MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Beata Organ
Jerzy Gola
Eksploatowanie uniwersalnych przyrządów pomiarowych
311[07].Z5.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Tura
mgr Małgorzata Malesa- Gdula
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk
Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek
Korekta:
mgr inż. Urszula Ran
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[07].Z5.01
 Eksploatowanie uniwersalnych przyrządów pomiarowych , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik elektronik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1 Uniwersalne mierniki analogowe i cyfrowe 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Przetworniki pomiarowe A/C 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Błędy pomiarowe 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Interfejsy przyrządów pomiarowych 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
5. Sprawdzian osiągnięć 27
6. Literatura 33
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie, zasadzie działania
i przeznaczeniu analogowych przyrządach pomiarowych, a także ułatwi wykonywanie
ćwiczeń, zadań oraz umożliwi Tobie przygotowanie się do czekających w przyszłości
egzaminów.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj materiał nauczania do
poszerzenia wiedzy jak również wskazaną literaturę oraz inne z
ródła informacji.
Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian postępów zawierający zestaw pytań sprawdzających opanowanie
Twojej wiedzy i umiejętności określonych w tej jednostce modułowej.
4. Sprawdzian osiągnięć.
5. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa:  Eksploatowanie uniwersalnych przyrządów pomiarowych ,
której treści teraz poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się
z pomiarami różnych wielkości fizycznych, metodami pomiarów, narzędziami pomiarowymi
co w przyszłości pozwoli Tobie na zrozumienie zjawisk z jakimi spotykasz się na co dzień,
metodami pomiarów wielkości opisujących te zjawiska, a także pozwoli na podjęcie prac
projektowych, montażowych, konserwatorskich związanych z systemami pomiarowymi.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni, laboratorium musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 311[07].Z5
Eksploatowanie przyrządów
pomiarowych
311[07].Z5.03
311[07].Z5.02
311[07].Z5.01
Eksploatowanie
Eksploatowanie
Eksploatowanie
częstościomierzy,
oscyloskopów
uniwersalnych
generatorów
przyrządów
pomiarowych, mostków
pomiarowych
i mierników RLC
311[07].Z5.04
Wykonywanie pomiarów
z wykorzystaniem techniki
komputerowej
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Eksploatowanie przyrządów pomiarowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozróżniać podstawowe wielkości elektryczne,
- stosować i przeliczać podstawowe jednostki wielkości elektrycznych w układzie SI,
- szacować oraz obliczyć i interpretować wartości wielkości elektrycznych
w obwodach,
- rozpoznawać elementy obwodu,
- odczytywać schematy ideowe układów elektrycznych i elektronicznych,
- oceniać wpływ temperatury na wartości i parametry elementów obwodu,
- rozróżniać cyfrowe elementy i układy scalone, charakteryzować ich parametry
i funkcje,
- łączyć układy z urządzeniami wejściowymi i wyjściowymi,
- planować pomiary w obwodach elektrycznych i elektronicznych,
- dobierać metodę pomiarową do zadanej sytuacji,
- rysować układ pomiarowy dla badanego obwodu,
- stosować różne sposoby połączeń elektrycznych,
- łączyć układ zgodnie ze schematem,
- dokonywać pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,
- dokonywać regulacji napięcia i prądu,
- przedstawiać wyniki pomiarów w formie tabeli i wykresu,
- odczytywać informację z tabeli lub wykresu,
- analizować i interpretować wyniki pomiarów w układach i wyciągać praktyczne wnioski,
- oceniać dokładność pomiarów,
- prezentować efekty wykonywanych pomiarów,
- przewidywać zagrożenie dla życia i zdrowia w czasie realizacji ćwiczeń,
- udzielać pierwszej pomocy w przypadkach porażenia prądem elektrycznym,
- stosować obowiązującą procedurę postępowania w sytuacjach zagrożenia,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisy przeciwpożarowe
w trakcie realizacji ćwiczeń,
- wyszukiwać informacje w Internecie,
- posługiwać się komputerowymi programami symulacyjnymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku powinieneś umieć:
- rozpoznać na schematach ideowych poszczególne bloki funkcjonalne przyrządów
pomiarowych uniwersalnych,
- zinterpretować funkcje pomiarowe przyrządów na podstawie oznaczeń stosowanych
na obudowach,
- scharakteryzować podstawowe parametry przyrządów uniwersalnych i określić ich
typowe wartości,
- dobrać przyrządy w zależności od parametrów badanego układu,
- rozpoznać gniazda wejściowe oraz elementy regulacyjne przyrządów,
- wykorzystać sondy pomiarowe będące na wyposażeniu przyrządów,
- obliczyć i oszacować błędy pomiaru,
- zlokalizować uszkodzenia w przyrządach uniwersalnych,
- wykorzystać interfejsy przyrządów uniwersalnych do obróbki wyników pomiarów
za pomocÄ… komputera,
- skorzystać ze różnych z
ródeł informacji,
- posłużyć się katalogami, instrukcjami obsługi przyrządów, w tym w języku angielskim,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pomiarów elektrycznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Uniwersalne mierniki analogowe i cyfrowe
4.1.1. Materiał nauczania
Miernikiem elektronicznym nazywa się taki układ pomiarowy, w którym sygnał
wejściowy zawierający informację o wielkości mierzonej zostaje zamieniony na sygnał
elektryczny podlegający procesowi obróbki w układach elektronicznych, a następnie
przetworzony na wartość liczbową wielkości mierzonej. Wyróżniamy dwa rodzaje
elektronicznych przyrządów pomiarowych: analogowe i cyfrowe. W przyrządach
analogowych elementem wskazującym jest najczęściej klasyczny miernik wskazówkowy (np.
mikroamperomierz magnetoelektryczny) wyskalowany w jednostkach wielkości mierzonej.
