UKŁAD TRAWIENNY

1.ZNACZENIE I PODZIAŁ UKŁADU TRAWIENNEGO

FUNKCJE UKŁADU TRAWIENNEGO/POKARMOWEGO ( systema digestorium)

-pobieranie pokarmu

-rozkład,trawienie i wchałnianie pokaru

-wydalanie niestrawionych resztek pokarmu

a)CZEŚĆ NADPRZEPONOWA PP:

1)Jama ustna

-pobieranie pokarmu (odgryzanie, picie, ssanie itp.)

-rozdrabnianie, miażdżenie i mieszanie pokarmu ze śliną

*część drogi oddechowej(w gardle krzyżuje się jako droga pokarmowa); jama ustna i gardło (+krtań)udział w czynności mowy.

2)Gardło (część ustna i krtaniowa)*

-perystaltyczne ruchy do przełyku(skurcz mięśniówki gładkiej przełyku) i dalszych odcinków pp

3)Przełyk (część szyjna i piersiowa)

b)CZĘŚĆ PODPRZEPONOWA PP:

1)Przełyk (część brzuszna)

2)Żołądek

3)Jelito cienkie(dalsze trawienie węglowodanów, białek, tłuszczówenzymy z gruczołów ściany jelita, z
trzustki i wątroby + wchałanianie prostych składników pokarmowych do krwi):

*dwunastnica

*jelito czcze

*jelito kręte

4)Jelito grube (zwrotne wchłanianie wody, elektrolitów, witamin i aminokwasów):

*jelito ślepe (z wyrostkie robaczkowym)

*okrężnica (wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esica)

*odbytnica

2.BUDOWA I FUNKCJA PRZEWODU POKARMOWEGO

2.1)JAMA USTNA (cavum oris):

a)przedsionek jamy ustnej (vestibulum oris)

-POŁOŻENIE: przód od wyrostków zębodołowych i zębów

-ZEW. ŚCIANY: z przodu wargi (labia oris), z boków policzki (buccae)

-od przodu podzielony fałdami błony śluzowejwędzidełko wargi górnej i dolnej (frenulum labii
superioris et inferioris)

-szpara ustna (rima oris) między wargą górną (labium superius) i dolną (labium inferius)

-czerwień wargowa na granicy ,między wargami; brak gruczołów potowych, włosów, warstwy
zrogowaciałej)

-rynienka podnosowa (philtrum) zewnętrzna powierzchnia wargi górnej

-ślinianki przyuszneczęść górna przedsionka na wysokości II zęba trzonowego górnego

b)jama ustna właściwa (cavum oris proprium)

-przestrzeń iędzy łakami zębów a cieśnią gardzieli

-podniebienie (palatum)strop

*część przednia podniebieniapodniebienie twarde (palatum durum)

-wyrostki, podniebienne szczęk

-blaszki poziome kości podniebiennej

*część tylna podniebieniapodniebienie miękkie z języczkiem (uvula)

-okolica podjęzykowa + język dno jamy ustnej (fundus cavi oris):

*przepona jamy ustnej (diaphragma oris)główna warstwa dna:

-mięśnie żuchwowo-gnykowe (mm.mylohyoidea)

NARZĄDY JAMY USTNEJ: zęby, język i ślinianki.

c)cieśń garrdzieli

B)ZĘBY(dentes)

-u człowieka 52 zawiązki zębów

*20 zębów mlecznych (dentes decidui)

-2 siekacze (incisivi)

-1 kieł (caninus)

-2 trzonowe (molares)

*32 zęby stałe (dentes permanentes)

-2 siekacze (incisivi)

-1 kieł (caninus)

-2 przedtrzonowe (permorales)

-3 trzonowe (morales)

-zbudowane z zębiny (dentinum)

-korona zęba (corona dentis)

*zawiera komorę zęba(cavum dentis)przechodzi w kanał korzenia-canais radicis (wypełnione miazgą zęba(pulpa dentis)luźna tkanka łączna zrąb dla nerwów i naczyń zęba)

