sam sprzedawał produkt(sukno, jedwab). Od XVw. we Florencji pojawia się manufaktura - podział pracy.

9. Handel średniowieczny - organizacja, drogi handlowe

Handel: -lokalny

-tranzytowy, prawo składu częściowego lub całkowitego(sprzedaż całego towaru, pozostawienie na składzie miejskim lub sprzedaż części, handel przez pewien czas), przymus drogowy(komory celne feudałów)

Organizacje kupieckie: -gildie(kupcy z jednego miasta)

-hanzy(kupcy z różnych miast)

-faktorie(dzielnice kupców obcych w danym mieście), bez pośrednictwa maklerów

Wyjątek od reguł: -jarmarki szampańskie we Flandrii, Brugii (spotkanie kupców lewantyńskich i hanzeatyckich

Szlaki handlowe: a)lewantyński (M. Środziemne handel Europy z B. Wschodem)-walki Genui z Wenecją

b)Hanza (M. Bałtyckie)-związek miast z Lubeką na czele zmonopolizował handel Europy Zachodniej(Holandia, Anglia) ze Wschodnią(Polska, Rosja, Niemcy)-zwalczano Duńczyków, Norwegów, Holen.

c)N-S(łączenie powyższych) - jarmarki, szlak bursztynowy

Handel: -potępiany przez Kościół (zajmowali się nim więc Żydzi) - doktryna kanoniczna

-Tomasz z Akwinu(XIIIw. ) dopuścił zysk kupiecki z ceny godziwej

-pierwszy bank - w Wenecji 1156r. weksel, kredyt, lombard

-popyt na pieniądz (srebry-obrót wewnętrzny, złoty-handel międzynarodowy)

10. Stanowy podział społeczeństwa feudalnego

Stany: -duchowny (otwarty, kultura, oświata, handel, krucjaty)

-rycerski (zamknięty, walka, administracja, moralne ideały, ziemia=władza)

-mieszczański(raczej otwarty)

-patrycjat(kupcy, bankierzy)

-pospólstwo(mistrzowie, czeladnicy, przekupnie)

-plebs(bez praw miejskich(najemni robotnicy, ludzie luźni-wałesy, żebracy, nierządnice, przestępcy)

-chłopski(wg majątku-pełnorolni, zagrodnicy, bezrolni, najemnicy, rzemieślnicy; wg prawa-poddani lub wolni)

11. Istota kryzysu XIV w.

Upadek ostatniej twierdzy krzyżowców Akka w 1291r. Wielka schizma zachodnia i antypapieże(1378-1417). Upadek Konstantynopola 1453r. (Bizancjum-biurokracja, korupcja, zerowy przyrost naturalny).

Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315, 1317) - zwiększano areał, a nie wydajność. 1348r. -dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy, Francję, Anglię, Niemcy i Norwegię. ”Czarna śmierć” zabiera ok. 1/3-1/2 ludności. Kryzys polegał na spadku zaludnienia wsi(pustki), co wywoływało spadek produkcji żywności, spadek ludności w mieście, spadek produkcji w mieście, zmniejszenie się dochodów feudałów, upadek rycerstwa(raubitterzy), zahamowanie osadnictwa w Europie środkowo-wschodniej.

Wojna stuletnia(1337-1453) wywoływała zaburzenia społeczne(żakeria we Francji 1358, w Anglii powstanie Wata Tylera(i lollardów) 1381, powstanie Jacka Cade'a 1450r. ), także zaburzenia w miastach. Wojny dodatkowo wyniszczały. Kryzys ten w zasadzie nie dotknął Europy środkowo-wschodniej - rozwój Polski, Czech, Węgier.

12. Ekonomiczne konsekwencje wielkich odkryć geograficznych(podboje kolonialne, rewolucja handlowa i cen)

Przyczyny: -ekonomiczne(brak kruszców, przeludnienie Europy)

-religijne(nawracanie niewiernych=ogniem i mieczem + ekspansjonizm)

Przebieg: -Henryk Żeglarz-Zatoka Gwinejska

-Bartłomiej Diaz(1488)-Przylądek Dobrej Nadziei

-Krzysztof Kolumb(12 X 1492)-Ameryka

-Vasco da Gama(1498)-Indie

-Pedro Cabral(1500)-Brazylia

-Ferdynand Magellan(1519-1522)-opłynięcie świata

Podboje kolonialne: -Hiszpanii do poł. XVIw. : Antyle, Kubę, Meksyk(Ferdynand Cortez niszczy Azteków), Peru(Inków wyciął Franciszek Pizarro), Filipiny, Ameryka Środkowa. Kolonizacja; Indianie ludność poddana i ewangelizowana lub eksterminowana. 1545 - pierwsza kopalnia srebra-srebrne floty.

-Portugalii Faktorie na wybrzeżach Afryki(Angola, Mozambik, Zanzibar), Indiach(Goa, Kalikat), Brazylii, Molukki, Sumatra, Chiny(Makao), Japonia(Nagasaki). Handel korzenny; brak ludności do kolonizacji i podporządkowania zdobytych terenów.

Konsekwencje odkryć:

a)złoty wiek Hiszpanii (i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na wojny

b)dualizm gospodarczy

c)rewolucja handlowa: -globalizacja gospodarki(handel trans oceaniczny, zwiększenie przestrzeni handlu)

-nowe centra handlowe(Lizbona, Kadyks, Sewilla, Antwerpia)

-towary kolonialne, powiększenie się asortymentu towarów, zwiększenie się wolumenu(skali) towarów

-wzrost roli kupca osiadłego; system księgowości kupieckiej i bilansowania majątku(księgowość dwustronna)

-nowożytne niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r. )

d)rewolucja cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do Europy

-inflacja kruszców(spadek wartości srebra)

-nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art. przemysłowych)

-wzrost popytu na żywność (import z Europy środkowo-wschodniej) - wzrost liczby ludności

13. Zróżnicowanie rozwoju rolnictwa europejskiego w XVIw. (dualizm agrarny, refeudalizacja)

Dualizm agrarny: analogicznie do dualizmu gospodarczego Europy rolnictwo rozwijało się różnie:

-Europa Zachodnia: intensyfikacja rolnictwa(podniesienie wydajności), początki kapitalizmu w rolnictwie(patrz Anglia)

-dzierżawa ziemi, praca najemna

-komasacja gruntów

-w Anglii ogradzanie-ziemie pana lub gospodarstwa farmerskie

-indywidualne rozporządzanie ziemią

-konwersja na opłacalną produkcje (hodowlę owiec), powiązanie z przemysłem(sukienniczym)

-specjalizacja - import (zboża ze strefy bałtyckiej)

-spadek siły roboczej w rolnictwie, sekularyzacja ziemi(protestantyzm)

-Europa Wschodnia: refeudalizacja(powrót do feudalizmu)

-uzależnienie chłopów=wtórne poddaństwo

-renta odrobkowa(pańszczyzna), wymiar minimalny Polska 1520, Węgry 1548

-gospodarka folwarczno-pańszczyźniana

-produkcja na eksport zboża(Polska, Rosja-potem), piwa(Czechy), bydła(Węgry), uzależnienie od Zachodu

-dwa modele folwarków: na rynek zewnętrzny(Polska-handel bałtycki), na rynek wewnętrzny(Rosja-do miast)

14. Rozwój gospodarczy Anglii w XVI-XVIIw.

Rządy Tudorów(Henryk VIII i Elżbieta I): likwidacja własności zakonnej, poparcie dla sukiennictwa, przyjmowanie tkaczy francuskich, popieranie ogradzania, zwalczanie i pomoc „ubogim”, rozbudowa floty morskiej. Rewolucja cromwellowska 1640-1660 i ostatecznie 1688 -odsunięcie Stuartów od władzy-wzrost znaczenia nowej szlachty(gentry) i mieszczaństwa. Początek produkcji stali - węgiel.

Działania morskie: -1553 - Chancellor zakłada Kompanie Moskiewską(próba północnej drogi do Indii)

-1577-1580 sir Francis Drake łupi Hiszpan(srebrna flota), opływa ziemię jako drugi

-korsarze angielscy nękają Hiszpan (John Hawkins, Henry Morgan)-srebrne floty, handel Murzynami

-klęska w 1588 Niezwyciężonej Armady - otwarcie dla Anglii drogi do kolonii

-Walter Raleigh opanowuje 1574-1583 Nową Funlandię, 1585 Wirginię

Kolonie: -Antyle(Jamajka, Barbados, Bermudy, Bahama, Trinidad)

-1607 - założenie Jamestown, 1620 purytanie z „Mayflower” Massachusetts, Maryland(katolicy), Pensylwania(kwakrowie), New Hampshire, Connecticut, Maine; 1664-zdobycie Nowego Amsterdamu(New York), potem Kanada - 1763

-1600 - Kompania Wschodnioindyjska(Surat, Madras, Bombaj-faktorie)

Merkantylizm angielski: -1651r. Akt Nawigacyjny - towar poza europejskie na statkach angielskich, towary europejskie na statkach angielskich bądź statkach kraju który towar wyprodukował - uderzenie w pośrednictwo Holendrów.

Kompanie handlowe: Moskiewska(j. w. ), Wschodnia(1579) z Polską, Skandynawią, Lewantyńska(1581) z Turcją, Kanadyjska(1628)

Handel niewolnikami (w pełni od 1713) na Antyle i do przyszłego USA z tzw. Wybrzeża Niewolniczego.

Akumulacja kapitału doprowadziła w 1694 do założenia Banku Angielskiego(banknoty, depozyty, rachunki bieżące, handel kruszcami)

XVIIIw: ekonomiczna kalkulacja w rolnictwie-płodozmian(z Holandii), r. pastewne, ziemniaki-wzrost w rolnictwie=wzrost produkcji

15. Rozwój gospodarczy Holandii w XVIIw.

Podstawa potęgi i rozwoju: kolonie, handel morski, postęp w rolnictwie i przemyśle.

Handel i kolonie: a)-Cornelis de Houtman(1595) - Jawa

-Indonezja, Japonia(1600), Australia(1627), Tasmania i Nowa Zelandia(1642), Fidżi i Kuryle(1643)-wyprawy

-Kompania Wschodnioindyjska(1602) do handlu z koloniami:

-Jawa, Molukki, Formoza, Malakka, Cejlon(1620-1660)

b)-1621-Kompania Zachodnioindyjska(przejściowo część Brazylii, Manhattan i Nowy Amsterdam, trwalej Surinam(Gujana holen. ) i część Karaibów, 1652-Kraj Przylądkowy w Afryce

c)-handel ze Skandynawią, Polską, Moskwą, Hiszpanią

Postęp w rolnictwie: melioracje, płodozmian(dzięki nowym uprawom), sadownictwo i ogrodnictwo, rybołóstwo

Postęp w przymyśle: przemysł stoczniowy, sukiennictwo, jewabnictwo i lniarstwo

Holendrzy tylko handlowali, nie prowadzili działalności misyjnej, tani fracht. Handel z Japonią, Chinami(herbata od 1610), Persją - konkurencja dla Anglików. Akt Nawigacyjny i wojny zdecydowały o supremacji angielskiej na morzach. Anglia-żelazo, węgiel jako oparcie dla przemysłu. Holandia-rolnictwo, sukiennictwo. Amsterdam-banki(1609), giełda, przemysł.

16. Istota kryzysu XVII stulecia

Kryzys datuje się na lata 1620-1720. Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego=kryzys koniunktury światowej. Przyczną były skutki wojen głównie trzydziestoletniej(1618-1648)-obniżenie zaludnienia Niemiec, spadek produkcji rolnej, upadek Hanzy w 1669. Stagnacja w handlu międzynarodowym-dochody pochłonęła wojna. Najsilniej kryzys był odczuwalny w Europie środkowo-wschodniej(Polska, Czechy, Rosja, wschodnia część Niemiec)-wojny(Polska, Rosja), spadek wydajności pańszczzny i jednoczesny spadek koniunktury na płody rolne na Zachodzie-spadek dochodów, upadek miast. Konsekwencjami kryzysu były rewolucje(Anglia-Cromwell, Niderlandy-powstanie Holandii) i powstania chłopskie(Europa wschodnia). W XVIIw. rozwija się jedynie Szwecja(dobre zarządzanie, nowoczesna armia, eksport żelaza)-traci ona na znaczenie w XVIIIw.

17. Teoria i praktyka merkantylizmu w Europie zachodniej

Merkantylizm nie jest systemem ekonomicznym jedynie zbiorem poglądów. Twórcy i przedstawiciele: Jean Bodin, Antoni Montchretien, Jean Colbert, Barthelemy de Laffemas(Francuzi), Tomasz Mun, Tomasz Gresham, Daniel Defoe, William Petty(Anglicy)

Założenie: o bogactwie kraju decyduje zapas kruszców(bulionizm-hiszpański monetaryzm), ale nie zdaje to egzaminu ponieważ kruszce wyciekają poprzez import; dlatego celem powinien być dodatni bilans w handlu zagranicznym aby to osiągnąć należy:

-stosować protekcjonizm celny i ochraniać własnych producentów

-popierać produkcję krajową

-dążyć do autarkii gospodarczej (samowystarczalności)

-popierać kolonializm(podnoszą prestiż i potęgę państwa), wzrost potęgi gospodarczej państwa

-popierać przyrost ludności=polityka pronatalistyczna(prorodzinna?)

-aktywnie kształtować konsumpcję ludności(zmniejszać aby wzrosły inwestycje)

-aby uzyskać powyższe niezbędna jest polityka unifikacyjna(jeden system miar, wag, podatkowy; dobra poczta, system dróg i kanałów)

Merkantylizm: -przemysłowy(kolbertyzm we Francji) najpełniej

-handlowy(Anglia i Holandia) w tych państwach

-kameralizm(Rosja, Austria, Prusy w XVIIIw. - odmiana merktantylizmu opierająca się o dobry system podatkowy, silnego monarchę, ograniczoną konsumpcję ludności i oszczędność)

Francja przez wojny i słaby system podatkowy marnotrawi zyski, Anglia natomiast przeciwnie-rozwija się.

18. Rozwój gospodarczy Francji w XVII-XVIIIw.

a)kolonie: Jacques Cartier w 1535 dociera do Kanady, w poł. XVII Francuzi opanowują Luizjanę, na Antylach posiadają: Gwadelupę, Martynikę i Grenadę. Kompania Wschodnioindyjska(1665) forty na wybrzeżu i handel z Persją. Od poł. XVIII Francuzi zostają wyparci z Indii i Kanady przez Anglików.

b)merkantylizm francuski-Ludwik XIV potrzebował pieniędzy na dwór i wojny-Jean Colbert zostaje ministrem finansów. Polityka przemysłowa-protekcjonizm celny i zakładanie manufaktur z udziałem kapitału państwowego(jedwabnictwo w Lyonie, art. luksusowe)

Poparcie dla rozwoju winnic, hodowli koni, budowie dróg i kanałów(Langwedocki). Zyski były jednak marnotrawione przez Ludwika XIV na dwór i wojny o supremacje europejską. Na inwestycje potrzebne były pieniądze-John Law w 1716 zakłada Bank Emisyjny w Paryżu; brak pokrycia dla banknotów - krach w 1720.

