Geneza I wojny światowej


    1. Rywalizacja wielkich mocarstw

      • O kolonie

16 kwietnia 1916 roku doszło do zawarcia tajnego układu pomiędzy Francją i Wielką Brytania w sprawie podziału stref wpływów na Bliskim Wschodzie. Układ Sykes-Picot został podpisany przez wysokich przedstawicieli ministerstw spraw zagranicznych: Sir Mark Sykes (1879-1919) z Wielkiej Brytanii i Francois-Georges Picot (1870-1951) z Francji. Zgodnie z umową Palestyna miała zostać podzielona: rejon Hajfy miał się znajdować pod kontrolę brytyjską, a większość Galilei pod kontrolą francuską. Na terenie pustyni Negew i południowej części Judei miało powstać arabskie państwo popierane przez Wielką Brytanię. Natomiast reszta Palestyny z Jerozolimą, Jaffą, Tyberiadą i Nazaretem miała przejść pod kontrolę międzynarodową. W zawartym układzie nie uwzględniono żadnych postulatów syjonistycznych, a jedynie memorandum komitetu żydowsko-angielskiego, który żądał równouprawnienia dla Żydów w Palestynie. 20 września 1916 roku turecki gubernator Palestyny, Ahmed Jamal Pasza, deportował Dr. Arthura Ruppina (1876-1943) - szefa Biura Palestyny w Jaffie. Zignorował on fakt, że Ruppin był obywatelem Niemiec, czyli sojusznikiem Turcji w wojnie. Jesienią 1916 roku wojska brytyjskie rozpoczęły działania wojenne przeciwko Turkom na Półwyspie Synaj. 21 grudnia Brytyjczycy zajęli rejon El-Arish.

Trudną sytuację polityczną w Europie komplikowały wydarzenia na Bałkanach, określane mianem „kotła bałkańskiego”. Ośmielone sukcesami Włochów w walkach o Trypolis, cztery pastwa bałkańskie Serbia, Bułgaria, Grecja i Czarnogóra, zawarły przymierze i w 1912 r. także uderzyły wspólnie na Turcję. Była to tzw. pierwsza wojna bałkańska. Wbrew powszechnej opinii tzw. Liga bałkańska odnosiła kolejne zwycięstwa, rozgramiając Turków w Macedonii, pod Rumanowem, Kirk Kilisse i Lüleburgaz, dochodząc do linii Czataldży, oddalonej zaledwie 30 km od Konstantynopola. Cesarstwo ottomańskie straciło niemal wszystkie swoje posiadłości europejskie i po kilku tygodniach kampanii zwróciło się do wielkich mocarstw z prośbą o mediację w sprawie zawieszenia broni. Ponieważ w tym czasie Serbia była w znacznym stopniu uzależniona od Rosji, Niemcy będące w przeciwnym obozie zaczęły obawiać się, że ważna strategicznie Cieśnina Dardanelska może znaleźć się w rękach rosyjskich. Wśród zwycięskich państw bałkańskich powstał konflikt na tle podziału uzyskanych zdobyczy. Szczególną ekspansywność wykazywała popierana przez Austro-Węgry Bułgaria, uderzając w czerwcu 1913 r. na pozycje serbskie w Macedonii, rozpoczynając tzw. drugą wojnę bałkańską. Została jednak pobita. Wykorzystując jej klęskę, Turcja, Grecja i Rumunia odebrały Bułgarii większość jej nabytków z poprzedniej wojny. Szczególnie ostry konflikt dotyczył terytorium Bośni -Hercegowiny. W 1908 r. Austro-Węgry dokonały aneksji Bośni-Hercegowiny, a ostre protesty Serbii i Rosji, sprzeciwiających się temu spowodowały kryzys bośniacki. Groźbę wybuchu wojny odsunęły wówczas Niemcy, stając po stronie monarchii habsburskiej. Osłabiona niedawną klęską w wojnie z Japonią Rosja zrezygnowała z interwencji. W Serbii incydent ten znacznie wzmógł wrogie nastroje wobec Austro-Węgier i Niemiec. Sytuacja na Półwyspie Bałkańskim pogarszała się z roku na rok, a Serbowie otwarcie głosili, że konflikt może rozwiązać tylko wojna. Czynnie wspierali też swych rodaków w Bośni i Hercegowinie w ich walce z Austriakami. Po zamachu w Sarajewie Wiedeń zażądał od Serbii rezygnacji z Bośni oraz Hercegowiny, likwidacji antyaustriackich organizacji oraz dopuszczenia austriackich urzędników do serbskich instytucji, by mogli nadzorować walkę z ruchem antyaustytriackim. Oznaczało to jawne pogwałcenie suwerenności Serbii. Opinia publiczna Europy była wprawdzie oburzona, niemniej poradzono Serbii zajęcie postawy ugodowej. Belgrad przystał na niemal wszystkie warunki austriackie, oprócz ostatniego, nie godząc się na utratę suwerenności. Austriacki rząd ocenił ustępstwa serbskie jako niewystarczające i 28 lipca 1914 r., zachęcony przez Niemcy, wypowiedział Serbii wojnę.

