Temat 1. Średniowiecze
Przyczyny i skutki wzrostu ludności w Europie w XII-XIII w.
Podstawową przyczyną wzrostu ludności w Europie XII-XIII w. był przede wszystkim rozwój handlu: rybami, drewnem, florą, woskiem, bursztynem, a także rozwój rolnictwa i jego intensyfikacja, co wiązało się głównie z zagospodarowywaniem puszcz i nieużytków oraz towarzyszącym mu rozwojem techniki: ciężki pług, zaprzęg z chomontem, nawożenie obornikiem, uruchomienie młynów, wykorzystywanie wiatraków. Wszystko to przyczyniało się do poprawy bytu społeczeństwa i szybkiego wzrostu ludności, a w związku z tym – powolnego przeludniania Europy (głównie Zachodniej) i migracji ludności w kierunkach wybrzeży Bałtyku oraz terenów polskich aż na Bałkany. Ostatecznie od XII w. rozwój osadnictwa zaczyna odbywać się na określonych warunkach i prawach.
Ekonomiczne skutki kryzysu XIV w.
Upadek ostatniej twierdzy krzyżowców Akka w 1291 r. Wielka schizma zachodnia. Upadek Konstantynopola w 1453 r. (Bizancjum – biurokracja, korupcja, zerowy przyrost naturalny).
Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315, 1317) – wyjałowienie gleb spowodowało spadek plonów zbóż, nastąpiło rozdrobnienie gospodarstw rolnych dzielonych między synów, a także zmiany klimatyczne – ochłodzenie, duże opady.
1348-1350 r. – dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy, Francję, Anglię, Niemcy i Norwegię. „Czarna śmierć” zabiera ok. 1/3-1/2 ludności. Kryzys polegał na spadku zaludnienia wsi, co wywołało spadek produkcji żywności, spadek ludności w mieście, spadek produkcji w mieście, zmniejszenie się dochodów feudałów, upadek rycerstwa, zahamowanie osadnictwa w Europie Środkowo-Wschodniej.
Wojna Stuletnia (1337-1453) wywołała zaburzenie społeczne, także zaburzenia w miastach. Wojny dodatkowo wyniszczały.
Co to była Hanza?
Hanza to związek kupców z różnych miast – stanowiła organizację kupiecką. Hanza niemiecka założona została w XIII w., do której należały również miasta polskie, m.in. Kraków, Wrocław, Rzeszów. W XIII w. znana była hanza na Morzu Bałtyckim – był to związek miast z Lubeką na czele, który zmonopolizował handel Europy Zachodniej (Holandia, Anglia) ze Wschodnią (Polska, Rosja, Niemcy).
Trzy rodzaje renty feudalnej.
naturalna – danina, chłop płacił zbożem, zwierzętami,
odrobkowa – pańszczyzna, chłop w zamian za ziemię pracował na ziemi feudała,
czynszowa – dzierżawa, opłata w pieniądzu.
Jaki nowy etap rozwoju państwa polskiego (z gospodarczego punktu widzenia) rozpoczął się w XI w.?
Okres panowania Mieszka II (1025-1034). Koniec ekspansji militarnej i zwrócenie się ku wykorzystaniu zasobów krajowych poprzez system świadczeń przymusowych.
Temat 2. Okres wczesno nowożytny
Co to był merkantylizm?
Merkantylizm to ogół idei i poczynań praktycznych mających na celu podniesienie znaczenia handlu – celem powinien być dodatni bilans w handlu zagranicznym. Merkantylizm to także polityka ekonomiczna, dążąca do zwiększenia potęgi i bogactwa państwa poprzez popieranie handlu zagranicznego, a także podniesienie produkcyjności wszystkich grup społecznych. Duży nacisk na rozbudowę infrastruktury, zwłaszcza dróg i transportu. Rozwinął się w Europie w końcu XVI i XVII wieku na tle wzrostu wymiany handlowej i narastania elementów kapitalizmu.
Przyczyny wzrostu cen w XVI w.
Główną przyczyną były wyprawy geograficzne i handel dalekomorski, w związku z czym rozwinęła się żegluga a tym samym ożywienie wymiany towarowo–pieniężnej. Wzrósł popyt na zboże i żywność, głównie w Hiszpanii i Portugalii, do których napłynęła duża ilość kruszców z kolonii. Rozwinęły się banki finansujące dalekie wyprawy, powstały pierwsze giełdy papierów wartościowych (Amsterdam, Londyn), rozwinęło się rzemiosło – powstały pierwsze manufaktury.
Co to były grodzenia?
W jaki sposób dokonywała się protoindustrializacja?
