Roch Sulima Folklor i literatura Warszawa1976.

Literatura a folklor-geneza folkloru związana z kultura społeczeństw pierwotnych, jego funkcjonowanie związana ze społecznościami lokalnymi, kulturą ludową, kulturami środowiskowo- zawodowymi. Jest wiele folklorów: chłopski(o najdłuższej tradycji),robotniczy, uczniowski, żołnierski, turystów itp.

Folklor przejaw kultury ludowej, który będąc wyodrębniającą się całością zachowań symbolicznych i ich wytworów, nie może być sprowadzony do którejś z form działania regulowanego przez te kulturę(np. do działalności praktycznej).

Folklor polimorficzny kompleks przejawów sztuki synkretycznej, łączącej w sobie działanie elementów: muzycznych, słownych itp., który dominuje taka swoistość poszczególnych gatunków folkloru.

Folklor sztuka pierwotnie synkretyczna(tv, opera to wtórnie)

Cechy: synkretyzm, momentalny sposób istnienia, ustność (przejaw sztuki wykonania): tekst folkloru może być wykonywany wielokrotnie prze tym samym audytorium, bo może pełnić różne funkcję równocześnie (być modelem świata, stwarzać iluzję gry)

Za folklor uważane to, co dana epoka chciała za niego uważać. Podział kultura ludowa/ kultura nieludowa (folklor/literatura)
w różnych epokach różny (średniowiecze-to samo środowisko społeczne, w ogóle nie różnicowane). Potem utwory folklorystyczne wprowadzano na zasadzie cytatu, parodii itp.

Podstawowa cecha folkloru: wszystko co jest rzeczą jest zarazem czymś ponadto.

*P. Bogatyriew i R.Jakobson: utwór folkloru istnieje tylko potencjalnie jako kompleks norm, a konkretna realizacja to indywidualny wariant ogólnego schematu.

folklor-literatura: 2sposoby wymiany przekazów, przedstawiania świata

Wypowiedź folklorystyczna(tekst)

Utwór literacki

1)Zaprogramowana przez czynniki stojące poza nią, poza wykonawcą 2)mechanizm folkloru polega na tożsamości reguł budowy utwory przestrzeganej przez nadawcę i odbiorcę 3)produkcja na zamówienie: towary wytworzone do bezpośredniego spożytkowania, sytuacja wyposaża je w pełnię znaczeń 4) przyrównuje światy, ujednolica 5)reprodukuje świat, przystosowując się do jego przemian 6)musi różnicować wspólnotę przez ciągłe przyrównywanie wzorców, które w obrębie wspólnoty wydają się tożsame 7)nie zna rewolucji tylko estetycznych, nie potrzebuje dodatkowych regulacji przekazu( na własnym gruncie nie zna parodii, stylizacji) 8)symbolizuje, upraszcza, konwencjonalizuje rzeczywistość(tworzy symbole-hasła i znaki orientacji w świecie) 9)przestrzeń(np. bajki) ma charakter momentalny, świat nieograniczonych możliwości, zdarzenia mają określony schemat fabularny, nie liczący się rzeczywistością (zdarzenia nieprawdopodobne) 10)czas umowny 11)nie ma tej możliwości 12)jego przeobrażenia nie wynikają z tradycji myślenia o folklorze(nie wytwarza on instytucji, samorefleksyjnych”)

1)Za sprawą autora konstruowany jako wypowiedź 2)wykorzystuje moment nietożsamości tych reguł- estetyka przeciwstawienia, jest jak gra z oczekiwaniami czytelnika, który reguły ustanawiane są w procesie ,,gry” 3),,produkcja na zbyt”: teksty to wypowiedź czyjaś, bez względu na to czy teksty pochodzą z obcej przestrzeni, za nim stoi jego wytwórca, teksty literackie są sobie obce i mają szanse być wymienialnymi. 4)dopuszczają zamienność światów kultur, osobowości 5)przekracza świat 8)dąży do stworzenia iluzji rzeczywistości wewnętrznie umotywowanej 9)ważna kategoria czasoprzestrzeni, gdzie akcentuje się związek z rzeczywistości realną, w której działa bohater; dopuszcza ona jeden typ zdarzeń, wykluczając zdarzenia inne; zakłada u czytelnika zdolność posługiwania się kategorii prawdopodobieństwa 10)czas otwarty, poza granicami schematu fabularnego wchodzi w 1 potok czasu historycznego 11)może włączać w swój obręb teksty folklorystyczne jako 1 z możliwych punktów widzenia 12)myślenie o literaturze bywa przyczyną jej wewnętrznych przeobrażeń