*wystaje ponad dziąsło

*powierzchnie:

-wargowa,

-językowa,

-2 powierzchnie styczne,

- powierzchnie zgryzu lub brzeg sieczny

*pokryta szkliwem

-zbudowane ze słupów szkliwnych, pokryte oszkliwem

-szyjka zęba (collum dentis)

-korzeń (radix)

*pokryty kostniwem

*schowany w zębodole

C.)JĘZYK (lingua)

-narząd mięśniowy

-pokryty błoną śluzową

-budowa:

*nasada (radix linguae)

*trzon (corpus)

*koniec (apex)

-bruzda granicznamiędzy trzonem a nasadą, przed nią brodawki okolone (papillae vallatae), ku tyłowi od niej
otwór ślepy (foramen caecum)

-mieśnie języka(przyczepiają się do błony śluzowej języka):

*wewnętrzne(przebieg):

-podłużnie

-pinonowo

-poziomo

*zewnętrzne (łączą go z wyrostkami rylcowatymi z kością gnykowa i żuchwą)

-brodawki (w błonie śluzowej):

*nitkowate(papillae filiformes)

*grzybowate (papillae fungiformes) w ich błonie śluzowej

*liściaste (papillae foliatae) kubki smakowe (culiculi gustatorii)

*stozkowate (ich ściany kom. Zrębowe i smakowe)

-dzięki nim odczuwamy 4 rodzaje smaku: słodki, gorzki, kwaśny i słony

-udział w żuciu,ssaniu, połykaniu

-mówieniu ( wymowa niektórych samogłosek i spółgłosek

-kontroluje za pomocą dotyku

-oczyszcza jamę ustną

D)GRUCZOŁY ŚLINOWE (glandulae salivares)

-w błonie śluzowej jamy ustnej,gruczoły:

*policzkowe

*wargowe

*językowe

*podniebienne

-do jamy ustnej uchodza przewody 3 ślinianek:

*ślinianka przyuszna(glandula parotideus) (do przedsionka)

-największa (masa ok.30g)

-na gałęzi żuchwy, do przodu od małżowiny usznej, częściowo poza gałęzią żuchwy, przewód uchodzi
na błonie śluzowej policzków w okolicy drugiego zeba trzonowego górnego

*ślinianka podżuchwowej(glandula submandibularis) (masa ok.15g)

-pod przeponą jamy ustnej

-PRZEBIEG: nad mięśniem żuchwowo-gnykowym,łączy się z przewodem ślinianki podjęzykowej i
wspólnie uchodzą na mięsku podjęzykowym(dolna powierzchnia, z boku od więzadełka)

*ślinianka podjęzykowej(glandula sublingualis)(masa ok. 5g)

-w okolicy podjęzykowej

-przylega do trzonu żuchwy

-funkcja wydzielnicza (ok. 1,5 l śliny na dobę)

-ślina ma charakter:

* surowiczy enzym trawiący wielocukry(AMYLAZA ŚLINOWA)- ślinianka przyuszna i
podżuchwowa

*śluzowy zawiera mucyną:ułatwia formowanie pokarmu i połykanie- ślinianka podjęzykowa i
podżuchwowa

E)CIEŚŃ GARDZIELI(isthmus faucium)

-krótki kanał

-łączy jamę ustną z gardłem

-BUDOWA:

*od góry (podniebienie miękkie)

*z dołu (nasada języka)

*z boków (2 pary łuków):

-przedniepodniebienno-językowe (arcus palatoglossus)

-tylnepodniebienno- gardłowe (arcus palatopharyngeus)

*między łukami migdałek podniebienny (tonsilla palatina)

*nasada języka migdałek językowy (tonsilla lingualis)

*tylna ściana gardłamigdałek gardłowy

*tworzą pierścien ochronny (produkowane prze limfocyty niszczą bakterie i drobnoustroje
chorobotwórcze)