19. Zmiany gospodarcze w Europie środkowowschodniej w XVIIIw. (Rosja, Austria, Prusy; kameralizm)

Kameralizm patrz merkantylizm; stosowany przez Rosję, Austrię i Prusy przyczynił się do wzrostu znaczenia tych państw.

a)Rosja-w ciągu XVIIw. opanowuje Syberię, eksport do Europy jedynie przez zamarzający port w Archangieslku. Pańszczyzna w maksymalnym wymiarze(przywiązanie chłopa do ziemi i właściciela-chłop był tylko „duszą”).

Reformy Piotra I (1689-1725): -konsekwentny merkantylizm: rozwój hutnictwa, sztoczni, budowa kanałów, portów, cła protekcyjne

-nowy, sprawny system podatkowy(tępienie luksusu), tabela rang w wojsku i administracji

-import technologii z Zachodu, rozwój przemysłu wojennego i nauki

-rozwój miast(Moskwa, Petersburg), eksport na Zachód zboże, drewno, len, konopie, żelazo przez Bałtyk

-uzależnienie cerkwi od państwa

-dostęp do Bałtyku i założenie Petersburga po wygranej wojnie północnej ze Szwecją

-wygrana wojna z Turcja dostęp do Morza Azowskiego i Czarnego; ekspansja zakaukaska

-wpływy w Polsce

b)Austria za Marii Teresy(1740-1780) i Józefa II (1780-1790)

Reformy józefińsko-terezjańskie: -skrajny system protekcyjny, nawet prohibicyjny(zakaz importu)-rozwój rodzimego przemysłu

-reformy chłopskie-zniesienie poddaństwa, sądownictwa patrymonialnego

-akcja kolonizacyjna(Węgry, Galicja, Bukowina)

c)Prusy za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) - kameralizm Johanna Justi'ego

-rozwój handlu i manufaktur na potrzeby wielkiej armii

-kolonizacja z zewnątrz osuszanie bagien, budowa kanałów

-zmniejszenie poddaństwa chłopów w dobrach państwowych

-powiększenie zaludnienia, armii i terytorium o Śląsk i I zabór

20. Istota i główne cechy systemu kapitalistycznego; przesłanki w Europie

Brak dokładnej definicji kapitalizmu.

Przejście od feudalizmu do kapitalizmu-główny czynnik=pierwotna akumulacja kapitału:

-dochody z ziemi inwestowane w handlu i kredycie

-procesy koncentracji ziemi u wielkich właścicieli kosztem chłopów - indywidualne rozporządzanie ziemią

-eksploatacja kruszców szlachetnych w koloniach

-handel kolonialny-monopol spółek i rabunkowa eksploatacja

-spekulacje papierami wartościowymi

-pożyczenie państwu pieniędzy na procent-dług publiczny

-hasło oszczędności jako cnoty i postawy życiowej burżuazji

Cechy kapitalizmu:

-nagromadzony kapitał w postaci czynników produkcji(ziemia, praca) i środków na opłacenie tych czynników do osiągania zysku

-produkcja na zbyt-celem jest zysk

-praca jest też towarem, najemnik jest wolny osobiście - brak poddaństwa

-prywatna zaradność i konkurencja wytwórców(tzw. „duch burżuazyjny”)

-inwestowanie w celu zysku-rozwój produkcji, rozwój gospodarczy kraju

Przesłanki w Europie: -hutnictwo(wielkie piece i wykorzystanie węgla kamiennego

-przejście do nakładu następnie do manufaktury(podział pracy)

-sukiennictwo(Anglia, Niderlandy), hutnictwo(Anglia, Niemcy), stocznie(Holandia, potem Anglia)

-merkantylizm, potem liberalizm gospodarczy - popieranie i zainteresowanie przemysłem

21. Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) - geneza, etapy

Rewolucja przemysłowa: przełom techniczny, ekonomiczny oraz zmiany społeczne

Geneza: -wysoka kultura techniczna, skłonność do innowacji

-nagromadzenie kapitału(patrz pierwotna akumulacja)

-postęp w rolnictwie(dużo żywności i wolnej siły roboczej

-dobra sytuacja surowcowa i rynek zbytu(łatwa i opłacalna produkcja)

-rozwój nauki i techniki

-stabilny ustrój, spokój wewnętrzny

-rozwinięty system bankowy, ubezpieczeniowy

-wzrost produkcji musiał się odbyć poprzez postęp techniczny

Etapy: a)mechanizacja włókiennictwa-czółenko latające Johna Kaya (1733)-tkanie

-spinning jenny Jamesa Hargreavesa (1764)-przędzarka mechaniczna

-rama wodna Roberta Arkwrighta - udoskonalenie przędzarki

-mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1787)

-nanoszenie wzorów(tkaniny żakardowe)-Jacquard (1804)

b)przełom w hutnictwie i obróbce żelaza-1735 Abraham Darby - koks

-1784 Henry Cort - puddlingowanie(mieszanie w wielkim piecu, walce mechaniczne)

-1798 Maudsley - obrabiarki

c)maszyna parowa-machina ogniowa Savary'ego(1698) i Tomasza Newcoma(1712)

-wielokrotne udoskonalenie powyższych 1769 James Watt

-1781 Watt udoskonala jeszcze swoją maszynę (do prac obrotowych)

d)transport-1807 parowce Robert Fulton

-1814 George Stephenson - pierwsza lokomotywa (szyny były wcześniej)

-1825 pierwsza kolej żelazna pomiędzy Stockton i Darlington

-1830 Liverpool z Manchesterem

-1838śruba okrętowa

Skutki rewolucji: -wzrost zapotrzebowania na węgiel, masowa produkcja

-wzrost znaczenia Anglii

-urbanizacja, nowe ośrodki przemysłowe i rotten boroughs, nowa klasa społeczna- proletariat

-nowy ruch społeczny luddyści (burzyciele maszyn) - stłumiony

22. Przemiany społeczno-polityczne w Europie i w Ameryce (1750-1815)

a)oświecenie-racjonalizm, empiryzm, liberalizm-John Lock, Jan Jakub Rousseau(umowa społeczna), Karol Montesquieu(trójpodział władzy), Denis Dideort i Jean d'Alembert(encyklopedia), Wolter(historia społeczeństw i cywilizacji)

b)rewolucja amerykańska(1776-1783)-najpierw więźniowie(tzw. „białe niewolnictwo”), potem „ojcowie pielgrzymi”, odrębna świadomość(T. Jefferson, B. Frankin), tłumienie rozwoju stanów przez Anglię, opłaty stemplowe-1773 bostońskie picie herbaty

4 VII 1776-Deklaracja Niepodległości(hasło Tomasz Paine, wykonanie Tomasz Jefferson, uchwalona przez Kongres Kontynentalny w Filadelfii). Zwycięstwo pod Yorktown 1781, pokój paryski 1783, 1787-konstytucja Stanów(republika, federacja, prezydencka). Rozwój na zachód od Appalachów rolnictwa farmerskiego o charakterze kapitalistycznym. Waszyngton popierał przemysł.

c)rewolucja francuska(1789-1799)-stosunki feudalne hamują postęp i burżuazję(stan trzeci)-reglamentacja królewska, monopole państwowe, cechy. Ideologia oświecenia sprzyjała rewolucji. 1789: -14 VII-zdobycie Bastylii-początek; 26 VIII-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, 3 IX-konstutucja, nowa administracja, cenzus wyborczy. Reformy jakobinów: konfiskata dóbr kościelnych, rojalistów, zdrajów. świeckie powszechne szkolnictwo, oddzielenie kościoła od państwa, zniesienie powinności feudalnych, wolność zawodu i działalności przemysłowej-wzrost znaczenia burżuazji.

d)okres napoleoński(1799-1815)-1800 Bank Francuski, rozwój przemysłu cukierniczego(buraki zamiast trzciny od Anglików)

-1803-sprzedaż Luizjany USA

-1804-kodeks cywilny(wolność, równość, prawo własności)

-1806 blokada kontynentalna Anglii

-1807 koniec poddaństwa chłopów w Europie środkowowschodniej

-1815-upadek Napoleona, kongres wiedeński

23. Postawy teoretyczne i praktyka liberalizmu gospodarczego w Europie w XIX wieku

a)teoria-fizjokratyzm Franciszka Quesnay-1758 Tablica ekonomiczna; porządek naturalny, prawa ekonomii, rolnictwo

- „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Adama Smitha w 1776 oraz David Ricardo=klasyczna angielska szkoła ekonomiczna: charakter obiektywny praw ekonomii, automatyzm gospodarki, wolność działań gospodarczych i wolna konkurencja=wolny rynek, źródłem bogactwa jest praca i dobra z niej uzyskiwane, należy dbać o jej wydajność.

Jean Say „Traktat ekonomii politycznej”(podaż podaje popyt); T. Malthus-prace demograficzne(o przeludnieniu m. in. )

-liberalizm gospodarczy(leseferyzm): -wolność: jednostki(wolna siła robocza), działalności gospodarczej i handlowej

b)praktyka-liberalizm popierany był głównie przez burżuazję. Liberlizm gospodarczy w Anglii:

-Liga do Walki z Ustawą Zbożową(Anti-Corn-Law-League, manchesteryzm-1839) Richarda Cobdena i Johna Brighta popieranie zniesienia ceł na import zboża także przez czartystów i robotników zwycięstwo w 1846(głód w Irlandii)-godzi to we właścicieli ziemskich, korzystne dla burżuazji i robotników. 1849-zniesienie Aktu Nawigacyjnego z 1651 - Anglia krajem liberalnej gospodarki.

Anglia potęgą gospodarką(1870-1/3 produkcji światowej); nowe kolonie Australia i N. Zelandia, RPA, Indie; wpływy od Turcji po Chiny(Hongkong, Singapur). Autonomia dla Kanady - 1867; rozwiązanie Kompanii Wschodnioindyjskiej(1858)-koniec monopolu.

Zmniejszenie zainteresowaniem koloniami, autonomię, ale nie rezygnacja.

24. Rozwój gospodarczy Francji, Niemiec i Rosji(do 1870r. )

a)Francja-rozwój po rewolucji lipcowej(1830), rozwój kolei, rozszerzenie cenzusu wyborczego, zwalczanie feudalizmu, przemysł regionalny: -włókiennictwo w Alzacji, Normandii; hutnictwo żelaza nad Loarą i w okolicach Lille

-tradycja manufaktur (z XVIIw. ) +

-brak węgla i niska jego jakość, odizolowanie od rynków zagranicznych, słaby przyrost naturalny i popyt -

-skutek małe zakłady o produkcji łączonej i produkcja luksusowa

-strata kolonii(Luizjana, wyzwolenie San Domingo)

-podbój Algierii(1830-1860) i Indochin francuskich(1863-Kochinchinę i 1867-Kambodża)

b)Niemcy-Prusy z „pigmeja gospodarczego” poprzez reformę armii, szkolnictwa i rozwój przemysłu ciężkiego rosną w siłę

-opóźnienie ekonomiczne(ustrój feudalny na wsi, ustrój cechowy w mieście do poł. XIXw. , rozdrobnienie polityczne, przewaga junkrów nad burżuazją, brak kolonialnych źródeł pierwotnej akumulacji kapitału, emigracja zewnętrzna do USA)

-Niemiecki Związek Celny-1833 z inicjatywy Prus - jednolity rynek wewnętrzny

-rozwój przemysłu(budowa kolei od 1835, wzrost liczby ludności, wynalaszczość, likwidacja stosunków feudalnych od 1848r. , upowszechnienie banków i towarzystw akcyjnych)

-okręgi przemysłowe Ruhry, Sarry, Górny Śląsk, Saksonia(włókiennictwo); zakłady Kruppa w Essen - 1815

c)Rosja-silna armia przy słabej gospodarce, brak uwłaszczenia i pańszczyzna do 1861r. , zacofany przemysł(pańszczyzna w manufakturach), brak sieci komunikacyjnej; po 1815 Kongresówka rozwiniętą częścią imperium(Łódź, Warszawa, Zagłębie Dąbrowskie). Próby popierania przemysłu poprzez kameralizm od początku XVIIIw.

25. Rozwój gospodarczy USA do 1865r. ; znaczenie wojny secesyjnej

-rozwój przemysłu na północy, izolacjonizm(od 1823r. - doktryna Monroe'a, polityka protekcjonizmu(raczej)

-powiększenie terytorium(1803-Luizjana, 1819-zakup Florydy od Hiszpanii, Teksas-1844, po wojnie z Meksykiem(1845-46) Nowy Meksyk i Kalifornię, 1846-Oregon po wytyczeniu granic z Kanadą, 1867-zakup Alaski)

-wysoki przyrost naturalny, imigracja, wypieranie Indian, rozwój komunikacji(kolej, drogi bite, żegluga parowa)

-antagonizmy między Północą i Południem:

-Północ-kapitalizm, przemysł, robotnicy; Południe-rolinctwo, niewolnictwo, feudalizm + czuje się pokrzywdzone w budżecie

-ekonomiczne, różne systemy społeczno-gospodarcze(patrz wyżej), Południe dąży do secesji

-różnice w rozwoju gospodarczym, Południe czuje się pokrzywdzone(Północ-protekcjonizm, Południe-liberalizm)

-polityczne(Północ-republikanie patrzący na Kanadę; Południe-demokraci patrzący na Amerykę Łacińską)

-propaganda abolicjonistów(John Brown), Północ zainteresowana siłą roboczą

-druga rewolucja amerykańska=wojna secesyjna(1861-1865) próby pokojowego rozwiązania nie przyniosły rezultatu, wybór Abrahama Lincolna na prezydenta(1860)-secesja Południa; początkowo Konfederacja wygrywa, ale z ekonomicznego punktu widzenia nie ma szans(3: 1 w ludności włączając niewolników i produkcji), Północ ma prawie cały przemysł i flotę.

