Historia Mediów
ks. Marek Pytko
Zagadnienia:
Dlaczego historia mediów?
Perspektywa kierunku rozwoju mediów ( planowanie czasu i przestrzeni)
Komunikacja oralna
- potęga, moc słowa (pogłoska, czyli przekazywanie informacji od osoby do osoby)
- rozwój myśli
- życie społeczne
4. Epoka pisma
- etapy kształtowania się pisma
- efekty pojawiania się pisma
- siła alfabetu fonetycznego
- formy rozpoznawania pisma
5. Skryba w scriptorium ( średniowiecze)
- kapłani
- nauczyciele
- pisarze
6. Epoka druku ( od 1394 r.)
- Gutenberg i jego poprzednicy
- Konsekwencje druku
* Produkcja książek o wiele prostsza
* Kopie książek dokładnie takie same
* Książka - przenośne MASS MEDIUM
* Znika przepisywanie książek
- Zmiany w języku
* Pisma w językach rodzinnych
* Powstaje literatura narodowa
* Druk zmusza wydawców do tworzenia pewnych reguł gramatycznych i ortograficznych
* Proces upraszczania i eksplikacji znaczeń
- Autor i własność intelektualna
* prawa autorskie, które w średniowieczu nie istniały, cel zbiorowy
* Plagiat zaczyna być przestępstwem
* Autor zaczyna posiadać swój punkt widzenia
- Lektura i czytelnik
* Coraz więcej osób potrafi czytać i pisać
* Powstaje klosz intelektualistów
* Dodatkowe elementy, kropki, przecinki
- Nauka
- Społeczeństwo
* Tożsamość narodowa
* biurokracja i centralizacja państwa
* Edukacja
* Uprzemysłowienie
* Reforma protestancka
* Zmiany psychiki ludzkiej
7. Pierwsze gazety i ich druk
- maszyna do druku napędzana parą
- maszyna do pisania, napęd elektryczny
- współczesne druki
8. Fotografia
9. Rzeźbienie dźwięków, muzyka mechaniczna
- Fotograf Tomas Edison
- Telegraf S. Morse (1837)
- Telefon A. Bell ( 1876)
- Kino braci Lumiere ( 1895)
10. Radio
11. Telewizja (1925)
- początki
- telewizja analogowa
12. Nowe media tworzą nowe środowisko
- Koniec ery nowożytnej
- Powrót do ery analnej
- Koniec epoki ołowiu
13. Epoka cyfrowa
14. Nowe szaty radia i telewizji
15. Internet
16. Multimedia - zbawić się na śmierć
17. Mentalność a mobilność
18. Perspektywa trójwymiarowości obrazu
23.10.2009
Domeną mediów jest pokonanie czasu i przestrzeni. Komunikacja jest podstawą życia społecznego. Doskonalenie narzędzi komunikacji pozwala oszczędzić wysiłek fizyczny.
Charakterystyka informacji w perspektywie historycznej:
- niematerialna: nośnik materialny, ona sama w sobie nie
- nieużywalna( trwała)
- Kumulowana, archiwowana, odnawialna
- Przekazując informacje wcale jej nie tracimy
Epoka Komunikacji oralnej:
Człowiek pierwotny: dźwięk, krzyk, gesty, język werbalny najmocniejszy w komunikacji oralnej. Ludzie podchodzili do świata bardzo emocjonalnie. Przystosowanie do grupy - sprawa życia lub śmierci. Pamięć to jedyny sposób na wydobycie informacji od danej społeczności. Ten kto dysponował słowem posiadał władzę. Słowa mają moc uzdrawianą. Starożytni grecy bardziej cenili sztukę mówieni niż pisania. W Atenach powstała „gazeta mówiona”
Pogłoska - przekazywanie informacji od osoby do osoby, plotka.
Ossa - bogini plotki, wieści.
Fama - odpowiednik greckiej boginie wieści.
Kultura oralna bardziej skoncentrowana na myśli zewnętrznej.
Za Arystotelesa rozpowszechniło się czytanie. Plotka stanowiła wehikuł szybkie, skutecznej informacji. Rola i znaczenie pamięci jako środka utrwalania przekazu. Ludzie mieli bardziej wyćwiczoną pamięć, więcej słuchano, uczono się. Myśl słowna była tradycjonalna. Akcent położony na zabezpieczeniu. Kultura opiewała szczególnie bohaterów. Przekazywano wiadomości z pokolenia na pokolenie.