Po dziesiątkach lat sprowadzania bawełny z Indii, Brytyjczycy postanowili ją wytwarzać u siebie. Robiono to w tzw. systemie nakładczym (chałupniczym). Chłopi wytwarzali sukno, jednocześnie prowadząc uprawę ziemi rolnej, a więc nie przechodząc całkowicie na pracę najemną. Ponadto towary nie były już sprzedawane głównie na rynkach lokalnych, ale transportowano je na większe odległości. Zapoczątkowało to rewolucję przemysłową (K. Piech: Wiedza i innowacje w rozwoju gospodarczym, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009, s. 49).
Dlaczego w XV w. władze Chin zakazały handlu morskiego?
W Chinach wydawano pokaźne kwoty na żeglugę. Cesarz Chin Yung-lo chciał przede wszystkim „promować” bogactwo swojego kraju oraz swoje własne. Stąd statki chińskie były ogromne (w skład flot wchodziło 300 statków z prawie 30 tysiącami ludzi). Konieczne były olbrzymie nakłady finansowe oraz ludzkie i materiałowe. Wyniszczona podatkami ludność w związku z budową statków zbuntowała się i zażądała zaprzestania budowy flot. Wstrzymano prace, zakazano handlu z cudzoziemcami oraz wprowadzano zakazy budowania statków, a z czasem nawet za to karano.
Temat 3. Polska w XVI – XVIII w.
Jak zmieniły się dochody chłopów w XVI w.?
Dochody chłopów polskich w XVI w. wzrosły 3-4 razy.
Jakie znaczenie miał eksport zboża z Polski dla wyżywienia Europy Zachodniej?
Po wielkich odkryciach geograficznych państwa Europy Zachodniej były zorientowane bardziej na rozwój industrializacji i elementów kapitalizmu (powstanie banków finansujących dalekie wyprawy, wprowadzanie do obrotu weksli na okaziciela czy też papierów wartościowych), a nie na rozwój rolnictwa, a tym samym produkcję zboża. Tylko kraje Europy Wschodniej, w tym w szczególności Polska, postawiły na produkcję zboża, która stała się bardzo opłacalna. Po zreformowaniu systemu feudalnego, Polska wytwarzała ogromne ilości zboża, które wystarczały na zaspokojenie potrzeb większości krajów europejskich, zwłaszcza krajów Europy Zachodniej (Polska „spichlerzem Europy), które mogły dzięki temu skupić się na rozwoju industrializacji.
Co było głównym źródłem dochodów folwarków w XVIII w.?
Sprzedaż produktów do miast w Polsce – rynek wewnętrzny był brany pod uwagę-sprzedaż alkoholu.
Co ograniczało możliwości rozwoju rzemiosła w Polsce w XVI - XVIII w.?
Przełom wieków XVII i XVIII to okres nieustannych wojen, także domowych (m.in. powstanie Chmielnickiego „potop” szwedzki, wielka wojna północna). Rosnące zadłużenie rzemieślników, co spowodowało upadek polskich sukiennic. Niemożność znalezienia zbytu na kurczącym się rynku wewnętrznym. Pogorszenie na szeroką skalę jakości wyrobów, a nawet ich fałszowanie (rozwój pozacechowych warsztatów).
Przemiany gospodarcze w czasach stanisławowskich.
Ożywienie – w drugiej połowie XVIII wieku we wszystkich dziedzinach życia, kiedy to w 1764 roku w Polsce zaczął rządzić Stanisław August.
Przebudowa wsi polskiej – rozwój osadnictwa czynszowego (rozrastanie rynku wewnętrznego), zwiększanie obszarów zagospodarowywanych, wzrost hodowli – większe nawożenie pól.
Miasta – upadek mniejszych ośrodków i gwałtowny rozwój miast największych. Wzrost urbanizacji – część ludności chłopskiej migrowała do miast w poszukiwaniu kariery i zarobku. Rozwój usług bankowych i kredytowych powstała kadra urzędnicza związana z rozrostem stałej administracji państwowej. Ludność miejska ulegała gwałtownemu rozwarstwieniu – tworzyły się zalążki burżuazji i tzw. klasy robotniczej. Do handlu zaczęły napływać kapitały szlacheckie i magnackie.
Transport – zbudowano Kanał Królewski, łączący Dniepr z dorzeczem Wisły. Uległ polepszeniu stan dróg i mostów.
Rozwój handlu wewnętrznego – likwidacja ceł i myt wewnętrznych.
Rozwój manufaktur – rozbudowa wielkich zakładów metalurgicznych, zakłady broni w Kozienicach.
