78. Ruch socjalistyczny w okupowanej Polsce -PPS-WRN, PS, RPPS
PPS. We wrześniu 1939 r. partia włączyła się w kampanię obronną przeciwko niemieckiej agresji powołując ochotnicze bataliony robotnicze, organizowała obronę cywilną, wydawała patriotyczną prasę. W podziemiu działała jako WRN (Wolność, Równość, Niepodległość) albo Centrala Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi. Lewica socjalistów powołała organizację Polscy Socjaliści (później jako - Robotnicza Partia Polskich Socjalistów). WRN uznawała się za część polskiego państwa podziemnego, brała udział w tworzeniu konspiracyjnych oddziałów zbrojnych i zajmowała początkowo stanowisko zbieżne z polityką rządu emigracyjnego w Londynie. W latach 1941-1943 konflikt WRN z Londynem zaowocował przejściowym zawieszeniem udziału partii w ciałach politycznych podziemia i wejściem na jej miejsce PS. Obie grupy czynnie włączyły się w powstanie warszawskie w 1944 r. Po przejściu frontu wielu z działaczy PPS-WRN zostało aresztowanych przez Sowietów, którzy jednocześnie poparli powstanie tzw. lubelskiej PPS z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele, wywodzącej się głównie z RPPS, zasilonej jednak zwłaszcza w 1945 roku znaczną liczbą działaczy dawnej WRN.PPS współtworzyła rząd w latach 1945-1948 a jej przedstawiciele pełnili wówczas funkcję premiera, wchodzili w kład Rady Ministrów i KRN. Los krajowej PPS skupiającej 500 tysięcy osób przypieczętował w grudniu 1948 r. tzw. kongres zjednoczeniowy, podczas którego partia formalnie połączyła się z komunistyczną Polską Partią Robotniczą, faktycznie natomiast została przez nią wchłonięta, tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.
Po 1948 r. niezależna PPS przetrwała jedynie na emigracji, również tam jednak nie rozwinęła efektywnych działań, szarpana różnorodnymi koncepcjami politycznymi i podziałami na tle wyboru taktyki.
Robotnicza Parta Polskich Socjalistów (RPPS) - polska partia polityczna lewicy socjalistycznej utworzona w kwietniu 1943 r. w wyniku przekształcenia organizacji Polscy Socjaliści (PS).
RPPS negatywnie oceniała politykę rządu RP na uchodźstwie, Delegatury Rządu RP na Kraj oraz PPS-WRN. Sprzeciwiała się też początkowo jakiejkolwiek współpracy z komunistami z PPR.
Opowiadała się za utworzeniem rządu ludowego i przeprowadzeniem socjalistycznych reform społecznych po wyzwoleniu kraju. Przewodniczący RPPS został P. Gajewski. Posiadała ona własną organizację bojową, Milicję Ludową Robotniczej Partii Polskich Socjalistów. W kwietniu 1943 r. weszła ona w skład Polskiej Armii Ludowej.
W listopadzie 1943 r. RPPS współtworzyła Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczonych Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych, a lutym 1944 r. - Centralizację Stronnictw Demokratycznych, Socjalistycznych i Syndykalistycznych gdzie była organizacją dominującą.
Jesienią 1943 r. grupa działaczy RPPS, łamiąc stanowisko III zjazdu partii, podjęła współpracę z PPR i dokonała rozłamu w partii. Jej przedstawiciele weszli w skład Krajowej Rady Narodowej i podporządkowali się dowództwu AL, wcielając doń część oddziałów Milicji Ludowej RPPS. Zwołali oni w V 1944 r. IV zjazd partii uzyskując poparcie sześciu okręgów RPPS oraz wielu oficerów Milicji Ludowej RPPS.
Pozostała część RPPS, odrzucająca współpracę z komunistami, zmieniła w czerwcu 1944 r. nazwę partii na PPS-Lewica.
W lipcu 1944 r. przedstawiciele RPPS uczestniczyli w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. We wrześniu 1944 r. RPPS współtworzyła tzw. odrodzoną PPS. W czasie Powstania Warszawskiego oba odłamy ponownie połączyły się a w stolicy weszły w skład Powstańczego Porozumienia Demokratycznego, które uznało PKWN. Jego pionem zbrojnym były połączone siły zbrojne AL, PAL, KB. Organem prasowym RPPS był "Robotnik".