II RZECZPOSPOLITA W PRZEDEDNIU WOJNY
27 września 1938 w przeddzień konferencji monachijskiej polski rząd wysłał do Pragi ultimatum w którym Polska domagała się oddania Zaolzia, które Czesi dostali w 1919. Wówczas przy podziale tych ziem w ogóle nie brały udziału strony - ani czeska ani polska- a jedynie Rada Ambasadorów. Polskie żądania z 27.09.1938 od razu zostały poparte przez Niemcy. Pretensje do terenów słowackich mieli także Węgrzy, którzy domagali się Ukrainy Zakarpackiej. W ten sposób Polska i Węgry przez rok miały wspólną granicę, co później odegrało istotną rolę - przez „zieloną granicę” przeszło 40 tysięcy polskich żołnierzy, którzy stanowili rdzeń wojska tworzonego w 1940 we Francji.
Polskie ultimatum i żądania Węgrów były politycznie czynnikiem, który wzmocnił pozycję Hitlera. Mógł on na konferencji monachijskiej powiedzieć, że nie jest jedynym, który rości sobie pretensje do Czechosłowacji. Dla państwa polskiego, z punktu widzenia propagandowego, postawione ultimatum miało wydźwięk fatalny. Większość ludzi w Europie uznała Polskę za złe państwo, które dodatkowo osłabia Czechosłowację, gdy ta ma i tak poważne problemy. Nikt nie zastanawiał się nad niesprawiedliwym podziałem, którego kiedyś dokonano.
1 października 1938 Czechosłowacja przyjęła polskie ultimatum. Skoro zostało ono przyjęte nie można więc mówić o agresji ze strony polskiej. 01.10 wydano więc słynny rozkaz - „Maszerować” - armia Kraków wkroczyła do Śląska Zaolziańskiego. Polska dostała 800 kilometrów kwadratowych, które zamieszkiwało 227 tysięcy ludzi - w większości byli to obywatele polscy.
Opinia publiczna zareagowała różnie. Jedni utwierdzili, że jest to dopełnienie sprawiedliwości dziejowej, drudzy uważali za hańbę, to że Polska w ten sposób w takim momencie potraktowała swojego południowego sąsiada.
24 października 1938 minister spraw zagranicznych Niemiec - Joachim Ribbentrop poprosił do siebie Józefa Lipskiego - polskiego ambasadora w Berlinie. Wysunął on propozycję „generalnego uporządkowania” stosunków polsko-niemieckich. Niemcy żądały dla siebie dwóch ulg:
- zlikwidowania w Gdańsku statusu wolnego miasta i włączenia Gdańska do Rzeszy,
- Polska miała wyrazić zgodę na wybudowę eksterytorialnej (więc przechodzącej przez terytorium Polski, do której ta nie miała mieć jednak żadnych praw) autostrady i linii kolejowej łączącej Prusy z Rzeszą ( przez „korytarz”).
Była to przymiarka do odebrania Polsce Pomorza Gdańskiego.
W zamian za to Niemcy proponowały Polsce:
- przedłużenie paktu o nieagresji z 1934 na następne 25 lat,
- gwarancję granic Polski - Niemcy zapowiadały, że będą dążyły do tego, aby polskie granice nie uległy zmianie.
Lipski po pierwsze był wyjątkowo zaskoczony otrzymaną propozycja, po drugie nie był władny podjęcia takiej decyzji, a ponad to polska racja stanu wymagała nie odepchnięcia Polski od Morza Bałtyckiego.
W styczniu 1939 w trakcie wizyty Becka w Berlinie, w rozmowie z Hitlerem, fuhrer odnowił propozycję. Polska odrzuciła jednak niemieckie żądania.
W marcu 1939 Niemcy ponownie wysunęły te same żądania pod adresem Polski.
31 marca 1939 Wielka Brytania udzieliła Polsce tak zwanej „gwarancji”. Państwo polskie mogło być pewne wsparcia ze strony Wielkiej Brytanii na wypadek wybuchu wojny.
Podobną deklarację wysunęła Francja. Wielka Brytania i Francja czuły bowiem, że Hitler przestał żartować, a jego stwierdzenia, że chce tylko Austrii, Czechosłowacji, Sudetów i da spokój, to tylko wybiegi polityczne. Wiedziały także, że Polska, co z resztą Beck zaznaczył w 1939, może posunąć się nawet do działań militarnych broniąc swojej racji stanu i nie pójdzie na żadne ustępstwa. Gwarancje brytyjskie i francuskie nie powstrzymały jednak Hitlera.
28 kwietnia 1939 Hitler, występując w Reichstagu, wypowiedział Polsce pakt o nieagresji.