Temat 4. Rewolucja przemysłowa. Koniec XVIII – 1870
Dlaczego rewolucja przemysłowa nastąpiła w Anglii?
Zintensyfikowanie produkcji bawełny (której znajomość pochodziła z posiadanych przez Anglię terytoriów w Indiach) – mniej pracochłonna a bardziej intensywna technologicznie. Powstanie fabryk.
Rolnictwo – proces ogradzania ziem. Polegało to na przeznaczaniu większych części ziem na wypas owiec, których wełnę wykorzystywano do produkcji sukna. Pozbawiło to część rolników ziem, w skutek czego migrowali do miast. Znajdowali tam zatrudnienie np. w manufakturach.
Mechanizacja rolnictwa polegająca na zastosowaniu pługów wieloskibowych, siewników, młocarni i żniwiarek, a także nawozów sztucznych (wprowadzano też nowe uprawy, np. buraka cukrowego, ziemniaków), doprowadzono do dalszego rozwoju rolnictwa, określanego nawet mianem rewolucji agrarnej.
Transport. Drogi i kanały były budowane przez prywatnych inwestorów (stąd były płatne).
Prawa własności. Surowce mineralne nie były własnością państwa, a właściciela danych ziem.
Wynalazki takie jak latające czółenko tkackie czy krosno mechaniczne, przędzarki mechaniczne – potrafiła zastąpić prace kilkudziesięciu osób. Wynalezienie maszyny parowej, stosowana do napędzania maszyn włókienniczych.
Nowe sposoby pozyskiwania energii – koks, który zastąpił węgiel drzewny.
Co spowodowało mechanizację produkcji tkanin bawełnianych w Anglii?
W związku z tym, iż władze Anglii obawiały się, że import tanich produktów włókienniczych (wełny i płótna) z Indii zagrozi rodzimym wytwórcom, zdecydowano się na interwencję i wprowadzenie ustawy zakazującej importu tkanin z Indii (1700 i 1721 r.). Tym samym starano się zintensyfikować mechanizację bawełny, z racji tego, iż podaż pracy była bardzo ograniczona.
Co i dlaczego było sektorem wiodącym pierwszej rewolucji przemysłowej w Europie kontynentalnej?
Sektorem wiodącym było włókiennictwo. Prekursorem była Anglia…. (myślę, że można opisać to co w pyt. 2)
Jakie były dalekosiężne skutki rewolucji przemysłowej?
Rozwój ustroju monarchia parlamentarna, w którym decydujące znaczenie miał parlament pochodzący z wyboru i burżuazja, a rola monarchy i feudałów została znacznie ograniczona.
Rozwój urbanizacji – powstawanie nowych i rozwój starych miast.
Rozwój komunikacji – dzięki zastosowaniu maszyny parowej.
Wytworzył się proletariat (robotnicy wielkoprzemysłowi) – początek nowych ruchów społecznych, m.in. powstawanie związków zawodowych i partii politycznych.
Ukształtowanie się liberalizmu ekonomicznego (A. Smith) – państwo nie powinno ingerować w stosunki gospodarcze, lecz pozostawić wszystkim jednostkom gospodarującym pełną swobodę działania, zgodnie z ich własnymi interesami.
Jaką reformę przeprowadzano w Rosji od 1861 r.?
W 1861 r. przeprowadzono reformę uwłaszczenia chłopów – nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych, czyli czynsz płaconego na rzecz pana feudalnego.
Temat 5. Okres 1870 – 1914
Kto i kiedy wprowadził ubezpieczenia społeczne?
1881 r. w Niemczech – Otto von Bismarck „... ci, którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo do opieki ze strony państwa...” .
Jakie systemy walutowe istniały w XIX w.?
W XIX wieku funkcjonowały dwa standardy - system waluty złotej czyli tak zwany "Gold Standard" stosowany między innymi w Wielkiej Brytanii oraz bimetalizm w Stanach Zjednoczonych oraz w państwach należących do Łacińskiej Unii Monetarnej. Jednak wady bimetalizmu spowodowały stopniowe rozszerzanie się systemu waluty złotej. W systemie Gold Standard banknoty mogły być wymienione na życzenie klienta na odpowiednią ilość kruszcu przez bank centralny danego państwa (www.forexcoin.com)
Kiedy się rozpoczęła i jakie były uwarunkowania modernizacji Japonii?