Mierniki cyfrowe pozwalają na bezpośredni odczyt wartości wielkości mierzonej
ze wskaz
nika cyfrowego lub z rejestratorów (np. drukarki), dzięki czemu unika się błędu
popełnianego przy odczycie wskazań. Główną zaletą mierników cyfrowych jest ich duża
dokładność. Ponadto mają one w porównaniu z przyrządami analogowymi następujące zalety:
dużą szybkość pomiarów, automatyczny wybór polaryzacji, możliwość automatycznego
wyboru zakresu, łatwość rejestracji czy  zapamiętywania wyników pomiarów oraz
możliwość współpracy z komputerowymi systemami pomiarowo-kontrolnymi
i sterującymi. Cyfrowe metody pomiarowe mogą być zastosowane do pomiaru niemal
wszystkich wielkości fizycznych zarówno elektrycznych, jak i nieelektrycznych, dyskretnych
(ziarnistych) i ciągłych.
Multimetrami lub miernikami uniwersalnymi nazywa siÄ™ mierniki wielofunkcyjne
(np. umożliwiające pomiary prądu i napięcia stałego oraz przemiennego, pomiar rezystancji).
SÄ… wielozakresowe (np. majÄ… zakresy: 0,15; 3; 15; 60; 300;1500 mA).
Niektóre multimetry umożliwiają również pomiary pojemności, stosunku dwóch napięć oraz
temperatury. Klasa dokładności multimetrów analogowych jest nie lepsza niż 1 przy
pomiarach stałoprądowych i 1,5 przy zmiennoprądowych. Rozszerzenie zakresu mierzonych
napięć (np. od 1,5 mV) uzyskuje się po zastosowaniu wzmacniacza pomiarowego.
Rys.1. Schemat funkcjonalny woltoamperomierza prostownikowego analogowego [5,s.100]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys.2. Schemat strukturalny elektronicznego multimetru typu V-640[ 5, s.101]
Przed włączeniem przyrządu do układu pomiarowego ( rys.2), w celu ochrony przyrządu
przed przeciążeniem, należy nastawić maksymalne zakresy prądu (przełącznikiem P1)
i napięcia (przełącznikiem P2). Przełącznik P3 służy do nastawiania rodzaju prądu: stałego
( - ) lub przemiennego ( ~ ). Mierzony prąd I, np.3000mA, powoduje spadek napięcia na
bardzo małej rezystancji bocznika R .Ten spadek napięcia jest mierzony przez miernik
bn
magnetoelektryczny M, szeregowo połączony z rezystorem R_ i pozostałą częścią rezystancji
bocznika, czyli R - R .Przy pomiarze napięcia na zakresie np. 600 V, prąd IV = U/(R +
b bn d
R ) powoduje spadek napięcia na rezystancji bocznika R (Rb << R ) mierzony przez
b b d
miernik M. Przy pomiarze prądu lub napięcia przemiennego, przełącznik P3 należy ustawić
w pozycji  ~ . W tej pozycji spadek napięcia na rezystancji R bocznika jest prostowany dwu
b
połówkowo i mierzony przez miernik M. Podziałka miernika M jest wyskalowana
w wartościach skutecznych przebiegu sinusoidalnego. Podziałka jest zagęszczona na początku
z powodu nie liniowości diod półprzewodnikowych. Na rysunku (rys.3) przedstawiono
schemat strukturalny multimetru elektronicznego. Można nim mierzyć prąd i napięcie
o czÄ™stotliwoÅ›ci 0 ÷ 20 kHz. Umożliwia pomiar prÄ…du 0,15µA ÷ 150A (z sondÄ…), napiÄ™cia
1,5mV ÷ 50kV (z sondÄ…), rezystancji 10 © ÷ 100 M© i temperatury od -150ÚC do 500ÚC
(z sondą). Sonda wysokonapięciowa umożliwia pomiar napięcia stałego do 50kV
i przemiennego do 30kV. Mierzoną wielkość U, I, R bezpośrednio lub przez odpowiednią
sondę doprowadza się do gniazda G. Potrójnym przełącznikiem P1, sprzężonym
mechanicznie (linie przerywane), nastawia się konkretną wielkość mierzoną (np. prąd I).
Przełącznik P2 ustawia się w pozycji 1- przy pomiarach prądu i napięcia m.cz., a w pozycji 2
 przy pomiarach stałoprądowych, wielkiej częstotliwości poprzez sondę w.cz, pomiarach
rezystancji i temperatury (poprzez przetwornik).
Obsługa i eksploatacja
a) Pomiar napięć stałych. Przed przystąpieniem do pomiaru napięć stałych przyrząd należy
wyzerować. Następnie należy wybrać żądany zakres pomiaru napięcia przełącznikiem
obrotowym. Zmiany biegunowości miernika dokonuje się dzięki przełącznikowi \"+\".
W przypadku pomiaru napięć stałych o wartościach powyżej 1500V należy dołączyć na
miejsce przewodu pomiarowego sondę wysokiego napięcia typ V4023, która wprowadza
podział mierzonego napięcia w stosunku 1:1000.
Uwaga: maksymalne napięcie mierzone za pomocą sondy wysokiego napięcia nie może
przekraczać 30kV. Na zakresach pomiaru napięć stałych przyrząd posiada własności
tłumienia zakłócających sygnałów b.w.cz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
b) Pomiar napięć zmiennych
Pomiaru napięć zmiennych w zakresie częstotliwości w zakresie częstotliwości od 10Hz
do 20kHz dokonuje się bezpośrednio dołączając przewód pomiarowy do z
ródła mierzonego
napięcia, oraz wciskając klawisz oznaczony \"m. cz. /LF/\". Żądany zakres pomiaru wybiera
się przełącznikiem obrotowym. W zakresie częstotliwości 40 ...60 Hz przy użyciu sondy
w. n. typ V-40.23 można mierzyć napięcie większe od 1500V podobnie jak w przypadku
pomiaru napięć stałych. UWAGA: maksymalna wartość szczytowa napięcia mierzona przy
pomocy sondy w. n. nie może przekroczyć 30kV. Do pomiaru napięć zmiennych
o częstotliwościach od 10kHz do 1000MHz służy sonda w. cz. typ V-40.25, którą należy
dołączyć na miejsce przewodu pomiarowego. Przy pomiarach napięć zmiennych w. cz. należy
wcisnąć klawisz oznaczony \"w. cz. /HF/ oraz przełącznikiem obrotowym wybrać jeden
z zakresów pomiaru napięć zmiennych w. cz, /1,5V, 5V, 15V/. Uwaga: maksymalne napięcie
skuteczne mierzone sondą w. cz. nie może przekraczać 15V. Składowa stała może wynosić
maksymalnie 250V. W przypadku pomiaru napięć w zakresie częstotliwości powyżej
100MHz sondę w. cz., do punktu pomiarowego należy dołączyć poprzez trójnik pomiarowy
typ V-40.31, który zapewnia bezodbiciowe połączenia sondy przyrządu z kablem
koncentrycznym. Do pomiaru napięć zmiennych b. w. cz, większych od 15V służy dzielnik
pojemnościowy napięcia typ V-40.30. Dzielnik ten skonstruowany jest jako nakładka
nakręcona na sondę w. cz. Maksymalna wartość napięcia na wejściu dzielnika nie może
przekraczać 500V wartości szczytowej. Pomiaru napięć zmiennych przy pomocy sondy
do pomiaru wartości międzyszczytowych V -40.29A dokonuje się przy wciśnięciu klawisza
\"+\". Maksymalna wartość międzyszczytowa napięcia na wejściu sondy nie może
przekroczyć 1000V.
