18. Wielość wierzycieli lub dłużników.
Zobowiązania solidarne.
Solidarność dłużników (bierna)- jest to jedna z dwóch postaci zobowiązań solidarnych. Cechy zobowiązania solidarnego art. 366.:
Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia,
po stronie długu występuje kilka podmiotów,
wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych
Solidarność bierna wzmacnia pozycje wierzyciela. Solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej np. w umowie stron (art. 369), gdy kilka osób zaciąga zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia (art. 370), oraz ex lege np. (art. 441).
Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom.
Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.
Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.
Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa.
Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników.
Każdy z dłużników może być zobowiązany w sposób odmienny, jednak nie może polegać na różnym przedmiocie świadczenia.
Dłużnikom służą względem wierzyciela w razie sporu dwojakiego typu zarzuty. Pierwszy typ to zarzuty osobiste, przysługujące wyłącznie określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela- właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania solidarnego np. brak zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, brak podpisu, oraz dokonane przez dłużnika z wierzycielem czynności prawne które uwalniają go ze zobowiązania wobec wierzyciela lub korzystnie modyfikują jego treść. np. zwolnienie z długu, rozłożenie go na raty itp. Drugi typ zarzutów to te które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Np. 375 § 2. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.
Roszczenia regresowe- roszczenia wewnętrzne między dłużnikami Art. 376. § 1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.§ 2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.
Solidarność wierzycieli (czynna)
Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów, jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia i może je spełnić do rąk któregokolwiek z nich. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług względem reszty. Solidarność czynna może powstać wyłącznie na skutek czynności prawnej. Dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli. Między współwierzycielami występuje zasada wzajemnej współreprezentacji na ich korzyść względem dłużnika. Zwłoka dłużnika względem wierzyciela odnosi skutek względem pozostałych. Natomiast zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli. Solidarność niewłaściwa np. dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne świadczenie z tym skutkiem że spełnieni go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych.
Zobowiązania podzielne i niepodzielne
Zobowiązania niepodzielne występuje gdy po stronie długu lub wierzytelności występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się według modelu zobowiązań solidarnych.
Do wielości dłużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego stosuje się bez zmian reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń regresowych. Dłużnicy są solidarni nawet w przypadku gdy świadczenie nie jest niepodzielne, ale niepodzielny charakter na świadczenie wzajemne. Strony mogę te kwestie uregulować odmiennie.
Wielość wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego- dłużnik jest obowiązany do spełnienia jednego świadczenia ale musi świadczyć na rzecz wierzyciela który tego żąda. W razie sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Zobowiązania podzielne- świadczenie jest podzielne oraz występuje wielość wierzycieli lub dłużników ale brak jest odpowiedniego tytułu na mocy którego zobowiązanie powinno traktować się jak solidarne, wówczas zarówno dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części ilu jest dłużników lub wierzycieli. W takiej sytuacji pojawiają się odrębne stosunki zobowiązaniowe o strukturze jednopodmiotowej. Początkowo jednolity stosunek zobowiązaniowy ulega podziałowi dlatego, że przy świadczeniu podzielnym na miejsce jednego podmiotu wstępuje więcej podmiotów (dziedziczenie) lub przy wielości podmiotów zobowiązanych lub uprawnionych do świadczenia niepodzielnego zostaje ono następnie zastąpione przez świadczenie podzielne (odszkodowawcze). Dopuszcza się również sytuacje w których wielość stosunków zobowiązaniowych kształtuje się już w chwili powstania tych zobowiązań.
19. Zmiana wierzyciela lub dłużnika.
Do przeniesienia wierzytelności i długu konieczne jest spełnienie przesłanek przewidzianych zarówno dla zmiany wierzyciela jaki i dłużnika.
Zmiana wierzyciela. Przelew wierzytelności
Przelew wierzytelności (cesja) jest umowa zawierana przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osoba trzecia (cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługująca mu wierzytelność. Cesja należy do czynności prawnych rozporządzających. Przelew wierzytelności może jednak przybrać dwojaką postać:
1) umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym) : przelew w pierwszej postaci polega na umowie zobowiązującej w wykonaniu której następuje przeniesienie wierzytelności
2) czystej umowy rozporządzającej: polega na realizacji tylko jego skutków rozporządzających
Konstrukcja przeniesienia wierzytelności - jako czynności rozporządzającej - została wiec oparta na tych samych zasadach, co przeniesienie własności.