W 1868 roku władzę w Japonii objął 16-letni cesarz Meiji. Obrano wówczas strategię intensywnych transferów wiedzy z zagranicy – sprowadzono zagranicznych specjalistów, jak i wysyłano za granicę Japończyków, by uzupełnili swoja wiedzę i przywieźli ją do kraju w celu dalszego (często twórczego) zastosowania. Dzięki temu ukształtowano nową administrację, stworzono pocztę, bank centralny, system kolei, dokonano reformy oświaty, w 1889 r. wprowadzono konstytucję, a rok później przeprowadzono pierwsze wybory. Dokonano skoku technologicznego: np. nie korzystano z energii parowej, a od razu z elektrycznej. Uwarunkowania gospodarcze: państwo najpierw budowało fabryki, a następnie przekazywało je w ręce prywatne. Uwarunkowania kulturowe: kult pracy, posłuszeństwo, gotowość do poświęcenia się na rzecz ogółu, oszczędność. Armia: wzmocnienie armii, zastosowanie technik stosowanych w niemieckich armiach.
Z jakich krajów i dokąd eksportowano najwięcej kapitałów w katach 1870 – 1914?
Były to przede wszystkim kraje: Niemcy, USA i Japonia.
Niemcy – olbrzymi kapitał od Francji, ruch zakładania spółek, migracja ludności do USA, transfer techniki, wiedzy, bankowości i ubezpieczeń.
USA – eksport zasobów naturalnych (węgiel, ropa, rudy metali), duży napływ imigrantów z Europy i Azji, zakładanie holdingów (a przez to rozwój międzynarodowego transferu wiedzy, techniki i technologii).
Japonia – 1854 nawiązanie kontaktów z Japonią dzięki Matthew Perry. Eksport bawełniany, sukienniczy, jedwabniczy, import ciężkiego przemysłu (surowce z Chin i Korei).
Co spowodowało największe straty w przemyśle Królestwa Polskiego w czasie I wojny światowej?
W okresie ofensywy niemieckiej władze carskie ewakuowały ponad 150 większych przedsiębiorstw. Wywieziono tabor kolejowy. Palono szyby naftowe, uszkodzono fabrykę wagonów w Sanoku.
Ewakuacja banków rosyjskich – brak kapitałów z powodu wywiezienia kapitałów prywatnych za granicę. Szereg przedsiębiorstw odciętych od rynku zbytu.
Rekwirowano maszyny i urządzenia przemysłowe na potrzeby produkcji broni, za co nie płacono odszkodowania.
Ograniczono uprawę buraków cukrowych.
Temat 6. Ziemie polskie w XIX w.
Jakie reformy (kiedy wprowadzone) stały się podstawą przemian kapitalistycznych na ziemiach polskich w XIX w.?
Reformy napoleońskie stały się podstawą przemian kapitalistycznych. Były to przede wszystkim:
1807 r. – nadanie Księstwu Warszawskiemu statutu konstytucyjnego = równość wobec prawa, czyli zniesienie poddaństwa.
1807 r. – przewaga władzy wykonawczej (monarchia, Rada Ministrów, Rada Stanu) nad ustawodawczą (Sejm = Senat + Izba Poselska) oraz cenzus majątkowy przeciwstawiały bogactwo mieszczaństwa przywilejowi urodzenia szlachty. Uznanie wolności osobistej chłopów, ale nie nadano im prawa do ziemi.
Przywilej równości wobec prawa, kodeks cywilny i handlowy spowodowały nieograniczone używanie własności prywatnej i rozwój burżuazji.
Jaką politykę gospodarczą prowadził X. Drucki – Lubecki?
Ustawodawstwo napoleońskie pierwotnie pogorszyło sytuację najbiedniejszych (zwłaszcza na wsi), ale stworzyło podstawę do rozwoju kapitalizmu na wsi (bardzo powolny) i w miastach
(szybki wzrost znaczenia mieszczaństwa). W 1821 r. skarb państwa był skrajnym bankrutem. Wtedy to ministrem przychodów i skarbu został X. Drucki-Lubecki, który rozpoczął prowadzenie własnej polityki:
Bezwzględnie ściągał podatki.
Oszczędzał w sferze budżetowej.
Podniósł cenę soli i opłaty od dzierżawców konsumpcji miejskiej i monopolu tabacznego.
Dzięki prowadzonej surowej polityce, dokonał w latach 1821-1830 podniesienie dochodów z 48 do 80 mln złp.
Usunął część gorzelni miejskich.
Wprowadził gwarancje rządowe.
1828 r. – ogłosił wyprzedaż dóbr narodowych w celu pomnożenia środków na cele inwestycyjne.
Inwestował w górnictwo i hutnictwo rządowe.
Kredytował budowę nowych fabryk.
1828 r. – założył Bank Polski (miał wspierać przemysł).