2.2)GARDŁO (pharynx)

-wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych

-od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego:

a)część nosowa:

-błona śluzowa z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

-na sklepieniu migdałek gardłowy

-w ścianach bocznych ujścia trąbek słuchowych

b)część ustna:

-błozna śluzowa z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

c)część krtaniowa:

-błona śluzowa z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

-nad błoną śluzową błona włóknista gardła,

łona mięśniowa:

-m.poprzecznie prążkowane,przebieg:

-okrężnie (zwieracze gardła)

-podłużnie (dźwigacze gardła)

-mięśnie te uczestniczą w połykaniu pokarmu

-błona zewnętrzna:

*przedłużenie powięzi policzkowo-gardłowej pokrywającej mięśnie

*łączy gardło z sąsiednimi narządami

2.3)PRZEŁYK(oesophagus)

-przewód pośredniczący w przekazywaniu pokarmy z gardła do żołądka

-POŁOŻENIE:

*do przodu od kręgosłupa

*od wysokości VI kręgu szyjnego do X/XI kręgu piersiowego

*długość ok.25 cm

-WYRÓŻNIAMY CZĘŚĆ:

*szyjną

*piersiową

*brzuszną

-WYRÓŻNIAMY 3 PRZEWĘŻENIA:

*górne (krtaniowe tzw. Usta przełyku)

*środkowe (aortalne)

*dolne (przeponowe)

-BUDOWA ŚCIANY PRZEŁYKU:

*błona zewnętrzna (luźna tkanka łączna umożliwia przesuwalność przełyku)

*błona mięśniowa :

-wewnętrzna(okrężna)

-zewnętrzna (podłużna)

-górna część przełyku mięśnie poprzecznie prążkowane; skurcz przełykuszybko

-dolna część przełyku mięśnie gładkie; skurcz przełykupowoli

*wewnątrz błona śluzowa i tkanka podśluzowa:

-pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim z gruczołami przełykowymiprodukcja
śluzuułatwia przechodzenie kęsa pokarowego.

2.4)ŻOŁĄDEK (ventriculus)

-workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego

-najbardziej elastyczna część pp

-tu zamieniany w płynną masę (chymus)

-POŁOŻENIE:

*w ¾ w lewej okolicy podżebrowej,za łukiem żebrowym

*wpust żołądka(cardia)połączenie przełyku z żołądkiem, na wysokości X kręgu piersiowego

*dno żołądka (fundus)pod lewą kopułą przepony

*poniżej trzon (corpus)przechdzi w część odźwiernikową(pars pylorica)

*odżwiernik(pylorus) na wysokości I-II kręgu lędźwiowego; przejście żołądka w jelito cienkie, zakończony
zwieraczem odźwiernika (m. sphincter pylori)=> zamyka przejście z żołądka do jelita.

-lewy brzeg żołądka wypukły krzywizna większa(curvatura major)

-prawy brzeg żołądka wklęsły krzywizna mniejsza(curvatura minor)

-BUDOWA BŁONY MIĘŚNIOWE ŻOŁĄDKA (3 warstwy):

*zewnętrzna (podłużna)

*środkowa (poprzeczna) odpowiednie napięcie ścian żołądka,

*wewnętrzna (skośna) wyk.ruchy perystaltyczne

-Błona śluzowa:

*ma podłużna fałdy żołądkowe

*pola żołądkowe z ujściami do gruczołów

-GRUCZOŁY ŻOŁĄDKA(produkcja):

a)gruczoły błony śluzowej:

-wpustowe i odźwiernikowe ŚLUZ

b)gruczoły właściwe (dna i trzonu żołądka) sok żołądkowy (SKŁAD):

-KWAS SOLNY 0,4-0,5%

-sole mineralne (NaCl, KCl)

-woda

-śluz

-enzymy

*pepsyna, katepsyna, podpuszczkatrawią białka

*lipaza żołądkow trawi tłuszcze

2.5)JELITO CIENKIE (intestinum tenue)