U podstaw estetycznego systemu folkloru leży estetyka tożsamości: stałe porównywanie ukazywanych w tekście przejawów życia ze znanymi odbiorcy (funkcjonującymi jako zespół reguł) modelami, wzorcami (Łotman)

Fakty kwalifikowane jako folklor czy literatura nie istnieją w sposób wyizolowany, ale w określonym kontekście kultury narodowej, sposób klasyfikacji jest uwarunkowany historią poszczególnych kultur. To 2 odrębne typy artystycznego poznania rzeczywistości

XX w.: specjalizowanie się nowych przekazów folklorystycznych, a raczej folkloropodobnych (np. folklorów zawodowych- bo nowy typ sytuacji produktywnych nakłaniający do wymiany przekazów ustnych w funkcji autotelicznej- np. grupy rówieśnicze); odnowienie klasycznej problematyki ludowości literatury (folklor jako forma sztuki); w opozycji folklor-literatura, folklor został zastąpiony przez kompleks innych zjawisk, dla których kryterium oralności musi być uchylone; zapotrzebowania na folkloropodobne (komiks o Janosiku).

Ta książka o ludowości, ludyczności i współczesnych przejawach ludomanii.

Część I

Poezja W.Broniewskiego wobec tradycji ludowej:

Badanie związków jego poezji z folklorem (pojmowanym jako fakt artystyczny) pozwoli ukazać funkcję odwołań folklorystycznych w kształtowaniu się i ewolucji świadomości estetycznej poety; nie ma bezpośrednich odwołań do faktów folkloru, są zależności typologiczne. Nowatorstwo jego polega m.in. na tym, że odwoływał się do faktów współczesnego folkloru p.w.: miejskiego; jeśli jest u niego tradycyjny folklor to o tyle, o ile jest faktem zaakceptowanym przez tradycje literatury narodowej.

- poezja więzienna( specjalna melodia+ temat np. Do towarzysza- więźnia): podglebie proletariackiej poezji, obrazy życia więziennego podporządkowane idei braterstwa więziennego;

• literatura patriotyczna: najbardziej widać związki z folklorem (Żołnierz Polski motyw żołnierza tułacza-związał pieśń ludową z tradycją patriotyczną nobilitując pieśń do utworu narodowego; Broniewski potraktował tą pieśń jako odwołanie do tragizmu losów polskiego żołnierza)

• są odwołania do Biblii, pieśni ludowej (magia ziemi, związek człowieka z naturą- literatura rozwijała artystyczne twory folkloru np. Brzoza wykorzystuje motyw tzw. zaśpiewu- to też częste w literaturze romantyzmu) popularnej, folkloru dziecięcego (tom Troska i pieśń), tzw. romansu mieszczańskiego

• zależności wobec poezji robotniczej (np. kolędy robotnicze: forma hymniczna i marszowa, zbiorowe obwieszczała nadejście nowego święta-rozpoczęła swój żywot parodystyczny ,gdy motyw świętowania: stał się centralny dla pieśni
  1 majowych, utwór np. Bezrobotny- skonkretyzowanie typowych w poezji robotniczej metafor), który zachowuje zasób tradycyjnych melodii: może być wariantem tekst-u wyjściowego, jego parodią ale w poezji robotniczej możliwość czytania dla siebie, recytowania na głos (czego nie było w tradycyjnej ludowej)

• wskutek kontaktu literatury z folklorem w folklorze zmiany:

1.wprowadzenie rozbudowanych elementów pejzażu

2.upsychicznienie obrazu bohaterów

3.wprowadzenie cech opisujących bohaterów, a nie tylko jego stanu położenia

Twórczość Broniewskiego a tradycja poezji robotniczej:

• dola, los w folklorze: przekonanie o ludzkiej bezsilności (fatalizm), czasem dola samodzielną postacią, można przebłagać ją podarkami ,potem przewrót- szczęście zal. od pracy

• praca w poezji robotniczej:

a)jako okrutny, wyniszczający człowieka nakaz losu

b)tworzy wszelkie wartości i dobra materialne, więc świat należy do tych, którzy go tworzą

c) jako pokonywanie oporu materii; twórczość- stwarzanie

d) jako proces organizujący społeczność proletariacką

w międzywojennych wierszach Broniewskiego ważny motyw ”pracy”- identyfikacja przez pracę, na motywach poezji robotniczej m.in. wiersz Twarde ręce

• Poeci tego świata nie piszą dla proletariatu, ale jako proletariat: praca jest wyrazem ich życia, a nie jego zapowiedzią.

Legenda Żeromskiego w ludowej poezji Kielecczyzny:

Stała obecność motywów biografii Żeromskiego (które są elementem świętokrzyskiego krajobrazu) u Katarzyny Zaborowskiej (niepiśmienna, jej poezja spisana przez etnografów)- u niej typowy proces konkretyzacji obrazu folklorystycznego (np. formuła stopniowego zwężania obrazu w pieśni lirycznej), krajobrazowym konkretom nadaje sens uniwersalny-anonimowa poezja ludowa nie znała pejzażu, a tu już pejzaż staje się naturalnym tłem np. Może chto chce wiedzic o Stefanie Zeromskim (przeistacza fakty
w legendę, postawa wielbiąca odczytująca wycinkowe motywy biografii w kategoriach legendy bohaterskiej)

Świat za chruścianym płotem:

Świętokrzyska poezja ludowa to m.in. Rozalia i Wojciech Grzegorczykowie: świat zminiaturyzowany, sprowadzony do zasady, modelu, wszystko, co napotykamy w obejściu to pierwsze elementy świata, panuje naturalny podział ról, wyznaczony przez siły przyrody porządek, ludzka siedziba to pogłos kulturowego i gospodarczego uniwersalizmu. Ich teksty to cenny zapis ewolucji twórczości ludowej, pogranicze tradycyjny folklor/zindywidualizowane formy współczesnej chłopskiej aktywności. Twórczość Grzegorczykowej (np. Przesły moje lata...)na pograniczu: tradycyjny folklor/nowe zjawiska indywidualnej twórczości ludowej, są tu twórcze innowacje (np. w przyśpiewkach możliwość wprowadzania zmian dość duża, można nadawać im indywidualny charakter, u Grzegorczykowej jeszcze szerzej, wprowadza motywy własnej biografii, przyśpiewka staje się źródłem liryki refleksyjnej, o sobie mówi językiem ludowej klasyki (opartym na przeciwstawieniach i kontraście), wykształca się tu już postawa wspomnieniowa (na terenie pieśniowych gatunków tradycyjnego folkloru), potem narodziny chłopskiego pamiętnikarstwa (niekonkursowego).

Nowy typ biografii (przypisujący życie konkretnych przedstawicieli chłopstwa do zdarzeń ponadlokalnych i historycznych, zanim ujawnił się w chłopskim pamiętnikarstwie, przeszedł długą ewolucję w niektórych gatunków folkloru)

Wojciech Grzegorczyk - Poniewierka: zw. z a)tradycję pieśni-opowieści; b) pieśni historycznej; dla jego tekstów wiele paralel
w folklorze partyzanckim II wojny światowej

Stanisława Pigonia refleksje nad kulturą i literaturą ludową: (badał literaturę ludową jako pisaną twórczość chłopów XIX i XX w.)