    1. Wyścig zbrojeń

Ważnym czynnikiem prowadzącym świat w kierunku wojny był wyścig zbrojeń. Szczególną inicjatywę w tym zakresie przejawiały Niemcy. Już w 1897 r. ministrem marynarki Niemiec został admirał Alfred von Tirpitz, który rok później wymusił na parlamencie zgodę na rozbudowę niemieckiej floty. Fabryki, huty i stocznie włączyły się aktywnie do programu, który w krótkim czasie dał wyniki. Marynarka powiększyła swe bazy w Kilonii, Coxhaven, Wilhelmshaven i na Helgolandzie. Wcześniej, bo w 1895 r., otwarto Kanał Kiloński, umożliwiający szybkie i bezpieczne przemieszczanie okrętów z Bałtyku na Morze Północne. Rządowa propaganda popularyzowała ideę morskiej ekspansji Niemiec. Rozbudowa floty niemieckiej mocno zaniepokoiła Wielką Brytanię, od czasów napoleońskich uchodzącą za władczynię mórz. Rozpoczął się w ten sposób wyścig zbrojeń, Wielka Brytania została, bowiem zmuszona do zwiększenia tempa rozbudowy własnej floty. Politykom brytyjskim przyświecała tradycyjna zasada two-power-standard, czyli wzorzec dwóch mocarstw, która oznaczała, że liczba statków brytyjskich powinna wynosić tyle, ile dwóch kolejnych mocarstw razem wziętych. Wspomniany wyścig zbrojeń dotyczył także armii lądowej. Ścigano się w wyposażaniu armii w nowoczesne karabiny maszynowe i armaty, powstawały wówczas już pierwsze czołgi.

    1. Formowanie się przymierzy polityczno - militarnych

Centralne państwa, trójprzymierze to nazwa przyjęta w I wojnie światowej dla bloku państw: Niemiec, Austro-Węgier, Bułgarii i Turcji. Było wyrazem narastającego antagonizmu między mocarstwami Europy oraz zapoczątkowało tworzenie się dwóch przeciwstawnych bloków. Rozpadło się w 1015 r, po przystąpieniu Włoch do ententy.

Ententa, trójporozumienie to nazwa porozumień zawartych między Francją, Rosją i Wielką Brytanią przed I wojną światową. Najpierw powstało przymierze francusko - rosyjskie w 1893 r, następnie porozumienie brytyjsko - francuskie (tzw. entente cordiale) w 1904r oraz brytyjsko - rosyjskie z 1907r. W czasie wojny wokół ententy skupiła się koalicja 25 państw walczących przeciwko państwom centralnym.

    1. Zamach w Sarajewie 28.06.1914

Zorganizowany w Sarajewie przez rewolucyjną organizację Młoda Bośnia na austriackiego następcę tronu Franciszka Ferdynanda, który zginął wraz ze swoją małżonką Zofią. Tego dnia arcyksiążę Franciszek Ferdynand Habsburg wraz z towarzyszącą mu małżonką Zofią Chotek wyjeżdżali z dworca miejskiego samochodem; trasa przejazdu była publicznie podana do wiadomości kilka dni wcześniej. W trakcie przejazdu pierwszemu z zamachowców, Muhamedowi Mehmedbašiciowi, nie udało się rozeznać, w którym aucie siedzi arcyksiążę. Kolejny ze spiskowców, Vaso Čubrilović, nie odważył się strzelać, widząc w pojeździe Franciszka jego żonę. Dopiero Nedeljko Čabrinović rzucił w kierunku auta bombę, ale dzięki refleksowi kierowcy arcyksięcia bomba odbiła się od płóciennego dachu samochodu i eksplodując, zniszczyła jadący następny samochód raniąc pasażerów, policjanta i osoby z tłumu. Tego samego dnia, gdy książę wraz z małżonką zamierzali odwiedzić rannego w wyniku eksplozji Ericha Merizzi, samochód z arcyksięciem, zwalniając na zakręcie, mijał kolejnego spiskowca, Trifko Grabeža, który nie chciał ryzykować postrzału postronnych osób. Drugi ze znajdujących się przypadkowo przy drugim przejeździe arcyksięcia zamachowiec, Gawriło Princip, oddał strzały w kierunku pary arcyksiążęcej. Oboje zginęli.

    1. Bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny

Formalnym początkiem zbrojnego konfliktu światowego było wypowiedzenie przez Austro-Węgry wojny Serbii pod pretekstem zamachu sarajewskiego. Później, po mobilizacji armii rosyjskiej uczyniły to Niemcy wobec Rosji (1 sierpnia), następnie wobec Francji (3 sierpnia), a przekraczając granicę Belgii (4 sierpnia) znalazły się w stanie wojny z tym państwem. Tego samego dnia Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom, a 6 sierpnia Austro-Węgry - Rosji.