Pojęcie rachunkowości

Rachunkowość - całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentacji informacji ekonomiczno-finansowych. W rachunkowości wykorzystuje się określone metody, reguły postępowania, urządzenia ewidencyjne i środki techniczne umożliwiające rejestrację stanu i zmian majątku jednostki, źródeł jego finansowania (pochodzenia), dokonywanych operacji gospodarczych i wyników działalności. Rachunkowość jest najbardziej sformalizowanym systemem, który charakteryzuje się następującymi cechami:
a) wyrażanie wszystkich procesów i operacji gospodarczych w mierniku pieniężnym, pozwalającym sprowadzić je do wspólnego mianownika. Miernikami naturalnymi posługuje się rachunkowość tylko do realizacji celów cząstkowych (w kalkulacji uwzględnia się ilość zużycia materiałów podstawowych, liczbę godzin pracy itd.);
b) dokonywanie zapisów księgowych wyłącznie na podstawie dokumentów źródłowych, stwierdzających fakt wystąpienia operacji gospodarczych. Niedozwolone są zapisy księgowe nieudokumentowane. Dzięki temu dane i informacje z rachunkowości są wiarygodne i mają moc dowodową;
c) stosowanie do zapisów bieżących specyficznych urządzeń księgowych (konta). Sposób dokonywania na nich zapisów i poprawiania popełnionych błędów jest oparty na podstawach naukowych popartych normami prawnymi, które muszą być rygorystycznie przestrzegane. Powiązanie kont i ich korespondencję wyznacza obowiązujący w jednostce zakładowy plan kont;
d) realizacja zasady podwójnego zapisu, która umożliwia prowadzenie bieżącej kontroli w zakresie poszczególnych urządzeń księgowych;

e) zachowanie ciągłości ewidencji księgowej dzięki stosowaniu metody „od bilansu do bilansu”;
f) wzmocnienie kontroli wewnętrznej rachunkowości poprzez systematycznie prowadzoną inwentaryzację, oznaczającą spis z natury. W razie wystąpienia różnic między wielkościami rzeczywistymi i wynikającymi z ewidencji przeprowadza się postępowanie wyjaśniające i dokonuje korekty zapisów. Terminy i tryb dokonywania inwentaryzacji regulują odpowiednie przepisy.

Funkcje rachunkowości

a) funkcja informacyjna, polegająca na tworzeniu określonych zbiorów informacji i przekazywaniu kierownictwu jednostki gospodarczej w celu ich wykorzystania w zarządzania jako podstawy do podejmowania decyzji i oceny działalności;
b) funkcja kontrolna, realizowana za pomocą określonych środków i reguł postępowania (np. obowiązek dokumentowania każdej operacji gospodarczej nie tylko po jej dokonaniu, ale również w trakcie jej przeprowadzania lub jeszcze przed przeprowadzeniem, porównanie stanów ewidencyjnych składników majątku ze stanami faktycznymi ustalonymi za pomocą inwentaryzacji);
c) funkcja sprawozdawczo-analityczna, która polega na sporządzaniu zestawień liczbowych (sprawozdań) przekazywanych urzędom i izbom skarbowym, jednostkom i organom nadrzędnym, urzędom statystyki państwowej, publikowanych przez spółki kapitałowe na potrzeby akcjonariuszy, udziałowców, kontrahentów itp.; informacje pochodzące z rachunkowości są przedmiotem analizy sytuacji i wyników działalności jednostki;
d) funkcja dowodowa, znajdująca wyraz w prowadzeniu rachunkowości i archiwizowaniu jej urządzeń w sposób umożliwiający przedstawienie dokumentów, ksiąg rachunkowych i sprawozdań finansowych na żądanie sądów, organów ścigania przestępstw, urzędów i kontroli skarbowej jako wiarygodnych dowodów w postępowaniu sądowym i podatkowym.

Dokumentacja opisująca przyjęte przez jednostkę zasady rachunkowości

Do dokumentacji należą w szczególności:
a) zakładowy plan kont, obejmujący wykaz kont księgi głównej (ewidencji syntetycznej), przyjęte zasady księgowania na tych kontach operacji gospodarczych oraz wyceny aktywów i pasywów, a także zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej) i ich powiązania z kontami księgi głównej;
b) wykaz stosowanych ksiąg rachunkowych, a w razie ich prowadzenia przy użyciu komputera - wykaz zbiorów stanowiących księgi rachunkowe na nośnikach czytelnych dla komputera;
c) dokumentacja systemu przetwarzania danych przy użyciu komputera i jej zmiany.

