Temat 1. Średniowiecze
Przyczyny i skutki wzrostu ludności w Europie w XII-XIII w.
Podstawową przyczyną wzrostu ludności w Europie XII-XIII w. był przede wszystkim rozwój handlu: rybami, drewnem, florą, woskiem, bursztynem, a także rozwój rolnictwa i jego intensyfikacja, co wiązało się głównie z zagospodarowywaniem puszcz i nieużytków oraz towarzyszącym mu rozwojem techniki: ciężki pług, zaprzęg z chomontem, nawożenie obornikiem, uruchomienie młynów, wykorzystywanie wiatraków. Wszystko to przyczyniało się do poprawy bytu społeczeństwa i szybkiego wzrostu ludności, a w związku z tym - powolnego przeludniania Europy (głównie Zachodniej) i migracji ludności w kierunkach wybrzeży Bałtyku oraz terenów polskich aż na Bałkany. Ostatecznie od XII w. rozwój osadnictwa zaczyna odbywać się na określonych warunkach i prawach.
Ekonomiczne skutki kryzysu XIV w.
Upadek ostatniej twierdzy krzyżowców Akka w 1291 r. Wielka schizma zachodnia. Upadek Konstantynopola w 1453 r. (Bizancjum - biurokracja, korupcja, zerowy przyrost naturalny).
Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315, 1317) - wyjałowienie gleb spowodowało spadek plonów zbóż, nastąpiło rozdrobnienie gospodarstw rolnych dzielonych między synów, a także zmiany klimatyczne - ochłodzenie, duże opady.
1348-1350 r. - dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy, Francję, Anglię, Niemcy i Norwegię. „Czarna śmierć” zabiera ok. 1/3-1/2 ludności. Kryzys polegał na spadku zaludnienia wsi, co wywołało spadek produkcji żywności, spadek ludności w mieście, spadek produkcji w mieście, zmniejszenie się dochodów feudałów, upadek rycerstwa, zahamowanie osadnictwa w Europie Środkowo-Wschodniej.
Wojna Stuletnia (1337-1453) wywołała zaburzenie społeczne, także zaburzenia w miastach. Wojny dodatkowo wyniszczały.
Co to była Hanza?
Hanza to związek kupców z różnych miast - stanowiła organizację kupiecką. Hanza niemiecka założona została w XIII w., do której należały również miasta polskie, m.in. Kraków, Wrocław, Rzeszów. W XIII w. znana była hanza na Morzu Bałtyckim - był to związek miast z Lubeką na czele, który zmonopolizował handel Europy Zachodniej (Holandia, Anglia) ze Wschodnią (Polska, Rosja, Niemcy).
Trzy rodzaje renty feudalnej.
naturalna - danina, chłop płacił zbożem, zwierzętami,
odrobkowa - pańszczyzna, chłop w zamian za ziemię pracował na ziemi feudała,
czynszowa - dzierżawa, opłata w pieniądzu.
Jaki nowy etap rozwoju państwa polskiego (z gospodarczego punktu widzenia) rozpoczął się w XI w.?
Okres panowania Mieszka II (1025-1034). Koniec ekspansji militarnej i zwrócenie się ku wykorzystaniu zasobów krajowych poprzez system świadczeń przymusowych.
Temat 2. Okres wczesno nowożytny
Co to był merkantylizm?
Merkantylizm to ogół idei i poczynań praktycznych mających na celu podniesienie znaczenia handlu - celem powinien być dodatni bilans w handlu zagranicznym. Merkantylizm to także polityka ekonomiczna, dążąca do zwiększenia potęgi i bogactwa państwa poprzez popieranie handlu zagranicznego, a także podniesienie produkcyjności wszystkich grup społecznych. Duży nacisk na rozbudowę infrastruktury, zwłaszcza dróg i transportu. Rozwinął się w Europie w końcu XVI i XVII wieku na tle wzrostu wymiany handlowej i narastania elementów kapitalizmu.
Przyczyny wzrostu cen w XVI w.
Główną przyczyną były wyprawy geograficzne i handel dalekomorski, w związku z czym rozwinęła się żegluga a tym samym ożywienie wymiany towarowo-pieniężnej. Wzrósł popyt na zboże i żywność, głównie w Hiszpanii i Portugalii, do których napłynęła duża ilość kruszców z kolonii. Rozwinęły się banki finansujące dalekie wyprawy, powstały pierwsze giełdy papierów wartościowych (Amsterdam, Londyn), rozwinęło się rzemiosło - powstały pierwsze manufaktury.
Co to były grodzenia?
W jaki sposób dokonywała się protoindustrializacja?