Jakie okręgi przemysłowe powstały na ziemiach polskich w XIX w.?
Staropolski Okręg Przemysłowy. Zagłębie to powstało w XVIII w. – skupiało wtedy 60% wytopu surówki na ziemiach byłej Rzeczpospolitej.
Zagłębie Dąbrowskie. Do 1825 r. istniały już 4 kopalnie. Za panowania Lubeckiego i Banku Polskiego budowano nowe kopalnie węgla i huty żelaza. Po 1850 r. rozpoczął się bardzo intensywny rozwój górnictwa węgla a tym samym Zagłębia Dąbrowskiego.
Okręg warszawski. Wytwarzano tu narzędzia, maszyny, kapelusze, obuwie, instrumenty muzyczne i inne.
Okręg Łódzki. Był to ośrodek przemysłu sukienniczego i wełnianego.
Żyrardów. Produkcja tkanin lnianych.
Okręg Białostocki. Przemysł wełniany.
Wielkopolska. Przemysł tkacki, browary i gorzelnictwo. Rozwija się też przemysł wytwarzający narzędzia i maszyny rolnicze, ruch budowlany i cegielnie.
Galicja. Przemysł włókienniczy, górnictwo soli kamiennej i produkcja żelaza z własnych niskoprocentowych rud, a także gorzelnictwo.
Śląsk. Rozwój hutnictwa (żelazo, węgiel, ołów, rudy cynku) i górnictwa.
Jak rozwijała się sieć kolei żelaznych na ziemiach polskich w XIX w.?
Najszybciej kolej żelazna rozwijała się w zaborze pruskim. W 1842 r. powstała linia Wrocław – Oława, przedłużono później do Zagłębia Górnośląskiego. W 1847r, Górny Śląsk uzyskał połączenie z Galicją i Austrią (linia Mysłowice - Kraków). W 1846r. otworzono linię Wrocław - Żary - Berlin, a w 1847r. : Wrocław - Zgorzelec - Drezno. Ponadto otworzono linie kolejowe w Poznańskiem (połączenie z Wrocławiem, Gdańskiem i Szczecinem). W Królestwie pierwszy odcinek kolei powstał w 1845r. Warszawa - Skierniewice, przedłużono później do Piotrkowa i Częstochowy. W 1862r. oddano linię Warszawa – Petersburg. W Galicji w 1847r. zbudowano linie Kraków - Mysłowice, a w 1858r. Kraków uzyskał połączenie z Wiedniem. W 1861r. zakończono linię do Lwowa.
Rozbudowa sieci kolejowej miała ogromne znaczenie: połączenie głównych okręgów z rynkami zbytu; kolej pobudzała rozwój przemysłu (nabywca szyn, podkładów itp. ); aktywizowała gospodarkę położoną wzdłuż jej szlaków, zwiększała mobilność ludności (migracje zarobkowe itp. ); stała się jednym z bodźców zmuszających do przyspieszenia procesów koncentracji kapitału.
Emigracja ekonomiczna z ziem polskich w XIX w.
Charakterystycznym zjawiskiem po zniesieniu stosunków feudalnych i powstaniu kapitalizmu było nasilenie ruchów migracyjnych (usunięte zostają bowiem przeszkody hamujące swobodę poruszania się ludności).
Szczególnie duże rozmiary przybrała migracja sezonowa do Niemiec, spowodowana szybkim uprzemysłowieniem, pociągającym za sobą wzrost płac przyciągający najuboższych robotników rolnych i chłopów ze wschodu. Z kolei robotnicy z Wielkopolski często emigrowali do terenów wewnętrznych Rzeszy (Westfallia i Nadrenia) poszukując wyższych zarobków.
Także w Księstwie Polskim występował obustronny ruch migracyjny. Mniejsze znaczenie miały wędrówki sezonowe z zaboru austriackiego do Czech i Węgier (choć na Śląsk Cieszyński przybywali chłopi z Galicji, podejmując pracę w górnictwie i przemyśle).
Obok tej migracji coraz większą rolę w emigracji w XIX w odgrywała emigracja stała do krajów Europy Zachodniej i Ameryki. Powstawały duże skupiska ludności w Chicago i Detroit. Drugim poważnym odbiorcą polskiej emigracji była Brazylia (z końcem XIX w. powstało tu duże skupisko polskich emigrantów w stanie Parana. Ważną rolę odegrała też emigracja do Rosji która w tym okresie wyniosła ok. 400 tys. osób.
Temat 7. Okres 1918-1939
Kiedy i dlaczego przeprowadzono w Niemczech reformę walutową?