TENDENCJE ROZWOJU MYŚLI:
- tworzono przysłowia, rytmikę, powtórzenia
- akcent położony na teraźniejszość
- zestawianie prostych założeń obok siebie, często spójnik „i”
- dominuje przestrzeń akustyczna
ŻYCIE SPOŁECZNE
- Świat plemienny, skoncentrowany wokół rodziny
- Społeczeństwo bardziej zamknięte, konserwatywne
- Społeczeństwa przeniknięte sacrum i rytualnością
- Waga osób starszych, tych które posiadały dobrą pamięć
ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ PISMA
-Pismo zniszczyło świat plemienny
- Człowiek neandertalski( 45000 r. p.n.e.) cięcia na kłach mamuta
- Petroglify (10 000) formy przed literackie, jedno wydarzenie
- Piktogramy ( 9 000) ciąg opowieści, wydarzeń, pismo obrazkowe - symbole. Ludzie starożytni (Egipt)
- Ideogramy ( 8 000 - 3 000) znaki o znaczeniu religijnym, hieroglify z greckiego święte litery.
- Petrogramy odkrywane na skałach, wnętrzach jaskiń malowidła
- W Egipcie pojawia się papirus. (3 000) produkowany z włókien cibory, używanie pergaminu produkowanego ze skór zwierzęcych, najczęściej kóz.
- Około 500 r. p.n.e. chińczycy wynaleźli pismo ideograficzno - fonetyczne,
- Fenicjanie - 22 znaki a wszystkie to spółgłoski,
- Około VIII w. p.n.e. dodaje do pisma spółgłosek samogłoski, 25 znaków.
- Powstaje alfabet łaciński
30.10.2009
600 r. p.n.e. - powstaje alfabet rzymski
IX - X w n.e. - powstają języki słowiańskie
IX/X wiek powstaje cyrylica ( Cyryl i Metody)
1708r w Rosji powstaje grażdanka
Język polski pochodzi od łaciny. Liczy 32głoski.
Siła alfabetu fonetycznego (1700 - 1500 r. p.n.e.)
- wprowadził pewne standardy komunikacji
- Pozwalał napisać słowo, które gdzieś tam zostało wymyślone
- wprowadził porządek, zmienił świadomość człowieka
- pismo stało się czymś ważniejszym niż tylko rodzaj komunikacji
- podstawa kultury śródziemnomorskiej
- nowa koncepcja świata
- pozwolił na fragmentacje życia codziennego, opisanie uczuć, stanów duchowych, Duzy wpływ na umysł i kulturę
Etapy powstawanie pisma:
- anuluję siłę słowa
- słowo nie tylko słyszane ale widziane
- rozwija się wyobraźnia ludzka
- osłabienie pamięci ludzkiej
- rozwija się nauka
- poczta, początkowo posłańcy, Chiny 900 lat przed Chrystusem, Europa okres Imperium Rzymskiego
- dystans pomiędzy nadawcą, a odbiorcą
- centralizacja życia społecznego
- powstają pierwsze biblioteki
- rozwój nauki
- pojawienie się skrybów - przepisywaczy
- pierwsze uniwersytety
Tendencje kognitywne słowa pisanego
Derrick de Kerckhove, kierunki rozwoju myśli, zmyły- natura - kultura - metafizyka
Przewaga oka nad uchem, rozwój przestrzeni wizyjnej, nad audio, wpisuje znaczenie w głowę. Człowiek bardziej rozróżnia kod od kontekstu. Umożliwia oddzielenie podmiotu i przedmiotu. Dominuje opcja myślenia w stronę idei. Mentalnie człowiek uwalnia się od teraźniejszości ku przyszłości.
Tożsamość - osobowa identyfikacja
W relacji człowieka ze słowem pisanym buduje się świadomość osobowa. Człowiek może zobaczyć sam swoje myśli spisane na piśmie.
Książka i pierwsze gazety
gliniane tabliczki z Mezopotamii
zwoje papirusów w Egipcie
rzymianie wymyślają kartkę
I gazeta świata: rzymska Acta Diurna- ważne rzeczy dzienne.
W IV wieku w Europie pojawiły się pierwsze książki podobne do dzisiejszych, lektura w tamtych czasach nie była prosta.
I biblioteka w Aleksandrii w III w. p. n. e. ponad pół miliona zwojów, 648 zniszczona
1009 r. - krzyżowcy spalili 100 tys. Ksiąg arabskich
Skryba w skryptorium ( średniowiecze)
W Klasztorach benedyktyńskich. Ich praca pracochłonna. Przepisywano księgi, istniały skryptoria świeckie, pisano ręcznie książki -manuskryptu
Kościół przez wieki zdobył monopol na komunikację piśmienną.
