VADEMECUM RZECZPOSPOLITEJ

 

Świadczenie przedemerytalne - dla kogo, kiedy i ile

• Jakie warunki trzeba spełnić, aby dostać świadczenie przedemerytalne?

• Czy mają na nie szansę zwalniani w małych firmach?

• Jakich formalności dopilnować, aby uzyskać je bez trudu?

RYS. ANDRZEJ JACYSZYN

 

SPIS TREŚCI

1) To, co najważniejsze

 Warunki przyznania świadczenia przedemerytalnego - tabela

 Liczba uprawnionych do zasiłków i świadczeń przedemerytalnych na koniec roku - tabela

 Autorką jest Renata Majewska, redaktor "Rzeczpospolitej"

2) Pytania i odpowiedzi

3) Dla kogo świadczenie przedemerytalne

• Status bezrobotnego

• Prawo do zasiłku

• Inne warunki

• Zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy

• Staż emerytalny

• Prawa i obowiązki uprawnionych

• Autorką tego rozdziału jest oraz odpowiedzi udzieliła Katarzyna Kalata, specjalistka w Departamencie Rynku Pracy w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

4) Klauzule w świadectwie pracy

 Wzór świadectwa pracy

5) Ujednolicony tekst ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

WSTĘP

To, co najważniejsze

Jeżeli zostaniesz po 30 czerwca tego roku zwolniony w małej firmie z przyczyn dotyczących zakładu, nie obawiaj się, że nie dostaniesz świadczenia przedemerytalnego. Otrzymasz je, pod warunkiem że dopilnujesz, aby pracodawca odpowiednio wypełnił twoje świadectwo pracy.

Świadczenia przedemerytalne przysługują osobom, którym niewiele brakuje do emerytury, zwalnianym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (ekonomicznych, organizacyjnych, z powodu upadłości czy likwidacji zakładu). A więc głównie na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm.; dalej: ustawa z 28 grudnia 1989 r.).

Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie spełniającej warunki do nabycia statusu bezrobotnego oraz zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli: 1) ukończyła 58 (kobieta) lub 63 lata (mężczyzna) i ma odpowiednio co najmniej 20- lub 25-letni staż, uprawniający do emerytury, 2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub służbowego z przyczyn dotyczących pracodawcy, u którego pracowała minimum sześć miesięcy, ukończyła co najmniej 50 (kobieta) lub 55 lat (mężczyzna) i osiągnęła odpowiednio co najmniej 30- lub 35-letni okres uprawniający do emerytury, 3) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub służbowego z przyczyn dotyczących pracodawcy, u którego pracowała minimum sześć miesięcy, osiągnęła co najmniej 35-letni (kobieta) lub 40-letni (mężczyzna) okres uprawniający do emerytury, 4) do końca roku poprzedzającego rok, w którym nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy w związku z niewypłacalnością pracodawcy (w rozumieniu ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy), osiągnęła co najmniej 34-letni (kobieta) lub 39-letni (mężczyzna) okres, uprawniający do emerytury, 5) zakończyła 12-miesięczne zatrudnienie w ramach prac interwencyjnych i - w wyniku jego zaliczenia do stażu emerytalnego - spełnia warunki z pkt 1, 3 lub 4.

Gdy zwolni cię duży pracodawca...

Od 1 lipca 2003 r. ustawa z 28 grudnia 1989 r. dotyczy tylko większych pracodawców - angażujących do 19 pracowników - których trudna sytuacja rynkowa zmusiła do redukcji załogi. Dlatego też zwalniają pracowników z przyczyn ekonomicznych (np. brak zleceń), organizacyjnych (przeniesienie firmy do innej miejscowości), produkcyjnych, technologicznych (w tym w celu poprawy warunków pracy lub środowiska naturalnego) oraz w razie swej upadłości czy likwidacji. Te tzw. zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu mogą odbywać się albo na podstawie wypowiedzenia pracodawcy, albo za porozumieniem stron. Zainteresowany, który odejdzie w ten sposób, musi przypilnować, aby w jego świadectwie pracy znalazła się klauzula o rozwiązaniu umowy na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. z przyczyn np. ekonomicznych. Gdy o to zadba i spełnia wszystkie wskazane warunki, bez trudu uzyska świadczenie przedemerytalne.

Dla celów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (dalej: uzpb), na podstawie której nabywa się prawo do świadczenia przedemerytalnego, pojęcie "zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy" jest bardzo szerokie. Zgodnie z jej art. 2 ust. 1 pkt 20 a chodzi tu o:  rozwiązanie stosunku pracy lub służbowego z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, jego likwidacji lub likwidacji stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych,  wygaśnięcie stosunku pracy lub służbowego z powodu śmierci pracodawcy,  przewidziane ustawami przejście zakładu lub jego części na innego pracodawcę i niezaproponowanie przez niego nowych warunków pracy i płacy.

...i mały

Nie dziwią zatem wątpliwości obecnych pięćdziesięcioparo- czy sześćdziesięcioparolatków, którzy już wkrótce mogą się znaleźć w gronie zwalnianych przez małe firmy (angażujące do 19 pracowników) z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Boją się, że nie dostaną świadczenia przedemerytalnego. Wyjaśniamy więc, że nie mają się czego bać, jeżeli dopilnują pewnych formalności.

Starający się o świadczenie przedemerytalne nie musi zatem zostać zwolniony z przyczyn leżących po stronie pracodawcy koniecznie na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. W grę wchodzi również rozwiązanie umowy na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 kodeksu pracy, tylko za wypowiedzeniem "małego" pracodawcy z przyczyn go dotyczących.

Przyjrzyj się świadectwu pracy

Zwalnianym z tych przyczyn po 30 czerwca tego roku w małej firmie przysługują zatem świadczenia przedemerytalne. Muszą jednak zadbać o to, aby pracodawca właściwie wypełnił ich świadectwo pracy albo oświadczenie o wypowiedzeniu im umowy dla celów dowodowych. W dokumentach tych powinny znaleźć się postanowienia o rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p. (za wypowiedzeniem zakładu) z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych itd. dotyczących zakładu. Z tak wypełnionym świadectwem i innymi dokumentami potwierdzającymi staż emerytalny powinni udać się do powiatowego urzędu pracy.

- Dochowanie tej formalności jest niezwykle ważne - podkreśla Katarzyna Kalata, specjalistka z Departamentu Rynku Pracy w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. - Ubiegający się o świadczenie przedemerytalne będzie musiał udokumentować sposób rozwiązania stosunku pracy odpowiednio (oczywiście zgodnie ze stanem faktycznym) sporządzonym świadectwem pracy lub innymi dokumentami.

Świadczenie przedemerytalne wynosi 80 proc. hipotetycznej emerytury, mającej przysługiwać zainteresowanemu w przyszłości, nie więcej jednak niż 996,40 zł brutto (czyli 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych).