Co obejmuje pojęcie księgi rachunkowe

Pojęcie księgi rachunkowe obejmuje:
a) dziennik;
b) konta księgi głównej (ewidencji syntetycznej), w której obowiązuje ujęcie każdej operacji zgodnie z zasadą podwójnego zapisu;
c) konta ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej);
d) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz); e) zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawienia sald kont ksiąg pomocniczych.

Podstawowe zasady rachunkowości, scharakteryzuj jedną z nich

Do podstawowych zasad rachunkowości zaliczamy następujące zasady:
a) zasada kontynuacji działalności (going concern) zakłada, że w dającej się przewidzieć przyszłości jednostka będzie prowadzić swoją działalność w nie zmienionym istotnie zakresie, jeśli nie jest to niezgodne z rzeczywistością lub przepisami prawa. Przyjmuje się zatem, że jednostka prowadząca w danym roku obrotowym normalną działalność nie ograniczy istotnie swojej aktywności gospodarczej, nie ulegnie likwidacji, nie sprzeda zakładów, działów produkcyjnych, części sieci sklepów detalicznych itp.;
b) zasada memoriału (ujęcia memoriałowego) - należy ujmować w księgach rachunkowych i zaliczać do wyniku finansowego wszystkie dotyczące danego roku obrotowego osiągnięte przychody oraz koszty związane z tymi przychodami, niezależnie od terminu wpływu należności i zapłaty zobowiązań;
c) zasada współmierności;
d) zasada realizacji;
e) zasada ostrożnej wyceny- wycena aktywów i pasywów jednostki musi być dokonana tak, aby nie został zniekształcony wynik finansowy;
f) zasada istotności - takie zorganizowanie ewidencji, aby zapewniała ona wyodrębnienie tych wszystkich operacji gospodarczych, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej, finansowej, wyniku finansowego i rentowności jednostki oraz podejmowania decyzji; g) zasada ciągłości - zapewnia identyczność informacji na początku danego okresu z identycznością informacji na koniec okresu poprzedniego;
h) zasada indywidualnej wyceny;
i) zasada periodyzacji - zachowanie okresów sprawozdawczych.

Majątek trwały, pojęcie
i części składowe

Majątek trwały cechuje długotrwały okres użytkowania lub wyłączenia z obrotu i zwykle stosunkowo wysoka wartość jednostkowa. Do części składowych majątku trwałego zaliczamy:
a) rzeczowy majątek trwały:
• środki trwałe;
• inwestycje rozpoczęte;
b) wartości niematerialne i prawne;
c) finansowy majątek trwały.

Majątek obrotowy
i jego struktura

Cechą charakterystyczną majątku obrotowego jest to, że jego składniki zmieniają swoją postać naturalną w stosunkowo krótkim czasie. Struktura majątku obrotowego wygląda następująco:
a) środki pieniężne i papiery wartościowe;
b) zapasy:
• materiały;
• towary;
• produkty pracy;
c) należności.

Kapitały i ich struktura

Kapitał (fundusz) własny jest tworzony z wkładów właścicieli przedsiębiorstwa prywatnego lub jego wspólników, wpłat udziałowców oraz akcjonariuszy za nabyte udziały bądź akcje. Zwiększenie kapitału własnego może nastąpić na skutek przeznaczenia części zysku - po opodatkowaniu - na kapitał udziałowy, rezerwowy (zapasowy). Kapitał własny stanowi równowartość (źródło pochodzenia) własnego majątku jednostki gospodarczej. Struktura kapitału własnego przedstawia się następująco:
a) kapitały:
• zakładowy (akcyjny, udziałowy);
• rezerwowy (zapasowy);
b) fundusze:
• założycielski;
• przedsiębiorstwa;
c) zysk (po opodatkowaniu).

Zobowiązania i ich struktura

Kapitał (fundusz) obcy stanowi źródło finansowania składników majątku będących wprawdzie własnością innych podmiotów gospodarczych i instytucji (przedsiębiorstw, banków, osób fizycznych), ale znajdujących się w dyspozycji danej jednostki. W określonym terminie jednostka jest zobowiązana zwrócić obce składniki majątku lub ich równowartość właścicielom tego majątku. Z tego względu źródła pochodzenia majątku obcego nazywa się zwykle zobowiązaniami. W skład struktury zobowiązań (kapitału obcego) wchodzą: a) kredyty bankowe;
b) pożyczki;
c) zobowiązania:
• wobec dostawców;
• publiczno-prawne;
• z tytułu wynagrodzeń;
• pozostałe.

Rodzaje - typy podstawowych operacji gospodarczych.