Dwoisty charakter pojęcia ludowość:

a)zewnętrzny (manipulowanie folklorem i innymi wytworami kultury ludowej w celach znajdujących się poza kulturą- np. niektóre aspekty romantycznego zainteresowania folklorem)

b)wewnętrzny (narastanie samoświadomości w działaniach i wytworach warstwy ludowej)

Pigoń za historyczną koncepcją ludowości, która traktuje jako proces, który ma określony punkt wyjścia i prawa przekształceń,
a zarazem ogniwo szerzej pojętego procesu kulturowego.

Chłopskie pisarstwo samorodne (literatura samorodna= nowsza literatura ludowa) ma walor edukacyjno- nobilitujący, jest zalążkową formą literatury ”nowej” warstwy społecznej”; literatura ludowa = twór synkretyczny (jest literaturą i zarazem nią nie jest), związana z oryginalnością twórczą (ale badanie literatury ludowej nie może posługiwać się współczesną koncepcją oryginalności)

Współczesna poezja chłopska:

*XIX/XX:

• zastępowanie tradycyjnego folkloru (przewaga więzi bezpośredniej, ustnego przekazu) przez indywidualne, świadome próby chłopskiego pisarstwa (Jakub Kostucha, Frycz Olszewski, Jan Rak, Jan Kupiec, Ignacy Ślusarczyk)+ inwazja gazet, wydawnictw dla ludu. Zaczątki tej twórczości związane są z przenikaniem na wieś ustnego repertuaru popularnego, z żywą pieśnią religijną, żołnierską, wzorcami literatury Kochanowskiego, Mickiewicza itp.

• Współczesny stan pisarstwa chłopskiego (Pigoń: nowsza literatura ludowa, Czernik: chłopskie pisarstwo samorodne) to etap ewolucji od folkloru poprzez walczącą chłopską literaturę samorodną do literatury bezprzymiotnikowej- partnerskiej.

• 
  
  Poeta chłopski poeta ludowy( bardziej uniwersalny) twórca ludowy (w ramach Stowarzyszenia Twórców Ludowych)

• Chłopska poezja polityczna (Józef Kapuściński: konstrukcja wynikowa- np. szereg zdefiniowań obrazu wsi; 2planowa konstrukcja: obrazy- argumenty- typu twarde dłonie, obrazy-postulaty typu dusza wesoła, Stanisław Buczyński i Zygmunt Kupisz: zbliżenie do ideologii klasy robotniczej): jej teksty często trafiały do ręcznie spisywanych śpiewników, najczęściej zawierały utwory przepisane z gazet, napisane specjalnie dla kół młodzieży, wyrażające programy ideowo- polityczne

• Motywy poezji chłopskiej są przeciwstawieniem haseł urbanizacji, postępu cywilizacyjnego, wyrażają apologię tradycyjnej wsi, odżegnują od miasta i jego kultury (najsilniej widać w czasopiśmie ,, Wieś- Jej Pieśń” chłopska gazeta literacka, pomost między twórczością bezprzymiotnikową, a ówczesnej wsi)

• W tej poezji widać dwudzielność świata wartości (pańskie i chłopskie)

• Podtrzymywanie odrębności jedną z form kształtowania się chłopskie samowiedzy klasowej, istota tradycjonalizmu chłopskiego (jednostronność interpretacji przeszłości, teraźniejszości i przyszłości) zasadzała się na szczątkowej perspektywie historycznej (walki z dworem, wewnętrznej wsi) charakteryzującej folklor tradycyjny.

• 2 możliwości stawania się literaturą dla prób poezji haseł, gazetowej, formuł:

a)bezpośrednie kontakty z dziełami powstałymi w obrębie tzw. światopoglądów oficjalnych

b)zejście folkloru zwłaszcza do gatunków dydaktycznych jak gawęda, bajka, satyra itp.