Pytania i odpowiedzi

Spis treści

Katarzyna Kalata, specjalistka w Departamencie Rynku Pracy w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

FOT. RAFAŁ GUZ

DLA ZWALNIANYCH W MAŁEJ FIRMIE...

Mój pracodawca zatrudnia 12 osób. Niedawno skończyłam 50 lat i mam 31 lat okresów uprawniających do emerytury. Czy nabędę prawo do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli szef zwolni mnie z powodu kłopotów finansowych?

Tak, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy - przy spełnieniu wszystkich ustawowych warunków - nastąpi z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Po 30 czerwca tego roku do małych firm, zatrudniających do 19 pracowników, nie stosuje się już ustawy z 28 grudnia 1989 r. Nie oznacza to jednak, że nie mogą one kogoś zwolnić z przyczyn leżących po ich stronie. Mogą, gdyż uzpb zawiera własną definicję takich przyczyn. Mieści się w niej np. likwidacja stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych (co miało miejsce w opisanej sprawie). Zastrzegam jednak, że w opisanym wypadku zwolnienie musi nastąpić na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 kodeksu pracy, czyli za wypowiedzeniem pracodawcy, z powodu likwidacji stanowiska pracy z przyczyn np. ekonomicznych. I o wpisanie takiej klauzuli w świadectwie pracy i wypowiedzeniu powinna zadbać pytająca. W grę nie wchodzi tu zatem ustanie zatrudnienia z tego powodu na mocy porozumienia stron. Taki sposób rozwiązania umowy z przyczyn dotyczących pracodawcy dopuszcza jedynie ustawa z 28 grudnia 1989 r. i tylko w odniesieniu do większych firm, angażujących powyżej 19 pracowników. Jak widać, czytelniczka ma odpowiedni wiek (ukończone 50 lat) i staż emerytalny (co najmniej 30 lat). Dostanie zatem świadczenie przedemerytalne, pod warunkiem, że zadba o wskazane kwestie formalne i u ostatniego pracodawcy przepracuje minimum sześć miesięcy.

Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm.; dalej ustawa z 28 grudnia 1989 r.), art. 30 ust. 1 pkt 2 k.p., art. 37k ust. 1 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. nr 6, poz. 56 ze zm.)

Jeżeli zostanę zwolniona z przyczyn dotyczących zakładu pracy z małej firmy, mającej 10 pracowników, czy muszę to jakoś wykazać, aby uzyskać świadczenie przedemerytalne?

Oczywiście. Ubiegający się o świadczenie przedemerytalne musi wykazać, że zwolniono go z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W tym wypadku czytelniczce grozi zwolnienie z powodów dotyczących "małego" pracodawcy, na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p. (za wypowiedzeniem pracodawcy). Dlatego powinna zadbać o odpowiedni zapis w świadectwie i/lub w oświadczeniu o wypowiedzeniu, typu: "zwolnienie z powodu likwidacji stanowiska pracy z przyczyn np. ekonomicznych lub technologicznych". Jeżeli takiej klauzuli we wskazanych dokumentach zabraknie, sposób zwolnienia zainteresowany musi udowodnić w inny sposób.

Podstawa prawna: art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 37l uzpb

Od sześciu lat jestem etatowym stolarzem w hurtowni mebli zatrudniającej siedmiu pracowników. Mam 56 lat i 36-letni staż emerytalny. Teoretycznie spełniam prawie wszystkie warunki do uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Pracodawca jest w trudnej sytuacji finansowej, musi zredukować dwa etaty, w tym mój. Nie wiem jednak, kiedy to nastąpi. Jeżeli odejdę już teraz za porozumieniem stron z powodów ekonomicznych, to czy dostanę świadczenie przedemerytalne?

Zgodnie z ustawą z 28 grudnia 1989 r. zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu następują albo za wypowiedzeniem pracodawcy, albo za porozumieniem stron. Od 1 lipca 2003 r. ustawa ta nie dotyczy już małych firm, angażujących do 19 pracowników. W tym wypadku - skoro w grę wchodzi zakład mający tylko siedmiu pracowników - konieczne jest jednak rozwiązanie umowy z przyczyn dotyczących zakładu pracy za wypowiedzeniem pracodawcy, a więc na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p. Opisanemu pracownikowi będzie więc przysługiwać świadczenie przedemerytalne, jeżeli zostanie zwolniony w ten sposób, a w hurtowni przepracował co najmniej sześć miesięcy.

Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 i art. 5 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r., art. 30 § 1 pkt 1 k.p., art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

... I W DUŻEJ

Kobieta skończyła 53 lata i ma 27 lat pracy. Planujemy ją zwolnić z przyczyn organizacyjnych (angażujemy 50 pracowników). Czy do stażu uprawniającego do świadczenia przedemerytalnego może ona sobie wliczyć 6 lat przebywania na urlopie wychowawczym?

Tak, ponieważ do stażu uprawniającego do świadczenia przedemerytalnego wlicza się okresy składkowe i nieskładkowe, uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury. Do okresów nieskładkowych należą m.in. przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury okresy urlopu wychowawczego. Opisana pracownica ma zatem łącznie 33-letni staż uprawniający do świadczenia przedemerytalnego. Uzyska więc to świadczenie, pod warunkiem, że u ostatniego pracodawcy, który zwolni ją z przyczyn dotyczących zakładu pracy, przepracuje co najmniej sześć miesięcy. W opisanej sytuacji musi jednak nastąpić jej zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. Umowa pracownicy musi zatem zostać rozwiązana ze wskazanych przyczyn albo za wypowiedzeniem pracodawcy, albo za porozumieniem stron.

Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., art. 7 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r. nr 162, poz. 1118 ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa)

Czy mężczyzna urodzony w grudniu 1948 r., mający 40-letni staż pracy (w tym 35 lat w warunkach szczególnych), może nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego bez względu na wiek? Był zatrudniony w firmie z ponad 30 pracownikami.

Jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nie nastąpiło z przyczyn dotyczących zakładu, świadczenie przedemerytalne przysługuje mężczyznom, którzy ukończyli 63 lata i legitymują się co najmniej 25-letnim stażem emerytalnym. Inaczej będzie, gdy zatrudnienie ustanie z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy. Wówczas opisanemu pracownikowi przysługiwałoby świadczenie przedemerytalne, jeżeli u ostatniego pracodawcy przepracował minimum sześć miesięcy.

Podstawa prawna: art. 37k ust. 1 pkt 1 i 2 uzpb

PRZEJĘCIE ZAKŁADU PRACY

Zakład, w którym pracowałem, przejął nowy pracodawca na podstawie art. 231 k.p. Nie zaproponowano mi nowych warunków pracy i płacy, zatem moje zatrudnienie wygasło. Czy mogę nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego?