Umowa przelewu ma poza tym charakter czynności prawnej konsensualnej i nieformalnej (ad probationem). Do przeniesienia wierzytelności w drodze przelewu zbędna jest zgoda dłużnika (509§1)
Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z wyjątkami (509§1):
gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne
gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany przepisem. Charakter taki maja wierzytelności typu akcesoryjnego a także wierzytelności osobiste.
gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem (tzn. pactum de non cedendo) zawartym w umowie miedzy wierzycielem a dłużnikiem. Strony mogą na podst. art. 509 KC wyłączyć dopuszczalność przelewu lub ja ograniczyć uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek.
przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos dokonuje się w odmienny sposób (517)
Można dokonywać cesji nie tylko wierzytelności juz istniejących ale i przyszłych, byleby treść ich została w umowie przelewu określona.
Przelew powoduje ten skutek ze cedent przestaje być wierzycielem a staje się nim cesjonariusz. Nabywa on wierzytelność w takim stanie w jaki znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. Wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa (509§2)
Jeżeli cedent przelał wierzytelność która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza (516 zd 1). Chodzi tu o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności.
W razie odplatanej cesji sięgać powinno się do modelu odpowiedzialności za wady prawne skonstruowanego w przepisach o umowie sprzedaży; natomiast gdy nieodpłatnie - w ramach umowy darowizny.
Cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba ze ja na siebie przejął (516 zd2)
Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z zastrzeżeniem ze powinien świadczyć cesjonariuszowi jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Dobra wiara dłużnika jest chroniona w przypadku gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi który jednak nie stal się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie.
Dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
W szczególności dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi zarzut potracenia który mu przysługiwał wobec cedenta (513§2)
Dłużnik może potrącić także wierzytelność która stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie.
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela
Jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy długa nie czyni tego na podstawie zawarcia z dłużnikiem umowy to przysługują jej wobec dłużnika tylko niepewne i ograniczone roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia dla zrekompensowania poniesionego wydatku. Jest to ochrona niedostateczna. KC wzmacnia ja przyznając wspomnianej osobie trzeciej pozycje prawna zaspokojonego wierzyciela. Stosunek zobowiązaniowy nie ulega wiec, mimo zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem po stronie wierzyciela ( tzw. subrogacja)
Skutek ten realizuje się jednak nie w każdym przypadku spłaty cudzego długu. Ustawa wymaga aby (518§1):
zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela
osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiadała za niego osobiście (np. poręczyciel) lub pewnymi przedmiotami (zastaw, hipoteka)
osobie trzeciej przysługiwało prawo przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej)
zaplata cudzego długu nastąpiła za zgoda dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela. Zgoda dłużnika pod sankcja nieważności powinna być wyrażona na piśmie. Jest to tzw. konwersja.
spełniły się inne przesłanki wskazane w szczególnych przepisach prawnych
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się jednak tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela nie tylko zachowuje on wierzytelność co do pozostałej części ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością która przeszła na os trzecia wskutek częściowej zapłaty (518§3).
We wszystkich przypadkach w których ustawa przewiduje wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (518§1) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia jeżeli jest juz ono wymagalne (518§2).
Problem ochrony dłużnika w razie wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego dłużnika nie został uregulowany. Należy z tego względu stosować analogiczne przepisy o przelewie wierzytelności.
Zmiana dłużnika Przejecie długu
W myśl Art 518§1 przejecie długu znamionują następujące 3 cechy:
singularna sukcesja osoby trzeciej (przejemcy długu) w dług określonego dłużnika w następstwie czego dług staje się długiem własnym przejemcy
zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika - w przeciwieństwie do kumulatywnego przystąpienia do długu
zachowanie tożsamości przejmowanego długu a w konsekwencji utrzymanie się treści dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego.
Umowa dwustronna mogąca przybrać dwojaka postać:
umowa miedzy wierzycielem a przejemca długu - za zgoda dłużnika (519§2 pkt1)
umowy miedzy przejemca długu a dłużnikiem - za zgoda wierzyciela (519§2 pkt2)
W obu postaciach umowy o przejecie długu jej strona jest przejemca długu. Umowa ta może zagrażać interesom wierzyciela w przypadku gdy przejemca jest niewypłacalny.
Oświadczenia woli stron umowy o przejecie długu powinny być pod sankcja nieważności złożone na piśmie (522 zd1). Art 522 zd2 KC zastrzega formę pisemną pod sankcja nieważności dla zgody wierzyciela. Forma ta nie została zastrzeżona dla wyrażenia zgody przez dłużnika.