-1863r. -punkt zwrotny w wojnie(zniesienie niewolnictwa, akt o domostwach, U. Grant-głównodowodzącym na Północy)

Skutki i znaczenie: -dewastacja Południa, taktyka spalonej ziemi Shermana, 600tys. zabitych, 4mln$-koszty

-rozwój armii USA, zmiany w transporcie(kolej rządzi), rozwój przemysłu, powstanie wielkich przedsiębiorstw, zniesienie niewolnictwa, kolonizacja Dzikiego Zachodu, urbanizacja w okresie rekonstrukcji, napływ emigrantów z Europy południowej i wschodniej po wojnie

26. Demograficzne konsekwencje industrializacji w XIXw.

-poprawa warunków życia=mniejsza śmiertelność, wiecęj żywności(patrz rewolucja agrarna), rozwój medycyny(1862-Ludwik Pasteur obala „samorództwo” bakterii)-przedłużenie życia, ekspozja demograficzna(koniec XVIII i XIXw.

-Prawo ludności(1798) Thomasa Roberta Malthusa o przeludnieniu przekreślona przez rewolucje agrarną i prawem Bertillone'a (przyrost naturalny zmniejsza się w miarę postępu dobrobytu)

-rozwoju nauki, transportu, produkcji masowej, urbanizacja

27. Rewolucja agrarna; rozwój kapitalizmu w rolnictwie w XIXw.

-przyczyny-eksplozja demograficzna i postępująca urbanizacja-przeobrażenia techniczne(zmiany produkcji-Zachód) i organizacyjne(likwidacja feudalizmu i początki kapitalizmu w rolnictwie-Wschód) w rolnictwie

-dwie drogi ekstensywna(USA, Australia, Ameryka południowa)-tam gdzie można było powiększyć areał i intensywna(Europa)-podniesienie wydajności

-przeobrażenia techniczne: -płodozmian(zwiększenie o 1/3, ale wymagał nawożenia)=wieloletnie zmianowanie

-mechanizacja rolnictwa(1860'-kombajny, 1870'-snopowiązałki, na wschodzie-kierat)

-melioracje i nawożenie(guano, torf, szlam, 1840-Justus Liebig - nawozy sztuczne)

-zmiana struktury upraw(rośliny motylkowe, ziemniaki, burak cukrowy, kukurydza)

-intensyfikacja uprawy i hodowli(nowe gatunki bydła)

-przeobrażenia społeczne: -likwidacja stosunków feudalnych, powiązanie rolnictwa z przemysłem, nauką, oświatą, emancypacja ludności wiejskiej

Skutki: -rozwój przemysłu maszynowego i chemicznego na potrzeby rolnictwa, powstanie przemysłu rolno-spożywczego(cukrownictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, krochmalnictwo)

-nauka i oświata rolnicza

-kapitalizm w rolnictwie=produkcja tylko na rynek, prywatna własność ziemi: landlord(właściciel), farmer(dzierżawca) i najemnicy bezrolni

-drogi do kapitalizmu w rolnictwie: angielska(długotrwałe zmiany), francuska(rewolucja-szybka sprzedaż ziemi kościoła, emigrantów-szlachty; także Belgia, Dania, Włochy N, Hiszpania, cześć Niemiec), amerykańska(ziemia dla osadników; także Australia), pruska(reformy odgórne, uwłaszczenie, wielka własność ziemska pozostaje nadal-regulacja, bogaci chłopi zostają, biedni wyrugowani, odszkodowanie dla dziedzica w ziemi-1/2 - 1/3); Austria w 1848(chłopi przez 20 lat odszkodowanie-indemnizacja); Rosja w 1861(1/5 ziemi odszkodowanie; w Królestwie Polskim bez odszkodowania)

-rolnictwo kapitalistyczne, własność indywidualna(obszarnicza lub chłopska)

-wzrost produkcji i nastawienie na towarowość jej

-pauperyzacja wsi nadal w Europie wschodniej(kwestia parcelacji ziemi obszarniczej)

28. Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (do 1870r. )

a)podstawy-prywatna własność środków produkcji

-wolność osobista i równość jednostek wobec prawa

-siła robocza staje się towarem; nierówność majątkowa-nierówność polityczna(cenzus majątkowy)

-celem zysk, sposób-wolna konkurencja

-spółki akcyjne, giełdy, kursy, akcjonariusze(dywidendy)-koncentracja rozproszonego kapitału

b)kryzysy nadprodukcji-cyklicznie co 10-12 lat

-1825-Anglia(po okresie napoleońskim i wyzwoleniu się Ameryki Południowej)

-1836-Anglia i USA, 1846-47-Europa zachodnia i środkowa(przeinwestowanie przy budowie kolei)

-wszystkie kraje 1857, 1866

-liberałowie-wolna konkurencja najlepszym regulatorem, przeciwnicy-straty kapitału, bezrobocie i nędza robotników

c)sytuacja robotników-minimum egzystencji 12-14h pracy, praca kobiet i dzieci(wykorzystanie maszyn do maksimum)

Ustawodawstwo pracy: -1833-państwowe inspekcje fabryczne w Anglii(zakaz pracy dzieci w włokiennictwie)

-1842-j. w. także w kopalniach

-1847-USA-10h pracy w niektórych stanach

-1874-Anglia-ruch przeciwko wyzyskowi-socjaliści

Socjaliści i związkowcy: -utopijni Robert Owen, Charles Fourier, Henri Saint-Simon

-1848 „Manifest komunistyczny” Marksa i Engelsa

-związki zawodowe(płace, warunki, opieka socjalna)-Anglia-1824, 1864-Francja(1884-ustawowo), 1890-Niemcy

29. Druga rewolucja przemysłowa; nowa fala industrializacji

a)postęp techniczny-destylacja ropy naftowej-Ignacy Łukasiewicz(1853), benzyna-Karol Benz

-silniki spalinowe(1876)-Nikolaus Otto, Eugen Langen, udoskonalone Gottlieb Daimer i Walter Siemens(1883)

-silnik wysokoprężny(1892)-Rudolf Diesel

-samochód(1885)-niezależnie Daimler i Benz=motoryzacja

-samolot(1903)-bracia Wright(przelot nad La Manche 1909 Bleriota)=lotnictwo

-1908-produkcja wieloseryjna, 1913-masowa(taśmowa)-Henry Ford

-Thomas Alvy Edison, żarówka, lepszy silnik elektryczny i prądnica)=upowszechnienie prądu

-telegraf Morsa(1838), telefon(1876)-Graham Bell, 1908-radio Marconi'ego, lampa katodowa(1904)-Fleming

-tramwaj w Berlinie(1881), London underground - 1890

-aluminum, cynk i miedź elektrolityczna

-chłodnia amoniakalna Carla von Linde(1887)

-masowa produkcja stali Sidney Thomas(po Bessemerze, Siemensach, Martinach)-1874

-chemia-1869 D. Mendelejew, 1863-E. G. Solvay(środki piorące i szkło), nawozy sztuczne-kwas siarkowy, 1878 Alfred Bater-indygo, farmaceutyki; masy plastyczne, guma z kauczuku naturalnego(John Dunlop-1886-opona)

-zmiana w organizacji produkcji fabrycznej Fryderyk Taylor-nuakowa organizacja pracy(tayloryzm), Ford(j. w. )

-wzrost wydobycia węgla, produkcji stali, ropa naftowa, nowe gałęzie(chemiczny), rozwój nauki

-rozwój kolei transsyberyjska(1905), transafrykańska

-kanały Sueski(1869), Panamski(1914), Kiloński(1895), Koryncki(1893)-rozwój żeglugi

-kryzys agrarny(1873-1896)-spadek opłacalności zbożowych Europie(import z USA, Australia, Kanada, Argentyna) - przejście na rośliny przemysłowe, spółdzielczość rolnicza

b)skutki: -ruch robotniczny-urbanizacja i industrializacja postępują dalej

-aglomeracje miejskie(Paryż, Londyn, Berlin) z nowoczesną infrastrukturą(oświetlenie, kanalizacja, komunikacja)

-emigracja z Europy za ocean

-przymus szklony i powszechne prawo wyborcze, także lepsza jakość i większa długość życia

-wzrost potęgi USA, Niemiec(nowy kolonializm), Japonii spadek Wielkiej Brytanii i Francji

30. Cechy kapitalizmu monopolistycznego po 1870r.

Cechy: -odchodzenie od zasad liberalnych na rzecz monopolizacji

-zwiększający się dystans między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się

-wzrost znaczenia kapitału finansowego i jego eksportu

-umacnianie się nacjonalizmu i imperializmu w polityce zagranicznej mocarstw-nowy kolonializm

Imperializm(wg Hobson)-budowanie władztwa kolonialnego poprzez konflikty zbrojne; agresywna polityka zagraniczna

Imperializm(wg Lenina)-najwyższa i ostatnia faza kapitalizmu

Kryzysy zwłaszcza ten z 1873 przyczyniły się do monopolizacji:

-kartele(z tej samej branży ustalają ceny)

-syndykat(j. w. + wspólne biuro sprzedaży towarów)

-trust(zrzeszenie, rezygnacja z samodzielności na rzecz wspólnego zarządu)

-koncern(jeden właściciel odrębnych przedsiębiorstw: -z tej samej branży(koncentracja pozioma) lub z uzupełniających się gałęzi(koncentracja pionowa)

Pozytywne cechy: -racjonalizacja produkcji, produkcja masowa, normalizacja

Negatywne cechy: -podbijanie cen, obniżanie jakości

Porozumienia międzynarodowe między monopolistami(monopole międzynarodowe) np. AEG i General Electric w 1907

Kapitał pożyczkowy(banki) + kapitał przemysłowy=kapitał finansowy(jeden)-oligarchia finansowa(grupa potentatów finansowych zajmująca kierownicze role. Oddzielenie własności od zarządzanie(wzrost jego roli)-fachowcy ekonomiści, inżynierowie, technicy-rozwój wyższych uczelni.

Eksport kapitału: -nieopłacalność lokowania w krajach rozwiniętych kapitału doprowadza do jego eksportu, najczęsciej kredytów które wracają w postaci dywidend lub procentów, niekiedy łączył się z podporządkowaniem militarnym i politycznym. Eksporterzy: Wlk. Brytania(do USA i kolonii), Niemcy(Bałkany i Ameryka Południowa), Francja(kolonie i Europa wschodnia-Rosja), USA(Kanada i Ameryka Łacińska), Japonia(do Chin i Korei)

31. Ekspansja kolonialna po 1870r.

Nowy kolonializm(polityka imperialistyczna): -podział Afryki i większości Azji=„posłannictwo białego człowieka”

-rynki: zbytu produktów i eksportu kapitału

-surowce dla nowych gałęzi przemysłu(ropa, kauczuk, metale kolorowe)

-punkty strategiczne dla powyższych(np. szlaków morskich)

Politycy: Beniamin Disraeli, Joseph Chamberlain(w UK), Jules Ferry(Francja), Alfred T. Mahan(USA), Otto Bismark (Niemcy)

Formy: -podbój lub protektorat

Konflikty kolonialne przyczyniały się dodatkowo do ruchów nacjonalistycznych

Nacjonalizm gospodarczy(protekcjonizm, wojny celne): zamiast free trade „fair trade”, Wlk. Brytania, Hoalndia, Belgia-wolny handel; Rosja-1877, Niemcy-1879, Francja-1881, USA-1890-protekcjonizm. Wojny celne Francja-Włochy, Rosja-Niemcy.

Wlk. Brytania: -Indie, Kuwejt, Birmę, Malaje, cz. Borneo i Nowej Gwinei, Egipt(1882), Sudan(1898 - Gordon pobija Mahdiego), Nigeria, Złote Wybrzeże, Ghana; 1899-1902-wojny burskie i 1908 Związek Południowej Afryki; Cecil Rhodes podbija dalej Rodezję, Niasę, Zanzibar, Kenię, Ugandę. 1913r. -70% ludności i 33, 5 mln km²

Francja: -Indochiny francuskie, Tunezję(1881), Senegal, Dahomej, Mali, Gwinea, Niger, Czad, Mauretania, Gabon, Kongo franc. , Madagaskar(1896), Maroko i Somali franc. 1914r. -drugie miejsce po Wlk. Brytanii - 10, 6 mln km²

Rosja: -oparcie granic o Afganistan(brytyjski) przez Turkmenię, Bucharę; od 1860r. Daleki Wschód-Kraj Ussuryjski i Nikołajewsk+Władywostok(od Chin). 1898-dzierżawa płw. Liaotung z bazą Port Artur, Mandżuria, próba budowy kolei i przegrana z Japonią w 1904r. - ograniczenie wpływów Rosji

Niemcy: -Namibia, Togo, Kamerun(1884-1885), 1891-Zanzibar, Tanganika, Ruanda-Urundi; cz. Nowej Gwinei, Karoliny, Mariany, Mashalla, Samoa; dzierżawa od Chin płw. Szantung. Współpraca z Turcją kolej(Belin-Belgrad-Bagdad). Rozwój floty.

USA: -nawalizm(opanowanie Pacyfiku przez Stany)-adm. A. T. Mahan-1895 pomoc dla powstania na Kubie-wpływy

-wojna morska z Hiszpanią 1898 - Porto Rico, Guam, Filipiny(za 20 mln$), Hawaje i cz. Samoa, 1903-budowa kanału w Panamie(poprzez powstanie i oderwanie jej od Kolumbii) do 1914r.

Japonia: -1894-95 wojna z Chinami, uzyskuje Tajwan, Liaotung(Port Artur), prawa do Korei, wówczas Rosja protestuje i zabiera Liaotung. 1904-Japonia uderza na Rosję, pobija ją na lądzie(Mukden), zajmuje Mandżurię, Koreę i Port Artur. Zwycięstwo na morzu-1905 Cuszima. Aneksja Korei w 1910r. i umocnienie się w Chinach

32. Rozwój gospodarczy W. Brytanii, Francji i Rosji(1870-1914)

a)Wielka Brytania-zahamowanie rozwoju , utrata przodownictwa w gospodarce światowej, technologie zaczęły być przestarzałe

Kryzys 1873r. zamienił się w wielką depresję(1874-1894)-kryzys spowodowany napływem taniej żywności. Import surowców i żywności z kolonii; ożywienie gospodarcze na przełomie wieków-monopolizacja, eksport do Imperium, Indii, Europy Wschodniej, Ameryki Południowej; rozbudowa floty; konkurencja niemiecka( „słynne” Made in Germany) i amerykańska. Wysoki udział w handlu międzynarodowym

b)Francja-utrata Alzacji i Lotaryngii na rzecz Prus(1870), olbrzymia kontrybucja, wojna domowa-Komuna Paryska(1871)-stagnacja gospodarcza Francji, brak węgla, niski przyrost naturalny-brak dynamicznego rynku wewnętrznego. Monopolizacja jedynie w hutnictwie, protekcjonizm zmniejsza udziały w handlu międzynarodowym. Większy eksport kapitału(zwłaszcza do Rosji) niż inwestycje wewnętrzne.

c)Rosja-odwilż posewastopolska po wojnie krymskiej(1853-1856)-konieczność reform(powolne); 1861-uwłaszczenie chłopów stwarza przesłanki do kapitalistycznego rozwoju, od ok. 1880 faza industrializacji z dużym zaangażowaniem kapitałów państwowych, protekcjonizm celny. Zagłebia: donieckie(węgiel kamienny), Krzywy Róg(rudy żelaza), petersburskie(włókienniczy i maszynowy), kaukaski(ropa naftowa). Szybkie procesy monopolizacyjne, coraz większe uzależnienie od krajów zachodnich(Anglicy-nafta, Francuzi-kolej, Niemcy i Belgowie-górnictwo i hutnictwo). Współistnienie kapitalizmu w przemyśle z pozostałościami w rolnictwie. Duża dynamika wzrostu, ale i tak mała w porównaniu do Europy Zachodniej.