5 maja 1939 na posiedzeniu sejmu Beck wygłosił podsumowanie dotyczące polityki zewnętrznej. Było ono odpowiedzią na decyzje z Berlina. Beck twierdził w nim, ze Polska od Bałtyku odepchnąć się nie da, co znaczyło, że albo Niemcy dadzą nam spokój, albo wybuchnie wojna. Dalej Beck uważał, że jego pokolenie, skażone wojną zasługuje na pokój, ale ma on swoją cenę - wysoką, choć nie wymierną, a jest tylko jedna rzecz w życiu narodu i państwa, która jest bezcenna - honor. Mówił więc, że pokój jest ważny, ale nie za wszelką cenę, a w razie niemieckiej prowokacji, Polska odpowie działaniami militarnymi i rozpocznie się wojna.
* Gdyby Wielka Brytania i Francja, jak obiecywały, rozpoczęły działania przeciw Niemcom, II wojna rozpoczęłaby się we wrześniu i zakończyła po paru miesiącach wygraną koalicji antyniemieckiej. Wtedy jednak i tak wielkim zagrożeniem mógłby się stać ZSRR. Armia radziecka w 1943 osiągnęłaby pewnie punkt kulminacyjny i w ramach szerzenia rewolucji światowej stałaby się niebezpieczna.
Rosjanie finalizowali rozmowy z Niemcami o pakcie o nieagresji. Działali oni jednak na dwa fronty. Jednocześnie prowadzili rokowania z Wielką Brytania i Francją dotyczące systemu zbiorowego bezpieczeństwa, który wymierzony byłby w Niemcy, oraz rozmowy z delegacją niemiecką (-Schulenburg - ambasador niemiecki w Moskwie). Stalin musiał rozważyć kto może dać mu więcej. Zachód oferował mu wejście do wojny przeciw Niemcom i właściwie żadne korzyści, natomiast Niemcy proponowały połowę Polski.
W nocy 23/24 sierpnia 1939 w Moskwie Ribbentrop podpisał z Mołotowem pakt radziecko-niemiecki o nieagresji. Do niego dołączony był ściśle tajny protokół, który wprowadzał w Polsce granice podziału na linii czterech rzek : Pisa -Narew -Wisła-San. Wszystko to co na zachód miało należeć do Niemiec, a to co na wschód do Związku Radzieckiego. W pakcie Ribbentrop- Mołotow zajęto się także Finlandią oraz republikami nadbałtyckimi. Niemcy miały zagarnąć dla siebie Litwę, a Rosja miała mieć wpływy na terenach Estonii, Łotwy, Finlandii. Ta linia nigdy jednak nie została zrealizowana
ZSRR uderzył na Polskę dopiero 17 września. Niemcy zaczęli więc niepokoić się dlaczego Rosja tak długo nie włącza się do wojny. Stalin sprytnie uznał, że Niemcy „odwalą” w Polsce czarną robotę, a ZSRR i tak dostanie to co należy mu się w pakcie Ribbentrop- Mołotow.
Niemcy doszły jednak do Bugu i zajęły Lubelszczyznę. Wówczas w układzie o granicach i przyjaźni linia została zmieniona na : Pisa- Narew - Bug- San. W zamian za to ZSRR zyskiwał wpływy na terenach Litwy.
Hitler, wiedząc, że może liczyć na pomoc Stalina, na 26 sierpnia 1939 wydał rozkaz realizowania „Fall Weiss”. Wojna wtedy jednak nie wybuchła, choć do niektórych jednostek rozkaz o odwołaniu ataku dotarł zbyt późno i ruszyli oni na Polskę. Doszło do potyczek z Polakami, jednak po kilku godzinach Niemcy wycofali się. Do polskiego MSZ wysłano notę z przeprosinami, tłumacząc, że żołnierze, którzy ćwiczyli na poligonie przypadkowo naruszyli granicę.
Hitler powstrzymał atak 26 sierpnia 1939, ponieważ:
- 25 sierpnia Wielka Brytania potwierdziła obietnice z 31 marca; w tej sytuacji Hitler obawiała się co będzie, jeśli trzeba będzie prowadzić wojnę na dwa fronty;
- nadeszły informacje z Rzymu - Mussolini informowała, że armia włoska nie jest gotowa do wojny;
-twierdzono, że Rosjanie wycofują wojska ( 250 żołnierzy) z granicy z Polską; - w tym przypadku były to informacje nieprawdziwe, za którymi mógł stać polski wywiad - w rzeczywistości na granicy ryskiej znajdowało się milion żołnierzy, zgrupowanych na dwa fronty- białoruski i ukraiński
Hitler zorientował się jednak, że to blef i na 1 września 1939 zaplanował realizację „ Fall Weiss”. Jako pierwsze zbombardowano miasteczko Wieluń.