Wygaśnięcie stosunku pracy w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę i niezaproponowania przez niego nowych warunków pracy i płacy oznacza zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W związku z tym pytający ma szansę na świadczenie przedemerytalne, o ile spełnia pozostałe wymogi. Czyli u ostatniego pracodawcy przepracował co najmniej sześć miesięcy i skończył 55 lat oraz ma 35 lat stażu emerytalnego albo u ostatniego pracodawcy przepracował minimum sześć miesięcy i posiada - bez względu na wiek - 40 lat stażu emerytalnego.

Podstawa prawna: art. 2 ust. 1 pkt 20a i art. 37k uzpb

Pracuję w firmie, która trzy miesiące temu przejęła mojego poprzedniego pracodawcę. U tego ostatniego byłam zatrudniona 15 lat. Mam 52 lata i 30-letni okres uprawniający do emerytury. Widzę jednak, że i nowy zakład chyli się ku upadkowi, zapowiada redukcję etatów. Czy mogę ewentualnie liczyć na świadczenie przedemerytalne?

Gdy w wyniku połączenia przedsiębiorstw jedno z nich w całości lub w części przejmuje zobowiązania wynikające z zawartych umów o pracę w trybie art. 231 k.p., nie dochodzi do ustania zatrudnienia. Przyjęcie przez pracownika nowych warunków zaoferowanych przez podmiot przejmujący nie powoduje zatem powstania nowego stosunku pracy. Mamy tu więc do czynienia z ciągłością pracy, bez względu na faktyczną zmianę pracodawcy. Wobec tego - mając odpowiedni staż i wiek - pytająca spełnia też inny warunek konieczny do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, tj. zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu, w którym pracowało się minimum sześć miesięcy. Oczywiście, jeśli firma przejmująca rzeczywiście dokona zamierzonych zwolnień.

Podstawa prawna: art. 231 k.p., art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

ZA POROZUMIENIEM CZY WYPOWIEDZENIEM

Czy rozwiązanie umowy na podstawie porozumienia stron daje możliwość nabycia świadczenia przedemerytalnego?

Rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron daje możliwość ubiegania się o świadczenie przedemerytalne, jedynie jeśli zwolnienie w tym trybie nastąpiło na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. A więc przez pracodawcę zatrudniającego minimum 20 pracowników.

Podstawa prawna: art. 5 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r.

W marcu tego roku osiągnęłam 50 lat i 32 lata stażu emerytalnego. W lutym odeszłam z pracy za wypowiedzeniem z powodu upadłości firmy. Następnie podjęłam zatrudnienie w małym sklepie z pięcioosobową załogą, ale i ten pracodawca mnie zwolnił za porozumieniem stron. Czy przysługuje mi świadczenie przedemerytalne?

Warunek zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy dotyczy ostatniego stosunku pracy przed złożeniem w urzędzie pracy wniosku o świadczenie przedemerytalne. Jednocześnie dana osoba musi u pracodawcy, który dokonał takiego zwolnienia, przepracować minimum sześć miesięcy. W tym wypadku ostatnią umowę o pracę rozwiązano na mocy porozumienia stron. Dlatego też pytająca - mimo iż spełnia warunki wieku i stażu emerytalnego - nie nabędzie prawa do świadczenia przedemerytalnego. Jeżeli nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu (a tak było w tej sytuacji), prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje tylko kobiecie, która osiągnęła co najmniej 58 lat i 20 lat okresów uprawniających do emerytury.

Podstawa prawna: art. 37k ust. 1 pkt 1 i 2 uzpb

NA CZAS OKREŚLONY

Jestem zatrudniona na czas określony. Spełniam warunki wiekowy i stażowy do uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Czy mam na nie szansę w razie wygaśnięcia umowy o pracę z końcem terminu, do którego ją zawarto?

Generalnie nie, gdyż rozwiązanie stosunku pracy na czas określony z powodu upływu okresu, na jaki go zawarto, nie jest zwolnieniem z przyczyn dotyczących zakładu pracy. A to jeden z warunków przyznania świadczenia przedemerytalnego. W takim wypadku czytelniczka może je nabyć tylko wtedy, gdy osiągnęła wiek co najmniej 58 lat oraz posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący minimum 20 lat. Istnieje jednak możliwość uzyskania świadczenia przedemerytalnego w pozostałych sytuacjach - gdy pracodawca rozwiąże umowę na czas określony z przyczyn leżących po jego stronie przed terminem, na jaki ją podpisano. Duża firma (angażująca powyżej 19 pracowników) musi to uczynić za wypowiedzeniem lub porozumieniem stron na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. Z kolei mniejsza - zgodnie z art. 30 § 1 pkt 2 k.p., za jej wypowiedzeniem, ale tylko wtedy, gdy chodzi o umowę na czas określony zawartą na dłużej niż sześć miesięcy i dopuszczającą możliwość jej wcześniejszego rozwiązania za dwutygodniowym wymówieniem. Wówczas jeżeli zainteresowany spełnia pozostałe kryteria, przysługuje mu świadczenie przedemerytalne.

Podstawa prawna: art. 5 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r., art. 37 k uzpb

Spółka z o.o. zatrudnia poniżej 20 pracowników. Z przyczyn ekonomicznych musi zlikwidować etat. Zwalniany mężczyzna ma umowę na czas określony do 31 grudnia 2003 r. Wypowiedzenie upłynie z końcem września tego roku. Czy będzie wtedy mógł nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli łącznie przepracował 35 lat?

Oczywiście, o ile spełni wymogi z uzpb. A więc osiągnie co najmniej 55 lat życia i 35-letni staż emerytalny do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu, w którym przepracował minimum sześć miesięcy. Bez znaczenia jest tu natomiast to, że zostanie zwolniony w małej firmie, angażującej poniżej 20 pracowników. A więc takiej, której nie dotyczy już ustawa z 28 grudnia 1989 r. Uzpb zawiera bowiem własną definicję przyczyn dotyczących zakładu pracy. Zgodnie z nią chodzi o:

 rozwiązanie stosunku pracy lub służbowego z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy czy likwidacji stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych,

 wygaśnięcie stosunku pracy (służbowego) z powodu śmierci pracodawcy,

 przewidywane przez ustawy wygaśnięcie stosunku pracy w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę i niezaproponowania przez niego nowych warunków pracy i płacy.

Opisany mężczyzna musi jednak dopilnować, aby w świadectwie pracy pracodawca zaznaczył, że ustanie zatrudnienia nastąpiło za jego wypowiedzeniem na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p., koniecznie z dopiskiem np. "z powodu likwidacji etatu z przyczyn ekonomicznych".

Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

Czy 52-latka zatrudniona na czas określony do końca 2003 r. w firmie z kilkuosobową załogą może przejść na świadczenie przedemerytalne?