• Po 45 przedłużenie tamtej tradycji (T. Nowak- Porównania, Prorocy już odchodzą); w poezji

Buczyńskiego proces mitologizacji wsi (motywy wsi, sielskiej natury, pracy, trudu pojawiają się p.w. w funkcji poetyckiej) postępująca liryzacja; powojenna twórczość jest autodefinicją literacką

• bariera samorodności ciąży na poezji powojennej (w kulturze współczesnej wsi 2 pokolenia:1. młode pokolenie chłopów (tak nazwał je Chałasiński), 2. młode pokolenie wsi Polski Ludowej), dopiero poezja młodej wsi dokonuje rozrachunku
  z kategorią samorodności

Gł. motywy współczesnej poezji ludowej:

Anna Kamieńska (w tomie esejów Pragnąca literatura) pisze o pisarstwie ludowym jako samorodnym, ale jako 1 z I wprowadza pojęcia nurtu ludowego w literaturze współczesnej, która jest jednak już domeną pisarstwa profesjonalnego, gdzie elementy ludowości stają się wartościami ogólnoludzkimi

• z 1 strony mamy zinstytucjonalizowany zalew naśladownictwa poetyckiego, z 2 obserwujemy proces wnoszenia do unifikującej się kultury współczesnej atrakcyjnej treści, nie skodyfikowanych, podświadomych, nieoficjalnych, którymi interesowała się folklorystyka czy uznane zjawiska nurtu ludowego we współczesnej prozie. Tylko w minalnym stopniu zjawiska te zazębiałyby się z folkloryzmem.

• w utworach nowszej poezji ludowej przeważają treści liryczne- to wyraz przeobrażeń jakim podlegała i podlega tradycyjna twórczość ludowa. Gatunki dawnego folkloru (epos bohaterski, bajka, ballad, pieśń historyczna) były faktami sztuki kolektywnej. Badania nad ewolucją folkloru przekonują, że treści liryczne zaczęły dominować w folklorze później.

• Nastąpił proces indywidualizacji świadomości artystycznej; znaczną grupę utworów stanowią wiersze, które powstają przy pracy, zapisywane na skrawkach papieru, zazwyczaj przechowywane w pamięci, są przykładem poezji mówionej. Przejawem indywidualizacji nurt liryki rodzinnej (głównie miłosnej- to domena głównie kobiet, która na ogół stanowi tzw. repertuar lokalny, należący niemal w całości do zjawisk folkloru współczesnego: Agnieszka Bąk, Aniela Stańczak, Helena Waligóra)

• wszechobecność żywiołu biograficznego (twórca ludowy różnicuje własne otoczenie i wyodrębnia tylko te elementy, które odgrywają istotną rolę w jego życiu, żywioł ten wprowadza wolność wewnętrzną przy jednoczesnym zachowaniu rygorów typowej wiejskiej egzystencji)

• definicja poetycka staje się specyficznym środkiem wyrazu poetyckiego, całościową , syntetyzującą metodą folkloru

• antropomorfizm 1 ze sposobów przekładu rzeczywistości konkretnej na artystyczną

• znamiona tożsamości zyskuje erotyka

• większość utworów manifestuje ludową filozofię przyrody: trójczłonową budowę świata- te koncepcje kosmologiczne mają rodowód w powszechnej tradycji folklorystycznej (świat podziemny-mroczny jak tajemnica życia w poezji ludowej ma formę motywu wielkiego powrotu, wariantem np. drzewo z grobu) uświadomienie sobie przyrody przez twórców ludowych poprzedzone było uświadomieniem sobie swej osobowości

• tematem poezji- wierność miejscu rodzinnemu (to przejaw ideologii bardziej niż sztuki poetyckiej); przejście od własnej biografii do biografii pokoleń, dziejów rodzinnych

• proces identyfikacji z wartościami kultury narodowej (temat historyczny: odwołanie do wydarzeń historycznych: zbrojny czyn chłopski pod Racławicami, II wojna światowa)

• przeważa pieśń partyzancka (czerpiąca siłę ze źródeł folklorystycznych) np. Katarzyna Zaborowska O partyzantach

Twórca ludowy statutowy?

twórca ludowy

1)ktoś, kto jest autorem określonych wytworów( dzieł muzycznych, literackich);

2)w sferze mitologii społecznej- zagarniamy wtedy całą sferę stereotypów, sentymentów itp.