W 1923 roku na początku listopada. Reforma walutowa przeprowadzona przez Hjalmara Schachta. Wprowadził on do obiegu rentenmarkę, opartą na hipotece majątków państwowych. Rentenmarka była pieniądzem wewnętrznym, niewymienialnym na obce waluty (tu: www.gazetabankowa.eu).
Przyczyną przeprowadzenia reformy walutowej była hiperinflacja, która po I wojnie światowej ogarnęła wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej. W krajach znoszono system kartkowy, co skutkowało szybkim wzrostem cen i deprecjacją pieniądza. Zaczęto liberalizować zewnętrzną wymienialność walut (podczas I wojny światowej wymienialność była zablokowana), w związku ich wzajemne kursy zaczęły się zmieniać odzwierciedlając tempo inflacji (tu: www.gazetabankowa.eu).
Co to było, kiedy i na czym polegał New Deal?
New Deal, czyli walka z wielkim kryzysem. Jest to program reform ekonomiczno-społecznych wprowadzonych w Stanach Zjednoczonych w latach 1933-1939.
Działania podjęte w ramach programu usprawnienia gospodarki amerykańskiej to m. in.:
wprowadzenie robót publicznych w celu zmniejszenia bezrobocia (zatrudniono ok. 8,5 mln ludzi),
wprowadzenie zasiłków dla bezrobotnych, rent i emerytur,
wspieranie farmerów poprzez odpowiednią politykę cenową i kredytową,
wprowadzenie licznych rozwiązań prawnych stabilizujących przemysł, rolnictwo i sektor bankowy,
ograniczenie produkcji rolnej,
zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara,
Jaki był wpływ Wielkiego Kryzysu na produkcje rolną?
Gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować więcej, co wywoływało dodatkowy spadek cen. Efekt „nożyce cen” – szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys. Zjawisko podaży głodowej (ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów.
Na jakich zasadach funkcjonowała wymiana handlowa Niemiec (1933-39) z krajami surowcowymi?
Jaka była i czym spowodowana polityka wobec rolnictwa w latach 30. w ZSRR?
W celu powstrzymania upadku rolnictwa i narastania wrogości do nowej władzy zniesiono przymusowe ściąganie kontyngentów żywnościowych i zastąpiono je podatkiem w naturze. Mógł się rozwinąć wolny polepszyło się też zaopatrzenie ludności miejskiej. Polityka ta traktowana była przez władze Związku Radzieckiego jako etap przejściowy, kolidował on bowiem ze sztywną doktryną marksistowską.
Temat 8. Polska w latach 1918-45
Kiedy ostatecznie uchwalono ustawę o reformie rolnej?
Ustawa o reformie rolnej została ostatecznie uchwalona po długich debatach w dniu 28 grudnia 1925 roku za pośrednictwem Ministra Reform Rolnych, Kopczyńskiego, który złożył w Sejmie jej projekt.
(Pierwotnie ustawa ta powstała w lipcu 1919 roku, w niedługim czasie po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, kiedy to sytuacja polskich ziem była bardzo zła, a głównym problemem Polski był niewłaściwy podział ziemi. Reforma ta formalnie nigdy nie obowiązywała, a później w roku 1920 kiedy już miało dojść do jej uchwalenia, złożono wniosek o uchwalenie konstytucji. Wówczas również nie uchwalono owej reformy, ponieważ okazała się sprzeczna z konstytucją.)
Kto i kiedy przeprowadził reformę walutową?
W styczniu 1924 roku Władysław Grabski wprowadził drastyczne oszczędności budżetowe (m. in. zmniejszenie dopłat z budżetu na rzecz kolei), opanował inflację i przeprowadził reformę walutową wprowadzając na rynek nowy pieniądz - złoty polski.
Jakie były skutki wojny celnej z Niemcami?
Wojna celna poskutkowała spadkiem wartości złotego. Zamknięcie rynku niemieckiego przyczyniło się do nieopłacalności i spadku produkcji przemysłowej. Pojawiło się masowe bezrobocie, powróciła inflacja i nadmierny deficyt budżetowy. Wojna celna polsko-niemiecka doprowadziła do upadku rządu Władysława Grabskiego.
(Spadł eksport węgla 150-krotnie. Spadek eksportu do Niemiec spowodował pogorszenie polskiego bilansu handlowego, spadek kursu złotego 6zł za dolara. Z drugiej strony – na rynku krajowym powstały możliwości zbytu produktów, które do tej pory były przywożone z Niemiec, ale wystąpił nadmiar surowców i półfabrykatów przemysłu ciężkiego.)