c) Pomiar prądów stałych
Przed przystąpieniem do pomiaru prądów stałych przyrząd należy wyzerować jak w pkt. a.
Następnie należy wybrać żądany zakres pomiaru prądu przełącznikiem obrotowym. Zmiany
biegunowości miernika dokonuje się identycznie jak przy pomiarach napięć stałych. Przy
pomiarach prądu można również sprowadzić wskazówkę miernika na środek skali.
d) Pomiar prądów zmiennych
Przyrządem można mierzyć prądy zmienne w zakresie częstotliwości 30Hz do 20kHz
na podzakresach 15 A do 1,5A oraz w zakresie częstotliwości 10Hz do 1000Hz
na podzakresach 150nA i 1,5mA. Pomiaru dokonuje się bezpośrednio wciskając klawisz /m.
cz./LF/ i wybierając żądany zakres prądu przełącznikiem obrotowym. Pomiaru dużych
prądów przy użyciu zewnętrznego bocznika typ V-40.32 można dokonywać w zakresie
czÄ™stotliwoÅ›ci 30°Hz do 1000Hz. Sposób przeprowadzania pomiaru jest identyczny jak w pkt.
c z tym, że trzeba wcisnąć klawisz oznaczony /m. cz. /LF/.
e) Pomiar rezystancji
Pomiaru rezystancji dokonuje się po wyzerowaniu przyrządu ustawiając przełącznik
obrotowy na wybranym podzakresie pomiaru rezystancji oraz wciskajÄ…c klawisz \"+\" lub \"-
\". Przed pomiarem należy pokrętłem \" ZERO R\" sprowadzić wskazówkę miernika
na działkę zerową górnej skali /R/. Przy wciśnięciu klawisza \"+\" na wtyku bananowym
koloru czerwonego pojawia się biegun \"-\" napięcia pomiarowego. Wciśnięcie klawisza \"-\"
powoduje odwrócenie polaryzacji napięcia pomiarowego. Maksymalne napięcie, prądy
i moce występujące na elemencie mierzonym podczas pomiaru rezystancji na poszczególnych
zakresach są następujące.
f) Pomiar napięć ze z
ródeł nie uziemionych
Multimetrem elektronicznym typ V-640 można mierzyć sygnały ze z
ródeł nie uziemionych.
W tych przypadkach przyrządu nie należy uziemiać a maksymalna wartość napięcia między
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
\"zimnym\" zaciskiem pomiarowym a ziemią nie może przekraczać 1000V. Należy jednak
pamiętać, że podczas użytkowania przyrządu nie uziemionego należy zachować szczególną
ostrożność z uwagi na niebezpieczeństwo porażenia mierzonym napięciem.
Aa odchylania poziomego
Multimetr cyfrowy posiada cyfrowy woltomierz napięcia stałego oraz przetworniki innych
wielkości mierzonych na napięcie stałe. Możliwe są pomiary następujących wielkości:
napięcia stałego, wartości skutecznej prądu przemiennego i rezystancji. Są również
multimetry, które umożliwiają pomiar częstotliwości i okresu, pojemności, kontrolę stanów
logicznych cyfrowych układów scalonych, kontrolę diod i tranzystorów.
Spotkać się możemy z multimetrami cyfrowymi:
- jako przyrządy laboratoryjne o klasie dokładności: 0,05; 0,1; 0,2; ( zasilane z sieci )
- jako przyrządy przenośne o klasie dokładności: 0,5; 1; 1,5;( zasilane z baterii)
Rys. 3. Schemat multimetru cyfrowego typu V561[5, s.159]
Schemat przedstawia układy (bloki) realizujące następujące funkcje:
- pomiar napięć stałych i przemiennych w zakresie 200mV -1000V:
- pomiar prądów stałych i przemiennych w zakresie 200 źA  10A;
- pomiar rezystancji w zakresie 200©  2 M ©;
- testowanie złączy półprzewodnikowych;
- kontrolę ciągłości obwodu elektrycznego za pomocą sygnalizacji dz
więkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Przykłady mierników uniwersalnych
Rys.4. Miernik uniwersalny (MS8216)
(MS8216) Multimetr kieszonkowy z automatyczną zmianą zakresów
Solidny, uniwersalny miernik z automatyczną zmianą zakresów pomiarowych. Służy do pomiaru napięć,
rezystancji, pojemności, częstotliwości i testu diody. Wyposażony jest w akustyczny sygnalizator ciągłości
obwodu. Jego cechÄ… charakterystycznÄ… jest bardzo cienka budowa.
Max. wskazanie LCD 3999
Wybór zakresu automatyczny
Zakres napięciowy DC 600 V
Zakres napięciowy AC 600 V
Pomiar rezystancji do 40 MOhm
Pomiar pojemnoÅ›ci do 200 µF
Pomiar częstotliwości do 200 kHz
Test diody tak
Sygnalizacja akustyczna tak
WypeÅ‚nienie okresu 0.1% ÷ 99.9%
Pamięć odczytu tak
Wskaz
nik stanu baterii tak
Zabezpieczenie tak
Zasilanie 1.5 V
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys.5. Multimetr cyfrowy MAS343.