33. Rozwój gospodarczy Niemiec, USA, Japonii(1870-1914); czynniki wzrostu gospodarczego

a)Niemcy-zjednoczenie polityczne(1871), przyłączenie Alzacji i Lotaryngii, olbrzymia kontrybucja od Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek), chłonny rynek zbytu na wsi, przyrost naturalny, protekcjonizm celny, zamówienia zbrojeniowe, badania naukowe - rozwój techniki, rozwój floty, bankowości i ubezpieczeń; nieduża emigracja do USA. Sprawna administracja, stawianie na jakość, tradycyjna, ale stwarzająca szanse oświata

-po 1873 niezwykły rozwój; przemysły nowoczesne elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy. Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali, AEG, IG Farben). 1913r. - wyprzedzenie Wlk. Brytanii(II miejsce w świecie po USA). Rolnictwo opierało się na wielkiej własności rodzin junkierskich, wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie.

b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel, ropa, rudy), imigranci z Europy i Azji. 1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej. Postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu. Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera, J. P. Morgan United Steel Corporation, International Harvester Company, 1903-Ford Motor Company - Henrego Ford). 1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane przez tworzenie holdingów.

Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie), Zachód -pszenica, kukurydza, bydło. I potęga gospodarcza świata.

c)Japonia od 1638 izolacja, polityka „zamkniętych drzwi” (z wyj. Holendrów w Nagasaki) szogunów z dynastii Tokugawa

1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią.

1867-obalenie szoguna, rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi)

Lata 70' - reforma administracji, oświaty i armii (w duchu pruskim)

Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) - reforma rolna na wzór zachodnii; 1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej)

Rozwój floty, przemysłu lekkiego(sukienniczy, bawełniany, jedwabniczy), ciężkiego (surowce z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa. Wyzysk siły roboczej(kontrola urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu), monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo. Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich.

34. Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światowej

a)przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji), antagonizmy o granice(Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja), nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”), zamach w Sarajewie - pretekst(1882-trójprzymierze, 1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysu marokańskie i wojny bałkańskie)

b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna materiałowa, mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost, zatrudnienie kobiet; nie udał się niemiecki plan(blitzkrieg)

-wojna maszynowa-czołgi(`16), samoloty, działa, gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony

-blokada morska państw centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do Ententy Włoch(`15), Rumunii(`16), USA(`17), Chiny i państw amerykańskich(`17-'18), wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich

-konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od Hindenburga)-mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów, nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku działań wojennych(ludnościowe-front+choroby, materialne-rolnictwo, pśrednie-rabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917)

-z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2: 1, Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$; centralne-19% i 24 mld$)

c)skutki-system wersalski(obarczenie Niemiec winą), Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcy-okupacja zagłębia Ruhry

-zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii, rozpad Austro-Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry, Czechy, SHS-od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji(`17), próby na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk), wzrost potęgi USA(z dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Hiszpania), kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy).

35. Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny(1918-1924)

Kryzys rekonwersji: Anglia-recesja i bezrobocie, dłużnikiem z wierzyciela; Francja-najbardziej zadłużona, zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy(`22); Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe(oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry(I `23 za niepłacenie), demilitarycja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii, umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA-wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie; Japonia-rozwój gospodarki, umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk. Brytanii(Kanada, Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobnie Indie i Ameryka południowa. Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników, przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie w krajach z mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep. nadbałtyckie), mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-'25, Finlandia)

Inflacja w Europie-odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja(inflacja)-Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. bałtyckie, niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa-pozbycie się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w Austrii(`23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii; '22-zakaz anschlusu na 20 lat, pożyczka od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacja-korzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów), spadek płacy realnej-niepokoje społeczne. Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)-'23 „marka rentowa”=1mln papierowych. '24-przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisji-zahamowanie inflacji

36. Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929)

-stabilizacja polityczna(`25-Locarno, '26-Niemcy w Lidze), postępy w odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi

-postęp techniczny(powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon, '26-telewizja, '28-film dzwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych, benzyna syntetyczna), mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego(Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w `27), chemiczny i elektryczny.

Umacnianie się monopoli znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji.

Niemcy: -plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich, ich odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy)

-układ z Rapallo(dogadanie się z ZSRR w `22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń)

-napływ kapitału amerykańskiego(w `28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjanych, `24 -'29 - złote lata

USA-boom gospodarczy(kieruje H. C. Hoover w rządzie Calvina Coolige'a - „interesem Ameryki jest interes”)

Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechsłowacja-rozwój(Japonia 5 razy, reszta 60-40% `29 w stosunku do `13)

Wlk. Brytania: -brak modernizacji, wysokie bezrobocie(`26-strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z Polski, '29 poziom z `13)

Sztuczna „prosperity”: -stabilizacja polityczna, rozwój gospodarczy-myślano, że będzie to trwało wiecznie(Niemcy `28 -pakt Brianda-Kelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, '29-Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla.

-inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrost-mniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwie-nadprodukcja w przemyśle już na początku `29

37. Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933

a)przyczyny-cykl koniunkturalny Juglara, nadprodukcja, nadmiar kredytów w okresie `24-'29 zwłaszcza konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów, wywindowanie ceny akcji znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość

b)przebieg - do 29 X `29 hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji=sprzedaż akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb, szyje i wszystko inne).

Kryzys: -obiął całą gospodarkę

-trwał kilka lat(długotrwałość)

-głęboko oddziaływał(wszystkie działy gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł

-szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu)

-największy kryzys w historii

Spadek produkcji przemysłowej: świat-33%, Ameryki-50%, Europa-35 %, Azja-10%, Niemcy-57%, USA, Polska-46%, Kanada-42%, Czechsłowacja-40%; szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie-Niemcy 43%, USA-27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych. Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu)

Kryzys w rolnictwie: -gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj, co wywoływało dodatkowy spadek cen, nożyce cen -szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa(ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów.

Kryzys w handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: -spadek obrotów w handlu zagranicznym, dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm, ograniczenie importu-powszechna taryfa celna, umowy o zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach(kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i pozłacanej(pokrytej przez waluty złote), '31-zawieszenie wymienialności funta na złoto, '33-dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój gospodarczy. Deficyt budżetowy państw, niewypłacalmość i upadek banków(`31-Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna

Skutki: -demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego

-skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy, Niemcy, Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści-niemiccy Ernst Thalmann)

-korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - `31(Portugalia Salaraza, Włochy Mussoliniego, faszyści)

38. Założenia i praktyka interwencjonizmu gospodarczego w świecie po wielkim kryzysie (USA, państwa faszystowskie)

a)teoria-'36 John Maynard Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”-regulowany(kierowany) kapitalizm

-kryzys wywołany został przez słaby popyt na dobra konsumpcyjne i należy „nakręcić koniunkturę” w tym celu:

-środki bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt), działalność gospodarcza państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm)

-środki pośrednie-kontrolowana inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu), opodatkowanie progresywne(kto więcej zarobi więcej zapłaci), zwiększenie świadczeń socjalnych, obniżenie stopy procentowej-wzrost inwestycji i popytu, zamiast oszczędzania

b)praktyka: -USA-Herbert Hoover(`29-'33)- reformy, stara się pobudzić gospodarkę, przeciwny pomocy społecznej

-Franklin Delano Roosevelt(`33-'45)-„New Deal”-podniesienie siły nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmiejszenie produkcji w rolnictwie, polityka uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee). Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w `37), krytyka warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie

-Wlk. Brytania-deprecjacja i protekcjonizm, Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy socjalne, dewalucja-próby walki z kryzysem

-państwa faszystowskie: -Niemcy-faszystowski korporacjonizm(reglamentacja, centralizm, planowanie), grupy przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem, Front Pracy-zakaz strajków, plan 4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje), ograniczanie popytu ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium(`38-Austria, Kraj Sudecki, '39-Czech i Morawy, Kłajpeda)

-Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien Pontyjskich, skrócenie dnia pracy, wzrost pochłaniany przez „budowę mocarstwowości”, podbicie Etiopii `35-'36(cesarz Hajle Selassie na emigracji), '39-podbicie Albanii

-Japonia-'31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo), '32-'37 wygrana wojna z Chinami, próba opanowania Monogolii(wojska radzieckie), '33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin), planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny

-Hiszpania'36-'39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu Ludowego(republikanie, socjaliści, komuniści, anarchiści, brygady międzynarodowe i pomoc ZSRR) a zwolennikami gen. Franco(prawica hiszpańska i faszyści, wojsko Niemiec, Włoch i Portugalii). III `39-zwycięża Franco i rządzi do `75.

-Portugalia-'28 obalenie republiki, '32-'68-premier Antonio Salazar, rządy dyktatorskie, mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu. Salazaryzm był nazywany „dyktaturą profesorów” lub katedrokracją(rządy ludzi najlepiej wykształconych-forma technokracji ?)

39. Etapy rozwoju gospodarczego ZSRR w latach 1917-1941(komunizm wojenny, NEP, industrializacja, kolektywizacja)

a)rewolucje rosyjskie-1905-nieznaczne ustępstwa caratu; Piotr Stołypin premierem(`06-'11), zahamowanie reform(reformy w dziedzinie rolnictwa, brak ustępstw politycznych. Dławienie strajków(`12-w kopalniach złota, '14-w Petersburgu). Pierwsza wojna światowa spowodowała nieprawdopodobną mobilizację-chaos gospodarczy. Grigorij Rasputin(szarlatan)-wpływ na cara(przez carycę)

1903 na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji-rozłam na bolszewików(Lenin-teoria najsłabszego ogniwa) i mienszewników(Jerzy Plechanow-przeciw zbrojnemu powstaniu i dyktaturze proletariatu). 8 III `17-rewolucja lutowa-uaktywnienie Dumy i Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Dwuwładza-Rząd Tymczasowy(Jerzy Lwow, Aleksander Kiereński od lipca) i Rada Petersbuska. Tezy kwietniowe Lenina-pokój z Niemcami i „cała władza w ręce rad”. Z USA przybywa Lew Trocki i 7 XI `17-rewolucja pażdzienikowa(zdobycie-Pałacu Zimowego bez walki)-Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czele-rząd.

b)kapitalizm państwowy-krótki okres; organizacja gospodarki-upaństwowienie przemysłu, szkół, banków, koleje i handel zagraniczny, centralne sterowanie gospodarką(tezy Marksa o państwowej=społecznej własności, centralnym zarządzaniu, naturalizacji stosunków ekonomicznych=eliminacja pieniądza). Dekret o ziemi(upaństwowienie i przekazanie chłopom ziemi część na komuny ziemskie, artele) i o pokoju(3 III `18-pokój brzeski z Niemcami). W wyborach do parlamentu w `17 wygrywają eserowcy-stworzenie Czeka(posłuży zniszczeniu eserowców=rewolucyjnych socjalistów, anarchistów i innych lewicowców) przez Feliksa Dzierżyńskiego, Armii Czerwonej przez Trockiego, 6 I `18-rozpędzenie zgromadzenia Narodowego-dyktatura w Rosji.

c)komunizm wojenny VII `18-III `21 - kontrrewolucja(generałowie Kołczak-Syberia, Denikin i Wrangler-południe, Judenicz-Estonia), bunty kozackie i chłopskie, interwencja wojskowa(Anglicy-Murmańsk, Francuzi-Odessa, Japonia-Władywostok, korpus czechosłowacki na Syberii), komunizm wojenny uratował władzę bolszewików(`20-wyraźna przewaga „czerwonych” nad „białymi”), doprowadził do terroru i ruiny gospodarki(głodu). Pełna centralizacja gospodarki, produkcja zbrojeniowa i rozdzielnictwo żywności (reglamentacja dla pracujących), likwidacja handlu prywatnego(monopol państwowy-czarny rynek), chłopi byli zmuszani do oddawania wszelkich nadwyżek żywności(w praktyce wszystkiego), próby sojuszu robotniczo-chłopskiego, przymus i militaryzacja pracy, dewaluacja rubla spowodowała naturalizacje wymiany. Rozstrzelanie rodziny carskiej. I `21-powstanie marynarzy w Kronsztadzie („czwarta rewolucja”), krwawo stłumione. III `21-wobec stabilizacji i zwycięstwa bolszewików-odejście od komunizmu wojennego.

d)NEP-'21-ok. '28. Traktaty z Polska(`21-Ryga), rep. bałtyckie, Finlandia, Niemcy(`22). Powstanie ZSRR-'22.