Współczesna twórczość ludowa:

1. dziedzictwo tradycyjnego folkloru (np. „Lud” Kolberga; „Jabłoneczka” Przybosia)

2. folklor tworzony współcześnie (głównie tzw. repertuar lokalny: dominują satyra obyczajowa, bajka dydaktyczna- np. Pietrak, pieśni marszowe, formy anegdotyczne, zwroty przysłowiowe)

3. twórczość amatorska- ta głównie dominuje w zbiorach współczesnej literetury ludowej

Ale za współczesną twórczość ludową można uznać tylko twórczość kontynuującą metodę artystyczną folkloru (a i b). Folklor współczesny samorzutna reakcja na wydarzenia rzeczywistości bieżącej, reakcja o zdolności neutralizowania przejaskrawień i wynaturzeń; sposób samozachowania jednostki; ta forma folkloru to zjawisko progresywne i nawiązania do niej będą żywotne.

Twórca ludowy .kontraktowy: typologia ze względu na typ odbioru tej twórczości, typ sytuacji przekształcających jej produkty
w treści oczekiwane:

a)twórca kostiumowy: np. poeta z Podhala (w kapeluszu z orlim piórkiem, z ciupagą; strój stanowi maskę, w której można zagrać rolę chłopa kulturalnie uwłaszczonego, twórcę ludowego; jego odpowiednikiem w pisarstwie ludowym jest gwara; to ulubieniec pisemek, tv)

b)twórca dedykacyjny: motywy regionalne (rocznice narodowe, święta), sylwetki Polaków jawią się jako nakaz sięgnięcia po pióro (Pamięci Stanisława Piętaka, Do Tetmajera piewcy Tatr); wiele tekstów dedykowanych chłopskim kolegom po piórze Poetom samorodnym, to typowe działanie więziotwórcze-przejaw tendencji dośrodkowych)

c) kuplecista dziękczynny na imprezach, cepeliadach, targach, takie mowy pochwalne wygłasza (paradoksalnie czytają z kartek)

d) twórca interwencyjny interweniuje publicznie u wydawców, recenzentów itp., mówi, że ci co odrzucili jego wiersze działają na szkodę kultury narodowej.

e) twórca turnusowy: w rejonach wypoczynkowych, koło miejscowości wczasowych, by zaciekawiać zakłada kostium regionalny, stylizuje się na „prostego chłopa” itp., to odciska się szablonem na produktach literackich tego twórcy.

Twórca kontraktowy jest produktem kultury masowej, jego olbrzymia szansa jest zarazem klęską autentycznych wartości folkloru, a nie folkloryzmu.

Po ten kwiat czerwony pieśń nadawała często sens realnym zdarzeniom, konkretnym życiowym sytuacjom, ujmując je zawsze
w perspektywie wielkich dążeń i celów, w czasie pokoju jest sposobem edukacji patriotycznej młodego pokolenia, zespala ściśle
z losami narodu (np. Dziś do ciebie przyjść nie mogę- folklor żołnierski, partyzancki,: charakter balladowy, z akompaniamentem)

Dobrzy chłopcy , co świat równają: legenda zbójnika był ucisk feudalny, potrzeba było wybawicieli [Janosik: Juraj Janosik
z Tarchowej, ur.1688 po słowackiej stronie Tatr, powieszony w 1713 w św. Mikulaszu: siekierka, czarodziejski pas, koszula- do historycznego i legendarnego dołączył serialowy- troszkę inny: lud bardzo zastraszony, on przez to dzielniejszy, ważne uczty, drużyna]

Legenda- orężem walki społecznej, dawała wzory ludowej partyzantce; folklor pieśniowy sławi urok chodzenia „na zbój”. Twórcą literackiej legendy zbójnika Goszczyński (Dziennik podróży do Tatrów), romantyczna idealizacja zbójnika potem u Stanisława Witkiewicza (Na przełęczy), potem Jan Kasprowicz (Bunt Napierskiego, Mój świat); były też rozprawy z legendą górala- zbójnika (pokazywały jak naprawdę: złodziejstwo itp.)- np. W. Orkan; dziś wątek zbójnicki p.w. w folklorze, rzadziej w literaturze.