Operacje I typu - wywołują zmiany wyłącznie w aktywach bilansu. Wzrost jednego składnika aktywów powoduje zmniejszenie drugiego składnika aktywów o tę samą kwotę. W wyniku tego suma bilansowa pozostaje bez zmiany, a równowaga bilansowa nie jest naruszona. Operacje I typu wiążą się z przesunięciami w ramach aktywów. Operacje te charakteryzuje następujące równanie: (A₁ + Q) + A₂ + (A₃ - Q) + A₄ + ... + A_n = P lub A=P, gdzie
A_i - składniki aktywów;
P_i - składniki pasywów;
Q - operacja gospodarcza.
Operacje II typu - wywierają wpływ tylko na stan składników pasywów. Zwiększenie jednej pozycji pasywów wywołuje równoczesne zmniejszenie innej pozycji pasywów o tę samą kwotę. Zapewnia to zachowanie równowagi bilansowej. Suma bilansowa nie zmienia się. Ten typ operacji wyraża zależność:
A = P₁ + (P₂ + Q) + (P₃ - Q) + ... + P_n lub A = P.
Operacje III typu - powodują zwiększenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę. Dotyczą więc zarówno aktywów, jak i pasywów, a są związane z przejęciem przez jednostkę gospodarczą nowych składników majątku. Suma bilansowa wzrasta o wartość dokonanej operacji. Mimo to równowaga bilansowa nie zostaje naruszona: (A₁ + Q) + A₂ + A₃ + ... + A_n = P₁ + P₂ + (P₃ + Q) + ... + P_n lub A + Q = P + Q.
Operacje IV typu - wpływają na równoczesne zmniejszenie pozycji w aktywach i pasywach o tę samą kwotę, co powoduje także zmniejszenie sumy bilansowej. Do tego typu zalicza się wszystkie operacje wywołujące odpływ składników majątku z jednostek gospodarczych i zmniejszenie zobowiązań. Operacje typu czwartego również zapewniają zachowanie równowagi bilansowej: A₁ + (A₂ - Q)
+ A₃ + ... + A_n = (P₁ - Q) + P₂ + P₃ + ... + P_n lub A - Q = P - Q.

Opracowywanie dowodów księgowych:

• kontrola merytoryczno-formalna
  i rachunkowa.

Kontrola formalna i rachunkowa - polega na stwierdzeniu, czy dokument zawiera wszystkie wymagane cechy oraz czy w danych liczbowych nie występują błędy arytmetyczne. Kontrola merytoryczna - obejmuje badanie prawidłowości danych zawartych w dokumentach oraz stwierdzenie, czy wyrażona w dokumencie operacja gospodarcza była zgodna z obowiązującymi przepisami. Fakt dokonania kontroli dokumentu musi być odpowiednio uwidoczniony. W adnotacji na ten temat należy umieścić datę oraz podpis osoby sprawdzającej dokument.

• dekretowanie dokumentów.

Kolejną czynnością związaną z opracowaniem dokumentów jest dekretowanie, zwane również kwalifikowaniem. Polega ono na ustaleniu i oznaczeniu na dokumencie sposobu jego ewidencji w odpowiednich urządzeniach księgowych, czyli na podaniu tzw. korespondencji kont, oraz na zaakceptowaniu dokumentu do księgowania.

• segregowanie i numeracja dokumentów.

Segregowanie dowodów - polega na ułożeniu ich albo według grup rodzajowych (np. dokumenty kasowe, bankowe, materiałowe), albo według urządzeń księgowych. Podział dokumentów na właściwe grupy ma duże znaczenie dla sprawnego przebiegu prac księgowych.

