13.01.2007
HISTORIA ARABÓW
W momencie podboju Afryki północnej przez Turcję osmańską wprowadzono zasadę mianowania gubernatorów, którzy byli na poły niezależnymi administratorami prowincji. Byli oni w praktyce niezależni, mieli własne wojsko.
Gubernatorzy Tunisu nazywali siebie Bej, od 1705 r. zmienili nazwę na Dej.
Od 1551 r. Turcja osmańska zarządzała za pomocą gubernatora Trypolitanią. Gubernatorzy zdołali doprowadzić do założenia na wpółniezależnych dynastii - z ojca na syna.
W latach 1711 - 1835 Trypolitanią zarządzała rodzina Karamonli, była to regularna dynastia.
Większość państw Afryki północnej utrzymywała się z piractwa. Na początku XIX w. Karamonli stoczyli bitwę z USA. Za czasów Sulaymana I (1520 - 1560) państwo osmańskie przeżywa szczyt swojej potęgi - obejmuje swoim obszarem rozległe terytoria Bliskiego Wschodu - płw. Arabski, Irak, Afrykę płn., a w Europie dochodzi do Węgier. Momentem kulminacyjnym był rok 1688 - odsiecz wiedeńska.
Po 1683 r. w Turcji osmańskiej rozpoczyna się proces powolnej utraty podbitych terytoriów - Europa, Zakaukazie.
W 1830 r. rozpoczyna się ekspansja francuska w Afryce płn., która doprowadza do tego że Algieria w 1848 r. zostaje posiadłością francuską.
`Abd Al-Qādir Al-Gazā'irī - bardzo ważna postać, spędził wiele lat na walce z Francuzami, został deportowany do Syrii.
W 1881 r. posiadłością francuską staje się Tunezja, a w 1901 r. - Maroko. Maroko stało się protektoratem Francji a Algieria stała się departamentem zamorskim - częścią terytorium Francji. 1911 - 1912 - Włosi założyli Trypolitanię.
W Egipcie rządzili Mamelucy, byli na wpół niezależni, namiestnik nosił tytuł „paszy”, często dochodziło do buntów przeciwko władzy tureckiej. Największy bunt zanotowano w 1769 r., dowodził nim `Ali-Bey (Czerkies z Kaukazu).
Władza mamelucka doprowadziła Egipt do katastrofy gospodarczej i ludnościowej - nie chroniono ludności przed łupieżczymi najazdami Beduinów, ludzie żyli w skrajnej nędzy, spowodowało to znaczny spadek demograficzny. Momentem przełomowym był 10 lipiec 1798 r. - Napoleon dokonał inwazji na Egipt. Po drodze Napoleon zajął Maltę. Wyprawa od samego początku przebiegała pechowo - zaraz po zaokrętowaniu pod miejscowością `Abu Qīr wojska zostały rozgromione przez admirała Nelsona, kilka dni później stoczono bitwę pod piramidami w której Napoleon pokonał Memeluków. Kontynuował wyprawę w górę Nilu ścigając niedobitki. Wyprawa ta miała ogromne znaczenie - odkryto na nowo starożytny Egipt.
Francuzi zawrócili na północ i udali się na wschód, wyprawa zakończyła się pod Akką, miasto było bronione przez garnizon turecki z pomocą Brytyjczyków, okazało się nie do zdobycia, dodatkowo zaraza sprawiła, że Napoleon został zmuszony do wycofania do Egiptu. Po pewnym czasie porzucił swoją armię i wrócił do Francji, a armia skapitulowała. Wyprawa Napoleona stała się przełomem - pokonał ogromną słabość militarną Bliskiego Wschodu i Afryki płn.
Wśród żołnierzy, których Turcy przysłali do Egiptu (już wolnego od Francuzów) był Albańczyk - Muhammad `Ali. W 1805 r. został paszą Egiptu i rozpoczął rządy twardej ręki, zlikwidował warstwę mamelucką (ładne określenie rzezi ostatnich Mameluków w 1811 r.). Dążył do unowocześnienia Egiptu - rozpoczął budowę manufaktur i fabryk, tworzenie armii na wzór europejski, dla ochrony gospodarki wprowadził monopole. Egipt przestał być krajem surowcowym. Wprowadził reformę oświaty - studenci byli wysyłani do Francji, a z Francji sprowadzano wykładowców. Pierwszą okazją do zaprezentowania nowej potęgi Egiptu stało się zwalczanie Wahabitów, którzy zajmowali Al-Higaz, Muhammad `Ali poproszony o pomoc przepędził ich. W 1820 podbił Nubię. W 1827 na prośbę sułtana osmańskiego dokonał interwencji w Grecji, która pociągnęła za sobą odzew w Europie. W 1827 r. flota egipsko-turecka została rozbita przez zjednoczoną flotę francusko-brytyjsko-rosyjską pod Navarino.