-proces wchłaniania nabłonek głębsze warstwy błony śluzowejnaczynia włosowate i naczynia chłonne

A)DWUNASTNICA (duodenum)

-najkrótszy odcinek jelita cienkiego (25 cm)

-przednia ściana brzucha,powyżej pępka

-otacza od prawej strony II k.lęździowy

-PODZIAŁ:

*część górna(pars superior) (łączy się z odźwiernikiem; poczatkowy,rozszerzony odcinek cz.górnej
opuszka dwunastnicy(bulbus duodeni)

*część zstępująca (pars descendes):

- w niej fałd z brodawką większą(papilla duodeni major)na niej uchodzą przewód żółciowy wspólny
i trzustkowy większy)

-brodawka mniejsza(papilla duodeni minor) na niej przewód trzustkowy dodatkowy

*część pozioma (pars horizontalis)

*część wstępująca ( pars ascendens) kończy się zgięciem dwunastniczo-czczym, przechodząc w jelito czcze

B)JELITO CZCZE(jejunum) I KRETE (ileum)

*JELITO CZCZE

-część jelita cienkiego

-rozpoczecie od zgięcia dwunastniczo-czczego(flexura duodenojejunalis), strona lewa na wysokości II kręgu lędźwiowego

-koniec zastawka krętniczo-kątnicza(valva ileocecalis)

-pętle jelita u góry po lewej stronie, w części jelitowej jamy brzucha

*JELITO KRĘTE

-w prawym podbrzuszu, uchodzi do kątnicy

*WYMIARY JELITA:

-ich całkowita długość 4-5 m, (2/5 jelito czcze,3/5 jelito kręte)

-średnica od 40 mm, zwęża się do jelita grubego do 25mm

-wewnątrz jelita faldy(plicae circulares) okrężne:

*na nich kosmki jelitowe(villi intestinales)-zwiekszają powierzchnię chłonną jelita)

* grudki chłonne (tk.limfatyczna)

*pojedyncze(folliculi lymphatici solitarii)(dwunastnica i jelito czcze)

*skupione(folliculi lymphatici aggregati) jelito kręte

*flora bakteryjna

-jelito zawieszone na krezce(mesenterium):

*brzeg dolny ma długość jelita

*brzeg górny zwęża się do 15 cm,przyczep: tylna ściana jamy brzusznej

-komórki blony śluzowej tworzą gruczoły jelitowe (produkcja soku jelitowego)-ENZYMY:

*diastaza, maltaza, laktaza (trawią cukry)

*erypsyna (trawi białka)

*lipaza jelitowa (trawi tłuszcze)

*sekretyna (hormon-pobudza wydzielanie soku trzustkowego)

-ruchy jelita cienkiego:

*okresowe zmiany napięcia mięśniówki gładkiej jelita

*ruchy wahadlowe

*ruchy odcinkowe (segmentalne)

*ruchy perystaltyczne

2.6)JELITO GRUBE (intestinum crassum)

-długość 150 cm

-średnica 50-80 mm

-WARSTWY JELITA GRUBEGO:

*środkowa (mięśniowa)ma charakterystyczne taśmywarstwa mięśni podłużnych

*swobodna

*krezkowa

*sieciowa

-wewnątrz mikrokosmki i flora bakteryjna

-PODZIAŁ JELITA GRUBEGO:

*jelito ślepe(cecum) z wyrostkiem robaczkowym(appendix vermiformis)

*okrężnica(colon)

*odbytnica(rectum)

-JELITO ŚLEPE:

*ślepo zakończony worek, długość 7 cm

*przedłuża się poniże zastawki krętniczo-kątniczej (łączy jelito cienkie z grubym)
do prawego dołu biodrowego

*brak krezki,ale ma pewną ruchość

*kątnica przedłuża się w wąski wyrostek robaczkowy (zawieszony na krezce)