Jakie było znaczenie sektora państwowego w gospodarce Polski w latach 1918 – 1939?
Załamanie się koniunktury przemawiały za koniecznością oddziaływania państwa za procesy gospodarcze. Państwo zostradowało handel zagraniczny, regulowało obieg pieniężny, posiadało wiele przedsiębiorstw dzięki temu przedsiębiorcy nie musieli się bać rywalizacji ekonomicznej.
Interwencja państwa miała zapobiegać załamaniu koniunktury poprzez zwiększenie ilości pieniędzy w obiegu oraz opodatkowaniu wysokich dochodów.
Jaki problem polskiej wsi miała rozwiązać budowa COP-u?
COP – Centralny Okręg Przemysłowy.
W odniesieniu do polskiej wsi, COP miał stworzyć rynek zbytu dla płodów rolnych wschodniej Polski.
Temat 9. Gospodarka światowa po 1945r.
Kiedy został ogłoszony i jakie były zadania plany Marshalla?
Plan Marshalla został uchwalony przez Kongres jako ustawa i zatwierdzony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948, realizowany do lipca 1951 r.
U podstaw Planu Marshalla leżało stwierdzenie, że Europa jest istotnym czynnikiem stabilności światowej, a zniszczenia powojenne mogą prowadzić do biedy, ułatwiającej ekspansję komunizmu. USA zamierzały finansować (w postaci towarowej) kraje demokratyczno-liberalne. W wyniku programu, gospodarka Europy Zachodniej (kraje powstającego bloku socjalistycznego odrzuciły koncepcję – ZSRR) została zasilona kwotą 13,5 mld dolarów (w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych). Warto też zauważyć, że Plan Marshalla pobudzał także produkcję w USA, ułatwiając przestawienie przemysłu na tory pokojowe.
Etapy rozwoju europejskich krajów komunistycznych.
Umacnianie komunizmu: Rewolucja Październikowa w Rosji – zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka.
Socjalizm: władza państwowa została przejęta w celu budowy socjalizmu w krajach Europy, Azji, na Kubie.
Gospodarka ekstensywna: osiąganie wzrostu gospodarczego poprzez nakład pracy pracowników (każdy miał zagwarantowane prawo do pracy), budowanie fabryk.
Gospodarka intensywna – próba zwalczania reform.
Transfuzja kredytów z zachodu.
Wyczerpanie możliwości gospodarki w latach 80, konsumpcja się nie rozwija.
Kiedy i od czego zaczęła się odbudowa gospodarcza Niemiec Zachodnich?
W 1946 w efekcie połączenia partii komunistycznej i socjaldemokratycznej powstała Niemiecka Partia Jedności. Wówczas rozpoczęto upaństwowienie przemysłu, powstawały reformy rolne (przejmowanie przez państwo wielkich majątków ziemskich i tworzeniu spółdzielni rolniczych).
W 1948 utworzono Niemiecką Komisję Gospodarczą. W Trizonii pod kontrolą państw okupacyjnych uruchomiono program „cztery D”. W ramach demilitaryzacji rozbrajano zachodnie Niemcy, także gospodarka niemiecka miała stracić charakter militarny. Realizując postanowienia o denazyfikacji zakazano działalności wszelkim organizacjom nazistowskim. Dekartelizacja miała na celu rozbicie wszelkich koncernów, stanowiących przemysłowe zaplecze hitlerowców. Demokratyzacja miała położyć kres centralizacji władzy i powołaniu administracji lokalnej, krajowej oraz federalnej.
Utworzono Sąd Najwyższy i bank z prawem emisji pieniądza. Przeprowadzona reformę walutową.
Co wydarzyło się w gospodarce światowej w pierwszej połowie lat 70. XX w.?
W wyniku wojny między Egiptem wspieranej przez Syrię a Izraelem (wybuchła 6. października 1970 r.), dnia 16 października na szczycie w Kuwejcie państwa zrzeszone w OPEC ogłosiły embargo na eksport ropy do państw popierających Izrael. To spowodowało podwyżkę cen ropy o około 340% (z 5 dolarów do 17 dolarów!) – źródło: http://www.mojeopinie.pl/kryzys_naftowy_lat_siedemdziesiatych,3,1251818380
Efektem tak drastycznego wzrostu cen był kryzys w światowym przemyśle: samochodowym, stoczniowym, okrętowym i wydobywczym. Spadło zatrudnienie w tych gałęziach przemysłu. Światowy PKB spadł z 6,2% do 1,1% (!).
Kryzys naftowy to także katalizator przemian w zakresie wykorzystania energii. Powstało nowe centrum naftowe świata – Morze Północne.