06.11.2009
Epoka Druku ( od 1394)
1.Gutenberg i jego poprzednicy.
Kolumb i pragnienie znalezienia drogi do Indii było motorem znalezienia komunikacji.
XV/ XVI wiek ogromny rozwój technologii żeglugi, budowy statków itd.
Europejczycy szukali złóż złota i srebra na wschodzie. Szukano nowych źródeł. Odkrycie Ameryki spowodowało potrzebę dorabia do Indii ( 1492). Handel wyzwolił potrzebę komunikacyjna.
Poprzednicy Gutenberga:
751 r. p.n.e. Chińczycy w arabskiej niewoli, przekazali informacje o sposobie produkcji papieru.
Najstarszy drukowany tekst - zaklęcie buddyjskie VIII w
Najstarsza drukowana książka z 851 r. p.n.e. przy użyciu czcionki.
Gutenberg
Złotnik Johan Gutenberg wyciął litery w stalowych stemplach w tzw. Patrycach z której później utworzono wiele matryc. Wykonana przy użyciu prasy do wyciskania wina.
I dzieło drukowane to Biblia, dla której Gutenberg przygotował 290 matryc, Biblia miała 1286 stron. Łącznie sam druk trwał ponad 3 lata. Nakład 200 egzemplarzy.
Gutenberg splajtował, ale dostrzeżono jego pomysł. Biblia kosztowała tylko 50 Galeenów, gdy ta przepisywana 500 - 600. Coraz bardziej interesowały się osoby biedne.
Zaczęto drukować dzieła z różnych dziedzin. Do XV wieku drukarnie powstały we wszystkich krajach europejskich z wyjątkiem Rosji.
W Polsce I drukarnia w Krakowie w 1473 roku przez Karola Sturamowa. Do końca XV wieku jeszcze kilka drukarni powstało.
90% ludności europejskiej było analfabetami. Działało około 1500 drukarni w Europie. Do końca XV wieku wydano 40 tys. Druków. Nakłady do 200 tysięcy
W ciągu 50 lat od druku ukazało się tyle tomów ile nie zdołano przepisać przez kilka wieków.
Konsekwencje druku:
- produkcja książek w dużych ilościach, książka tańsza i coraz bardziej powszechna,
- kopie książek dokładnie takie same
- powiększa się liczba prywatnych bibliotek, tworzenie bibliotek publicznych
- zaczyna się rozpowszechnianie dziedzictwa kultury
- znika przepisywanie książek
- powstaje przemysł wydawniczy, konkurencja
- powstaje problem cenzury
Zmiany w języku:
- język łaciński zostaje zastępowany powoli językami narodowymi
- języki narodowe dalekie od unifikacji
- tworzenie pewnych reguł gramatycznych, ortograficznych.
- zmiany na poziomie stylistycznym nie tylko pisanym, ale także mówionym
- uproszczenia znaczeń - synonimy
- zmiany psychiczne
Autor i własność intelektualna
Rozpoczyna się dopiero po wynalezieniu druku. Autorzy średniowieczni nie podpisywali swoich dzieł, nie było własności intelektualnej. Zaczął rodzić się indywidualizm.
Po Gutenbergu zaczęło pojawiać się przekonanie, że po napisaniu dzieła, stało się ono jego własnością indywidualną. Plagiat staje się przestępstwem. Pojawia się Instytucja cytatów. Autor zaczyna posiadać precyzyjny punkty widzenia.
Od XVIII wieku jedno formatowe książki. Książki, które od początku do końca zachowują punkt widzenia autora. Własność intelektualna przenosi się na inne dziedziny życia - idea patentu, wynalazku.
Lektura i czytelnik
Coraz więcej ludzi potrafi pisać i czytać. Publiczność czytająca powiększa się lawinowo. Pośród autorów znajdują się tylko duchowni, ale także osoby świeckie. Coraz więcej kobiet zaczyna czytać.
Powstaje klasa intelektualistów, czytających książki. „ Boska komedia” - D. Alighieri. Wiele przewodników, encyklopedii.
Rozwój turystyki - drukowano mapy, rozmówki dwujęzyczne. Standaryzacja czcionek. Zwiększenie prędkości czytania. Czytanie staje się wartością indywidualną.
Druk wzmacnia wyraźnie rozwój naukowy.