Jak już wyjaśniliśmy, zwalniani w małych firmach po 30 czerwca tego roku z przyczyn dotyczących zakładu mają takie same prawo do świadczeń przedemerytalnych, jak ci, którzy stracili pracę z tych przyczyn w dużych podmiotach (angażujących powyżej 19 pracowników). Aby je uzyskać, trzeba spełnić wymogi z uzpb. Czyli - gdy chodzi o kobiety - do dnia rozwiązania przez pracodawcę umowy za wypowiedzeniem z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym przepracowały minimum sześć miesięcy, muszą:

 ukończyć co najmniej 50 lat i osiągnąć minimum 30 lat okresów uprawniających do emerytury albo

 mieć zaliczone 35 lat stażu emerytalnego bez względu na wiek.

Dodajmy jednak, że w tym wypadku jest możliwe wypowiedzenie tylko umowy na czas określony zawartej na dłużej niż sześć miesięcy i dopuszczającej możliwość jej wcześniejszego wypowiedzenia. Gdy zatrudnienie ustanie z powodu upływu czasu, na który zawarto umowę na czas określony, pracownica nie uzyska świadczenia przedemerytalnego.

Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

CO WLICZYĆ, A CZEGO NIE

Zostałam zwolniona z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Pracowałam w nim jedynie na pół etatu, pobierając jednocześnie rentę z tytułu niezdolności do pracy (już jej nie otrzymuję). Czy mogę nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego?

Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje kobiecie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu, w którym była zatrudniona co najmniej sześć miesięcy, wylegitymuje się wiekiem 50 lat oraz 30-letnim okresem uprawniającym do emerytury. Ponadto musi podczas ostatnich 18 miesięcy przed rejestracją w urzędzie pracy wykazać się łącznie 365 dniami zatrudnienia, umowy zlecenia, agencyjnej, działalności gospodarczej oraz innych okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz opłacania składek na Fundusz Pracy od co najmniej minimalnego wynagrodzenia.

W opisanej sytuacji wymagane w art. 23 uzpb (konieczne do nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych) 365 dni czytelniczka mogłaby wykazać z tytułu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli spełnia pozostałe wymogi, ma szansę na świadczenie przedemerytalne.

Podstawa prawna: art. 23 i 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

Czy na nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego mają wpływ lata pracy w warunkach szczególnych?

Na przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego nie ma wpływu okres pracy w warunkach szczególnych (jak to było przy przyznawaniu zasiłków przedemerytalnych, zlikwidowanych z końcem grudnia 2001 r.). Starający się o to świadczenie musi udokumentować wymagany wiek i okres uprawniający do emerytury.

Podstawa prawna: art. 37k uzpb

Jednym z warunków otrzymania świadczenia przedemerytalnego jest posiadanie stażu emerytalnego, wynoszącego dla kobiet minimum 30 lat. Czy wlicza się do niego pięcioletnie studia?

Tak. W stażu emerytalnym (a więc uprawniającym też do świadczenia przedemerytalnego) uwzględnia się m.in. jako okres nieskładkowy czas nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem jej ukończenia w wymiarze określonym w programie studiów. Aby dostać świadczenie przedemerytalne, kobieta legitymująca się 30-letnim stażem pracy musi ukończyć 50 lat do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu, w którym pracowała minimum sześć miesięcy. Chyba że przekroczyła już 58 lat; wówczas do uzyskania świadczenia wystarczy co najmniej 20-letni staż emerytalny.

Podstawa prawna: art. 7 pkt 9 ustawy emerytalno-rentowej

ILE MOŻNA DOROBIĆ

Jestem radnym. Czy dieta, którą otrzymuję w związku z tą funkcją, ma jakiś wpływ na pobierane przez mnie świadczenie przedemerytalne?

Prawo do świadczenia przedemerytalnego ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych oraz uzyskiwania diet i innych należności przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych, jeżeli łączna kwota przychodów z tych tytułów w danym miesiącu, łącznie ze świadczeniem przedemerytalnym, przekroczy równowartość 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych, tj. 996,40 zł (wysokość ta obowiązuje od 1 września 2002 r.). Diety oraz kwoty stanowiące zwrot kosztów, otrzymywane przez takie osoby, stają się ich przychodem z chwilą ich otrzymania lub postawienia do dyspozycji. Tym samym należy je uwzględnić przy obliczaniu łącznej sumy uzyskanych w danym miesiącu przychodów. Świadczenie przedemerytalne powinno zatem zostać zawieszone w miesiącu, w którym uprawniony osiągnął, łącznie ze świadczeniem, przychód wyższy od 996,40 zł. Analogicznie, jego wypłatę należy wznowić w następnym miesiącu, w którym dochód ten nie przekracza wskazanego pułapu.

Podstawa prawna: art. 37n ust. 2 pkt 3 uzpb

Czy podjęcie pracy na umowę zlecenia lub o dzieło może spowodować utratę świadczenia przedemerytalnego?

Prawo do świadczenia przedemerytalnego ulega zawieszeniu m.in. w razie podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli w danym miesiącu łączna kwota przychodów (razem ze świadczeniem) przekroczy dozwolony pułap 996,40 zł (tj. 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych). Rozpoczęcie zatrudnienia na umowę zlecenia czy o dzieło oznacza - zgodnie z uzpb - podjęcie innej pracy zarobkowej.

Podstawa prawna: art. 37n ust. 2 pkt 2 uzpb

Z ZASIŁKU NA ŚWIADCZENIE

Czy mogę przejść na świadczenie przedemerytalne, będąc na zasiłku przedemerytalnym?

Przepisy nie przewidują możliwości automatycznego przejścia z zasiłku przedemerytalnego na świadczenie przedemerytalne, np. po ukończeniu określonego wieku. Wszystkie warunki konieczne do uzyskania świadczenia przedemerytalnego należy spełnić w dniu rejestracji w urzędzie pracy. Wobec tego, jeżeli ktoś nabył już prawo do takiego zasiłku, musiałby od nowa wypracować 365 dni (podczas zawieszenia prawa do zasiłku przedemerytalnego), zostać zwolnionym z przyczyn dotyczących zakładu pracy itd. Następnie musiałby powrócić do urzędu pracy, zrezygnować z zasiłku przedemerytalnego, po czym zarejestrować się od nowa z wnioskiem o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego. Rezygnując z zasiłku przedemerytalnego, trzeba być stuprocentowo pewnym, że spełnia się warunki do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, gdyż po rezygnacji nie ma możliwości powrotu na ten zasiłek.