MAS343 Multimetr cyfrowy
Przydatny multimetr cyfrowy do pomiaru prądów stałych i zmiennych, wyposażony w akustyczny sygnalizator
ciągłości obwodu, automatyczną zmianę zakresów, podświetlany wyświetlacz oraz interfejs RS-232 wraz
z oprogramowaniem.
Max. wskazanie LCD 3999
Bargraf tak
Wybór zakresu automatyczny / ręczny
Zakres napięciowy DC 1000 V
Zakres napięciowy AC 750 V
Zakres prÄ…dowy DC 10 A
Zakres prÄ…dowy AC 10 A
Pomiar rezystancji do 40 MOhm
BÅ‚Ä…d 0.5%
Test diody tak
Test hFE tak
Sygnalizacja akustyczna tak
Pamięć odczytu tak
Podświetlany LCD tak
Wskaz
nik stanu baterii tak
Zabezpieczenie tak
Zasilanie bateria 9V 6F22
Inne interfejs RS232
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Miernik uniwersalny UM- 112B
Miernik uniwersalny typu UM- 112B jest przeznaczony do pomiarów:
- napięcia stałego i przemiennego,
- prądu stałego i przemiennego,
- rezystancji.
Dzięki wielu zakresom, niewielkim wymiarom i prostej obsłudze mierniki znajdują szerokie
zastosowanie w laboratoriach pomiarowych, warsztatach naprawczych sprzętu
elektronicznego oraz wszędzie tam, gdzie są wymagane pomiary w szerokim zakresie
mierzonych wartości napięcia, prądu i rezystancji.
Rys. 6. Płyta czołowa miernika UM-112 B
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz zalety mierników cyfrowych?
2. Narysuj schemat strukturalny elektronicznego multimetru typu V-640?
3. Jaka jest zasada działania multimetru cyfrowego?
4. Jakie pomiary można wykonywać multimetrem cyfrowym?
5. Jakie znasz symbole bezpieczeństwa stosowane na mierniku?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Należy dokonać pomiaru napięcia wyjściowego dla podanego zakresu prądu obciążenia,
wyniki pomiarów zestawić w tabeli 1.
Tabela wyników pomiarów 1
Napięcie znamionowe V +5 -5 +12 -12 +15 -15
Napięcie pomierzone V
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) sprawdzić wskazanie przyrządu przy zwartych gniazdach wejściowych (błąd zera),
4) sprawdzić cechowanie przetwornika A/C (kalibracja przyrządu),
5) pomierzyć napięcia wyjściowe zasilacza stabilizowanego,
6) przystąpić do obliczeń: "U,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
9) sporządzić sprawozdanie z przebiegu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- multimetr cyfrowy,
- kalkulator,
- notatnik,
- literatura, w tym z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Metodą techniczną (stosując przyrządy cyfrowe) wyznaczyć rezystancję wewnętrzną
i prąd pełnego wychylenia przetwornika magnetoelektrycznego. Schemat układu
pomiarowego przedstawia rysunek.
Układ do badania przetwornika magnetoelektrycznego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zastosować się do poleceń nauczyciela,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) połączyć układ,
4) zgłosić gotowość wykonania ćwiczenia prowadzącemu,
5) wykonać pomiary zgodnie z instrukcją,
6) obserwować wpływ wprowadzanych zmian na działanie układu,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) sporządzić sprawozdanie z przebiegu ćwiczenia, załączając schemat układu
pomiarowego, otrzymane wyniki, obliczenia i wnioski z badań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zasilacz laboratoryjny,
- przetwornik magnetoelektryczny lub miernik analogowy z przetwornikiem
magnetoelektrycznym,
- multimetry cyfrowe,
- rezystor dekadowy,
- przewody Å‚Ä…czÄ…ce.
4.1.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić budowÄ™ multimetru cyfrowego? ðð ðð
2) zmierzyć metodą techniczną rezystancję wewnętrzną i prąd pełnego
ðð ðð
wychylenia miernika magnetoelektrycznego?
3) zmierzyć charakterystykÄ™ obciążeniowÄ… zasilacza stabilizowanego? ðð ðð
4) wymienić parametry multimetru cyfrowego? ðð ðð
5) wyjaÅ›nić różnicÄ™ pomiÄ™dzy miernikiem analogowym a cyfrowym? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2 Przetworniki pomiarowe A/C
4.2.1 Materiał nauczania
Przetworniki analogowo-cyfrowe zajmują wśród układów elektronicznych miejsce
szczególnie ważne, gdyż stanowią ogniwo pośredniczące między dziedziną informacji
analogowej - najczęściej dostarczanej przez czujniki, a dziedziną informacji cyfrowej -
najlepiej nadającej się do obróbki komputerowej i do przechowywania w pamięciach. Zatem
zadaniem przetwornika A/C jest przetworzenie analogowej wartości sygnału, zwykle
napięciowego, na równoważną mu wartość cyfrową.
Istnieje wiele metod przetwarzania analogowo-cyfrowego, jak również wiele sposobów
klasyfikacji tych metod. Metody przetwarzania możemy podzielić na metody bezpośrednie
i pośrednie. W układach opartych na metodach bezpośrednich następuje od razu porównanie
wielkości przetwarzanej z wielkością odniesienia. Do tej grupy zaliczają się przetworniki
z bezpośrednim porównaniem oraz przetworniki kompensacyjne. Przy metodach pośrednich
najpierw odbywa się zamiana wielkości przetwarzanej na pewną wielkość pomocniczą (np.
czas lub częstotliwość), porównywaną następnie z wielkością odniesienia. W zależności od
rodzaju wielkości pomocniczej wyróżnia się metodę częstotliwościową i metodę czasową
(prostą lub z podwójnym całkowaniem ).
Powyższy podział metod jest oparty na kryterium zasady przetwarzania. Drugim ważnym
kryterium jest kryterium czasu, w którym odbywa się przetwarzanie. Pod tym względem
metody przetwarzania można podzielić na metody chwilowe oraz metody integracyjne.
W metodach chwilowych wynik przetwarzania odpowiada wartości sygnału w pewnej chwili
znacznie krótszej od okresu, w którym zachodzi przetwarzanie. Do metod chwilowych należy
np. metoda bezpośredniego porównania, metoda kompensacyjna oraz metoda czasowo prosta.