Współczesna moda na góralszczyznę jest wyrazem kształtowania się w naszej kulturze współczesnej czegoś w rodzaju stylu folklorystycznego, a zarazem przejawem demokratyzmu tej kultury. W ten sposób można po części tłumaczyć popularność podhalańskiego rzemiosła artystycznego, muzyki i literatury ludowej.

Dziś sięganie po folklorystyczne tematy nie jest równoznaczne z sięganie po ludowe treści. Serialowy Janosik stał się właśnie bohaterem antyludowym, wcisnął się w ludowym przebraniu tam, gdzie jeszcze oczekujemy na ludowego bohatera.

O herosach, rycerzach i 4 pancernych: analogie 4 pancerni udowa epika bohaterska- to nie konkretne odwołania do tekstów wyjściowych, to aluzja do rozległej tradycji epickiej; bohaterowie 4 pancernych jak typowi bohaterowie żołnierskich gawęd
i opowieści są syntezą typów ludowego bohaterstwa

Motywy: Dziecięcy wiek i młodość bohaterów: jak w eposie bohaterskim cyklizacja zdarzeń i wątków wokół 1 postaci)

Pierwszy czyn bohaterski

Czarodziejski pomocnik: pies Szarik

Bohater i jego drużyna

Magiczne imię bohatera i jego konia (ważne nadanie imienia): czołg- odrzucenie nazwy ogoniok i zastąpienie jej nazwą ,,Rudy”

Czyn rycerski warunkiem przyjęcia do drożyny: np. występ ,, siłacza” Gustlika

• Radziecki folklorysta Wiktor Gusiew -3 główne sfery funkcjonowania folkloru współczesnego:

a)s. kontynuacji niektórych gatunków tradycyjnych

b)s. aktualizacji gatunku tradycyjnego folkloru

c)s. nowych zjawisk w folklorze

System gatunków folkloru współczesnego jest strukturą w ruchu, tendencje rozwojowe przejawiają: pieśni studentów, turystów satyra, gatunki o tematyce obyczajowej, gatunki prozy ustnej dotyczące przeszłości, która znajduje się jeszcze
w zasięgu pamięci żyjących pokoleń. Zjawiska współczesnego folkloru decydują o kształcie oczekiwać repertuarowych masowego odbiorcy. Funkcjonowanie współczesnego folkloru ma charakter coraz bardziej wyspecjalizowany przez nieustanną konfrontację ze środkami masowego przekazu oraz sytuację udziału coraz liczniejszych rzesz odbiorców
w centralnie sterowanym obiegu treści kultury. Jest on stymulatorem masowych procesów w kulturze.

Zjawiska kultury popularnej posługują się często językiem „skradzionym folklorowi”. Folklor bardzo skutecznie przekazują treści powszechne, ale też reaguje na objawy kostnienia przekazywanych treści.

Część II

Słowom wrócić ich wygłos-pierwszy...:

*Odwołania:

Stanisław Czernik- autor szkicu o ludowości Norwida pt. Wygłos-pierwszy, ogłoszonego w tomie Trzy zorze dziewicze: wśród utworów folklorystycznych formy „małe” i „duże”; krytyczna postawa wobec tekstów folkloru (oddziela pospolitość od pereł czyli „klasyki ludowej”); sięga po najmniej opracowany materiał folklorystyczny czyli tzw. poetyckie kryjaki (np. pacierz rabsicki- tekst magiczny kłusowników z Puszczy Sandomierskiej); tworzył poezję z wiedzy o prawach rządzących folklorem; szczególną uwagą prafolklor (1 z ostatnich prac dotyczących przejawów poezji tajnej- zamawiań, zaklęć); jego twórczość potwierdza- żywy repertuar folklorystyczny istnieje jako aktualizacja doświadczeń jednostki. Korzystał z repertuaru prawd ruchu chłopskiego (jego utwory to próba poetyckiego przekładu tych prawd na sytuację konkretnych jednostek—chłopska poezja samorodna je produkowała, a działalność Czernika przejęła je jako fakty gotowe, folklor zyskiwał tu samoświadomość)