27.11.2009
XX- lecie międzywojenne
Po 123 latach prasa chciała mówić bardziej swobodnie, ale nie mogła:
- polityka - ścieranie się różnych opcji politycznych (ND, PPS, Piłsudczycy) Każda z partii dostrzegła, że bez prasy nie przetrwa.
- Odziedziczona straszna sytuacja gospodarcza Polski, to przeniosło się na poziom życia ludzi
- Struktura społeczna Polski ( duża część ludzi nie umiała czytać i pisać)
- dziedzictwo rozbiorowe - kulturalne i niekulturalne
1921 - Konstytucja marcowa
Wolność prasy
Wolność wyrażania swoich przekonań
Art. 105 zakazywał cenzurowania w jakikolwiek sposób prasy.
Duże pole do popisu miała poczta. Możliwość relacjonowania spraw z obrad sejmu. Parlamentarno - gabinetowy system rządów i inne sytuacje wymusiły perspektywę wolności. Te partie były zainteresowane nieskrepowanym obrazem prasy.
1922 - Rząd Narutowicza, zamach na jego życie, dobry temat dla prasy. Prasa mogła pisać to, co chciała.
Podstawą rozwoju prasy był głód ludzi na wolność wypowiedzi. Do 1923 roku kiedy to nastąpił przewrót majowy.
64% społeczeństwa to chłopi, 11% inteligencja. Prasa nie docierała w dużym stopniu poza obszary miejskie. Prasa to luksus dla inteligencji. Inteligencja miała nawyk czytania.
Do 1939 roku w porównaniu do innych Polska wypadała słabo:
100 osób/ 38 gazet (Anglia)
100 osób/ 27 Francja
100 osób/9 Polska
Czynnikiem ograniczającym rozwój prasy był niski poziom wykształcenia Polaków.
1923 rok - kiedy nastąpił krach spadła radykalnie sprzedaż prasy
Kolejnym czynnikiem jest słaby rozwój infrastruktury komunikacji: drogi, kolej,
Widoczny był podział na zabory - wielonarodowość
Co trzeci obywatel Polski należał do innej narodowości. Wydawano w różnych językach.
Po wyborze Narutowicza, prasa przestała być tylko prasą informacyjną. Prasa o charakterze politycznym.
Prawnicza (ND) - najważniejsza na rynku
„Gazeta Warszawka” i nieoficjalna gazeta ND „Prawna” druga gazeta ND, poruszała tematy nieco lżejsze, adresowana do szerszego kręgu odbiorców. W 1925 oba dzienniki połączono.
Poznań „ Kurier Poznański”
Lwów „ Słowo Polskie”
Przed 1926 rokiem ND miała 20 tytułów rocznie 44 mln nakładu i stanowiła największe stronnictwo prasowe.
Inne Stronnictwo to Chrześcijańsko - Narodowe ( Makuszyński, Paderewski)
„Rzeczpospolita” łączyło centrum poglądów w Polsce.
Konserwatyści „ Słowo w Wilnie” od 1922 - 1939 kierował nim Stan Cad Mackiewicz - pismo lokalne ale bardzo cięte pióro.
„Kurier Warszawski” nakład 50 tys. Jako pierwsze pismo drukowało nekrologi.
„Kurier prawniczy” Piłsudzki wypowiadał się przed zamachem majowym.
Partie Lewicowe:
PPS- „Robotnik” do 1918 w warunkach podziemnych, później już w niewielkim rozgłosie.
„Naprzód” - nakład 10 tys.
Komuniści - „ Czerwony sztandar” - teksty z Moskwy ( Tłumaczone) Było nielegalne, bo komunizm był wrogiem.
Chadecja - „Polonia”
Obok prasy politycznej zamieszcza bo prasę sensacyjną - dostarczał głownie sensacji politycznych, obyczajowych, społecznych. Chodziło o zdobycie dużej ilości odbiorców. Dostosowywano prasę do czytelnika - język potoczny, krótkie wywiady, konkretne. Dużą rolę odgrywała fotografia.
Takie dzienniki to IKC - ilustrowany kurier codzienny
Tygodniki:
„ Wiadomości literackie” założone w Warszawie 1924 rok. Gromadził literatów z całej Polski. Celem była otwarta polemika na różne tematy. Tygodnik sympatyzował z Piłsudczykami. Właścicielem był Mieczysław Gryziecki ( wydawał miesięcznik Skamander)
Rozwój, powstawały agencje prasowe. Polska agencja informacyjna zatrudniała 1000 osób w całym kraju (1918)
Po Przewrocie majowym w 1926 roku ( dojście do władzy Piłsudczyków) zmieniła się sytuacja. Konflikt dwóch stronnictw.
