Strukturalizm (II):

l. 60. - celem skonstruowanie systemu języka literackiego oraz stworzenie ogólnej gramatyki literatury. Strukturalizm zyskał rangę systemu filozoficznego - prace francuskiego filozofa - Claude'a Levi-Straussa, „Antropologia strukturalna”(1958).

Levi-Straussowi (wpływ R. Jacobsona i jego językoznawstwo strukturalne, zwł. fonologia i metody analizy strukturalnej) chodziło przede wszystkim o możliwość uporządkowania wszystkiego tego, co dotycz. aktywności kulturowej człowieka - skorzystała z tego zarówno etnologia jaki i wiedza o literaturze.

- powojenny okres w strukturalizmie - zdominowany przez myśl antropologiczną + przesłanki filozoficzne systemu językowego.

- Zachowania kulturowe człowieka jako odrębne systemy znakowe („języki”) - idea badania ich poszukując ukrytych struktur tworzących dany „język” kulturowy, skonstruowany zawsze na wzór języka naturalnego.

- Nie tylko całość kultury okazywała się ukształtowana przez język. Ogromne struktury o charakterze językowym stanowiące podstawę tworzenia mitów, praktyk rytualnych i obrzędowych, itp. mogą się przyczynić do odkrycia najogólniejszych praw rządzących ludzkim umysłem: TEZA O JĘZYKOWYM CHARAKTERZE ŚWIADOMOŚCI (o nieuświadamianych strukturach językowych rządzących ludzkim umysłem) - stąd nauka: antropologia strukturalna.

METODA FONOLOGICZNA TRUBIECKIEGO (4 operacje: od badań uświadomionych zjawisk do nieuświadomionej infrastruktury, relacja poszczeg. członów języka podstawą analizy, wprowadzenie pojęcia systemu, odkrywanie ogólnych praw).

- wg. Levi-Straussa: analogia zjawisk językowych i kulturowych (traktowanych jako specyficzny „język”).

- w badaniu zagadnień pokrewieństwa istotny okazał się koncept fonemu - elementarnej cząstki języka (elementy znaczenia, zyskują to znaczenie tylko wtedy, gdy są scalone w systemy, systemy te są wypracowywane przez umysł na poziomie myślenia nieuświadomionego).

- wyodrębniał (na wzór fonemów) w poszczeg. zjawiskach kulturowych JEDNOSTKI ELEMENTARNE i szczegółowo badał ich BINARNE (OPOZYCYJNE) ZALEŻNOŚCI. Np. w analizie opowieści mitycznych (elementarne jednostki mitu - „mitemy”).

- podstawowe zadanie antropologii strukturalnej: poszukiwanie i opisanie „języka”- abstrakcyjnego systemu kultury (uniwersalnych struktur o charakterze językowym rządzące całością kulturowych zachowań człowieka).

ANALIZA MITÓW Levi-Straussa:

MIT- system relacji znaczeniowych, zachodzących między elementarnymi jednostkami opowieści mitycznej - tzw. MITEMAMI. Były one wyodrębnione na zasadzie analogii do podstawowych cząstek języka naturalnego - fonemów, ale analizowane były na poziomie zdań oznajmujących. Obejmowały pojedyncze, skończone działania, podobnie jak w wypadku „funkcji” Proppa (np. „Edyp zabija ojca”, „Edyp poślubia matkę”, „Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa”).

SUBSTANCJĄ MITU JEST JEGO HISTORIA - w opowiadanych przez mity historiach dało się odkryć strukturalne pokrewieństwo opowieści mitycznych = uniwersalny system języka mitycznego, wspólny dla wszystkich kultur.

Analiza bajki rosyjskiej Władimira Proppa:

1928, „Morfologia bajki” - materiał skład. się z ok. czterystu pięćdziesięciu bajek magicznych - można w nich wyróżnić elem., które są stałe i te, które się zmieniają.

- regularności strukturalne bajki (za każdym razem powtarza się w baje pewien typ działań -np. obdarowanie boh. magicznym środkiem, spowodowane przez ów środek przeniesienie się bohatera do innego królestwa).

- Lista 31 działań (FUNKCJI FABULARNYCH): bajka przypisuje identyczne działania różnym postaciom, repertuar działań jest ograniczony (np. „przekazanie magicznego środka”, „złamanie zakazu”, „zastosowanie podstępu”).

- 7 TYPÓW POSTACI W BAJKACH MAGICZNYCH - odgrywają określ. role (bohater, fałszywy bohater, pomocnik, donator-dostarczyciel magicznego środka, osoba wysyłająca boh. w drogę, królewna lub jej ojciec).

- za pomocą tego schematu można było „wytwarzać” nieskończoną liczbę nowych bajek.

MODEL PROPPA = GRAMATYKA BAJKI. Badacze francuscy przenieśli go do literatury, by na jego podstawie skonstruować gramatykę opowiadań literackich.