Co szczególnie przyczyniło się do rozwoju gospodarczego Europy Zachodniej poza nauka i technologią od lat 60.?
W lutym 1961 roku doszło do pierwszego szczytu państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG).
8 kwietnia 1965 roku podpisano traktat o fuzji – połączenie organów wykonawczych 3 Wspólnot, w wyniku czego powstała jedna Komisja Wspólnot Europejskich., do której w późniejszym czasie Wielka Brytania, Irlandia i Dania złożyły wniosek o przyjęcie ich do Wspólnoty.
Wszystkie te wydarzenia dały początek koordynowania własnej polityki zagranicznej i stały się jednymi z pierwszych kroków do powstania Unii Europejskiej.
Źródło: http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf
Temat 10. Polska w latach 1944/45 – 1990
Na czym polegał "quasi cykl gospodarczy” w PRL?
Cykl gospodarczy w Polsce w latach 1956–1989 charakteryzował się występowaniem podobnych tendencji co do kierunków polityki gospodarczej rządów. Powielany był pewien schemat, cykl, według którego następują po sobie kolejne zwroty w polityce gospodarczej. Cykl ten, nazywany quasi cyklem gospodarczym, składa się z 3 faz:
prokonsumpcyjnej – każda ekipa rządząca najpierw zjednaczała sobie społeczeństwo (inwestowano w przemysł konsumpcyjny, rolnictwo),
forsownego uprzemysławiania (gwałtowny rozwój przemysłu ciężkiego – zbrojeniowego, wydobywczego i energetycznego przy ograniczaniu nakładów na wszystkie inne dziedziny gospodarki),
tzw. manewru gospodarczego (zmiana priorytetów polityki gospodarczej – odwrócenie w kierunku działów produkujących na rzecz społeczeństwa, np. budownictwo mieszkaniowe).
Jakie reformy przeprowadzono w pierwszych latach Polski Ludowej?
Reforma rolna przeprowadzona w latach 40. XX w. na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 roku. Reforma polegała na kolektywizacji rolnictwa – jest to proces wymuszonego przez państwo komunistyczne przekształcania drobnych, prywatnych gospodarstw chłopskich w wielkie gospodarstwa spółdzielcze obok istniejących państwowych.
Jaki zakres miała kolektywizacja w Polsce?
Kolektywizacja w Polsce dotyczyła rolnictwa. Był to proces przeprowadzony w latach 40 XX wieku. Proces ten był najbardziej zaawansowany w województwach zachodnich i północnych, a najsłabiej w starych wsiach województw: kieleckiego, warszawskiego, łódzkiego i lubelskiego.
Zmiana systemu gospodarczego na początku lat 90.
1) Założenie przejścia od gospodarki centralnie zarządzanej do gospodarki rynkowej.
2) Zakładano dwa etapy realizacji programu: krótkoterminowy i długoterminowy. W tym pierwszym okresie należało przede wszystkim ograniczyć katastrofalną inflację. W długim okresie konieczne było dokonanie przekształceń strukturalnych polskiej gospodarki – przedsiębiorstwa prywatne.
3) Celami reform zapoczątkowanych planem Balcerowicza było zbilansowanie budżetu państwa, prowadzenie rozsądnej polityki monetarnej, zwalczanie inflacji, obniżenie bezrobocia, które pojawiło się wraz ze zmianą systemu, doprowadzenie do wewnętrznej, a następnie zewnętrznej wymienialności polskiej waluty, stabilizacja kursu wymiany walut, a także zmiana struktury własności w Polsce na rzecz własności prywatnej.
Przyczyny wzrostu zadłużenia zagranicznego PRL.
nienadążanie produkcji przemysłowej za światowymi standardami jakości i nowoczesności
strategię zaciągania kredytów zagranicznych oparto na błędnym założeniu
wzrost wkładów skłaniał banki do poszukiwania pożyczkobiorców, co tym samym powodowało łatwą dostępność do kredytów
ostra i długa recesja gospodarcza na Zachodzie
polska gospodarka była w tym czasie całkowicie uzależniona od nomenklatury politycznej
stały brak równowagi doprowadził do ostrego kryzysu społeczno-gospodarczego. Obok nich na powstanie sytuacji kryzysowej wywierał wpływ system zarządzania i planowania gospodarką narodową
nierównomierny rozwój poszczególnych gałęzi przemysłu
zwiększenie kosztów obsługi długu wynikający z nakładania i spiętrzania się spłat kapitałowej części długu, a także wzrostu stóp procentowych na międzynarodowych rynkach finansowych