Podstawa prawna: art. 37k i 37l ust. 1 uzpb

50-letnia kobieta ma 30-letni staż pracy. Od września zeszłego roku pobiera zasiłek dla bezrobotnych, na który przeszła po zwolnieniu z pracy, ale nie z przyczyn dotyczących zakładu. Ile czasu musi jeszcze przepracować, aby spełnić warunki do świadczenia przedemerytalnego?

Musi przepracować minimum rok z pensją co najmniej w wysokości minimalnego wynagrodzenia. Ponadto musi zostać zwolniona z przyczyn dotyczących pracodawcy przez zakład, w którym była zatrudniona minimum sześć miesięcy.

Podstawa prawna: art. 23 ust. 1 pkt 2 i art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb

ROZTERKI INDYWIDUALNEGO PRZEDSIĘBIORCY

Mam 64 lata. Od 12 lat jestem właścicielem małej firmy, zatrudniającej jednego pracownika. Z powodu braku zamówień muszę zakończyć działalność. Czy mam prawo do świadczenia przedemerytalnego?

Mężczyzna, który musiał zlikwidować działalność gospodarczą z powodu trudnej sytuacji rynkowej, uzyska świadczenie przedemerytalne, pod warunkiem, że ma co najmniej 63 lata i 25-letni staż emerytalny. Osoby, które zakończyły działalność gospodarczą, nie spełniają bowiem warunku zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Podstawa prawna: art. 37k ust. 1 pkt 1 uzpb

Czy osoba prowadząca działalność gospodarczą przynoszącą straty, posiadająca odpowiedni wiek i staż może otrzymać świadczenie przedemerytalne po jej zakończeniu?

Prowadzący działalność gospodarczą może uzyskać świadczenie przedemerytalne po jej zakończeniu tylko w jednej sytuacji - gdy skończy co najmniej 58 lat (kobieta) i 63 lata (mężczyzna) oraz posiada odpowiednio minimum 20 i 25 lat okresów uprawniających do emerytury. Pozostałe możliwości otrzymania tego świadczenia są poza zasięgiem byłego prywatnego przedsiębiorcy. A to dlatego, że warunkiem koniecznym jest tu zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Podstawa prawna: art. 37k ust. 1 pkt 1 uzpb

Z RÓŻNYCH SZUFLAD

Mam 51 lat i 30 lat pracy. Rozwiązano ze mną stosunek pracy na podstawie art. 53 § 1 k.p. z powodu długotrwałej choroby. Czy należy mi się świadczenie przedemerytalne?

Nie. Ponieważ pytająca nie spełnia warunku zwolnienia jej z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Podstawa prawna: art. 37 ust. 1 pkt 2 uzpb

Sąsiadka zatrudniała mnie na umowę o pracę jako gospodynię domową. Niedawno mnie zwolniła w związku ze swoją ciężką sytuacją materialną. Czy mogę starać się o świadczenie przedemerytalne?

Zarówno ustawa z 28 grudnia 1989 r., jak i uzpb posługują się nazwą "zakład pracy" na określenie podmiotu zatrudniającego, zgodnie z terminologią k.p. w brzmieniu sprzed jego nowelizacji z 2 lutego 1996 r. Ponieważ ustawy te nie wprowadziły własnej definicji zakładu pracy, pojęcie to należy rozumieć w sposób określony w art. 3 k.p. w brzmieniu sprzed wskazanej noweli. A wówczas oznaczało ono wszystkie jednostki organizacyjne zatrudniające pracowników, niezależnie od posiadania osobowości prawnej, rodzaju własności (uspołecznione i nieuspołecznione), formy organizacyjnoprawnej (przedsiębiorstwo państwowe, spółdzielnia, spółka, urząd, organizacja społeczna i in.) czy przedmiotu działalności (produkcja, usługi materialne lub niematerialne i in.). Nie obejmowało natomiast osób fizycznych angażujących pracowników, do których k.p. stosowało się jedynie odpowiednio. Zwolnień z przyczyn dotyczących zakładu pracy mogą zatem dokonywać wszystkie jednostki organizacyjne zatrudniające pracowników, a osoby fizyczne tylko wtedy, gdy angażują pracowników w celu prowadzenia działalności gospodarczej lub innej w zorganizowanej formie, z wyłączeniem osobistej obsługi pracodawcy lub pracy w jego gospodarstwie domowym. Wynika to z analizy treści przepisów określających przyczyny zwolnień dotyczących zakładu pracy (ekonomiczne, organizacyjne i produkcyjne) oraz tryb tych zwolnień, opierający się na "sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu". Czytelniczka - nawet gdy spełnia pozostałe wymogi (staż i wiek) - nie dostanie zatem świadczenia przedemerytalnego. A to dlatego, że nie spełnia warunku zwolnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy. Chyba że ma już ukończone 58 lat i wykaże się 20-letnim stażem emerytalnym; wówczas świadczenie to przysługuje bez względu na sposób rozwiązania ostatniego zatrudnienia.

Podstawa prawna: art. 3 k.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji z 2 lutego 1996 r. (Dz. U. nr 24, poz. 110), art. 37k ust. 1 pkt 1 i 2 uzpb

Jestem byłym pracownikiem państwowego gospodarstwa rolnego. Jakie warunki muszę spełnić, aby uzyskać świadczenie przedemerytalne?

Pracownikowi byłego państwowego przedsiębiorstwa gospodarki rolnej przysługuje świadczenie przedemerytalne, jeżeli 7 listopada 2001 r. posiadał status bezrobotnego, tj. był zarejestrowany we właściwym powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny, oraz spełniał łącznie następujące warunki:

 osiągnął wiek co najmniej 50 (kobieta) i 55 lat (mężczyzna),

 miał okres uprawniający do emerytury, wynoszący odpowiednio minimum 20 i 25 lat,

 był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w takim przedsiębiorstwie przez co najmniej 10 lat,

 zamieszkiwał w powiecie (gminie) uznanym za zagrożony szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym.

Podstawa prawna: art. 37k ust. 9 uzpb

Czy ma znaczenie, że ubiegający się o świadczenie przedemerytalne należy do drugiego filaru, czyli jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego?

Nie, uczestnictwo w drugim (otwarte fundusze emerytalne) lub trzecim (głównie pracownicze programy emerytalne) filarze emerytalnym nie ma żadnego wpływu na możliwość nabycia świadczenia przedemerytalnego.

Podstawa prawna: art. 37k uzpb

Dla kogo świadczenie przedemerytalne

Spis treści

Zainteresowany - aby nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego - musi być przede wszystkim osobą bezrobotną oraz spełniać warunki do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych, tj. w ostatnich 18 miesiącach przed rejestracją w urzędzie pracy wykazać 365 dni okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu i opłacania składek na Fundusz Pracy od co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Mówi o tym art. 37k ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. nr 58, poz. 514 ze zm.; dalej: uzpb).