NEP(Nowa Ekonomiczna Polityka)-w praktyce do śmierci Lenina w `24. Zniesienie kontyngentów(dostaw żywności) zastąpienie ich podatkiem w naturze(prodnałog)-odbudowa rolnictwa, rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwach państwowych i rozliczenia finansowej między nimi, prywatna inicjatywa w usługach i mniejszych zakładach przemysłowych(nepmani). Odbudowa przemysłu, kapitał zagraniczny(amerykański i niemiecki), rozwój rolnictwa(spadła towarowość), sowchozy i artele-minimalne znaczenie, wymiana rubli na „czerwieńce” oparte o parytet złota i walut-zrównoważenie budżetu i stabilizacja rubla-reforma anty inflacyjna, odejście od przymusu pracy, pod koniec NEP-u rosły ceny a malały płace-niepokoje społeczne, pierwsze układy handlowe przełamały izolacje gospodarczą. NEP był okresem przejściowym-nepmani i kułacy do likwidacji

e)industrializacja i kolektywizacja-'29-'41-dyktatura Stalina(od `29; przymierze z Bucharinem-odsunięcie Trockiego, Zinowiewa i Kamieniewa od władzy-'24, potem rozprawienie się Bucharina-czołowego teoretyka partii), dualizm władzy(administracja państwowa miała swój odpowiednik w partyjnej), pojęcie „wroga ludu”(każdy kto się nie zgadza), „centralizm demokratyczny”(posłuszeństwo górze); szybki rozwój przemysłu ciężkiego kosztem rolnictwa(rozprawienie się z kułakami), elektryfikacja, autarkia gospodarcza-rozwój kosztem poziomu życia ludności; '28-'32-pierwsza pięciolatka-20% obszarów do kolektywizacji, rozwój przemysłu(w tym nowych gałęzi)-Magnitogorsk i Kuznieck(górnictwo, hutnictwo i metalurgia), Stalingrad i Charków(traktory), niskie kwalifikacje+stare technologie-mała wydajność pracy, rozwój przemysłu ciężkiego kosztem lekkiego-niedobory środków konsumpcyjnych. Od `28 kartkowy system zaopatrzenia ludności do `36. '27-'30-dobrowolna, powolna kolektywizacja i tworzenie kołchozów, od `30 - przyspieszona, powszechna kolektywizacja-likwidacja kułaków(teza Stalina o zaostrzaniu się walki klas-śmierć, obozy lub przesiedlenie)-skutek głód zwłaszcza na Ukrainie, zacofanie, pojawienie się kołchoźników. Wielka czystka od `34(zamordowanie Kirowa) do `37-'38(skazanie na śmierć Zinowiewa, Kamieniewa, Bucharina, Tuchaczewskiego, wiekszość korpusu oficerskiego i komunistów obcych przebywających w ZSRR). GUŁAG(Główny Zarząd Obozów)-'30-łagry były gigantycznym przedsiębiorstwem.

`33-'37 i `38-'41-kolejne pięciolatki-początkowo miano zwiększyć produkcje środków konsumpcyjnych, ale zwiększono produkcje zbrojeniową, wiecęj inwestycji w Azji i na zakaukaziu, woluntaryzm ekonomiczny(błędne decyzje, bo góra tak każe). Od `35 stachanowszczyzna(współzawodnictwo pracy), ruch racjonalizatorski(usprawnienia produkcji), ograniczono kontakty gospodarcze ze światem(plus autarki-brak kryzysu), od `39 gospodarka wojenna; niekorzystne położenie ludności. Postępy w ochronie zdrowia, kulturze i oświacie(koniec analfabetyzmu, dostępność nauki na wszystkich szczeblach). Jednostronny rozwój przemysłu-dysproporcje w rozwoju gospodarczym, apatia społeczeństwa. „Pierwotna akumulacja socjalistyczna”: -produkcja węgla i stali, łagry, rozwój kolei, budowa kanałów(Białodoniecki-240km w granicie więźniowie bez maszyn), ograniczenie przemieszczania się=paszporty wewnętrzne, mobilizacja ludności do pracy, ale mała jej wydajność. Częściowe wykonanie idei Marksa: -brak obfitości i jednej, dużej fabryki, dominacja państwa, zhierarchizowanie administracji(Marks bał się biurokracji), centralne planowanie i zarządzanie z pominięciem mechanizmu rynkowego, podporządkowanie ekonomii polityce.

40. Charakterystyka gospodarki wojennej 1939-1945(Niemcy, ZSRR, USA, W. Brytania)

a)Niemcy-wzrost potencjału ekonomicznego poprzez aneksje i eksploatacje krajów podbitych, doktryna wielkoobszarowej gospodarki=Niemcy centrum przemysłowym Europy-reszta dostarcza surowców(jak kraje neutralne), siły roboczej i żywności. Po Stalingradzie „wojna totalna”, drastyczne ograniczenie produkcji cywilnej, przymus, pracy robotników, metody pracy przymusowej w fabrykach i rolnictwie-zatrudnianie siły roboczej, od poł `44 deorganizacja przemysłu, załamanie produkcji, brak surowców, naloty aliantów. Gospodarka niemiecka nie wytrzymała walki na kilka frontów i trzykrotnej przewagi aliantów, niewykorzystanie na początku wojny obcej siły roboczej i obcego potencjału militarnego(mniejszości w ZSRR), klęska blitzkiregu. Nie wytrzymanie demograficzne frontu wschodniego(pod koniec `43 było tam 2: 1 jeśli chodzi o liczbę żołnierzy, Rosjanie bez trudu odbudowywali tracone dywizje).

b)ZSRR-utrata znacznej części terytorium, ewakuacja zakładów przemysłowych(za Ural), '41-Państwowy Komitet Obrony kierowany przez Stalina, zarządzający całym państwem(wszystko podporządkowane obronie), '41-pakt o nieagresji z Japonią-jeden front, maksymalna produkcja środków przypada na lata `43-'44 - przewyższenie produkcji niemieckiej(znakomite czołgi-T-34, samoloty-Jaki i katiusze). Aktywizacja bazy surowcowej na Syberii, praca w łagrach i więźniów niemieckich, pomoc w ramach Lend-lease Act, priorytet wyżywienia armii-system kartkowy dla ludności cywilnej(wojenna aprowizacja), wojenne zarządzanie siłą roboczą. Główny ciężar wojny spoczywał na ZSRR-olbrzymi wysiłek społeczeństwa wymuszony został przez państwo totalitarne

c)USA-III `41-Lend-lease Act, dostawy broni, żywności, surowców, sprzętu inwestycyjnego państwom koalicji antyhitlerowskiej, olbrzymi potencjał ekonomiczny przestawiono na potrzeby wojny-szybka budowa silnej armii i floty, likwidacja bezrobocia-rozwój gospodarczy Stanów, '42-większa produkcja niż wszystkie państwa Osi razem wzięte, rozwój rolnictwa-brak reglamentacji, jedynie ograniczenie produkcji towarów luksusowych. Sięgnięcie do rezerw siły roboczej(młodociani, emeryci, kobiety, robotnicy z krajów neutralnych).

d)Wlk. Brytania-nieprzygotowana w okresie „dziwnej wojny”, strata sprzętu pod Dunkierką. Od V `40 Churchill tworzy program przyspieszonej militaryzacji gospodarki; wygranie bitwy o Anglię i Atlantyk - dzięki intensywnej produkcji i osiągnięciom techniczym, a także metodą walki(konwoje), intensywny rozwój rolnictwa, mobilizacja siły roboczej; gorsza sytuacja w handlu zagranicznym-dług państwowy(uzależnienie się od USA, Kanady i Australii - jednocześnie ruchy narodowo-wyzwoleńcze w koloniach(Indie)

41. Ekonomiczne i polityczne skutki drugiej wojny światowej

a)przesłanki wojny-militaryzm państw faszystowskich, wojny lokalne(Hiszpania, Chiny, Etiopia), Monachium(`38), 23 VIII `39-Ribbentrop-Mołotow-tymczasowy pakt Hitlera ze Stalinem skuteczny wobec Polaków

b)przebieg=1 i 17 IX `39-atak na Polskę, '39/'40-atak ZSRR na Finlandia; wiosna `40-Niemcy zajmują DanięNorwegię, Beneluks i Francję, VIII-X-przegrana niemiecka w bitwie o Anglię, ZSRR zajmuje rep. bałtyckie, Besarabię i Bukowinę, IV `41-atak państw faszystowskich na Bałkany, 22 VI `41-inwazja na ZSRR, 7 XII `41-atak na Pearl Harbour; Filipiny, Indochiny i Indonezja zajęte przez Japończyków. '42/'43-decydujące bitwy Stalingrad, El-Alamein, Midway(VI `42), Guadalcanal, Kursk i Orzeł. '43-wyparcie Niemców z Afryki, lądowanie na Sycylii, przewaga Rosjan na wschodzie. '44-przekroczenie granic Polski, na linii Wisły, 6 VI-lądowanie w Normandii, taktyka środkowego Pacyfiku(„żabiego skoku”), I `45-ostatnie próby Osi(kontrofensywa w Ardenach, na Węgrzech, Okinawa), 8 V-kapituacja III Rzeszy, 6 i 9 VIII-Hiroszima i Nagasaki(projekt Manhattan), 2 IX `45-kapitulacja Japonii

c)charakter wojny-długotrwała, wielki zasięg, maksymalne zaangażowanie potencjału gospodarczego i ludzkiego, nowoczesne środki walki, wielkie straty ludnościowe i materialne, olbrzymi poziom mobilizacji(łącznie 110mln), regularna partyzantka(Jugosławia, Polska ZSRR), rozwój techniki wojskowej, broń rakietowa i atomowa. Konwesja gospodarki(system gospodarki wojennej): maksymalna produkcja wojenna, gromadzenie surowców strategicznych, mobilizacja siły roboczej

d)skutki wojny: -polityczne: upadek państw faszystowskich(choć nie wszystkich), , zmiany granic(linia Curzona wschodnią granicą Polski), strefy wpływów i pojawienie się supermocarstw(USA i ZSRR) i zimna wojna, „era atomowa”, powstanie Izraela(`48), powstanie ONZ(`45-San Francisco), upadek kolonializmu i tradycyjnej pozycji mocarstw kolonialnych, 4xD w Niemczech, powstanie dwóch państw niemiekich, '47-paryskie traktaty pokojowe

-ekonomiczne-zniszczenia wojenne i straty ludnościowe, podział świata w system kapitalistyczny i komunistyczny, postęp techniczny, nowe sposoby produkcji i kultura masowa, osłabienie polityczne i ekonomiczne Europy(wzrost roli USA, ZSRR-cz. azjatykiej, Japonii po odbudowie, Indii wyzwolonych przez Gandhiego, Chin i Tajwanu), pomoc UNRRA(2, 36$mld) dla Europy, demobilizacja gwałtownej przestawienie się na potrzeby cywilne i wyprzedaż sprzętu wojskowego, zbrojenia(zwłaszcza atomowe) pochłaniają duże ilości środków, które mogły by być lepiej spożytkowane.

42. Rozwój gospodarczy państw bloku radzieckiego w latach 1945-1955

a)ZSRR-nabytki terytorialne(rep. bałtyckie, część Finlandii, Besarabia i Bukowina, Ukraina Zakarpacka, Prusy Wschodnie, kresy wschodnie, Kuryle i południowy Sachalin)+wpływy na wschód od Łaby; '46-susza na Ukrainie, Mołdawii, Powołżu; '46-'50-odbudowa kraju(czwarta pięciolatka)-wykorzystanie reparacji i siły jeńców wojennych; rekonwesja przemysłu, słaby rozwój rolnictwa-kolektywizacja w rep. nadbałtyckich oraz w zachodniej Białorusi i Ukrainie; '51-'55(piąta pięciolatka)-autarkia gospodarcza-embargo strategiczne Zachodu, zagospodarowanie Syberii, Azji Środkowej, terenów północnych i dziewiczych-przekształcenia przyrody, nadal niedobór żywności; 5 III `53-Stalin umiera(koniec kultu i polowania na czarownice), odwilż polityczna, Nikita Chruszczow(początkowo triumwirat Beria-Malenkow-Mołotow) u władzy-koniec terroru(ale Berię skazał), rehabilitacja ofiar czystek, zwolnienie z łagrów-destalinizacja; skrócenie tygodnia pracy, zwiększenie płacy minimalnej, przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego.

b)przemiany polityczne i gospodarcze-'44-'48 przejęcie władzy przez komunistów w Europie środkowej-demokracje ludowe(aktywizacja lewicy w czasie okupacji niemieckiej, radykalizacja nastrojów ludzi po wojnie-zmiany w stosunku do rządów przedwojennych, obecność Armii Czerwonej, brak zainteresowania ze strony Zachodu), XI `45-Tito wygrywa wybory w Jugosławii (rzeczywiste poparcie) i ma wpływy w Albanii, w Bułgarii rozbili partię chłopską(`46-w referendum Bułgaria miała być republiką, '47-demokracją ludową, Gieorgi Dymitrow); na Węgrzech przegrali wybory z Partią Drobnych Rolników(Ferenc Nagy), ale opanowali ministerstwo spraw zagranicznych i podobnie jak w Rumunii ścigano „przestępców wojennych” - `47 opanowali władzę(m. Rakosi);

w Rumunii Petru Groza przeprowadził szybką i korzystną dla chłopów reformę rolną, dzięki czemu w `46 komuniści wygrali wybory w `47 król abdykował; w Czechsłowacji rządził emigracyjny premier Edward Benesz, w `46 wygrali komuniści(uczciwie). Klement Gottwald premierem, '48 zamach stanu, nowa konstutucja, wybory-demokracja ludowa; ogólnie-rozbicie patrii chłopskich najczęściej przez zfałszowane wybory(poza Czechami i Jugosławią), związanie z Moskwą, '47-Kominform-zjednoczenie partii robotniczych pod sztandarem komunistów, '48-rozłam między ZSRR a Jugosławią, stalinizm-likwidowanie i aresztowanie nawet własnych działaczy (Dżunew w Bułgarii, Rajek na Węgrzech, Slanski w Czechsłowacji, Gomułka w Polsce). Przemiany gospodarcze: reforma rolny rolne o charakterze antyfeudalnym i antyfaszystowskim(likwidacja warstwy ziemiańskiej, częściowa poprawiona struktura rolna, w większości byłt to jednak gospodarstwa za małe, część ziemi przejęło państwo), nacjonalizacja(likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich na własność społeczną-likwidacja kapitalistów, etatyzm, upaństwowienie przemysłu, transportu, bankowości, handlu również zagranicznego), rekonwersja i odbudowa powojenna(pomoc radziecka i UNRRA=Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Powojennej Odbudowy), planowanie gospodarcze(5 lat-Jugosławia, 3 lata Polska i Węgry, 2 lata Czechosłowacja i Bułgaria, roczne w NRD i Rumunii), '49-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej=RWPG(ZSRR, Bułgaria, Czechsłowacja, Polska, Rumunia, Węgry potem Albania i NRD)-rozbudowa wzajemnej bazy przemysłowej i handlu zagranicznego=słuzy gospodarczej i politycznej jedności bloku wschodniego

c)rozwój gospodarczy-industrializacja(przemysł ciężki)-model radziecki(autarkia, wyrzeczenia ze strony ludności) a nie model angielski(przejście od lekkiego przemysłu do ciężkiego), plany 5-letnie, forsowny przemysł obronny, '50-'53 rozwój bazy paliwowo-energetycznej, produkcja stali i wtsokie inwestycje w przemyśle, akumulacja obniża konsumpcję; '53-'55 napięcia wewnątrz krajów (Berlin-'53) i odwilż, więcej na lekki i rolnictwo-poprawa konsumpcji), wysoki wzrost przemysłowy, kartki i obowiązkowe dostawy-kryzys rolnictwa, gorsze rozwiązania radzieckie(izolacja od Zachodu), zmiana struktury społecznej i gospodarczej, rewolucja kulturalna i oświatowa; w `48 Kominform-kolektywizacja rolnictwa(wzrost w ZSRR wynikał z ekstensifikacji upraw), opór na Węgrzech i w Polsce, przymusowe zakładanie spółdzielni, katastrofa dla rolnictwa przymusowe dostawy od `51, w `53 zmniejszony wykorzystanie wsi, w `55-'56 zrezygnowano z kolektywizacji wogóle.