Jan Ożóg(np. tom Jemioła)- tu folklor funkcje literackie, jest stylem, nie jest celem poetyckiego poznania, wiedza o folklorze stanowi tu rodzaj kodu, jego poezja styl myślenia o kulturze ludowej, uczy nas na nowo myśleć kategoriami symboliki folkloru (np. wiersz Wodnica- symboliczny tytuł, symbolizm akwatyczny, symbolika roślinna, motyw obnażenia i zanurzenia w wodzie: tej rzeczywistości symbolicznej można przypisać system opozycji m.in. drzewo-woda; ląd (chłopcy)- woda (wodnica) itp. Te opozycje można uznać za elementy prasłowiańskiego systemu widzenia świata)

O źródłach poetyki Tadeusza Nowaka (np. Jasełkowe niebiosa; Psalmy): jego I tomiki bliskie samorodnej poezji: pokrewieństwo światopoglądowe, nie tekstowe, jest organiczność tej poezji, nie ma stylizacji ludowej. Korzysta z folkloru poprzez plan jednoznaczności wielosłowia; doświadczenia kultury (chłopski rodowód) + edukacja książkowa= świadomość artystyczna Nowaka realizująca aspekt ludowej wyobraźni; poeta utożsamia się z podmiotem sztuki ludowej (tym kto tworzy bohatera, nie
z bohaterem); próbował odnaleźć w folklorze praźródło tworzenia, potwierdzić biografię.

Folklorystyczne uniwersum i regionalny konkret: swoistą żywotność pierwiastków ludowych w kulturze współczesnej poświadczają 2 tomy prozy: Józef. Michalski Młodzik (biografia jako przypowieść); Sowizdrzał świętokrzyski.

Konopielka i stereotypy: zbudowana jest ze stereotypów i kompromitacji tych stereotypów służy, ale przy pobieżnej lekturze też ich wzmacnianiu; tu walka boskiego i diabelskiego to walka tego wiejskie (swojskie) i miastowe (obce); rozciągające się wokół powieściowych Taplarów bagno to granica wioskowej wspólnoty- powieść przenosi tą granicę w sferę myślenia o chłopie, wsi
i kulturze ludowej; chłop często mówi o sobie przy pomocy negatywnych stereotypów, którymi oceniano go w środowiskach niechłopskich. Tu kompromitowane są stereotypy. Konopielka złożona jest z wielu prostych form chłopskiego piśmiennictwa samorodnego (dochodzi do parodii form wykorzystywanych w spisywanych przez chłopów monografiach wsi); jest tu konfrontacja 2 systemów edukacji (1.naturalna, folklorystyczna-atrakcyjna, niegdysiejsza 2. książkowa); wiele sekwencji narracyjnych wykorzystuje folklorystyczne schematy fabularne (np. gdzie ulokować nauczycielkę przypomina schemat jak przewieźć kozę, kapustę i wilka). Konopielki= pieśni białoruskie, wykonywane podczas obrzędu wielkanocnego, to też nazwa boginki pilnującej warzyw i ogrodów, więc słowo konopielka może pokrywać swym znaczeniem również zakresy rzeczywistości.

Scalanie wartości: twórczość W. Myśliwskiego= wypowiedź o wartościach kultury ludowej, nie ma tu prostych aktów nobilitacji kultury ludowej polegających na opisaniu jej w kategoriach tzw. kultur wyższych. Jego powieść to np. Pałac (zbliżony do wizji parodystycznych, idei ludowego karnawału)

Literackie wizerunki chłopa (literatura XX w.):

• stare toposy jak: chłop- oracz; chłop-żeniec; chłop kostiumowy (młodopolski),

• nowe: chłop- niekatolik (Ożóg, Ozga Michalski); chłop bez ziemi (Kawalec); erotyka jako nowy temat literatury ludowej (poezja Mortona, proza Ożoga)

1

---