Po dziesiątkach lat sprowadzania bawełny z Indii, Brytyjczycy postanowili ją wytwarzać u siebie. Robiono to w tzw. systemie nakładczym (chałupniczym). Chłopi wytwarzali sukno, jednocześnie prowadząc uprawę ziemi rolnej, a więc nie przechodząc całkowicie na pracę najemną. Ponadto towary nie były już sprzedawane głównie na rynkach lokalnych, ale transportowano je na większe odległości. Zapoczątkowało to rewolucję przemysłową (K. Piech: Wiedza i innowacje w rozwoju gospodarczym, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009, s. 49).
Dlaczego w XV w. władze Chin zakazały handlu morskiego?
W Chinach wydawano pokaźne kwoty na żeglugę. Cesarz Chin Yung-lo chciał przede wszystkim „promować” bogactwo swojego kraju oraz swoje własne. Stąd statki chińskie były ogromne (w skład flot wchodziło 300 statków z prawie 30 tysiącami ludzi). Konieczne były olbrzymie nakłady finansowe oraz ludzkie i materiałowe. Wyniszczona podatkami ludność w związku z budową statków zbuntowała się i zażądała zaprzestania budowy flot. Wstrzymano prace, zakazano handlu z cudzoziemcami oraz wprowadzano zakazy budowania statków, a z czasem nawet za to karano.
Temat 3. Polska w XVI - XVIII w.
Jak zmieniły się dochody chłopów w XVI w.?
Dochody chłopów polskich w XVI w. wzrosły 3-4 krotnie.
Jakie znaczenie miał eksport zboża z Polski dla wyżywienia Europy Zachodniej?
Po wielkich odkryciach geograficznych państwa Europy Zachodniej były zorientowane bardziej na rozwój industrializacji i elementów kapitalizmu (powstanie banków finansujących dalekie wyprawy, wprowadzanie do obrotu weksli na okaziciela czy też papierów wartościowych), a nie na rozwój rolnictwa, a tym samym produkcję zboża. Tylko kraje Europy Wschodniej, w tym w szczególności Polska, postawiły na produkcję zboża, która stała się bardzo opłacalna. Po zreformowaniu systemu feudalnego, Polska wytwarzała ogromne ilości zboża, które wystarczały na zaspokojenie potrzeb większości krajów europejskich, zwłaszcza krajów Europy Zachodniej (Polska „spichlerzem Europy), które mogły dzięki temu skupić się na rozwoju industrializacji.
Co było głównym źródłem dochodów folwarków w XVIII w.?
Co ograniczało możliwości rozwoju rzemiosła w Polsce w XVI - XVIII w.?
Przełom wieków XVII i XVIII to okres nieustannych wojen, także domowych (m.in. powstanie Chmielnickiego „potop” szwedzki, wielka wojna północna). Rosnące zadłużenie rzemieślników, co spowodowało upadek polskich sukiennic. Niemożność znalezienia zbytu na kurczącym się rynku wewnętrznym. Pogorszenie na szeroką skalę jakości wyrobów, a nawet ich fałszowanie (rozwój pozacechowych warsztatów).
Przemiany gospodarcze w czasach stanisławowskich.
Ożywienie - w drugiej połowie XVIII wieku we wszystkich dziedzinach życia, kiedy to w 1764 roku w Polsce zaczął rządzić Stanisław August.
Przebudowa wsi polskiej - rozwój osadnictwa czynszowego (rozrastanie rynku wewnętrznego), zwiększanie obszarów zagospodarowywanych, wzrost hodowli - większe nawożenie pól.
Miasta - upadek mniejszych ośrodków i gwałtowny rozwój miast największych. Wzrost urbanizacji - część ludności chłopskiej migrowała do miast w poszukiwaniu kariery i zarobku. Rozwój usług bankowych i kredytowych powstała kadra urzędnicza związana z rozrostem stałej administracji państwowej. Ludność miejska ulegała gwałtownemu rozwarstwieniu - tworzyły się zalążki burżuazji i tzw. klasy robotniczej. Do handlu zaczęły napływać kapitały szlacheckie i magnackie.
Transport - zbudowano Kanał Królewski, łączący Dniepr z dorzeczem Wisły. Uległ polepszeniu stan dróg i mostów.
Rozwój handlu wewnętrznego - likwidacja ceł i myt wewnętrznych.
Rozwój manufaktur - rozbudowa wielkich zakładów metalurgicznych, zakłady broni w Kozienicach.
Temat 4. Rewolucja przemysłowa. Koniec XVIII - 1870
Dlaczego rewolucja przemysłowa nastąpiła w Anglii?
Zintensyfikowanie produkcji bawełny (której znajomość pochodziła z posiadanych przez Anglię terytoriów w Indiach) - mniej pracochłonna a bardziej intensywna technologicznie. Powstanie fabryk.
Rolnictwo - proces ogradzania ziem. Polegało to na przeznaczaniu większych części ziem na wypas owiec, których wełnę wykorzystywano do produkcji sukna. Pozbawiło to część rolników ziem, w skutek czego migrowali do miast. Znajdowali tam zatrudnienie np. w manufakturach.