Skutki odmowy:
jeżeli przejecie dlugu powstaje na podstawie umowy wierzyciela z przejemca wówczas brak zgody dłużnika powoduje nieważność umowy (521§1)
jeżeli przejecie dlugu przyjmuje postać umowy miedzy przejemca dlugu a dłużnikiem wówczas brak zgody wierzyciela prowadzi do tego ze umowa stron wywiera tylko ograniczone skutki miedzy nimi samymi. Osoba która miała przejąć dług odpowiada względem dłużnika za to ze wierzyciel nie będzie żądał od niej spełnienia świadczenia (521§2). Jest to tzw. ustawowa konwersja przejęcia dlugu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia (392).
Singularna sukcesja w dług oznacza ze przejemca wstępuje w cala sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika. Umowa może sukcesje te ograniczyć w szczególności do długów przyszłych (zwłaszcza warunkowych lub terminowych) lub do niektórych tylko obowiązków składających się na dług.
Ogólna reguła w myśl której przejemca wstępuje w sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność chyba ze zabezpieczycie wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia (525).
Przejemca dlugu wstępując w istniejący stosunek zobowiązaniowy może w konsekwencji przedstawić zarzuty wynikające z treści tego stosunku wg stanu istniejącego w chwili przejęcia (524§1)
Zarzutem tego rodzaju nie jest zarzut potracenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik (524§1). W myśl art 524§2 przejemca nie może powołać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego miedzy przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawa prawna przejęcia dlugu, jeżeli wierzyciel o nich wiedział i to najpóźniej w chwili udzielenia zgody na przejecie dlugu.
Przystąpienie do długu
W razie kumulatywnego przystąpienia do dlugu dotychczasowy dłużnik w - odróżnieniu od przejęcia dlugu - nie zostaje zwolniony z dlugu. Pozostaje wiec nadal dłużnikiem przy czym obok niego pojawia się przystępujący do dlugu jako drugi dłużnik.
Umowa może być zawarta miedzy dłużnikiem a przystępującym do dlugu; przyjmuje wówczas postać umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (393) albo miedzy przystępującym a wierzycielem.Przystępujący do dlugu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem dotychczasowym.
Skutki kumulatywnego przystąpienia do dlugu ustanawia także art 554 KC. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym - obok zbywcy - w zakresie zobowiązań związanych z prowadzenie tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, bez względy na to z jakiego zdarzenia zobowiązania te powstały.
Dzięki tej instytucji wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania swojej wierzytelności. Ustawa:
wyłącza przystąpienie do dlugu o którego istnieniu nabywca nie wiedział mimo zachowania należytej staranności. Ustawa chroni dobra wiarę nabywcy.
ogranicza odpowiedzialność nabywcy do wartości nabytego gospodarstwa lub przedsiębiorstwa (pro viribus patrimoni)
20. Rodzaje świadczeń
1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym.
W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania. Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia. § 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. § 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.
Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada, miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje odszkodowanie art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
2)Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym -Facultas alternativa -opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania- powstaje z umowy lub z przepisów prawa np. 897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3. Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze zobowiązaniem przemiennym pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania., chociażby świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym było możliwe.
3)Świadczenia łączne-Istnieje możliwość łączenia świadczeń- występuje kilka świadczeń po stronie długu
4)Świadczenia uboczne- funkcjonują obok świadczeń głównych. Tylko spełnienie świadczeń głównych zaspokaja wierzyciela. Uboczne wspomagają jedynie realizacje świadczenia ubocznego lub je uzupełniają. Np. Przedstawienie spisu masy majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie zabezpieczenia 269, 364, odsetki.
5)Świadczenia jednorazowe
6)Świadczenia okresowe-czynności powtarzając się cyklicznie-renta, najem;
7)Świadczenia ciągłe- Np. mogą mieć charakter zaniechania lub działania - Np. pracy, usług. Mogą być na czas oznaczony i bezterminowo. Art. 3651. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex nunc) nie odstąpienie (ex tunc). Niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania. 365 Jest normą bezwzględnie wiążącą . Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są bezwzględnie nieważne art. 58.1 co może doprowadzić do uznania nawet całej czynności prawnej za nieważną 58.3.
8)Świadczenia podzielne
9)Świadczenia niepodzielne- Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie pary rękawiczek, albo brylantu, natomiast podzielnym jest np. zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego celu. Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie niepodzielne.
10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości
11)Świadczenia oznaczone co do gatunku -podział ten ma zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są rzeczy-155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną, natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz oznaczona jest co do cech rodzajowych. Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.