d)postępy w Azji-rewolucja chińska-'49 ChRL z Mao Tse-tungiem na czele-Kuomintang z Czang Kaj-szekiem ucieka na Tajwan po trzyletniej wojnie(pomoc ZSRR jednym, USA drugim); '48 dwie Koree: połnocna(Kim Ir Sen) i południowa(Li Syng-man), granica na 38 równoleżniku, liczne incydenty wojskowe aż w `50 wojska Korei północnej(pomoc radziecka) atakują południową-interwencja ONZ(głównie Amerykanie)-pod koniec `50 głównodowodzący Douglas MacArthur prawie dociera do granicy chińskiej, „ochotnicy chińscy” odrzucają Amerykanów na 38 równoleżnik, wojna pozycyjna do `53 rozejm z inicjatywy Eisenhowera, wzrost w państwach kapitalistycznych, trudności w komunistycznych. Duże straty-ok. 1mln Koreańczyków, 250tys. Chińczyków i 40tys. Amerykanów

43. USA i państwa kapitalistyczne w latach 1945-1955

a)USA-wzrost gospdarczy rozwój techniczny(bomba atomowa, DDT, penicylina, radar, masy plastyczne)-przywództwo w świecie kapitalistycznym. '46-„żelazna kurtyna”(Churchill w Fulton), doktryna Trumana(Kennana)=powstrzymywanie komunizmu, 5 VI '47-plan Marshalla(13mld$)-nadzór amerykański nad wykorzystaniem pieniędzy w praktyce usunięcie komunistów z rządu(Francja i Włochy); '48-'49-kryzys berliński, most powietrzny, '49-powstanie RFN(chadecja z Adenauerem), NRD(SED), IV `49-NATO(Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wlk. Brytania, Włochy, Kanada i USA, `52-Grecja i Turcja, '55-RFN)-socujsz obronny. '49-ZSRR ma już bombę atomowa(proces i skazanie na śmierć Rosenbergów), '55-bomba wodorowa USA(projekt Panda) i ZSRR. V `55-Układ warszawski. '55-neutralność i koniec okupacji Austrii. Okres rekonwesji i demobilizacji-wysoka nadprodukcja-plan Marshalla tworzy rynki zbytu w Europie, wysoki przyrost naturalny(baby-boom), interwencjonizm gospodarczy(pośrednie środki zarządzania-indirect planning), wzrost znaczenia monopolizacji(wielka trójka-3 koncerny z Detroit kontrolujące produkcję stali i aluminium), zbrojenia(boom koreański)

b)Wlk. Brytania-Clement Attlee z lauborzystów, podniesienie poziomu życia pracowników najemnych, państwo dobrobytu, nacjonalizacja Banku Anglii, produkcje gazu, węgla, elektryczności, koleje i lotnictwo cywilne; dobra koniunktura podczas wojny koreańskiej od `55 znów konserwatyści ale bez większych zmian w gospodarce; koniec imperium kolonialnego

c)Francja-'45-wygrana lewicy-de Gaulle premierem, ale podaje się do dymisji, '46-wygrywa chadecja, kierownicza rola państwa i plannowania gospodarczego, plan Monneta(rozbudowa przemysłu wydobywczego stali, cementu, energii elektrycznej). Nacjonalizacja (`44-'47)-lotnictwa i przemysłu lotniczego, węgla i Renaulta. Ważne stały się zbrojenia-wojna w Indochinach.

d)Włochy-'46 wygrywa chadecja, zła sytuacja gospodarcza(ubogie rolnictwo, brak rozwiniętego przemysłu różnice regionalne), interwencjonizm państwowy(banki i monopole), rozwój w ramach planu Marshalla tak, że w 50' miano cudu gospodarczego, '54-uregulowanie sprawy Triestu

e)RFN-zaraz po wojnie wielki zastój gospodarczy, czarny rynek, zniszczenia, plan Marshalla, reforma walutowa 18 VI `48 Ludwiga Erharda-wymiana zdewaluowanej marki na nową, premiująca kapitał produkcyjny(majątek zecowy i akcje 1: 1, natomiast dyskryminująca kapitał pieniężny(100: 6, 5)-potężny wpływ na inwestycje+plan Marshall=boom inwestycyjny-”niemiecki cud gospodarczy”, Erhard jako minister gospodarki Adenauera głosił neoliberalizm, przy czym państwo nie pozostawało bierne-wzrost produkcji i konkurencyjność-olbrzymi wzrost eksportu towarów przemysłowych

f)Japonia-na wzór Niemiec(4xD)-zmiany w Japonii, '47-konstytucja demokratyczna Japonii, trudne początki zniszczenia, utrata kolonii i przyjęcie repatriantów; zmiana stanowska USA po zwycięstwie Mao w Chinach; '52-Japonia suwerenna; wojna koreańska rozwija kraj

g)integracja europejska-głoszona przez Schuman(Francuz), Adenauera i de Gasperi(premier Włoch). '46-unia celna państw Beneluksu, '48-Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej(państwa z planu Marshalla), '50-plan Schumana(kontrola produkcji węgla i stali Francji i RFN)=`51 Europejska Wspólnota Węgla i Stali(Francja, Włochy, RFN i Beneluks)

44. Główne problemy gospodarcze w ćwierćwieczu 1955-1980

a)rewolucja naukowo-techinczna-(pojęcie wprowadził w `39 John Bernal)rozwój naukowy i postęp techinczny-rozwój sił wytwórczych, nowe metody wytwarzania-automatyzacja(ważnymi składnikami rozwoju są elektronika i cybernetyka), wykorzystanie energii jądrowej(od `54 w ZSRR) spowolonione po katastrofie w Czarnobylu(IV `86), masowe wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego, rozwój telekomunikacji(`62-łaczność satelitarna) i mikroelektroniki(`72-kieszonkowy kalkulator, komuputery osobiste i profesjonalne-'79 rewolucja informatyczna IBM'a)-elktronika kwantowa i nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach(`86)-sondy kosmiczne, TV Sat, światłowody, magnetowidy, płyty CD(`82). `52-Watson i Crick-odkrycie struktury DNA, '72-biotechnika(inżynieria genetyczna)-biologia przemysłowa pozwala na rozwiązanie problemów żywnościowych i energetycznych. USA-dzięki Wernerowi von Braunowi(konstruktor V-1 i V-2 w niewoli) rozwój techniki rakietowej. 4 X '57-pierwszy sztuczny satelita Ziemi i 12 VI `61-Jurij Gagarin w kosmosie-sukcesy ZSRR-USA przestaje czuć się bezpieczne utworzenie NASA-20 VII `69-Neil Armstrong i Aldrin na Księżycu, bezzałogowe statki na Wenus(ZSRR-'70) i Marsie(USA-'75). Wahadłowce amerykańskie do `86-katastrofa. Ograniczanie środków na eksploratacje kosmosu. Następstwa rewolucji naukowo-technicznej:

-restrukturyzacja przemysłu(od tradycyjnych do nowoczesnych i przyszłościowych gałezi-szybciej w krajach rozwiniętych)

-nowa rola nauki-lepiej finasowana(znów kraje rozwinięte), powiązana z produkcją-technologia staje się towarem

-zmiany w technologii wytwarzania(nacisk na oszczędność), poprawa jakości i szybkości usług(motoryzacja, lotnictwo, łączność)

-zmiany w organizacji i zarządzaniu działalnością gospodarczą - komputeryzacja i automatyzacja

-podniesie jakości życia-więcej czasu wolnego, nowoczesne środki masowego przekazu-uczestnictwo w masowej kulturze

-dysproporcja w rozwoju gospodarczym bariery polityczne(embargo, brak kapitału) i techniczne(brak kadr i infrastruktury)

b)kryzys energetyczny-po powstrzymaniu recesji pod koniec 50'; dekada szybkiego wzrostu'60-'70; uzależnienie gospodarki światowej od energii elektrycznej i ropy naftowej(podstawowy surowiec dla przemysłu energetycznego, motoryzacyjnego i chemicznego). W latach `51-'72-wzorst wydobycia(kraje arabskie i ZSRR) i zużycia ropy przy spadeku cen. Koniec 50' - powstaje OPEC(Organizacja krajów Eksporterów Ropy naftowej), który pod wpływem wojny `67 i zwiększenia roli nafty libijskiej uzyskuje podwyżkę cen ropy w `71-umowa w Teheranie. W czasie wojny `73, kraje arabskie użyły broni ekonomicznej-Irak znacjonalizował instalacje wydobywcze(Exxon, Mobil, Royal Dutch Shell), embargo na dostawy ropy do krajów popierających Izrael i dwukrotne podniesienie cen ropy(70% i 128%)-4-krotny wzrost cen w przeciągu roku-koniec taniej energii. Drugi szok naftowy w `80 po rewolucji islamskiej w Iranie-spadek wydobycia. Skutki kryzysu naftowego:

-zahamowanie tempa wzrostu państw zachodnich(bezrobocie, stagnacja gospodarcza, wzrost cen-stagflacja)

-przeciw działanie sktukom(rezerwy strategiczne i wzrost własnego wydobycia, poparcie Arabii Saudyjskiej związanej z USA)

-polityka oszczędności zużcia energii(technologie oszczędnościowe i alternatywne źródła energii-alkohol, biogazy, słoneczna, wiatru)

-zmiana polityki gospodarczej-zwalczanie bezrobocia i inflacji

-nadwyżki finansowe(petrodolary)-lokawane w bankach zachodnich(na dalsze inwestycje, konsumpcja i wojny - Iran-Irak)

c)zadłużenie międzynarodowe-od `70 wzrasta zadłużenie państw rozwijających się u rozwiniętych(prawie 8 razy). Przyczyny:

-popyt na pożyczki-inwestycje w rozwój(industrializacja, rozwój rolnictwa i infrastruktury)

-niska stopa oprocentowania utrzymująca się w 70'

-ceny towarów przez kraje rozwijające się rosły do `81-szans na zysk

-petrodolary z banków zachodnich były przeznaczane na pożyczki do krajów rozwijających się i do kilku komunistycznych-długoterminowe kredyty finansujące rozwój gospodarczy

d)integracja gospodarcza-Traktaty Rzymskie w `57 powstanie EWG(Francja, RFN, Włochy, Beneluks, potemWlk. Brytania, Dania, Iralandia, Gracja, Hiszpania i Portugalia-wspólny rynek, swoboda wymiany towarowej i informacji, współpraca w zakresie przemysłu, transportu, ochrony socjalnej, polityki podatkowej i celnej) i Euratom(Europejska Wspólnota Energii Atomowej).

EFTA(Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-'60)-kraje zachodnie poza EWG. '60-powstanie OECD-koordynacja polityki gospodarczej i przeciw działanie kryzysom(EWG+EFTA+USA, Kanada, Jopania, Turcja, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk).

67'-Wspólnota Europejska(połączenie EWG, Euratom i Europejskiej wspólnoty węgla i stali). '58-wymienialne waluty

-RWPG(Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej-'49), słaba integracja, embargo ze strony Zachodu, narzucona doktryna gospodarcza ZSRR-autarkia(wszystkie gałęzie bez specjalizacji), mała rola handlu międzynarodowego-brak wymienialnej waluty, w `58-międzynarodowy podział pracy(ale ograniczenia zostały-mopol państwa w handlu zagranicznym, brak wspólnej waluty). '71-kompleksowy program, mimo olbrzymiej administracji nie wprowadzony w życie, wręcz przeciwnie Polska, Węgry próbują zacieśniać więzy z gospodarką zachodnią

e)korporacje transnarodowe-przedsiębiorstwa które mają conajmniej jedną filię za granicą w conajmniej jednym kraju-skutek przekształteń w gospodarce światowej; wpływ na politykę(zwiększają siłę krajów rozwiniętych, a zmiejszają siłę krajów rozwijająych się), badania naukowe w `80: Exxon Corporation(USA), Royal Dutch Shell(Wlk. Brytania), Mobil Oil Corporation(USA)-największe i najwięcej fili w Europie zachodniej. Przyczyny umocnienia się:

-rewolucja naukowo-techniczna-możliwość badań, a telekomunikacja pozwala sprawnie zarządzać

-zmiejszenie poczucia bezpieczeństwa inwestycji zagranicznych(kryzys naftowy, wojny lokalne)

-postępy integracji w Europie zachodniej-swobodny przepływ kapitału i technologii

f)pokojowe współisnienie i wyścig zbrojeń-od `55 pokojowe współistnienie i jednocześnie zbrojenia i rozbrojenia-wyścig technologiczny-„równowaga strachu” i „spirala zbrojeń”-żadna ze stron nie mogła użyć broni, bo groziło by to totalny, atomowym konfliktem, ale obie strony zwiększały i unowocześniały swoje arsenały. Szpeigostwo-`60 zestrzelenie U-2, pociski rakietowe(pociski „pershing”, „cruise”, SS-20), bombowce i okręty podwodne wyposażony w głowice jądrowe. Broń neutronowa(USA). Wlk. Brytania, Francja, ChRL(`64), Izrael(prawdopodobnie)-broń atomowa. W latach osiemdziesiątych możliwości do budowy osiągnęly: Indie, Pakistan, Brazylia, Irak, RPA. '57-plan Rapackiego-utworzenie strefy bezatomowej w Europie środkowej(nam by się najbardziej oberwało). Zakaz prób w atmosferze(`63), demilitaryzacja kosmosu i księżyca(`67, '79), '68-o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. '72-SALT I; '79-SALT II(nie ratyfikowany przez kongres USA-wojna w Afganistanie). '75-KBWE(Konferncja Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie) w Helsinkach-suwerreność państw, wyrzeczenie się agresji, prawa człowieka- osobiste, ekonomiczne, kulturalne i ekologiczne. Przestrzeganie swobody wymiany informacji, wyboru ojczyzny(czwarty koszyk KBWE)

g)konflikty militarne- „brudna wojna” Francuzów w Indochinach '45-'54; Wietnam'64-'75 po incydencie w zatoce Tonkijskiej, kontyngent wojsk amerykańskich i SEATO do Wietnamu południowego, ruch pacyfistyczny w USA-Nixon w `69 pomału wycofuje się z Wietnamu. '75-pada Sajgon, Ho Chi Minh rządzi. '75-'79 - rządy Czerwonych Khmerów w Kambodży(efekt uboczny interwencji amerykańskiej)-terror Pol-Pota obalony przez armię wietnamską.