Mechanizacja rolnictwa polegająca na zastosowaniu pługów wieloskibowych, siewników, młocarni i żniwiarek, a także nawozów sztucznych (wprowadzano też nowe uprawy, np. buraka cukrowego, ziemniaków), doprowadzono do dalszego rozwoju rolnictwa, określanego nawet mianem rewolucji agrarnej.
Transport. Drogi i kanały były budowane przez prywatnych inwestorów (stąd były płatne).
Prawa własności. Surowce mineralne nie były własnością państwa, a właściciela danych ziem.
Wynalazki takie jak latające czółenko tkackie czy krosno mechaniczne, przędzarki mechaniczne - potrafiła zastąpić prace kilkudziesięciu osób. Wynalezienie maszyny parowej, stosowana do napędzania maszyn włókienniczych.
Nowe sposoby pozyskiwania energii - koks, który zastąpił węgiel drzewny.
Co spowodowało mechanizację produkcji tkanin bawełnianych w Anglii?
W związku z tym, iż władze Anglii obawiały się, że import tanich produktów włókienniczych (wełny i płótna) z Indii zagrozi rodzimym wytwórcom, zdecydowano się na interwencję i wprowadzenie ustawy zakazującej importu tkanin z Indii (1700 i 1721 r.). Tym samym starano się zintensyfikować mechanizację bawełny, z racji tego, iż podaż pracy była bardzo ograniczona.
Co i dlaczego było sektorem wiodącym pierwszej rewolucji przemysłowej w Europie kontynentalnej?
Sektorem wiodącym było włókiennictwo. Prekursorem była Anglia…. (myślę, że można opisać to co w pyt. 2)
Jakie były dalekosiężne skutki rewolucji przemysłowej?
Rozwój ustroju monarchia parlamentarna, w którym decydujące znaczenie miał parlament pochodzący z wyboru i burżuazja, a rola monarchy i feudałów została znacznie ograniczona.
Rozwój urbanizacji - powstawanie nowych i rozwój starych miast.
Rozwój komunikacji - dzięki zastosowaniu maszyny parowej.
Wytworzył się proletariat (robotnicy wielkoprzemysłowi) - początek nowych ruchów społecznych, m.in. powstawanie związków zawodowych i partii politycznych.
Ukształtowanie się liberalizmu ekonomicznego (A. Smith) - państwo nie powinno ingerować w stosunki gospodarcze, lecz pozostawić wszystkim jednostkom gospodarującym pełną swobodę działania, zgodnie z ich własnymi interesami.
Jaką reformę przeprowadzano w Rosji od 1861 r.?
W 1861 r. przeprowadzono reformę uwłaszczenia chłopów - nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych, czyli czynsz płaconego na rzecz pana feudalnego.
Temat 5. Okres 1870 - 1914
Kto i kiedy wprowadził ubezpieczenia społeczne?
1881 r. w Niemczech - Otto von Bismarck „... ci, którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo do opieki ze strony państwa...” .
Jakie systemy walutowe istniały w XIX w.?
W XIX wieku funkcjonowały dwa standardy - system waluty złotej czyli tak zwany "Gold Standard" stosowany między innymi w Wielkiej Brytanii oraz bimetalizm w Stanach Zjednoczonych oraz w państwach należących do Łacińskiej Unii Monetarnej. Jednak wady bimetalizmu spowodowały stopniowe rozszerzanie się systemu waluty złotej. W systemie Gold Standard banknoty mogły być wymienione na życzenie klienta na odpowiednią ilość kruszcu przez bank centralny danego państwa (www.forexcoin.com)
Kiedy się rozpoczęła i jakie były uwarunkowania modernizacji Japonii?
W 1868 roku władzę w Japonii objął 16-letni cesarz Meiji. Obrano wówczas strategię intensywnych transferów wiedzy z zagranicy - sprowadzono zagranicznych specjalistów, jak i wysyłano za granicę Japończyków, by uzupełnili swoja wiedzę i przywieźli ją do kraju w celu dalszego (często twórczego) zastosowania. Dzięki temu ukształtowano nową administrację, stworzono pocztę, bank centralny, system kolei, dokonano reformy oświaty, w 1889 r. wprowadzono konstytucję, a rok później przeprowadzono pierwsze wybory. Dokonano skoku technologicznego: np. nie korzystano z energii parowej, a od razu z elektrycznej. Uwarunkowania gospodarcze: państwo najpierw budowało fabryki, a następnie przekazywało je w ręce prywatne. Uwarunkowania kulturowe: kult pracy, posłuszeństwo, gotowość do poświęcenia się na rzecz ogółu, oszczędność. Armia: wzmocnienie armii, zastosowanie technik stosowanych w niemieckich armiach.