Lata 30 XIX w. to apogeum potęgi egipskiej. W 1831 r. syn Muhammada `Alego - Ibrahim, wyruszył na podbój Syrii. Wojska egipskie były entuzjastycznie witane, ponieważ były to wjska arabskie, ale po kilku miesiącach ogromne podatku narzucone przez Muhammada `Alego zraziły ludność. Budowa nowoczesnego przemysłu i armii pochłonęła duże kwoty. W 1832 r. Muhammad `Ali postanowił położyć kres państwu osmańskiemu, w tym samym roku Ibrahim stoczył bitwę pod Konyą, doszczętnie rozbijając wojska tureckie. Interwencja dyplomatyczna państw europejskich sprawiła, że Egipcjanie wycofali się. W 1840 r. wybuchł bunt w Libanie. Muhammad `Ali zdecydował się w 1839 r. na powtórny atak na Turcję - rozbito wojska tureckie. W 1840 r. znów interwencja państw europejskich, Muhammad `Ali znów się wycofuje. Wkrótce Egipcjanie zostają zmuszeni do wycofania z Syrii, zostaje im tylko Nubia i Sudan.
Egipt po interwencji zachodniej: monarcha Muhammad `Ali nie był w stanie dalej prowadzić ekspancji. Kedyf Ismā'īl był wychowany w kulcie cywilizacji zachodniej i chciał aby Egipt był bardziej znany i silny gospodarczo. Powstała Kompania Kanału Sueskiego, której udziały posiadały europejskie przedsiębiorstwa, Ismā'īl jedynie ja firmował. Kanał otwarto w 1869 r. W ciągu kilku lat kredyty zaciągnięte na kanał podłamały finansowo Egipt. Ismā'īl zmuszony był sprzedać udziały Brytyjczykom. Mimo tego Egipt nadal nie mógł wydostać się z kłopotów. W 1879 r. państwo ogłosiło bankructwo - zostało objęte międzynarodową kontrola, która w 1882 r. doprowadziła do powstania przeciwko Francuzom i Brytyjczykom. Powstańcami dowodził pułkownik `Arabī, jednak Egipcjanie zostali pokonani pod At-Tall Al-Kabīr, Egipt dostaje się pod kontrolę brytyjską - 1914 r. ogłoszony zostaje protektorat nad Egiptem.
I wojna światowa spowodowała liczne wystąpienia antybrytyjskie. Efektem wystąpień było ogłoszenie w 1922 r. końca protektoratu - Egipt stał się niezależny,
W 1516 r. Syria zostaje zajęta przez Turków (sułtan Selīm I). Sytuacja Syrii nie była lepsza niż Egiptu. W XVIII w. ludność Syrii spadła do 1,5 mln mieszkańców, Doszło do upustynnienia wielu gruntów. Miedzy Aleppo i Eufratem ukształtowała się pustynia, ludzie porzucali ziemię uciekając do sąsiednich prowincji. W 1520 wybucha pierwszy bunt - krwawo stłumiony. Syria stała się obiektem zainteresowania państw europejskich ze względu na miejsca święte dla chrześcijan.
Wraz z rosnącą potęgą carskiej Rosji Turcy godzili się na coraz większe ustępstwa. Z biegiem czasu doszło do dalszego osłabienia imperium osmańskiego, podpisano akty kapitulacyjne.
Liban był trochę bardziej niezależny, emir Fahr ad-Dīn (z domu Ma`aw), był patriotą i w latach 1590-1635 z przerwami sprawował kontrolę nad Libanem, postawił na kontakty z włoskimi miastami kupieckimi, dbał o gospodarkę. Został wygnany, powrócił w 1624 r. i dalej panował.
Po śmierci Fahr ad-Dīna nastała nowa dynastia - Sihābī, pochodząca z Kurajszydów.