W metodach integracyjnych natomiast wynik przetwarzania odpowiada średniej wartości
sygnału w okresie integracji, zajmującym na ogół znaczną część okresu przetwarzania. Do
metod integracyjnych zalicza się między innymi metodę czasową z podwójnym całkowaniem
oraz metodę częstotliwościową.
Przetwornik analogowo  cyfrowy jest to układ o jednym wejściu i n- wyjściach.
Otrzymana w wyniku przetwarzania liczba dwójkowa jest proporcjonalna do wartości
analogowego sygnału wejściowego.
a1 a2 an
U = U ( + + ... + )
we odn
21 22 2n
Rys.7. Schemat przetwornika A/C [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Przetworniki A/C charakteryzujÄ… trzy parametry:
- czas konwersji (przetwarzania)- czas, jaki upływa między podaniem sygnału
wejściowego rozpoczynającego przetwarzanie a pojawieniem się na wyjściu sygnału
cyfrowego;
- rozdzielczość (krok cyfrowy)- najmniejsza zmiana sygnału wyjściowego
Uodn
"U =
2n
n  liczba bitów słowa wyjściowego;
- błąd kwantyzacji ( ą "U/2 lub LSB/2)  odchyłka rzeczywistej charakterystyki
schodowej od charakterystyki idealnej
Przetworniki A/C stosowane są nie tylko do przetwarzania napięć stałych, lecz także
do przetwarzania napięć zmieniających się w czasie. W tym przypadku pobieranie
i przetwarzanie próbek napięcia następuje w wybranych chwilach czasu, na ogół
periodycznie z pewną częstotliwością, zwaną częstotliwością próbkowania. Podczas trwania
konwersji w przetworniku wartość sygnału wejściowego może ulec zmianom, co powoduje
powstawanie pewnego błędu, zależnego od wzajemnej relacji szybkości zmian sygnału
wejściowego i szybkości przetwarzania. W celu uniknięcia tego błędu, szczególnie przy
przetwarzaniu napięć szybkozmiennych, stosuje się układ próbkujący z pamięcią, który
umieszczony przed przetwornikiem utrzymuje stałą wartość sygnału podczas przetwarzania.
Rys. 8. Próbkowanie sygnału analogowego[2,s.154]
Ważnym zagadnieniem jest określenie minimalnej częstotliwości próbkowania,
zapewniającej pełne odtworzenie sygnału analogowego po przetworzeniu go w postać
cyfrową. Prawo próbkowania mówi, że cała informacja zawarta w sygnale ciągłym
zmieniającym się w czasie może być wyrażona za pomocą kolejnych próbek cyfrowych jego
wartości, jeśli częstotliwość próbkowania jest co najmniej dwukrotnie większa od
maksymalnej częstotliwości występującej w widmie sygnału.
Przetworniki analogowo- cyfrowe służą do konwersji (przetwarzania) sygnału analogowego
(odzwierciedla wielkości jak np. napięcie lub prąd) w sygnał cyfrowy. Przyporządkowanie
odpowiedników cyfrowych wartościom wielkości analogowej wiąże się z koniecznością
odwzorowania nieskończonego zbioru tych wartości do zbioru skończonego, którego liczność
nie przekracza liczby możliwych słów kodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys.9. Przetwornik A/C oparty na metodzie bezpośredniego porównania
Napięcie wejściowe w przetworniku n- bitowym jest jednocześnie porównywane z 2n-1
poziomami odniesienia przy użyciu 2n-1 komparatorów napięcia. Cyfrowe stany wyjściowe
komparatorów, po odpowiednim zakodowaniu, dają cyfrową informację wyjściową w kodzie
dwójkowym. Zaleta to duża szybkość przetwarzania ( suma czasu odpowiedzi jednego
komparatora i czas kodowania ). Wadą jest konieczność stosowania bardzo dużej liczby
komparatorów w przetwornikach wielobitowych. Są produkowane monolityczne przetworniki
o rozdzielczości 6 do 8 bitów i czasach przetwarzania 10 - 20 ns.
4.2.2 Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. O czym mówi prawo próbkowania?
2. Jaki jest powód próbkowania sygnału?
3. Jakie parametry charakteryzujÄ… przetwornik A/C?
4. Co nazywamy błędem kwantyzacji?
4.2.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj układ przetwornika wartości skutecznej jak na rysunku poniżej,
wykorzystując dowolny program do symulacji komputerowej układów elektronicznych np.
PSpice, WorkBench, Proteus, Micro-Cap Evaluation, itp. i sprawdz
zasadę działania (załącz
odpowiednią analizę) i wpływ poszczególnych elementów na działanie układu. Do układu jak
na schemacie, dołącz odpowiednie z
ródło sygnału wejściowego i ustaw wartości według
wskazań nauczyciela oraz wstaw markery, które ułatwią analizę pracy układu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Schemat przetwornika wartości skutecznej [7, s. 77]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zastosować się do poleceń nauczyciela,
2) uruchomić program, w którym zaprojektujesz układ i dokonasz symulacji,
3) zaprojektować układ,
4) wprowadzić markery lub przyrządy w miejsca układu wskazane przez nauczyciela,
5) przystąpić do wyboru i ustawienia wybranej analizy,
6) uruchomić symulację komputerową układu,
7) dokonać, w razie konieczności, modyfikacji nastaw,
8) dokonać zmian w układzie, zmieniając np. wartości rezystancji w układzie, zmian
parametrów sygnału wejściowego układu,
9) zaobserwować wpływ zmian na działanie układu,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) sporządzić sprawozdanie z przebiegu ćwiczenia, załączając wydruki schematu
i otrzymanych wyników analiz.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- komputer,
- program komputerowy,
- drukarka,
- literatura rozdz. 6
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaÅ›nić, co to jest bÅ‚Ä…d kwantyzacji? ðð ðð
2) opisać parametry charakteryzujÄ…ce przetwornik A/C? ðð ðð
3) uruchomić symulacjÄ™ komputerowÄ… przetwornika? ðð ðð
4) narysować schemat blokowy przetwornika A/C? ðð ðð
5) zaprojektować ukÅ‚ad przetwornika wartoÅ›ci skutecznej? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Błędy pomiaru
4.3.1. Materiał nauczania
Błędy mierników cyfrowych
W przyrządach cyfrowych dokładność pomiaru określona jest przez:
1. błąd wielkości wzorcowej  wynika on np. w woltomierzu impulsowo-czasowym
z nieliniowości i niestałości szybkości zmian napięcia narastającego liniowo oraz
niestabilność częstotliwości generatora impulsów,
2. błąd porównania  wynika on ze skończonej czułości układów porównujących
i określany jest progiem czułości,
3. błąd dyskretyzacji  przyjmuje się równy ą1 najmniej wartościowej pozycji cyfrowego
wyniku pomiaru.