Status bezrobotnego

Aby zostać bezrobotnym - zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 uzpb - nie można:

 być zatrudnionym (stosunek pracy, stosunek służbowy, umowa o pracę nakładczą),

 wykonywać innej pracy zarobkowej (umowa agencyjna, zlecenia, o dzieło, okres członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych),

 prowadzić działalności gospodarczej (działalność musi być wyrejestrowana),

 uzyskiwać miesięcznie dochodu (innego niż z tytułu zatrudnienia czy innej pracy zarobkowej) przekraczającego połowę najniższego wynagrodzenia (obecnie 800 zł brutto); nie dotyczy to przychodów z odsetek lub innych ze środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym,

 być właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego, którego powierzchnia przekracza 2 ha przeliczeniowe, lub podlegać ubezpieczeniu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym,

 być właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej, chyba że dochód z niego nie przekracza przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych lub podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,

 uczyć się w szkole w systemie dziennym,

 mieć mniej niż 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów) i więcej niż 60 (kobieta) i 65 lat (mężczyzna),

 być tymczasowo aresztowanym lub odbywać karę pozbawienia wolności,

Ponadto osobą bezrobotną nie może być ten, kto nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, renty szkoleniowej. Także ten, kto pobiera zasiłek chorobowy, macierzyński lub wychowawczy, zasiłek stały, stały wyrównawczy, gwarantowany zasiłek okresowy lub rentę socjalną na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Bezrobotny musi być także zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy dla danego zawodu lub służby, a niepełnosprawny - w połowie tego wymiaru.

Prawo do zasiłku

Kolejnym warunkiem koniecznym do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego jest spełnienie warunków do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych. Według art. 23 uzpb przysługuje on, jeżeli podczas ostatnich 18 miesięcy przed rejestracją w urzędzie pracy wykaże się łącznie 365 dni zatrudnienia, umowy zlecenia, agencyjnej, działalności gospodarczej oraz innych okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz opłacania składek na Fundusz Pracy od co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Do owych 365 dni zalicza się także okresy pobierania:

 renty z tytułu niezdolności do pracy,

 renty szkoleniowej,

 świadczenia rehabilitacyjnego,

 przypadające po zakończeniu zatrudnienia okresy pobierania zasiłku chorobowego, jeżeli podstawę jego wymiaru stanowiło co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Inne warunki

Gdy zainteresowany spełnia wskazane warunki, nabędzie prawo do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli:

1) ukończył co najmniej 58 lat (kobieta) i 63 lata (mężczyzna) i ma odpowiednio minimum 20- i 25-letni okres uprawniający do emerytury lub

2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym był zatrudniony nie krócej niż sześć miesięcy, ukończył co najmniej 50 lat (kobieta) i 55 lat (mężczyzna) oraz osiągnął odpowiednio co najmniej 30 i 35 lat stażu emerytalnego, lub

3) do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym pracował nie krócej niż sześć miesięcy, osiągnął minimum 35 lat (kobieta) i 40 lat (mężczyzna) okresów uprawniających do emerytury, lub

4) do 31 grudnia roku poprzedzającego rok rozwiązania stosunku pracy w związku z niewypłacalnością pracodawcy w rozumieniu ustawy z 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. nr 1, poz. 1 ze zm.) uzyskał minimum 34 (kobiety) i 39 lat (mężczyźni) stażu emerytalnego.

Zgodnie z art. 3 cytowanej ustawy niewypłacalność pracodawcy zachodzi, gdy na podstawie prawa upadłościowego:

 ogłoszono upadłość pracodawcy,

 odrzucono wniosek o ogłoszenie jego upadłości z powodu niezłożenia przez jego wierzyciela zaliczki na koszty postępowania,

 oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania,

 umorzono postępowanie upadłościowe, ponieważ:

- majątek masy nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania,

- wierzyciel, na którego wniosek ogłoszono upadłość, nie złożył zaliczki na koszty postępowania, a brak płynnych funduszów na te koszty.

Pracodawca jest niewypłacalny, również:

 w okolicznościach stanowiących - zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej - podstawę do:

- wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej wpisu o podjęciu takiej działalności przez osobę fizyczną,

- cofnięcia koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej,

 z powodu braku środków finansowych po wszczęciu postępowania likwidacyjnego.

5) zakończyła 12-miesięczne zatrudnienie w ramach prac interwencyjnych i - w wyniku jego zaliczenia do stażu emerytalnego - spełnia warunki z pkt 1, 3 lub 4.

Zwolnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy

Aż w trzech (pkt 2, 3 i 4) z czterech sytuacji uprawniających do świadczenia przedemerytalnego jest konieczne, aby osoba została zwolniona z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Chodzi tu o sposób rozwiązania ostatniej przed rejestracją w powiatowym urzędzie pracy umowy o pracę. Podkreślmy, że praca na podstawie umowy zlecenia nie może zakończyć się z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Zwolnienia z takich przyczyn odbywają się głównie na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 112, poz. 980). Do końca czerwca 2003 r. stosowało się ją do wszystkich pracodawców, bez względu na liczebność załogi. Od 1 lipca tego roku dotyczy ona tylko większych zakładów, zatrudniających powyżej 19 pracowników. Mniejsze nie muszą zatem wypłacać odpraw ani przeprowadzać uciążliwych procedur. Zmiany te wprowadziła nowela z 26 lipca 2002 r. (Dz. U. nr 135, poz. 1146).

Nie oznacza to jednak, że po 30 czerwca niewielkie firmy, angażujące do 19 pracowników, nie mogą dokonywać zwolnień z przyczyn leżących po ich stronie. Zmiany w ustawie o zwolnieniach z przyczyn dotyczących zakładu pracy nie mają wpływu na możliwość nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego. Uzpb zawiera bowiem własną definicję takich przyczyn.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 20a uzpb zwolnienie z przyczyn dotyczących pracodawcy oznacza:

 rozwiązanie stosunku pracy (służbowego) z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, jego likwidacji lub likwidacji stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych,

 wygaśnięcie stosunku pracy (służbowego) z powodu śmierci pracodawcy,

 przewidziane w ustawach wygaśnięcie stosunku pracy w razie przejścia zakładu lub jego części na innego pracodawcę i niezaproponowania przez niego nowych warunków pracy i płacy.