FRANCUSKA SZKOŁA NARRATOLOGICZNA:

Wpływ: Levi-Straussa, Proppa,

LINGWISTYKI LOUISA HJEMSLEVA,

GRAMATYKI TRANSFORMACYJNO-GENERACYJNA JĘZYKOZNAWCY AMER. NOAMA CHOMSKY'EGO (1968, jego „gramatyka uniwersalna”- ogólna teoria struktur językowych, stanowiła formalny model wytwarzania wszelkich możliwych, a nie tylko potwierdzonych empirycznie zdań języka) - nieskończony zbir wypowiedzi miał być tworzony (generowany) za pomocą skończonego repertuaru reguł - operacji dokonywanych na słowniku danego języka.

- Chamskiemu chodziło o uchwycenie ogólnych mechanizmów wytwarzania zdań, a narratologom fr. o o wytwarzanie złożonych wypowiedzi.

- Gramatyka Chomskyego miała być gramatyką języka (języków), a narratolodzy poszukiwali gramatyki literatury - UNIWERSALNEJ KOMPETENCJI LITERACKIEJ (zdolności do wytwarzania wszelkich możliwych wypowiedzi literackich).

- 4 PODSTAWOWE POZIOMY WYPOWIEDZI (manifestacji - tworzywo, w którym dana wypowiedź się realizuje, powierzchniowy - tematyczny, sekwencje konkretnych zdarzeń lub działań wykonywanych przez dane postaci, struktur głębokich - funkcje i role postaci, bardzo głęboki - poziom uniwersalnej gramatyki, obejm. całą literaturę).

- GRAMATYKA NARRACYJNA - model wytwarzania tekstów narracyjnych (opowiadań) uznawany także za wstępny model kompetencji literackiej (uniwersalnych warunków możliwości tworzenia wypowiedzi literackich). Miała stanowić odmianę gramatyki tekstowej i jedną z podgramatyk ogólnej gramatyki literatury.

1966, MANIFEST NARRATOLOGICZNY = 8. numer „COMMUNICATIONS”- poświęcony analizie strukturalnej opowiadania (teksty: R. Barthes'a, Claude'a Bremonda, U. Eco, Ch. Metza, Tzvetana Todorova, Gerarda Gennette'a).

- Głowni przedstawiciele orientacji narratologicznej: BARTHES, TODOROV, BREMOND, ALGIRDAS J. GREIMAS (Litwin). „Gramatyki narracji” = próba wydobycia rozmaitych regularności dostrzeganych w strukturze fabuł literackich i sprowadzenie ich do maksymalnie prostych struktur (na wzór analizy bajki Proppa i mitów Levi-Straussa).

- Greimasa - podstawy semantyki ogólnej i model aktantowy (rola postaci powiązana z określoną funkcją, którą należy odróżnić od konkretnej postaci w konkretnej fabule - aktora. Np. w opowiadaniach Iana Fleminga aktantem jest agent, aktorem James Bond).

- Bremond - opis logiki działań postaci.

- Todorov - historia (l'histoire) akcji i wypowiedź (le discourse) narracji.

- Barthes - „Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań” - nigdy nie znalazł kontynuacji w jego twórczości, ale b. istotny dla narratologów.

„Hipotetyczny model opisu” opowiadania: 3 poz. analizy - funkcji, „działających” postaci (aktantów Greimasa), narracji (czynnik spajający dwa poprzednie w całość).

UTOPIJNOŚĆ MARZEŃ STRUKTURALISTÓW O UNIWERSALNEJ GRAMATYCE LITERATURY - za materiał badawczy służyły utwory o bardzo prostych i silnie skonwencjonalizowanych przebiegach historii.

POETYKA ODBIORU - polska szkoła teorii komunikacji literackiej - POLSKI STRUKTURALIZM

- l. 70. i 80.: Janusz Sławiński, Aleksandra Okopie-Sławińska, Michał Głowiński, Edward Balcerzan, Kazimierz Bartoszyński

- zamierzeniem było precyzyjne zbadanie układu wpisanych w komunikat literacki relacji między jego nadawcą i odbiorcą (np. reguł wewnątrztekstowej gry, jaka nawiązuje się między partnerami literackiej sytuacji komunikacyjnej).

- ważna perspektywa socjologiczna (nacisk na rozmaite aspekty społecznego funkcjonowania dzieła lit.).

- Zwracali uwagę na wszelkie znajd. się w lit. odautorskie sygnały, jak należy ją odczytywać (immanentne dyrektywy lektury), dokonywali rekonstrukcji norm odczytywania właściwych danej publiczności lit., rekonstruowali role nadawcy i odbiorcy wpisane w komunikat literacki

-KONCEPCJA „PODMIOTU CZYNNOŚCI TWÓRCZYCH” (wpisanego w dzieło dysponenta reguł jego odczytywania - teoretycznej figury nadawcy).

- IDEA „STYLÓW ODBIORU” (typologia sposobów odczytywania literatury)

-KATEGORIA „ODBIORCY WIRTUALNEGO” (komunikacyjna rola odbiorcy zakładanego przez dzieło, której projekt został również wpisany w strukturę tego dzieła).

POETYKI INTERTEKSTUALNE LAT OSIEMDZIESIĄTYCH

- Analizy intertekstualne - badanie danego tekstu lit. poprzez jego odwołania do innych tekstów (relacje między tekstami). Analizy intertekstualne dawały możliwość otwarcia struktury tekstu przynajmniej na inne teksty = STRUKTURALIZM OTWARTY.

- Genette i Riffaterre (teoretycy)

3

---