W związku z tym dla mierników cyfrowych o dużej dokładności określa się niedokładność
podajÄ…c trzy liczby:
- procentowy błąd graniczny liczony od wartości końca zakresu (wynika z błędu wielkości
wzorcowej)
- procentowy błąd graniczny liczony od wartości aktualnej (odpowiada błędowi
porównania)
- bezwzględny błąd dyskretyzacji (ą1 jednostka na ostatniej pozycji wyniku)
W miernikach o mniejszej dokładności i rozdzielczości wzorzec wewnętrzny jest zwykle
o tyle dokładniejszy od wskazań przyrządu, że wystarcza podanie granicznego błędu
procentowego liczonego względem aktualnych wskazań i błędu dyskretyzacji. Rozpatrzmy
przykładowo woltomierz o zakresie 3,999V i niedokładności równej: ą0,1% wartości
mierzonej ą1 jednostka. Obliczmy błąd graniczny pomiaru dla wskazania woltomierza
wynoszącego U=0,585V. Błąd względny dyskretyzacji wynosi więc:
Ä…1
´D = Å"100 = Ä…0,17%
585
Tak więc łączny błąd graniczny ma wartość:
´U = Ä…(0,1+ 0,17) = Ä…0,27%
Przy pomiarach wielkości ziarnistych (częstościomierze, czasomierze) na niedokładność
pomiaru mają wpływ: błąd częstotliwości generatora kwarcowego w czasie i przy zmianach
ëÅ‚ "fw öÅ‚
temperatury ìÅ‚ ÷Å‚ oraz czas pomiaru (tp) przy czym procentowy bÅ‚Ä…d okreÅ›la wzór:
ìÅ‚ ÷Å‚
fw
íÅ‚ Å‚Å‚
ëÅ‚
1 "fw öÅ‚
÷Å‚
´fx = Ä…ìÅ‚ + Å"100
ìÅ‚
t Å" fx fw ÷Å‚
p
íÅ‚ Å‚Å‚
Gdzie: 1[tp]=1s,
1[fx]=1Hz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Błędy mierników analogowych
Błąd bezwzględny pomiaru jest to różnica pomiędzy wartością Wo otrzymaną w wyniku
pomiaru, a (nieznaną mierzącemu) wartością rzeczywistą Wr :
"W = Wo - Wr
Błąd względny jest to stosunek błędu bezwzględnego do wartości rzeczywistej wielkości
mierzonej ( w przybliżeniu do wartości otrzymanej w wyniku pomiaru):
"W Wo -W "W
W = = H"
Wr Wr Wo
Błąd charakterystyczny (graniczny) miernika wskazówkowego jest to stosunek
największego błędu bezwzględnego " , jaki może wystąpić przy pomiarach do wartości
max
końcowej zakresu pomiarowego W :
max
"max
=
Wmax
Klasę dokładności określone przez Polską Normę (PN/E-06501) są następujące: 0,1; 0,2; 0,5;
1; 1,5; 2,5; 5.
kl
" = W Å"
max max
100
Gdzie:
kl  klasa przyrzÄ…du;
W - zakres pomiarowy przyrzÄ…du;
max
" - największy możliwy błąd bezwzględny jaki może wystąpić przy pomiarze
max
danym przyrzÄ…dem.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest błąd względny?
2. Co to jest błąd bezwzględny?
3. Co to jest błąd charakterystyczny?
4. Co to jest błąd dyskretyzacji?
5. Jakie klasy dokładności przyrządów wskazówkowych określa Polska Norma?
6. Co to jest błąd wielkości wzorcowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wielozakresowy miernik ma klasę 1,5. Przy włączonym zakresie pomiarowym 300
wskazówka zatrzymała się na dwunastej działce skali o 30 działkach.
a) Jaką wartość wskazuje miernik?
b) W jakim zakresie wartości zawiera się wartość rzeczywista mierzonego napięcia?
c) Jaki jest możliwie największy błąd względny pomiaru ?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić, jaką wartość wskazuje miernik,
2) obliczyć " i X
x p
3) obliczyć ´x .
Wyposażenie stanowiska pracy
- zeszyt,
- kalkulator,
- literatura uzupełniająca zgodna z punktem 6.
Ćwiczenie 2
Amperomierz o zakresie pomiarowym Z= 3 A ma klasÄ™ 2,5.
a) Jaki jest błąd bezwzględny pomiaru?
b) Jaka jest wartość rzeczywista mierzonej wielkości, jeśli wskazówka pokazuje wartość 2A
lub 0,5 A?
c) Jaki może być możliwie największy błąd względny pomiaru, jeśli wartość zmierzona
X = 2 A lub 0,5 A?
p
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
4) obliczyć błąd bezwzględny " ,
x
5) obliczyć wartość rzeczywistą X ,
r
6) obliczyć ´x .
Wyposażenie stanowiska pracy
- zeszyt,
- kalkulator,
- literatura uzupełniająca zgodna z punktem 6.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić błędy mierników cyfrowych?
2) obliczyć błąd względny?
3) wyjaśnić, co to jest błąd bezwzględny?
4) wyjaśnić, co to jest błąd graniczny?
5) wyjaśnić pojęcie błędu przypadkowego?