-kryzys-zestrzeleniu U-2 nad ZSRR, '61-kryzys berliński-postawienie muru, '59-obalenie Batisty-Fidel Castro Ruz z pomocą „Che” Guevary przejmuje władzę na Kubie(ruch 26 lipca), reforma rolna i nacjonalizacja, '61-nieudana inwazja amerykańska w Zatoce Świń, '62-próba zainstalowania rakiet radzieckich-Chruszczow idzie na kompromis wobec J. F. Kennedy'ego.

-kryzysy bliskowschodnie-'48-'49-pierwsza wojna(powstanie państwa Izrael); '56-Naser nacjonalizuje Kanał Sueski-atak Wlk. Brytanii, Francji, Izraela na Egipt(strefę kanału)-protest ZSRR, ONZ i objętość USA-wycofanie się agresorów-koniec wpływów brytyjskich na Bliskim Wschodzie-dwa obozy: USA i Izrael i ZSRR i państwa arabskie; '67-wojna siedmiodniowa(opanowanie i kolonizacja Wzgórz Golan, starej Jerozolimy, lewgo brzegu Kanału). 6 X '73-wojna Jom Kippur(następca Nasera Sadat chciał z pozycji siły negocjować z Izraelem)-pomoc USA błyskawiczne zwycięstwo Izraela, kryzys naftowy-Konferencja Bliskowschodnia, '79-pokój w Camp David-Egipt uznaje Izrael, walki na terenie Libanu wspierającego OWP.

-wojska w Afganistanie `79-'89, pomoc komunistom afgańskim, odwrócenie uwagi od problemów wewnętrznych, protest USA i wsparcie ze strony amerykańskiej i pakistańskiej dla mudżahedinów

h)dekolonizacja-zbrojne powstanie narodowo wyzwoleńcze lub pokojowo po uzyskaniu zdolności do samorządności i samodzielczości gospodarczej(-Wlk. Brytania-Macmillan, Francja-de Gaulle; nie tracenie więzi z koloniami); pomoc sekretarza ONZ Daga Hammarskjolda; '62-wyzwolenie Algerii przez rząd Abbasa. '56-'59-niepodległość Maroka, Tunezji, Sudanu, Ghany i Gwinei.

`60-rok Afryki-17 kolonii wyzwolonych(brytyjskich, francusich i belgijskich). Do `68 pozostałe francuskie i brytyjskie. '75- „rewolucja goździków” w Portugalii-niepodległośc Angoli, Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka. Niepodległość uzyskały też(`60-'75): Cypr, Malta, Kuwejt, Singapur, Borneo, Jamjka, Bardados, Gujana bryt. i holen. , Grenada, Nowe Hybrydy, Samoa, Fidżi, Tonga, W-py Salomona.

Skutki dekolonizacji: -dojście do władzy ludzi dążacych do totalitaryzmu, wojny lokalne(najemnicy-'60 Kongo Belgijskie), próby integracji(Kwame Nkrumah-premier Ghany), próby budowy państwa na wzór ZSRR

45. ZSRR i państwa realnego socjalizmu w latach 1955-1980

a)przemiany polityczne w ZSRR-XX Zjazd KPZR-potępienie „kultu jednostki” - Stalina, Chruszczow do `64-usunąl konkurentów do władzy, odprężenie na świecie, stłumienie rewolucji na Węgrzech, współpraca z Castro(rozwój floty), umocnienie pozycji na Bliskim Wschodzie po `56, pogorszenie stosunków z Chinami, sukcesy w opanowywaniu kosmosu, większa samodzielność państw satelickich, rozładowywanie napięć na arenie miedzynarodowej; podniesienie poziomu życia, rozwój oświaty-niepowodzenia polityki gospodarczej zmusiły go do dymisji. Rządy Leonida Breżniewa(`64-'82-premierem Kosygin)-zastój, apogeum wzrostu potęgi politycznej ZSRR, centralne sterowanie życiem społecznym w ZSRR; ruch dysydentów-Sołżenicyn, Sacharow; doktryna ograniczonej suwerenności państw bloku radzieckiego-doktryna Breżniewa=stłumienie „praskiej wiosny”, interwencja w Afganistanie, przygotowanie interwencji w Polsce; zbrojenia i wojna w Afganistanie przyspieszyły rozpad imperium

b)komunizm poza ZSRR-'56 Polska i Węgry-'53-umiera Bierut, do `56 narasta ferment polityczny, Władysław Gomułka poraca do władzy-„polska droga do socjalizmu”, poparcie społeczeństwa, bardziej suwerenne stosunki z ZSRR(, repatriacja Polaków, status wojsk radzieckich, umożenie długów i nieekwiwalentnej wymiany handlowej), jednocześnie Gomułka zapewnia Chruszczowa, że Polska pozostanie socjalistyczna; powstanie na Węgrzech premierem Imre Nagy, wystąpienie z Układu Warszawskiego, interwencja radziecka, rząd Janosa Kadara-ZSRR nie chce zmienić status quo

-'68-Czechsłowacja-stalinizm do `68 w wydaniu Antonina Novotnego-protesty-próba budowy „socjalizmu z ludzką twarzą” Aleksandra Dubczeka-interwencja wojsk układu(ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska, Węgry)-potwierdzenie doktryny Breżniewa-zniesie reform Dubczeka(swobody polityczne, zmiany w gospodarce, większa suwereność i kontakty z Zachodem) przez G. Husaka

-Kuba-początkowo Castro głosił hasła, demokratyczne, ludowe, antykolonialne i antyamerykańskie, potem coraz bardziej w lewo-wzrost zainteresowania Kubą ZSRR, likwidacja pluralizmu, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu, sancje gospodarcze USA, utrzymanie armii-pogorszenie stopy życiowej ludności(kartki); zasady rozprzestrzeniania(próby w Boliwi, Zairze, Angoli) opracowane przez Ernesto „Che” Guevarę w „Wojnie partyzanckiej”.

-Chiny-hasła Mao były tak agresywne(„wojna atomowa-papierowy tygrys”, „wiatr wschodu zawsze góruje nad wiartem z zachodu”, „połowa ludności która, przeżyje wojnę atomową zbuduje socjalizm”), że w '60 doszło do rozłamu z ZSRR, rywalizacji na świecie(Kambodża, Albania)-konflikt nad rzeką Ussuri; maoizm zakładał, że partią rewolucyjną jest chłopstwo, reforma rolna, '55-kolektywizacja rolnictwa, prowokacje polityczne(„niech zakwitnie tysiąc kwiatów”-pluralizm i zamkniemy je w więzieniach), potem pomysł-Wielkiego Skoku-samowystarczalne komuny ludowe(ruina gospodarki i głód)-kompromitacja maoizmu, aby utrzymać się przy władzy `65-'68-rewolucja kulturalna-oddziały „Czerwonej Gwardii”(hunwejbini) rozprawiali się z przeciwnikami Mao, intelektualistami(i wszystkimi których o cokolwiek podejrzewano)-katastrofa gospodarcza dopiero po śmieci w `76 Mao Tse-tung i Czou En-laia -reformy i otwarcie się na Zachód-'79, „pragmatyzm”-Deng Xiao Pinga

-pozostałe-'70-Chile Salvatore Allende-reformy socjalistyczne-kontrakcja USA, korporacji międzynarodowych i posiadaczy chilijskich-ruina gospodarcza-'73-'88-junta wojskowa obejmuje władzę z Augusto Pinochetem na czele

-'79-Nikaragua-paryzanci sandinowscy obalają Somozę; pomoc USA dla „contras”(partyzanci prawicowi)

-od '75-wpływy w Angolii(interwencja kubańska), Etiopii, Indochinach, Mozambiku, Somalii i Jemenie połud.

-narastanie opozycji w Polsce od `68, '70, 76 do Solidarności

c)rozwój gospodarczy ZSRR-wielkie możliwości surowcowe, ograniczenie możliwości poprawy poziomu życia ludności-wyścig zbrojeń i kosmiczny, hamowanie wzrostu od lat 70-tych; bariery wzrostu-wyczerpywanie się głównych zasobów naturalnych w europejskiej częsci kraju, zmniejszenie podaży siły roboczej=zmniejszenie przyrostu naturalnego, narastania opóźnienia systemu ekonomicznego(centralizacja-brak jakości, efektywności, modernizacji-strary i marnotrastwo), degradacja środowiska naturalnego, czynniki inwestycyjne i ekstensywne kajo dominujące, wzrost produkcji przemysłowej(choć tempo coraz mniejsze)-głównie czynniki produkcji, rozbudowa infrastruktury związki z eksploatacją bogactw naturalnych z Syberii. Wzorst rolnictwa nie nadążał za wzrostem popytu-import ze USA, próba zagospodarowania terenów nieuprawianych(ziemie celinne)-naruszenie równowagi ekologicznej, próby osiągnięcia rentowności zakładów przemysłowych do `65-`78, od `81 „faza rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego”, szeroki dostęp do oświaty, ale niskie wyposażenie w dobra trwałego użytku, szczególnie kołchoźników, dominująca rola narodowości rosyjskiej na tle innych, aktywnośc dymplomatyczna, eksport broni, kredyty zachodnie, ratował się sprzedażą złota i diamentów, maleje tempo wzrostu, spada tempo prac, frustracje i patologie(alkoholizm, narkomania, przestępczość i korupcja)

d)gospodarka państw socjalistycznych-postępująca industrializacja i przyspieszony wzrost gospodarczy opierający się o czynniki ekstensywne(wysoka stopa inwestycji, wzrost zatrudnienia), a nie czynnikach intensywnych(wydajnośc pracy, postęp technologiczny)- wysoka energo-, materiało- i kapitałochłonnośc produkcji, brak towarów(rynek producentów)-napięcia społeczne, w 70' próby intensyfikacji(zwiększenie intesywności, proeksportowy rozwój gospodarki, import technologii i kredyty z Zachodu)-nie powiodły się- brak wzrostu efektywności pracy i anachroniczne zarządzanie sprzeczne z wysokim poziomem bazy przemysłu, przeinwestowanie w środki produkcji, nie doinwestowanie konsumpcji, podrożenie kredytów na Zachodzie, gwałtowne zmiany w gospodarce światowej, połowiczne i niekonsekwentne reformy-przyczyny załamania się gospodarki-na Węgrzech nowy mechanizm gospodarczy-lepsze planowanie i zwiększanie samodzielności przedsiębiorstw, zachęcanie pracowników do lepszej pracy

46. Gospodarcze problemy Trzeciego Świata po drugiej wojnie światowej

a)początek dekolonizacji-Indonezja-Sukarno prezydentem `49-'54- całkowite wyzwolenie spod władzy Holandii

-rząd Aunga Sanga(powstanie antyjapońskie)-'45-'48-wybory, Brytyjczycy uznają niepodległość

-Indyjski Kongres Narodowy(Mahatma Gandhi) i Liga Muzułmańska; '46-wojna domowa; 15 VIII `47-niepodległość Indii i Pakistanu, konflikty trwają, '48-zamordowanie Gandhi'ego

- „brudna wojna” `45-'54 Francuzów przeciwko Ho Szi Minowi -pomoc ChRL i ZSRR, '54-zdobycie Dien-Bien-Phun-największej bazy francuskiej; 20 VII `54-genewskie układy pokojowe dzielące Wietam wzdłuż 17 równoleżnika, niepodległość Laosu i Kambodży

-Front Wyzwolenia Narodowego w Algerii(Ahmed Ben Bella), od `54 powstanie antyfrancuskie

-powstanie Izraela(poparcie Wlk. Brytanii-deklaracja Balfoura-'17)-15 V `48, premierem Dawid Ben Gurion

-'52-przewrót Nasera w Egipcie(obalenie monarchii)-nacjonaliści egipscy-antybrytyjscy i antyizraelscy

b)konferancja w Bandungu i Grupa 77-'55-konferencja w Bandungu z inicjatywy Sukarno, deklaracja niezaangażowania państw Trzeciego Świata w konflikty światowe, proklamowanie antykolonializmu, równości, pokojowego współistnienia, nieagresji , niemieszanie się do spraw wewnętrznych innych państw, sprzeciw wobec rasizmu-5 deklaracji „Pańcza Sila”-ruch silny tylko 60'

-Strefa Wolnego Handlu i Wspólny rynek a Ameryce Łacińskiej; nowo wyzwolone kraje-Grupa 77 (kraje niezaangażowane w `64)-pomoc dla krajów Trzeciego Świata, znikome wyniki

c)ogólne warunki i klasyfikacja-kraje nie należące do krajów kapitalistycznych i komunistycznych(dwa pierwsze światy), opóźnione w rozwoju spłeczno-ekonomicznym, klasyfikacja według GNP per capita(brutto na mieszkańca):

-kraje najuboższe-„Czwarty Świat” ok. 260$-1: 40 w stosunku do krajów rozwiniętych

-państwa nowo uprzemysłowione(Korea S, Singapur, Hongkong, Taiwan, Tajlandia, Malezja, Indonezja+Meksyk, Brazylia)

-eksporterzy ropy naftowej(Arabia Saudyjska, Libia, Kuwejt, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Oman)-żyjące ze sprzedaży ropy

Przyczyny zacofania: -zerwanie z metropolią-obawa neokolonializmu

-zacofane rolnictwo, nie potrafiące wyżywić ludności

-brak środków na iwestycje

-brak wykwalifikowanej kadry technicznej i organizatorskie-emigracja za granicę=„drenaż mózgów”

-import maszyn, urządzeń, nawet żywności

-niska dochodowośc handlu zagranicznego, skromne wpływy z eksportu(surowce, art. spożywcze, półprodukty)

d)próby rozwiązywania problemów-niewykolany projekt dakead rozwoju ONZ, powstanie FAO -'45 działaność szersza od `60;

Grupa 77-Nowy Międzynarodowy Ład Ekonimiczny(NIEO): -powiązanie cen surowców z cenami produktów tak by kraje rozwijające się nie ponosiły strat oraz ułatwienie w eksporcie do krajów rozwiniętych

-pomoc finansowa i renegocjacja i umożenie zadłużenia, zreformowanie systemu walutowego

-pomoc naukowo-techniczna w rozwoju przemysłu i rolnictwa

NIEO-pozostał w stefrze projektów-recesja odwróciła uwagę od krajów najbiedniejszych

e)nowo uprzemysłowione państwa Azji i Ameryki Łacińskiej-rozwój skokowy

-Korea Południowa(proeksportowa orientacja, wysoka akumulacja kapitału i jego napływ z USA i Japonii, wysoka wydajność pracy)