Władza w Libanie uległa rozdrobnieniu - wpływy potężnych ludów arystokratycznych.
W 1860 r. Druzowie wywołali zamieszki antychrześcijańskie. Doszło do rzezi Maronitów, które powstrzymał Al-Gazā'irī. Francuzi zajęli Liban i okupowali go do 1861 r. W krótkim czasie sytuacja Libanu się poprawia - eksplozja demograficzna. Nastąpił rozwój oświaty.
Irak został zajęty w 1534 r. przez Turków osmańskich, była to katastrofa dla kraju. Safawidzi rościli sobie pretensje do Iraku. Pomiędzy 1534 r. a końcem XVIII w. stoczono mnóstwo wojen.
W 1633 Zajdyci opanowali Jemen. W 1820 r. Wielka Brytania objęła protektorat nad Wybrzeżem piratów (Zjedn. Emiraty Arabskie).
Na półwyspie arabskim z końcem XVIII w. doszło do ukształtowania się nowej doktryny religijnej - Wahabitów. Założycielem był Muhammad ibn `Abd Al-Wahhāb, który głosił potrzebę oczyszczenia islamu z naleciałości, związał się z rodem Suudów - Muhammadem ibn Su`ūdem. Al-Wahhāb zmarł w 1792 r. W 1801 r. Wahabici wdarli się do Iraku - zajęli Kerbelę. W 1803 r. zajęli Mekkę, a w 1804 r. Medynę. Turcja osmańska nie była w stanie poradzić sobie z nimi, dlatego zwróciła się o pomoc do Muhammada `Alego, który odebrał Wahabitom ziemię, a oni sami trzymali się potem centralnej części płw. Arabskiego - Neğd. Skorzystali z zawirowań towarzyszach I wojnie światowej i w latach 1924 - 1925 opanowali Al-Higaz i cały półwysep z wyjątkiem Omanu i Jemenu. W 1932 r. oficjalnie proklamowano powstanie Królestwa Arabii Saudyjskiej. W 1933 r. Amerykanie odkryli tam ropę naftową, eksploatacja zaczęła się po II wojnie światowej.
Po I wojnie światowej doszło do rozbicia imperium osmańskiego - ostatecznie została im sama Anatolia, reszta stała się terytoriami powierniczymi Ligi Narodów: Francja - Syria, Liban a Wlk. Brytania - Palestyna, Jordania i Irak.
Po 1920 r. przeprowadzono referendum na mocy którego pierwszym królem Iraku został Faysal, powstała monarchia zależna od Wlk. Brytanii. W 1927 r. Wlk. Brytania ogłosiła koniec sprawowania władzy nad terytorium Iraku.
Syria z kolei stała się terytorium mandatowym Francji, podobnie jak Liban. W 1925 r. wybuchło powstanie przeciwko Francuzom w Gabal ad-Durūz, obecność Francji w Syrii zakończyła II wojna światowa. W 1945 r. doszło do bombardowań miast syryjskich - Francja próbowała je odzyskać.
Przełom XIX i XX w. na Bliskim wschodzie cechował się rywalizacją gospodarczą. Prusacy reformowali armię turecką. Walka o koncesje kolejowe pomiędzy Brytyjczykami a Niemcami (ci ostatni wygrali). Wlk. Brytania ogłosiła protektorat nad Kuwejtem. Traktat w Lozannie w 1923 r. - faktyczny kres imperium osmańskiego. W 1916 r. szarif Mekki Al-Husayn `Abdullah za brytyjskie pieniądze wyrusza przeciwko Turkom w Al-Higazie. Działania wojenne prowadzą dwaj synowie - szarifa i Faysala (jednym z dowódców był płk. Lawrence, brytyjski oficer). Brytyjczycy obiecali Al-Husaynowi utworzenie potężnego państwa arabskiego, wtedy wydawało się to realne. W 1918 r. wojska Faysala przełamały obronę Turków, w 1920 r. Faysal ogłosił się królem Arabów.
W 1916 r. Francja i Wielka Brytania podpisały układ Sykes-Picot w którym podzielono się Bliskim Wschodem, doszło do podziału terytorium, Faysal został wypędzony i został królem Iraku. Al-Husayn `Abdullah został królem sztucznie stworzonej Jordanii.
3