Klaudyna Kopała,
Główne Kierunki Filozofii,
Religioznawstwo, I rok
Dlaczego Pierre Hadot, komentując tekst Marka Aureliusza, pisał o ćwiczeniach duchowych? (Marek Aureliusz, „Rozmyślania”)
Pierre Hadot wymienia występujące w tradycji greckiej ćwiczenia zwane askesis, polegające na wyrzeczeniach (stąd dzisiejszy termin asceza). W przypadku Marka Aureliusza nie o takie ćwiczenia chodzi. Ćwiczenia duchowe to w tym przypadku ciągła autodyscyplina, wdrążanie filozofii w życie, szlachetnej teorii w praktykę. „Rozmyślania” Marka Aureliusza są ćwiczeniami duchowymi - tekst ten nie był pisany pod publikę, tylko dla samego autora, jest czymś w rodzaju „dziennika” filozoficznego, w którym Marek Aureliusz zapisywał stoickie maksymy, aby poprzez ciągłe powtarzanie ich scalić je ze swoim własnym życiem, nie zapominać o nich ani na chwilę, postępować podług nich.
Zgodnie z filozofią stoicką, Marek Aureliusz traktował wszystko, jak gdyby było czymś ostatnim, co miało przydarzyć się w jego życiu. Pozwalało mu to na ową wewnętrzną dyscyplinę, nieodchodzenie od swej filozofii życia w żadnej sytuacji. Tak, jak nauczył go tego stoicyzm, najwyżej cenił on sobie spokój ducha, ponadto ćwiczył jasność umysłu przy wydawaniu sądów, aby zawsze były one słuszne, musiał również dystansować się od zdarzeń, aby nie powodowały w nim gwałtownych emocji. Wyraźnie zwraca na to uwagę Hadot, wymieniając właśnie, iż Marek Aureliusz dążył do traktowania rzeczywistości taką, jaka jest, nie wartościując żadnych wydarzeń, co było jednoznacznym poskramianiem wszelkich uprzedzeń czy namiętności.
To, co jest złem, z perspektywy stoika, to odczuwanie bólu, gniewu czy rozkoszy, złe nastawienie, skutkujące autoponiżeniem duszy. Namiętność jest dla stoików stanem nienaturalnym i za wszelką cenę starają się oni go uniknąć. W pewnym sensie, stoikom zależało na wprowadzeniu pewnego obiektywnego punktu widzenia, Hadot mówi o spojrzeniu „z góry”, nie ze swojej prywatnej perspektywy, tylko z perspektywy „powszechnego Rozumu”.
Autodyscyplina stoicka kładła nacisk na trzy rodzaje obowiązków człowieka: obowiązek względem samego siebie, obowiązek względem innych oraz obowiązek względem losu - świata. Ten pierwszy polegał na wyraźnym poczuciu odróżnienia między tym, co złe, a tym, co dobre. Ten drugi - na bezwzględnym szacunku do innych ludzi. Trzeci zaś - na pogodzeniu się ze swoim losem, bowiem zgodnie ze stoicyzmem sami nie mamy większego wpływu na zdarzenia. Brak tego wpływu nie implikuje jednak niepodejmowania decyzji, które los przed nami stawia. Świadomość owego braku wpływu powinna powodować chłodny stosunek do rzeczywistości, skupianie się na „tu i teraz”, nie zaś wycofanie z życia - lenistwo nie jest równoznaczne z dystansem, wyklucza ono samodyscyplinę, więc jest naturalnie potępiane przez stoików.
Stoicyzm w tym wydaniu jest bardzo spójną filozofią i często bywa porównywana do filozofii buddyjskiej, gdyż postuluje takie samo nastawienie do rzeczywistości, jakie nakreśla buddyzm. Jest to widoczne zarówno w dystansie do budowania ocen na temat wydarzeń, w niepoddawaniu się we władzę namiętnościom, jak i w wyobrażeniu „powszechnego Rozumu”, obiektywnej perspektywy rzeczywistości, z której i stoik, i buddysta pragnie spoglądać na życie.