Cykl życia konta

Konto służy do odzwierciedlania stanu i zmian określonego składnika aktywów, pasywów lub wyniku (kosztów, przychodów, strat i zysków). Konto otrzymuje symbol (najczęściej cyfrowy), który jest zdeterminowany jego miejscem w planie kont. Strukturę konta najwyraźniej obrazuje konto teowe. Założenie konta polega na wpisaniu jego nazwy oraz symbolu, który został mu nadany w planie kont. Otwarcie konta następuje w momencie zaksięgowania stanu początkowego z bilansu otwarcia. Stan ten nosi nazwę salda początkowego i w zależności od charakteru konta może wystąpić na stronie Winien lub Ma. Jeżeli konto nie jest ujęte w bilansie otwarcia, a więc gdy nie wykazuje salda początkowego, jego otwarcie następuje w momencie zaksięgowania pierwszej związanej z nim operacji. Operacje gospodarcze zaksięgowane na stronie Winien noszą nazwę obrotów debetowych, na stronie Ma - obrotów kredytowych. Na koniec okresu sprawozdawczego ustala się różnicę między sumą zapisów na stronie Winien i na stronie Ma konta. Różnica ta nosi nazwę salda końcowego. Saldo końcowe zamieszcza się zawsze na tej stronie, która wykazuje mniejsze obroty. W związku z tym debetowe saldo końcowe należy zapisać na stronie Ma konta, a kredytowe saldo końcowe - na stronie Winien konta. Wpisanie salda końcowego na koncie oznacza jego zamknięcie. Po dokonaniu tego zapisu obroty obu stron konta muszą być równe. Kwoty te umieszcza się na obu stronach konta i dwukrotnie podkreśla na znak zamknięcia konta. Saldo końcowe jest przenoszone do sprawozdania finansowego, sporządzanego na koniec roku obrotowego.

Wymień grupy kont

Grupy kont:
a) bilansowe - należą konta, których salda ma koniec okresu przenosi się do bilansu. Podstawowym zadaniem tych kont jest określenie stanu zmian środków gospodarczych oraz źródeł ich pochodzenia;
b) korygujące - mają charakter kont pomocniczych, towarzyszących kontom podstawowym, którymi mogą być konta bilansowe. Konto korygujące nie może wystąpić, jeżeli nie dokonuje się jednocześnie ewidencji na określonym koncie podstawowym. Na koniec okresu saldo konta korygującego wpływa in plus lub in minus na wielkość salda konta podstawowego;
c) wynikowe - nazywane również niebilansowymi, służą do ewidencji operacji wynikowych, a więc takich, które odzwierciedlają procesy gospodarcze związane z osiąganiem zysku lub ponoszeniem strat. Salda kont wynikowych na koniec roku obrotowego przenosi się do rachunku zysków i strat;
d) rozliczeniowe - są to konta, które na koniec okresu nie wykazują sald. W ciągu okresu następuje bowiem rozliczenie zmian ujmowanych na tych kontach. W związku z tym na koniec okresu zapisy na ich stronie Winien są równe obrotom na stronie Ma;
e) pozabilansowe - nie występują w bilansie. Konta te służą do ewidencji zjawisk i procesów gospodarczych, które nie są przedmiotem ewidencji na kontach bilansowych. Konta pozabilansowe wykorzystuje się też do specjalnego wyodrębnienia określonych zjawisk gospodarczych lub stanów. Ewidencja na tych kontach może się odbywać bez zachowania zasady podwójnego zapisu. Oznacza to, że konto pozabilansowe nie koresponduje wówczas z żadnym innym kontem.

Pojęcie księgi rachunkowej

Księgo rachunkowe, nazywane też księgami handlowymi, obejmują następujące urządzenia księgowe:
-dziennik,
- księgę główną,
- księgi pomocnicze, inwentarz,
- zestawienie obrotów i sald.

Zestawienie obrotów, sald, funkcje i zasady działania

Zestawienie obrotów i sald jest też nazywane bilansem brutto, bilansem próbnym lub bilansem surowym. Zestawienie obrotów i sald obejmuje wykaz wszystkich kont syntetycznych (symbole, nazwy), ich salda początkowe, obroty debetowe i kredytowe oraz salda końcowe. Podstawą sporządzenia zestawienia obrotów i sald jest ewidencja księgowa, zawierająca zapisy, które odzwierciedlają kompletnie ujęte operacje gospodarcze z pewnego okresu sprawozdawczego. Zestawienie obrotów i sald może występować w dwóch wersjach, a mianowicie: rozwiniętej i uproszczonej. Zestawienie obrotów i sald, występując jako ogniwo pośrednie między ewidencją księgową a bilansem i innymi sprawozdaniami finansowymi ułatwia ich opracowanie. Gromadzi bowiem, porządkuje oraz weryfikuje dane wykorzystywane przy sporządzaniu tych sprawozdań. Zestawienie obrotów i sald pełni też rolę informacyjną, stwarzając podstawy poznania i oceny sytuacji gospodarczej jednostki jeszcze przed opracowaniem sprawozdań ostatecznych. Zgodnie z ustawą o rachunkowości zestawienie obrotów i sald kont syntetycznych należy sporządzać na koniec każdego miesiąca.