6) obliczyć błąd bezwzględny?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Interfejsy przyrządów pomiarowych
4.4.1. Materiał nauczania
Interfejsy systemów pomiarowych
Sterowanie pracą każdego systemu pomiarowego, a także przesyłanie informacji
pomiarowych, odbywa się za pośrednictwem systemu interfejsu. Jest to układ
komunikacyjno-informacyjny systemu pomiarowego. Obowiązuje w nim ustalony zbiór reguł
obejmujących zasady zarządzania systemem pomiarowym przez kontroler, a także
ustalających sposób kodowania informacji i jej przesyłania. W szczególności reguły te
określają parametry elektryczne sygnałów i metody transmisji, protokoły komunikacyjne
i metody kodowania sygnałów, wymagania mechaniczne na gniazda połączeniowe
i rozmieszczenie w nich poszczególnych sygnałów. Ze względu na rodzaj transmisji interfejsy
możemy podzielić na szeregowe i równoległe.
W interfejsie szeregowym poszczególne bity danego słowa przesyła się kolejno, bit po
bicie. Ze względu na niskie koszty okablowania, gdzie wykorzystuje się tylko dwa lub trzy
przewody, interfejsy szeregowe stosuje się przy przesyłaniu sygnałów na duże odległości.
Najbardziej znanym interfejsem szeregowym jest wykorzystywany powszechnie do
komunikacji pomiędzy komputerem a urządzenia peryferyjnymi interfejs RS-232C oraz jego
zmodyfikowana wersja RS-485. Interfejs ten jest wykorzystywany w systemach
pomiarowych, gdzie nie jest wymagana duża szybkość działania, a istotny jest niski koszt.
W interfejsach równoległych przesyłaną informację dzieli się na słowa (np. po 8 lub 16
bitów). Wszystkie bity danego słowa przesyła się jednocześnie (równolegle), natomiast
poszczególne słowa przesyłane są szeregowo, jedno po drugim.
Dzięki temu transmisja równoległa jest znacznie szybsza od szeregowej.
Wadą interfejsów równoległych jest większy koszt okablowania  każdy bit danego słowa
wymaga oddzielnej linii.
W systemach pomiarowych interfejsy równoległe są najczęściej stosowane w systemach
modułowych, gdzie odległości między modułami umieszczonymi w kasecie są bardzo małe
i gdzie wymagana jest duża szybkość działania np. interfejs CAMAC, VXI. Również
interfejsem równoległym jest stosowany powszechnie w systemach pomiarowych interfejs
GPIB.
Interfejs IEC-625 jest przeznaczony do Å‚Ä…czenia aparatury pomiarowej typu laboratoryjnego,
tzn. wykonanej w postaci przyrządów. Interfejs oznaczony lub jest oznaczany symbolami
IEEE-448, IEC-BUS,GPIB.
Magistralę IEC charakteryzują następujące cechy użytkowe:
- max. liczba podłączonych odbiorników ( urządzeń)  15;
- długość linii magistrali do 20 m;
- odległość pomiędzy sąsiednimi urządzeniami do 4 m;
- transmisja danych równoległa po 1 bajcie;
- szybkość transmisji do 1 Mbajtu/s.
UrzÄ…dzenia w systemie IEC-625 dzielimy :
- Odbiorniki - (drukarki; generatory- programowanie częstotliwości, amplitudy).
- Nadajniki - (klawiatura)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- Nadajniki/odbiorniki  (np. woltomierz pracuje jako odbiornik przy programowaniu
zakresu, a jako nadajnik przy pokazywaniu wyniku).
- Kontroler  steruje pracÄ… systemu (adresujÄ…cy urzÄ…dzenia i sterujÄ…cy
- wymianÄ… danych)
Rys.10. Struktura magistrali interfejsu IEC-625 [ 5 , s.278]
Rys.11. Przebiegi czasowe na liniach synchronizacji przy wymianie danych w interfejsie IEC-625
[5 , s.279]
Interfejs GPIB
Standard GPIB jest obecnie najpopularniejszym standardem interfejsu umożliwiającym
sprzęganie aparatury kontrolno-pomiarowej i informatycznej w system pomiarowy. Standard
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
został opracowany w 1975 na bazie opracowanego na początku lat siedemdziesiątych przez
firmÄ™ Hewlett-Packard interfejsu HPIB.
Urządzenia w standardzie GPIB dołączone są równolegle do wspólnej magistrali. Dzięki temu
system jest otwarty i elastyczny strukturalnie, gdyż w prosty sposób można dołączyć do niego
nowe urządzenia. Przesyłanie przez magistralę informacji w postaci bajtów odbywa się
asynchronicznie, ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Do magistrali można dołączyć
jednocześnie do 15 urządzeń. Długość kabla między dwoma sąsiednimi przyrządami nie
powinna przekraczać 2 m, zaś całkowita długość wszystkich kabli 20 m.
Przez magistralę można przesyłać dane z szybkością do 1000 kB/s.
Rys. 12 Wielokanałowy interfejs pomiarowy [10]
Programowanie konfiguracji interfejsu (tzn. ustalenie funkcji całego przyrządu
oraz parametrów poszczególnych kanałów) odbywa się przy pomocy klawiatury
interfejsu lub komputera przyłączonego do interfejsu przez łącze RS232 lub USB.
Programowanie z komputera polega na przesłaniu odpowiedniej sekwencji rozkazów
zrozumiałej przez przyrząd. Każdy interfejs posiada domyślne ustawienia tzn. konfigurację
fabryczną, opisaną w instrukcji obsługi. Do programowania interfejsu, prezentacji pomiarów
i archiwizacji służą programy (WINDOWS, NT, lub nowsze.) APEK Użytkownik, Apek
Operator, Apek Rejestrator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4.2 Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest interfejs szeregowy?
2. Co to jest interfejs równoległy?
3. Jakie cechy użytkowe charakteryzują magistralę IEC?
4. Jaki jest podział urządzeń w systemie IEC?
5. Jakie wady posiada interfejs równoległy?
4.4.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w Internecie informacje o interfejsach pomiarowych, porównaj ich parametry
oraz możliwości zastosowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w Internecie strony producentów interfejsów pomiarowych,
2) ściągnąć dokumentację wybranych interfejsów,
3) przeanalizować podane przez producenta parametry interfejsów,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 komputer PC z dostępem do Internetu,
 oprogramowanie umożliwiające przeglądanie dokumentacji w postaci PDF,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić wady interfejsów równoległych?
2) omówić interfejs szeregowy?
3) omówić interfejs równoległy?
4) wymienić cechy urządzeń w magistrali IEC?