*długosć wyrostka robaczkowego 7- 8 cm, nie bierze bezpośredniego udziału w trawieniu

-OKRĘŻNICA

*powyżej zastawki kretniczo-kątniczej

PODZIAŁ:

*wstępująca (colon ascendens)dł.25 xm, leży przy tylnej, prawej ścianie brzucha

*poprzeczna (colon transversu):

-przebieg: poziomo wzdłuż wątrobu i żołądka

-długość ok.50 cm

-posiada krezkęzapewnia jej znaczną ruchomość

*zstępująca (colon descendens):

-długość ok.25 cm

-przebieg: na tylnej lewej ścianie brzucha

*esowata (colon sigmoideum):

-długość 45 cm

-posiada krezkę

-na wysokości II-III kręgu lędźwiowego przechodzi w odbytnicę

*odbytnica (rectum):

-przebieg: tylna ściana miednicy małej, kończy się odbyte (anus)

-brak krezki (tylna cześć zrośnieta z tylną ścianą miednicy małej)

PODZIAŁ ODBYTNICY:

*część miedniczą (pars pelvina recti)

-ulega rozszerzeniu i nosi nazwę bańki odbyrnicy (ampulla recti)

*część kroczową (pars perinealis recti)

*granica w/w części mięsień dźwigacz odbytu (m. levator ani),cześć przepony midnicy (diaphragma pelvis)

-mieśniówka gładka okrężna tworzy:

*zwieracz odbytu wewnętrzny (m.sphincter ani internus)

-pierścień z mięśniówki poprzecznie prążkowanej (obwodowo od mięśniówki gładkiej):

*zwieracz odbyty zew. (m sphincter ani externus)-zależny od naszej woli

3.WIELKIE GRUCZOŁY TRAWIENNE

3.1)TRZUSTKA (pancreas)

-BUDOWA:

-głowa(caput pan creatis),trzon(corpus pancreatis), ogon (cauda)

-długość ok.18 cm

-masa ok.100g

-POŁOŻENIE

*leży zaotrzewnowo,poprzecznie

*przylega do tylnej ściany brzucha pomiedzy Xii kręgiem piersiowym a III lędźwiowym

-PODZIAŁ NA CZEŚCI:

*zewnątrzwydzielniczą (pars exocrina):

-płaciki trzustki (lobuli pancreatici)produkcja soku trzustkowego z enzymami trawiącymi białka:

x trypsyna, chymotrypsyna

x karboksypeptydaza

x lipaza trzustkowa (hydrolizuje tłuszcze roslinne i zwierzęce)

xamylaza (rozkłada weglowodany)

*wewnątrzwydzielniczą-część dokrewna trzustki (pars endocrina)

-narząd wysepkowy (drobne skupiska komórek gruczołowych, wysepki(insulae)).

-3 rodzaje komórek:

x α - wydzielanie glukagonupodwyższenie zawartości glukozy we krwi

x β- wytwarzanie insuliny działanie antagonistyczne

x γ

*tylko kom. α i β przypisuje się działalność wewnątrzwydzielniczą

3.2) WĄTROBA (hepar)

-POŁOŻENIE:

*nad przeponą

*między okolicą podżebrową prawą a lewym łukiem żebrowym

*oddzielona od jamy klatki piersiowej przeponą

*ciężar ok.1,5kg

-POWIERZCHNIE:

*przepoowawypukła (górna, przednia i tylna)

*trzewnawklęsła

-PŁATY:

*prawy(w jego obrębie wyróżnia się):

-płat czworoboczny

-płat ogoniasty

*lewy

*od strony powierzchni trzewejwrota wątroby:

-dochodzą tętnica wątrobowa, żyła wrotna i nerwy

-wychodząprzewód wątrobowy i jego przedlużenie, przewód żółciowy i naczynia chłonne

-ZEWNĘTRZNA POWIERZCHNIA:

*liczne wyciski innych narządów:

-przełykowy, żołądkowy, dwunasticzy, nadnerczowy, nerkowy i okrężniczy

-LICZNE FUNKCJE WĄTROBY:

*wydzielanie zewnętrzne żółci

*skomplikowane funkcje syntez i zanaliz,wydzielania dokrewnego

(wpływ na przemianę materii i energii całego ustroju)

a)KRĄŻENIE CZYNNOŚCIOWE WĄTROBY (circulatio publica)

Żyła wrotna siec naczyń włos. Wątroby = SIEĆ DZIWNA ŻYLNA żyły wątrobowe żyła główna dolna

*żyła wrotna wątrobowa (przebieg krwi żylnej):

-z sieci naczyń włosowatych żołądka

-jelita cienkiego

-jelita grubego

-z trzustki

-śledziony i pęcherzyka żółciowego

b)KRĄŻENIE ODŻYWCZE (circulatio privata):

*odżywianie komórek wątrobowych

Tętnica wątrobowa właściwa sieć naczyń włosowatych wątroby żyła wątrobowa żyła główna dolna

*tętnica wątrobowa właściwa= odgałęzienie tętnicy wątrobowej wspolnej, ta jest odgałęzieniem pnia trzewnego.

c)ZRAZIKI WĄTROBOWE (lobuli hepatis)

-jednostka morfologiczno-czynnościowa wątroby

-zbudowane z komórek wątrobowych (hepatocytów),układają się w blaszki wątrobowe (laminae hepaticae)

-PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY (vesica fellea)

*powierzchnia trzewna wątroby

*między płatem prawym a czworobocznym w dole pęcherzyka żółciowego (fossa vesicae felleae)

*długość 7 -10 cm

*trzon (corpus vesicae felleae), dno(fundus), szyjka (collum)

*magazynuje, zagęszcza żółć

-CZYNOŚCI WĄTROBY:

*wytwarza żółc

*magazynuje glikogen, tłuszcz, białka i witaminy

*reguluje poziom aminokwasów we krwi, poziom żelaza i miedzi

*syntetyzuje białka osocza krwi

*wydziela do krwi enzymy i czynniki krzepnięcia krwi (protrombine i heparynę)

*bierze udział w rozkładaniu krwinek czerwonych

*pełni rolę odtruwającą

*reguluje poziom hormonów we krwi

*jest głównym źródłem chłonki

4.OTRZEWNA (peritoneum)

-OTRZEWNA ŚCIENNA (peritoneum parietale)

*Wyściela ściany przednią,boczną i przeponę

*Na ścianie tylnej i na ścianach miednicy przechodzi w otrzewą trzewną (peritoneum viscerale)

NARZĄDY MOGĄ LEŻEŻ W STOSUNKU DO OTRZEWNEJ NA 3 RÓŻNE SPOSOBY:

1)wewnątrzotrzewnowo

-żołądek, jelito czcze i kręte, śledziona, wątroba, jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica
poprzeczna i esowata, górna część odbytnicy, macica

2)śródotrzewowo

-pęrzech moczowy, środkowa część odbytnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca

3)Pozaotrzewnowo

-dwunastnica, trzustka,nerki i nadnercza

KREZKA=podwójna blaszka otrzebnej np. k.jelita, k.żołądka.

APARAT WIĘZADŁOWY JELITA I KREZKA JELITOWA SĄ ZDWOJENIAMI OTRZEWNEJ , ŁĄCZĄCYMI RUCHOMO ODCINKI JELITA Z TYLNĄ ŚCIANĄ JAY BRZUSZNEJ, W NIEJ BIEGNA NACZYNIA I NERWY DO JELIT, NALEŻĄ DO NIEJ:

-krezka okrężnicy poprzecznej

-krezka jelita cienkiego, krezka okrężnicy esowatej

-krezka wyrostka robaczkowego

W poczatkowych i końcowych miejscach przyczepu krezki znajdują się zachyłki otrzewnej (no.dwunastnicy, krętniczo-kątniczy, podprzepoowe i inne)

---