Zwolniony po 30 czerwca tego roku przez małego pracodawcę może zatem nabyć prawo do świadczenia przedemerytalnego, jeśli udowodni, że nastąpiło to z powodu np. likwidacji stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych (trudna sytuacja finansowa pracodawcy), technologicznych (redukcja personelu z powodu np. wymiany linii produkcyjnej), organizacyjnych (np. w związku ze zmianami organizacyjnymi w strukturze pracodawcy) czy produkcyjnych (np. zmniejszenie produkcji). Odchodzący w ten sposób z pracy musi jednak dopilnować, aby pracodawca odpowiednio wypełnił jego świadectwo. Musi być w nim klauzula o zwolnieniu z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Należy jednoznacznie podkreślić, iż takie zwolnienie musi być zgodne ze stanem faktycznym. Pracodawca nie może wystawić świadectwa pracy, argumentując zwolnienie likwidacją etatu np. z przyczyn ekonomicznych, jeżeli dane stanowisko w rzeczywistości wciąż istnieje i przyjęto na nie kogoś innego. Takie postępowanie stanowi naruszenie prawa.

Staż emerytalny

Okres uprawniający do przyznania świadczenia przedemerytalnego zalicza się identycznie jak na potrzeby emerytury. Zaliczeniu podlegają zarówno okresy składkowe (np. pracy), jak i nieskładkowe (np. służby wojskowej, studiów wyższych czy urlopu wychowawczego). Do okresów uprawniających do świadczenia przedemerytalnego zalicza się również pracę w rolnictwie na zasadach identycznych jak do nabycia prawa do emerytury.

I. Okresy składkowe...

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r. nr 162, poz. 1118 ze zm.) przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się następujące okresy:

 składkowe, wymienione w jej art. 6,

 nieskładkowe, wymienione w jej art. 7.

Okresy nieskładkowe uwzględnia się jednak w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Składkowymi są następujące okresy:

 ubezpieczenia, czyli przypadające od 1 stycznia 1999 r. okresy opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz ich nieopłacania z powodu przekroczenia podczas roku kalendarzowego rocznego limitu podstawy wymiaru tych składek,

 opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach: o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (w art. 195 pkt 1 - 4 i 8), o adwokaturze, o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, o pomocy społecznej,

 czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo zastępczych form tej służby,

 działalności kombatanckiej lub równorzędnej, a także zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,

 pełnionej w Polsce służby w: Policji (Milicji Obywatelskiej), Urzędzie Ochrony Państwa (w organach bezpieczeństwa publicznego), Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Biurze Ochrony Rządu,

 pobierania zasiłku macierzyńskiego,

 osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia w Polsce na mocy skazania albo bez wyroku po 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną,

 zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli powróciły do kraju po 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów,

 świadczenia po 1956 r. pracy na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r.

Za składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było takiego obowiązku:

 zatrudnienia w Polsce po ukończeniu 15. roku życia co najmniej na połowie etatu, jeżeli pracownik pobierał w tym czasie wynagrodzenie, zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowy, macierzyński, opiekuńczy) albo rentę chorobową,

 zatrudnienia po ukończenia 15 lat obywateli polskich za granicą w:

- polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych misjach lub misjach specjalnych, w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,

- organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed 9 maja 1945 r.,

- u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w tym okresie były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce,

 pracy przymusowej wykonywanej:

- na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie drugiej wojny światowej,

- na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich od 17 września 1939 r. do 31 grudnia 1956 r.,

- na rozkaz władz alianckich do 31 grudnia 1945 r.,

- w kopalniach węgla, kamieniołomach oraz zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim,

 zatrudnienia młodocianych na obszarze państwa polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r.,

 pracy wykonywanej podczas odbywania na obszarze państwa polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz tymczasowego aresztowania - w wymiarze co najmniej pełnego wymiaru czasu pracy dla takiej pracy,

 niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie,

 czasowego pozostawania bez pracy na obszarze państwa polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków: z funduszu aktywizacji zawodowej, dla bezrobotnych lub szkoleniowych, wypłacanych z Funduszu Pracy,

 sprawowania mandatu posła lub senatora w państwie polskim,

 internowania na podstawie art. 42 dekretu z 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. nr 29, poz. 154 ze zm.),

 wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze państwa polskiego:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których ubezpieczony był zwolniony od opłacania składki,

- przypadającej przed 1 stycznia 1974 r., uznanej przez Komisję do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, pod warunkiem że twórca lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po 31 grudnia 1973 r.,

 wykonywanej w Polsce pracy adwokatów:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu,

 wykonywanej w Polsce pracy nakładczej:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli w tych okresach chałupnik uzyskiwał wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy obowiązującego najniższego wynagrodzenia, określonego na podstawie k.p.,

 pracy w Polsce w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu,

 wykonywanej w Polsce pracy na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takich umów:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

- przed 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu,

 pozarolniczej działalności gospodarczej w Polsce:

- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

- prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia,

 współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej w Polsce objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

 ubezpieczenia społecznego duchownych w Polsce, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

 pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu w Polsce po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych.

II. ...i nieskładkowe

Okresy nieskładkowe to te, za które nie została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne do 31 grudnia 1998 r. lub na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od 1 stycznia 1999 r. z powodu braku wykonywania zatrudnienia lub działalności, objętej ubezpieczeniem, albo z powodu ustawowego zwolnienia z opłacania składek, mimo trwania zatrudnienia lub działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznemu. Okresy te - mimo braku aktywności zawodowej i braku składki - są z uzasadnionych przyczyn uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu ich wysokości.

Jednak ze względu na ich szczególny charakter przyjmuje się je z pewnymi ograniczeniami. Mianowicie, przy ustalaniu stażu uprawniającego do świadczeń - w rozmiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych, a przy obliczaniu wysokości świadczeń - po 0,7 proc. podstawy wymiaru świadczenia.

Nieskładkowymi są następujące okresy:

 pobierania: wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłaconego na podstawie k.p., zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego), świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłków chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu obowiązku ubezpieczenia,

 pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu,

 niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie k.p. zostało wypłacone odszkodowanie,

 niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat,

 przypadające przed nabyciem prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem:

- w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie (bez względu na liczbę dzieci) do 6 lat,

- na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko,

 przypadające przed nabyciem prawa do emerytury lub renty okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia,

 przypadające przed nabyciem prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia,

 urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,

 nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów:

- studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu,

- asystenckich studiów przygotowawczych,

 dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznych i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariusza - w granicach do roku,

 pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego,

 udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, szkoleniowe lub stypendia.

Ponadto przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe.

Jeżeli udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe nie są wystarczające do ustalenia prawa do emerytury lub renty, uwzględnia się przepracowane przez zainteresowanego okresy pracy w gospodarstwie rolnym - w zakresie niezbędnym do uzupełnienia ustawowego stażu. Potocznie określa się je okresami uzupełniającymi. Należą tu:

 okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki. Nie uwzględnia się ich jednak, jeżeli zostały zaliczone do stażu emerytalnego lub rentowego na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Uwzględnione mogą zostać oczywiście te okresy, które nie pokrywają się z zaliczonymi okresami składkowymi i nieskładkowymi;

 przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia;

 przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia.