Zakładowy plan kont

Do ważnych elementów organizacji rachunkowości zalicza się opracowanie zakładowego planu kont. Zakładowy plan kont ustala i aktualizuje kierownik (dyrektor, prezes) jednostki gospodarczej. Zadaniem planu kont jest zapewnienie prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z obowiązującymi przepisami, z równoczesnym uwzględnieniem charakterystycznych cech działalności danej jednostki oraz potrzeb informacyjnych odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych. W szczególności zakładowy plan kont powinien być tak ustalony, aby mogły być sporządzone jasno i rzetelnie przedstawiające stan i sytuację finansową jednostki:
a) sprawozdanie finansowe (bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa) według obowiązującego wzoru;
b) statystyczne sprawozdania finansowe ustalone w przepisach Głównego Urzędu Statystycznego.

Wymień podstawowe zespoły planu kont.

Plan kont:
a) zespół 0 - „Majątek trwały”
b) zespół 1 - „Środki pieniężne i rachunki bankowe”
c) zespół 2 - „Rozrachunki i roszczenia”
d) zespół 3 - „Materiały i towary”
e) zespół 4 - „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie”
f) zespół 5 - „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie”
g) zespół 6 - „Produkty”
h) zespół 7 - „Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem”
i) zespół 8 - „Kapitały (fundusze), fundusze specjalne, rezerwy i wynik finansowy”
Kapitał - kapitały zasadnicze

Pojęcie kapitału oznacza źródło pochodzenia aktywów, jest zatem pieniężnym odpowiednikiem majątku, stanowiącego własność jednostki gospodarczej. Kapitał odpowiada na pytania: kto i na jakich warunkach wyposażył przedsiębiorstwo w odpowiednie środki gospodarcze, a także na jaki okres, tj. czy na cały okres istnienia przedsiębiorstwa, czy tylko na określony czas. W pierwszym wypadku jest to kapitał własny, a w drugim - kapitał obcy, a więc wszelkiego rodzaju zobowiązania. Kapitał własny tworzy się z wkładów właściciela, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy za nabyte udziały lub akcje. Kapitał obcy jest dodatkowym źródłem finansowania majątku.

Co oznacza termin rozliczenia wyniku finansowego

Do ewidencji rozliczenia wyniku finansowego zarówno za rok bieżący, jak też za rok ubiegły w tej części, która pozostaje do dyspozycji jednostki, służy konto „Rozliczenie wyniku finansowego”. W celu rozliczenia wyniku finansowego za rok ubiegły saldo początkowe konta „Wynik finansowy” w roku następnym - na dzień zbadania sprawozdania finansowego za miniony rok - podlega przeniesieniu na konto „Rozliczenie wyniku finansowego”. Na stronie Wn tego konta księguje się wykorzystanie wyniku finansowego lub przeniesienie straty z roku ubiegłego, a na stronie Ma - przeniesienie zysku z roku ubiegłego oraz sfinansowanie straty. Konto to może wykazywać saldo Ma, które oznacza nie podzielony zysk, lub saldo Wn, które wyraża nie rozliczoną stratę. Saldo to wykazuje się w pasywach bilansu jako nie rozliczony wynik finansowy z lat ubiegłych - jako zysk (wielkość dodatnią) lub stratę (wielkość ujemną).

Sprawozdanie finansowe jednostki

Jednostki gospodarcze sporządzają okresowe (roczne) sprawozdania finansowe, które obejmują:
a) bilans;
b) rachunek zysków i strat;
c) informację dodatkową;
d) sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych - sporządzają tylko te jednostki, których sprawozdanie finansowe podlega obowiązkowi ogłaszania i badania przez biegłego rewidenta.

Analiza sprawozdań finansowych

Organy przyjmujące sprawozdania finansowe (Wojewódzki Urząd Statystyczny), jak i organy podatkowe (urzędy skarbowe) dokonują tzw. przyjęcia tych sprawozdań. Sprawdzenie formalne sprawozdania polega na stwierdzeniu, czy sprawozdanie:
a) jest kompletne (zawiera wszystkie przewidziane formularze i czy są one podpisane przez upoważnione osoby);
b) zostało sporządzone zgodnie z obowiązującymi przepisami; c) nie zawiera błędów rachunkowych oraz czy prawidłowo są powiązane poszczególne części sprawozdań. Kontrola merytoryczna (rzeczowa) polega na sprawdzeniu, czy:
a) dane sprawozdania wynikają z zestawień obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych;
b) została zachowana zgodność danych bilansów z zapisami na kontach syntetycznych;
c) zapisy na kontach syntetycznych i analitycznych zostały doprowadzone do ostatniego dnia okresu sprawozdawczego;
d) istnieje zgodność zapisów na kontach syntetycznych z zapisami na odpowiednich kontach analitycznych.

---