Opracował: Łukasz Dykowski
Geneza I wojny światowej
W latach 90 -tych Niemcy rozpoczynają Weltpolitik (politykę światową). Było to skutkiem tego, że punkt ciężkości polityki międzynarodowej nie znajdował się już wyłącznie w Europie, w grę wchodziła rywalizacja kolonialna, która stawiała przeciwko sobie Francję i Wielką Brytanię, i Rosję, później Niemcy przeciw Francji; rosły też dwie potęgi pozaeuropejskie USA i Japonia. Niemcy były potęgą lądową, najpotężniejszym mocarstwem w Europie, Anglia była mocarstwem światowym opartym na potędze swej floty. Na przełomie XIX i XX wieku W.B. postanawia wyjść z tradycyjnego splendid isolation (wspaniałego odosobnienia) i ostrożnie szuka zbliżenia z Niemcami. Berlin wychodząc z błędnego założenia, że W.B. oprócz nich nie znajdzie innego sojusznika, nie przyjmuje brytyjskich propozycji. Jednakże Londynowi udaje się dojść do porozumienia wpierw z Francją (1904), a następnie z Rosją (1907). Niemcy pozostają same ze swą Weltpolitik gdyż Austro - Węgry są zainteresowane co najwyżej Bałkanami, a Włoch są zbyt słabe i niepewne.
Początek XX wieku przynosi ostre konflikty międzynarodowe, które ostatecznie doprowadziły do wybuchu wojny. Najważniejsze: konflikt niemiecko - francuski, niemiecko - brytyjski, austriacko - rosyjski, który przekształcił się wkrótce w konflikt niemiecko - rosyjski.
Konflikt niemiecko - francuski:
Dla Francuzów klęska roku 1870 była ogromnym wstrząsem, naród został upokorzony. Stosunek Francji do Niemiec należy podzielić na 3 okresy - od Sedanu do roku ok. 90 - pamięć o porażce, groźba wojny prewencyjnej 1875, 1887; Francja jest politycznie izolowana i osłabiona. Drugi okres to ostatnie lata XIX wieku i początek XX - zawarcie przymierza z Rosją (1891-94) wyprowadza Francję z izolacji, w społeczeństwie zobojętnienie na sprawy Alzacji i Lotaryngii, na niebezpieczeństwo ze strony Niemiec. Trzeci okres - od roku 1905, wizyty Wilhelma II w Tangerze, wymuszonej dymisji ministra spraw zagranicznych Delcasségo, upokorzeniu Francji przez Niemcy - wszystko to wzbudziło nastroje patriotyczne i nacjonalistyczne. Francuzi zrozumieli, że zagraża im faktycznie niebezpieczeństwo. Konflikty z lat 1905 i 1911 udało się załagodzić na drodze dyplomatycznej ale w opinii publicznej trwał stan napięcia. Oprócz tego istniał też problem gospodarczy i finansowy, nie mający chyba jednak wpływu na stanowisko opinii publicznej.
Konflikt niemiecko - brytyjski: (rywalizacja gospodarcza, kolonialna, wyścig zbrojeń)
W sprawach gospodarczych istniała pełna symbioza, Anglia była największym klientem Niemiec, Niemcy ich największym rynkiem zbytu, brytyjskie koła finansowe były orientacji proniemieckiej, więć gdzie ta rywalizacja???
W polityce kolonialnej podobnie, Niemcy starają się nie wchodzić w paradę Anglikom, patrzą na kolonie beligijskie, portugalskie. Problemem, małym jednakże, mogła być linia kolejowa Berlin - Bagdad, na którą Anglicy patrzyli niechętnie.
Wyścig zbrojeń - 1898 uchwała parlamentu Rzeszy w sprawie sześcioletniego programu budowy floty. Powstaje Związek Flotowy, milionowa organizacja wspierana przez przemysłowców. Admirał Alfred Tirpitz, od 1897 sekretarz stanu w Urzędzie Marynarki Rzeszy wymyśla Risikogedanke (koncepcję ryzyka, myśl o ryzyku) - flota niemiecka musi być tak silna aby Anglicy uznali wojnę za przedsięwzięcie mocno ryzykowne. Anglicy odpowiadają budową Dreadnought'a, co dla Niemców staje się pretekstem do nowych zbrojeń. Rządowi angielskiemu było to nie na rękę gdyż chcieli przeprowadzić reformy społeczne, a nie wydawać pieniądze na zbrojenia. Dlatego starają się porozumieć z Niemcami. Poparcie Francji przez Anglię w czasie konfliktu 1911 roku posłużyło Tirpitzowi do żądań przyspieszenia tempa zbrojeń. Projekt “Noweli” - budowa nowych drednotów. Wyścig zbrojeń wzbudził u Anglików nieufność wobec Niemców, u Niemców siał nienawiść do potężniejszego sąsiada.
Konflikt niemiecko - rosyjski:
Niemcy chcieli utrzymania istnienia monarchii habsburskiej za wszelką cenę, a ekspansja rosyjska na Bałkanach zagrażała jej znacznym osłabieniem. Dlatego też musiała natknąć się na opór Berlina. Gdy imperializm niemiecki wkroczył w końcu XIX wieku na Bliski Wschód, rozpoczęto budowę kolei Berlin - Bagdad, gdy penetrowano Turcję, znaleźli się na drodze imperializmu rosyjskiego. Starcie było nieuchronne. Kryzys bośniacki 1908/9, wojny bałkańskie 1912 i 1913 znacznie zaostrzyły konflikt austriacko - rosyjski i w konsekwencji konflikt niemiecko - rosyjski.
Konflikty w latach 1905 - 14 nie wywołały wojny ponieważ: w 1905 Francja była zbyt słaba i osamotniona, podobnie Rosja w 1908/9, Niemcy w 1911 uznały, że Maroko nie jest wystarczająco ważną przyczyną wojny, Rosja w 1913 nie chciała ruszyć do walki o serbski port nad Adriatykiem.
Kryzysy te zacieśniły jednakże więzy sojusznicze i wpłynęły na wzrost zbrojeń. Wojny bałkańskie osłabiły Turcję, wzmocniły Serbię i podniosły jej autorytet co podkopało pozycję Austro - Węgier, a w konsekwencji ugodziło w Niemcy.