Przy ustalaniu prawa do emerytury okresy:

 działalności kombatanckiej oraz równorzędnej, a także zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego,

 pracy przymusowej, o której mowa w art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy

- uwzględnia się w wymiarze podwójnym.

Jeżeli okresy składkowe, nieskładkowe lub uzupełniające zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do świadczenia przedemerytalnego uwzględnia się okres korzystniejszy.

Prawa i obowiązki uprawnionych

Świadczenie przedemerytalne wynosi 80 proc. kwoty emerytury określonej w decyzji organu rentowego (ZUS), nie mniej jednak niż 120 proc. i nie więcej niż 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych. Oznacza to, że najniższe świadczenie przedemerytalne wynosi obecnie 597,90 zł, a maksymalne 996,40 zł brutto. Przysługuje ono od następnego dnia po dniu zarejestrowania się w urzędzie pracy albo od następnego po dniu doniesienia wszystkich wymaganych dokumentów.

Zainteresowani zgłaszają się w celu rejestracji we właściwym miejscowo urzędzie pracy. W celu udokumentowania okresu uprawniającego do emerytury należy przedłożyć świadectwa pracy, zaświadczenia i inne dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe.

Pobierający świadczenie przedemerytalne nie mają obowiązku zgłaszania się do urzędu pracy w celu potwierdzania gotowości do podjęcia pracy. Muszą jednak niezwłocznie poinformować o wszelkich okolicznościach mających wpływ na uprawnienie do tego świadczenia. Prawo do świadczenia ustaje z dniem, w którym uprawniony przestał spełniać warunki konieczne do posiadania statusu bezrobotnego, czyli m.in. z dniem nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury czy stania się właścicielem lub współwłaścicielem gospodarstwa rolnego powyżej 2 ha przeliczeniowych. Prawo do świadczenia przedemerytalnego ulega zawieszeniu w razie:

 podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli dochody z tych tytułów, łącznie ze świadczeniem, przekroczą w danym miesiącu 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych, tj. obecnie 996,40 zł brutto, lub podjęcia działalności pozarolniczej, bez względu na uzyskiwane dochody,

 uzyskiwania diet i innych należności pieniężnych przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich, jeżeli dochody z tego tytułu łącznie ze świadczeniem przekroczą w danym miesiącu 996 zł,

 osiągania przychodów z innych tytułów niż zatrudnienie, inna praca zarobkowa, podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (np. najmu, dzierżawy, praw autorskich), jeżeli dochody takie, łącznie ze świadczeniem, przekroczą w danym miesiącu 996,40 zł.

Wyłączone są tu przychody od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku podatnika.

Klauzule w świadectwie pracy

Spis treści

Przykład 1:

Od 1998 r. Jadwiga Szymańska pracuje w dużej hurtowni, zatrudniającej 50 pracowników. Ma 52 lata i 33 lata okresów uprawniających do emerytury. 15 czerwca tego roku dostała trzymiesięczne wypowiedzenie z przyczyn ekonomicznych, dotyczących pracodawcy (brak zamówień i zatory płatnicze), które upłynie z końcem września. Po ustaniu zatrudnienia chce starać się o świadczenie przedemerytalne.

- Jadwiga S. spełnia wszystkie warunki do nabycia tego świadczenia na podstawie art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb, a więc:

 ma prawo do uzyskania statusu bezrobotnego i zasiłku dla bezrobotnych,

 skończyła 50 lat,

 osiągnęła co najmniej 30 lat stażu emerytalnego,

 została zwolniona z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym przepracowała minimum sześć miesięcy.

Bez trudu dostanie zatem to świadczenie, ale musi zadbać o odpowiednie wypełnienie jej świadectwa pracy. Musi w nim znaleźć się m.in. klauzula o rozwiązaniu umowy z przyczyn dotyczących pracodawcy, koniecznie na podstawie ustawy z 28 grudnia 1989 r. Mamy bowiem do czynienia z dużym pracodawcą, angażującym powyżej 19 pracowników. Świadectwo pracy w tym wypadku może wyglądać następująco: (patrz wzór świadectwa pracy na stronie 8).

Przykład 2:

Od marca 2001 r. Ludwik Barański, urodzony 20 lutego 1945 r., pracuje na stałe jako monter w spółdzielni mieszkaniowej, angażującej 23 pracowników. Łącznie ma już 38 lat okresów uprawniających do emerytury. Z powodu reorganizacji (zadania Ludwika B. przejęła zewnętrzna firma) pracodawca musi zlikwidować jego etat. Dano mu wypowiedzenie z przyczyn organizacyjnych. W wyniku negocjacji stron 20 lipca doszło do rozwiązania umowy za porozumieniem stron.

- Ludwik B. spełnia wszystkie warunki przyznania świadczenia przedemerytalnego na podstawie art. 37k ust. 1 pkt 2 uzpb, a więc:

 ma prawo do uzyskania statusu bezrobotnego i zasiłku dla bezrobotnych,

 skończył co najmniej 55 lat,

 ma minimum 35 lat stażu emerytalnego,

 został zwolniony z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym przepracował minimum sześć miesięcy.

Dostanie zatem świadczenie przedemerytalne. Jego świadectwo pracy powinno być wypełnione np. tak:

W tym wypadku klauzula w ust. 3 lit. a) świadectwa pracy powinna brzmieć:

"Stosunek pracy ustał w wyniku rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron z powodu likwidacji etatu z przyczyn organizacyjnych na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 11 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm.)".

Przykład 3:

Mariola Pawłowska od 1 stycznia 2003 r. jest pakowaczką w firmie poligraficznej z kilkuosobową załogą. Ma 53 lata i 33 lata okresów uprawniających do emerytury. Pracodawca - wskutek unowocześnienia taśmy produkcyjnej - musiał zlikwidować dwa etaty, w tym jej. Jej miesięczne wypowiedzenie z przyczyn technologicznych leżących po stronie zakładu pracy upływa z końcem sierpnia.

- Mariola P. spełnia wszystkie warunki do uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Może się zatem starać o nie. Powinna jednak zadbać, aby szef odpowiednio sporządził jej świadectwo pracy. Przypomnijmy, że w grę nie wchodzi tu rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, gdyż mamy do czynienia z małym pracodawcą, zatrudniającym poniżej 20 pracowników. Powinno ono wyglądać np. tak:

W tym wypadku klauzula w ust. 3 lit. a) świadectwa pracy powinna brzmieć:

"Stosunek pracy ustał w wyniku rozwiązania umowy za wypowiedzeniem pracodawcy z powodu likwidacji etatu z przyczyn technologicznych, dotyczących zakładu pracy na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 kodeksu pracy".

WZÓR ŚWIADECTWA PRACY

---