-Singapur(handel morski+eksport, duży libralizm-napływ obcych kapitałów-USA, EWG, Japonia)

-Tajwan(rozwój rolnictwa i przemysłu, zwłaszcza elektronicznego-spore nakłady na armię-chińskie „manewry” wokół Tajwanu)

-Hongkong(strefa wolnocłowa-najbardziej liberalna gospodarka na świecie, przemysł elektroniczny i precyzyjny, stoczniowy)

-Tajlandia(rozwój rolnictwa i przemysłu)

-Indonezja(rozwój przemysłu wydobywczego-ropa, węgiel, metale)

-Ogólnie Azja SE(reforma rolnictwa, rozwój oświaty, korzystanie z wzrów i kapitałów japońskich, wykorzystanie i wymuszanie wysokiej wydajności pracy, ułatwienia dla gospodarki-liberalizm z interwencjonizmem państwowym i stabilnością polityczną)

-Brazylia(-Juscelio Kubischka próbuje zagospodarować interior-Brasilia, po `61-rozwój przemysłu zbrojeniowego, masznowego, chemicznego, projekt Itaipu-budowa elektrowni wodnej, duże rozwarstwienie społeczeństwa-bieguny bogactwa i nędzy)

-Meksyk(reforma rolna Lopeza Mateosa-rozwój rolnictwa, 60'-przetwórstwo, 70'-wydobycie ropy, decydująca rola państwa w gospodarce, wielki skok gospodarczy, ale duże też zadłużenie)

-Kostaryka i Dominikana(„republiki bananowe” - rozwój rolnictwa i przetwórstwa w oparciu o kredyty-zadłużenie i eksport rolny)

f)państwa naftowe-Iran- `51-Mossadek nacjonalizuje sektor naftowy(burliwe przejścia), od `57 Narodowa Irańska Kompania Naftowa, reforma rolna w 60', rozwój przemysłu w celu zastąpienia importu, wydatki wojskowe za rządów szacha Rezy Mohammada Pahlaviego do `79, dysproporcje w rozwoju-przemysł a rolnictwo i infrastruktura, despotyczna władza szacha(policja polityczna „Savak”) doprowadziała w `79 do rewolucji islamskiej - ajatollah Ruholl Chomeini u władzy do `89-fundamentalizm islamski(szyityzm) obejmuje władzę-koniec rozwoju gospodarczego

-Libia-'69 płk. Muammar-al-Kadafi obala monarchię, ustrój oparty na zasadach islamu i alteranywny dla kapitalizmu i komunizmu-„islamski socjalizm” wprowadzany w życie przez komitety ludowe(jak w chińskiej rewolucji kulturalnej). Zyski z ropy inwestowane w rolnictwo, przetwórstwo ropy i infrastrukturę. Libia popierała ruchy terrorystyczne skierowane przeciwko Zachodowi, interwencję w krajach afrykańskich, Kadafi był inicjatorem wykorzystania ropy jako broni ekonomicznej(kryzys naftowy)

-pozostałe-kraje arabskie w OPEC-u, Wenezuela, Meksyk(poza OPEC-iem), Ekwador - zyski z ropy przeznaczane na rozwój gospodarczy tych krajów bądź też lokowane w bankach angielskich, amerykańskich.

47. Ekonomiczne przesłanki rozpadu obozu realnego socjalizmu

a)ogólne przesłanki w polityce i gospodarce światowej-niepowodzenie ZSRR podczas wojny w Afganistanie wykorzystuje Regan (od `81), pomoc dla opozycji w Polsce, dyssydentów w ZSRR, partyzantki antykomunistycznej w Afganistanie, Angoli i Nikaragui, nowy wyścig zbrojeń, którego ZSRR nie było stanie wytrzymać(broń laserowa, antyrakiety, Stealth, SDI)-„gwiezdne wojny”; recesja `80-'83 - nowa polityka gospodarcza Regana: odejście od doktryny Keynesa(który nie był w stanie przewidzieć np. kryzysu naftowego); nowe doktryny ekonomiczne: monetaryzm Miltona Friedmana `76-Nobel, zmiejszenie obciążeń fiskalnych, zasady wolnego handlu w wymianie międzynarodowej, ekonomia podaży-popieranie nauki, techniki, wydajności pracy-ograniczenie wydatków na cele nieprodukcyjne, niskie podatki dla przedsiębiorstw(technokracja w ekonomii); „rewolucja konserwatywna”: -odwrócenie się od państwa dobrobytu, zdecydowany antykomunizm, łączenie ideologii konserwatywnej z liberalizmem ekonomicznym(nowa prawica); kryzys zadłużenia między narodowego: pożyczki na odsetki(Meksyk), niekorzystne terms of trade(niemożliwość spłaty), wzrost stopy procentowej-restrukturyzacja długów krajów rozwijających się i po `89 krajów komunistycznych

b)niepowodzenie RWPG-koordynacja planów wieloletnich bez prawidłowych cen, realnego kursu walut, zasada autarkii i rozwój środków produkcji skutecznie uniemożliwiały szerszy handel - `91- koniec RWPG

c)gospodarka centralnie planowana-niesprawna i marnotrawiąca bez samoregulacji rynkowej

d)woluntaryzm gospodarczy-podporządkowanie gospodarkii ideologii-próba decydowania o gospodarce metodami politycznymi

e)zanik wzrostu i kryzys w Polsce-marnotrastwo, utajone bezrobocie, brak intensyfikacji produkcji doprowadza do zaniku wzrostu gospodarczego szczególnie ostro przejawia się to w Polsce(80')-nadmierne inwestycje kapitałochłonne

f)próby refom-'82-'89 w Polsce nie zmieniono generalnych zasad, zbyt wolne w stosuku do potrzeb

g)upadek socjalizmu-śmierć Breżniewa w `82-Andropow(miał „żelazne zęby”) do `84, Czernienko do `85-Gorbaczow hasła pierestrojki(przebudowy), głasnosti(jawności) i uskorienija(przyspeszenia)-modernizacja gospodarki, zwiększanie swobód demokratycznych, zwalczanie korupcji i alkoholizmu; wycofanie się z Afganistanu `89 i wojsk wietamskich z Kambodży, '91-układ radziecko-chiński, układ z USA(`87-likwidacja rakiet średniego i krótkiego zasięgu, START-zniszczenie połowy rakiet balistycznych), '89-zerwanie z doktryną Breżniewa, zgoda na zjednoczenie Niemiec i wycofanie wojsk radziieckich. III `90 - Gorbaczow prezydentem ZSRR-konflikty w rep. bałtyckich i o Górny Karabach, VI '91-Jelcyn prezydentem Rosji, przeciwstawia się puczowi moskiewskiemu, 8 XII `91-rozpad ZSRR powstanie WNP, 25 XII `91-Gorabaczow ustępuje. W Polsce zmiana kierownictwa w `80-Stanisław Kania zamiast Gierka, legalizacja Solidarności, '81-Jaruzeski premierem, stan wojenny naciski radzieckie)13 XII `81-21 VII `83. Fala strajków w `88-przełom `89, okrągły stół, Sejm kontraktowy, T. Mazowiecki premierem.

Węgry `88-ustąpienie Kadara, Czechosłowacja-Karta 77, „aksamitna rewolucja”, rozpad w `93, Rumunia przewrót w `89-obalenie Nicolae Ceausescu, Bułgaria odsunięcie Żiwkowa-'89, ustąpienie Honecker a NRD - Krenz otwiera granicę. Rozpad Jugosławii - `91 niepodległość Słowenii i Chorwacji potem Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia(`92)-wojna w Bośni

48. Główne problemy gospodarcze świata w latach 1980-1992

a)państwa kapitalistyczne do `89-gospodarcza dominacja USA do lat 60'-poziom techniki i organizacji oraz wykształcenie społeczeństwa, ekspansja kapitału amerykańskiego, kryzys w siedemdziesiątych; RFN-kontynuacja programu Erharda, Kiesenger, Brandt, Schmidt(integracja z Europą), potęga gospodarcza i militarna RFN, wielka dynamika handlu zagranicznego, ujemny przyrost naturalny-gastarbeierzy; Francja-dewaluacja franka przez Jacquesa Rueffa(deflacja i wolny rynek)-ożywienie gospodarcze Francji-mniejszy kryzys niż gdzie indziej, świadoma restrukturyzacja przemysłu; Włochy-napływ kapitału i proeksportowy przemysł-ożywienie i wysoki wzrost; Wlk. Brytania-koniec brytyjskiego imperium kolonialnego, osłabienie gospodarcze, '75-Margaret Thatcher dochodzi do władzy-liberalizm, monetaryzm, udeżenie w związki zawodowe(pokonanie Scargilla), proces prywatyzacji przemysłu państwowego, wygrana wojna o Falklandy, (`82), '90-upadek Thatcher(podatek pogłówny)-John Major; konsekwencje thatcheryzmu: -frustracja, prawie brak wzrostu w przemyśle, wzrost wydajności pracy, rozwarstwienie społeczeństwa. ; Japonia-niezwykły wzrost gospodarczy-nieuczestniczenie w wyścigu zbrojeń ale dostawy podczas wojny koreańskiej i wietnamskiej, wysoka stopa inwestycji, duża ilość kadry technicznej i siły roboczej i spężenie przemysłu ze szkolnictwem, bardzo sprawna organizacja pracy i wyższy wymiar czasu pracy, polityka postlicencyjna(import technologii i jej ulepszanie), powiązanie tradycji z nowoczesnością, wykorzystanie interwencjonizmu państwowego, zachowanie narodowego charakteru gospodarki, szerokie kontakty(z ChRL, Wietnamem, Koreą Północną)-drugie mocarstwo gospodarcze nieangażowało się w konflikty światowe, stabilna sytuacja wewnętrzna

b)nowa rola USA-globalizm amerykański(„żandarm światowy”)-inwazja `83 na Grenadę, naloty `86 na Libię, pomoc dla Nikaragui, Angloi i Afganistanu w ramach powstrzymywania komunizmu, wojna z Zatoce Perskiej(`90-'91)-Husajn zajmuje Kuwejt- koalicja antyiracka z poparciem ONZ, operacja „Pustynna Burza” 15-17 I `91-uderzenie z powietrza i lądu-rozbicie Iraku przy minimalnych stratach własnych(ok. 140 ludzi) i w ludności cywilnej, umocnienie się USA w tej części świata. Reaganomika-obniżenie podatków-pobudzenie prywatnej przedsiębiorczości, szybki wzrost stopy procentowej-przyciągnięcie kapitałów europejskich i japońskich-szerokie inwestycje, wzrost kursu dolara, wydatki na zbrojenia, obcięcie w wydatkach socjalnych, obniżenie bezrobocia, '92-Bill Clinton prezydentem-odwrót od reaganomiki-zmiejszenie długu wewnętrznego, dofinansowanie służby zdrowia i szkolnictwa- niwelacja pogłębiającego się za Reagana i Busha rozwarstwienia społecznego-sytuacja kolorowych

c)zjednoczenie Niemiec i integracja Europy--3 X `90 zjednoczenie Niemiec za Helmuta Kohla-inwestycje i rozwój byłego NRD - załamanie się franka francuskiego-lokaty w Niemczech-spadek dynamiki niemieckiego eksportu, ale zjednoczone Niemcy są potęgą gospodarczą obecnej Europy i głównym rzecznikiem jej integracji. '79-Grecja, '85-Hiszpania i Portugalia w EWG, połaczenie się wspólnot europejskich(Jednolity akt europejski), XII `91- traktat w Maastricht-unia celna, walutowa, polityczna; Europejski Obszar Gospodarczy-'93-swobodny przepływ między EU i EFTA - EFTA zachowa swoją politykę rolną. Rozszerzanie wspólnot europejskich i NATO o Polskę, Czech i Węgry, także lecz do końca nie wiadomo o Słowację i Słowenię.

d)Japonia i Daleki Wschód-kraje Azji SE są potęga gospodarczą jednak spada tempo wzrostu gospodarczego, olbrzymie zasoby finansowe, zacofane japońskie rolnictwo, napięcia społeczne(strajki w Korei S), brak surowców naturalnych, starzejące się społeczeństwo, protekcjonizm celny innych państw

e)transformacje ustrojowe w państwach komunistycznych-proces prywatyzacji, zmiany w rolnictwie(tylko w Polsce utrzymała się własność indywidualna), restrukturyzacja przemysłu i orientacja proeksportowa, odbudowanie rynku i zahamowanie inflacji, zmniejszenie bezrobocia, wzrost obrotów handlu zagranicznego- „terapia szokowa”-Polska lub przejściowe zmiany - Czechy, ostatnie trudności gospodarcze Czech pokazują, że terapia szokowa była lepsza; wzrost gospodarczy w byłych państwach komunistycznych.

f)nierówności w rozwoju gospodarczym-państwa najbogatsze i najuboższe-dysproporcje w rozwoju gospodarczym-wyższy wzrost w państwach rozwiniętych niż w rozwijających się-państwa najbogatsze(Europa, NAFTA, Japonia, Australia, Nowa Zelandia i tygrysy azjatyckie) mają największy udział w handlu światowym a najuboższe(Mozambik, Tanzania, Etiopia, Somalia, Nepal, Czad) wykazują nawet spadek=głód-wyjątkiem jest ChRL; luka technologiczna wyższego rzędu-Trzeci i Czwarty Świat nie dogonił nawet państw rozwiniętych sprzed współczesnej rewolucji naukowo-techniczenj.

g)problemy i zagrożenia współczesnego świata:

-nierównomierny rozwój gospodarczy między „północą” a „południem”(zacofanie rolnictwa, zadłużenie, drenaż mózgów, zacofanie infrastruktury, nędza budząca frustracje)

-zagrożenie konfliktami wojennymi(b. Jugosławia, , b. ZSRR, Afryka, Bliski Wschód, pogranicze islamu i hinduizmu, surowce strategiczne)

-skala i tempo zbrojeń, ambicje mocarstwowe(Irak, Korea N)

-skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej-nowe środki chemiczne, silniejsze lekarstwa i silniejsze choroby, owady, gryzonie, nowe choroby, groźba napromieniowania-dziura ozonowa

-degradacja środowiska naturalnego-pestycydy(np. DDT), wycinanie lasów, odpady przemysłowe i radioaktywne, równowaga hydrosfery-zbiorniki wodne, energia nuklearna(Czarnobyl-'86) i deficyt energetyczny

-wielkie postępy urbanizacji i koncentracja ludności w megapolis-uzależnienie od elektryczności, gazu, maszyn-podatnośc na awarie-patologie miejskie, umaszynowienie ludzi

-inżynieria genetyczna(klonowanie) i przeludnienie Ziemi

---