5) sklasyfikować urządzenia w systemie IEC?
6) omówić interfejs GPIB?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Test składa się z 20 zadań dotyczących zasady działania, budowy mierników
analogowych i cyfrowych błędów, jakie występują podczas pomiarów.
3. Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 35 minut.
4. Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonym arkuszu.
5. W zadaniach 1, 6, 20 dopisz wyjaśnienie. Zadanie 10 wymaga narysowania schematu
blokowy przyrządu. Pozostałe zadania zawierają cztery odpowiedzi, z których tylko
jedna jest poprawna.
6. Zadania punktowane sÄ…: 0 lub 1.
7. Za prawidłową odpowiedz
w zadaniu otrzymujesz 1 punkt, za błędną, nieprawdziwą
lub brak odpowiedzi 0 punktów.
8. WybranÄ… odpowiedz
zakreśl znakiem X. Jeśli uznasz, że pomyliłeś się i wybrałeś
nieprawidłową odpowiedz
, to zakreśl ją kółeczkiem i znakiem X zaznacz prawidłową
odpowiedz
.
9. Zadania oznaczone gwiazdką mogą sprawiać Ci trudność, dlatego jeśli początkowo
wydają Ci się trudne, rozwiąż pozostałe i ponownie spróbuj rozwiązać trudniejsze.
10. Przed wykonaniem każdego zadania przeczytaj bardzo uważnie polecenie.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Maksymalny błąd bezwzględny amperomierza o zakresie pomiarowym 2,5 wynosi
0,0125 A. Jaka jest klasa tego amperomierza?
a) 0,5,
b) 1,
c) 1,5,
d) 2,5.
2. Jaka jest klasa dokładności multimetru analogowego przy pomiarach stałoprądowych?
a) 1,
b) 1,5,
c) 2,
d) 0,5.
3. Wymień wady interfejsów równoległych.
4. Jaką klasę dokładności mają multimetry cyfrowe jako przyrządy laboratoryjne?
a) 0.5,
b) 0.05,
c) 1,
d) 1,5.
5. Co oznacza ten znak?
a) przestroga,
b) uwaga,
c) napięcie niebezpieczne,
d) użytkownik musi się odwołać do wyjaśnień w instrukcji obsługi.
6. Jakie elementy wchodzą w skład schematu multimetru cyfrowego?
7. Różnica pomiędzy wartością Wo otrzymaną w wyniku pomiaru, a (nieznaną
mierzącemu) wartością rzeczywistą Wr ,to:
a) błąd względny,
b) błąd systematyczny
c) błąd przypadkowy
d) błąd bezwzględny
8. Przypisz parametr do przetwornika A/C?
a) czas konwersji,
b) błąd porównania,
c) błąd dyskretyzacji,
d) błąd wielkości wzorcowej.
9. Która z podanych klas przyrządu jest nie znormalizowana?
a) 0,5,
b) 2
c) 5,
d) 2,5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
10. Narysuj schemat blokowy przetwornika A/C.
11. W przyrządach cyfrowych dokładność pomiaru określana jest przez?
a) rozdzielczość,
b) błąd porównania,
c) czas konwersji,
d) błąd kwantyzacji.
12. Co oznacza " ?
max
a) klasa przyrzÄ…du;
b) zakres pomiarowy przyrzÄ…du,
c) największy możliwy błąd bezwzględny jaki może wystąpić przy pomiarze
danym przyrzÄ…dem,
d) błąd graniczny.
13. Co oznacza ten znak?
a) przestroga,
b) uwaga,
c) napięcie niebezpieczne,
d) użytkownik musi się odwołać do wyjaśnień w instrukcji obsługi.
14 Jaka jest klasa dokładności multimetru analogowego przy pomiarach
zmiennoprÄ…dowych?
a) 1,
b) 1,5,
c) 2,
d) 0,5.
15. Jaka wartość napięcia przemiennego jest bezpieczna dla człowieka (gdy rezystancja ciała
ludzkiego w stosunku do ziemi wynosi ok.1000©)?
a) 25 V,
b) 50 V ,
c) 60 V,
d) 75 V.
16. Rysunek przedstawia.
a) układ do kontroli uszkodzeń tranzystorów,
b) układ pomiarowy do badania tyrystorów,
c) układ do badania przetwornika magnetoelektrycznego,
d) układ do pomiarów granicznej częstotliwości tranzystorów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
17. Na rysunku przedstawiono:
a) amperomierz elektroniczny,
b) woltomierz elektroniczny,
c) omomierz elektroniczny,
d) woltoamperomierz prostownikowy.
.
18. Miernik kl =1,5 ma zakres pomiarowy Z = 6 A.W jakim zakresie wartości zawiera się
wartość rzeczywista prądu, jeśli wskazówka pokazuje wartość 4 A?
a) Xp = Ä… 4,13A - 3,95 A,
b) Xp = Ä… 3,92A - 3,74A,
c) Xp = Ä… 4,0 A - 3,81 A,
d) Xp = Ä… 4,09 A - 3,91 A,
19. Wyjaśnij, na czym polega błąd kwantyzacji.
20. Wyjaśnij, co to jest interfejs.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Eksploatowanie uniwersalnych przyrządów pomiarowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
18 a b c d
19
20
RAZEM
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
6. LITERATURA
1. Dusza J., Gortat G., Leśniewski A.: Podstawy miernictwa. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002
2. Dyszyński J., Hagel R.: Miernictwo elektryczne. WSiP, Warszawa 1985
3. Lesiak P., Świsulski D.: Komputerowa technika pomiarowa w przykładach. Agencja
Wydawnicza PAK, 2002
4. Nawrocki W.: Komputerowe systemy pomiarowe. WKA
, Warszawa 2000
5. Parchański J.: Miernictwo elektryczne i elektroniczne . WSiP, Warszawa 1998
6. Piotrowski J., Kostyrko K.: Wzorcowanie aparatury pomiarowej. PWN, Warszawa 2000
7. Stabrowski M.: Cyfrowe przyrzÄ…dy pomiarowe. PWN, Warszawa 2002
8. czasopismo-  Elektronika plus ,
9. www.elektro- technik.com.pl
10. www.atel.com.pl
11. www.staff.amu.edu.pl
12. monolit.polfurs.org
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33