ND, PPS, Ruch Ludowy = Piłsudczycy
Sanacja zaprowadziła swoją politykę prasową.
1927 - prezydent wydaje dekret o prawie prasowym. Zaostrzenie kar i sankcji.
1938 - prawo prasowe mówiło o tym, że istnieje możliwość zdjęcia tekstów lub też zdjęcie całego dziennika. Kary - 200 tys. Zł - oznaczało to upadek dziennika.
1938 - ustawa o ochronie dobrego imienia Józefa Piłsudzkiego - brak wolnego rozwoju prasy ( ND, PPS)
Wróciła cenzura.
„Robotnik” - zdjęty 500 razy
„Gazeta Warszawska” - 200 razy
II wojna światowa 1939 - 1945
Polityka okupantów zakładała za wszelką niszczycielską form® przejawy kultury, gazety również.
1939 - najsurowsza kultura
„Wycinanie” całej inteligencji, dziennikarzy. Niemcy obawiali się informacji przekazywanych przez dziennikarzy przez radio. Pod karą trzeba było oddać wszelkie odbiorniki radiowe. Całkowity chaos medialny. Prasa niemiecka, która nie była czytana przez polaków:
„ Nowy Kurier Warszawski” - nakład 200 tys.
„ Goniec Krakowski” - nakład 60 tys.
Było 8 dzienników:
„Tygodnik ilustrowany”, „Tygodnik Polski”, „Siedem dni”. Razem nakład 100 tys.
Wydawnao również prasę zawodową - łącznie 500 tys. Nakładu
W prasie były zamieszczane ogłoszenia. W prasie Niemcy wyrabiali opinię społeczną. Zniechęcali ludzi do stwarzania jakiegokolwiek oporu. Pokazywali dokonania Niemców. Żydów i bolszewików określali mianem największych wrogów.
17.09.1939 - na terenach okupowanych zastąpiono nowymi tytułami głownie „ Czerwony sztandar”
PRASA KONSPIRACYJNA
- problem drukowania ( brak papieru i maszyn)
- aresztowania młodych dziennikarzy
ZWZ AK - oddział propagandy politycznej
BIP - Biuro informacji i propagandy
Jan Rzepecki - „Tygodnik” „ Biuletyn Informacyjny” - 500 tys. Egz.
„ Wiadomości polskie” i „ Insurekcja”
Zorganizowali oni akcje dywersyjne - drukowano teksty po niemiecku do żołnierzy niemieckich - kryptonim akcji „N”
BIP wydawało około 250 tytułów. Tajne woskowe zakłady wydawnicze. Drukowano dokumenty, pieczątki.
Delegatura rządu na kraj - „ Rzeczpospolita Polska” od 1941 pisma fachowe, biuletyny informacyjne.
Dystrybucja dokonywała się w konspiracji.
„Walka” - ND
PRASA EMIGRACYJNA
1939 - W Paryżu „ Głos Polski” - pismo rządu Sikorskiego.
„ Polska Walcząca” - dla żołnierzy
Sekcja polskiego radia BBC - informacje z frontu ( źródło informacji) Nadawała do kraju przez cały okres wojny.
Struktura Polska przenosi się do Londynu.
„ Nowa Polska „ A. Słomiński
Prasa na Bliskim Wschodzie dla żołnierzy „ Ku wolnej Polsce” , „ Nowe drogi” J. Giedrojć, J. Miłoszowski
04.12.2009
Prasa powojenna
Nie była kontynuacją wolnej prasy sprzed II wojny światowej. Jej kształt, cele, tworzyły władze bolszewickie. Nigdy wcześniej czasopisma nie były Az tak uzależnione. Zaczyna decydować partia. Coraz bardziej bezwzględna cenzura. Prasa pełniła formę środka likwidacji analfabetyzmu. Prasa stała na wysokim poziomie i odznaczała się szerokością tematu.
Wiosną 1944 ZPP określił podstawowe cele propagandowe. Obok sojuszu z ZSRR, utworzono akcję prasową POLPRESS i dziennik , organ PKWN - „Rzeczpospolita” ( 28.06.1944). I numer zrzucony z samolotu przywieziony z Moskwy.
Zawierała manifest PKWN
- wzywa do walki z okupantem niemieckim
- ustanawia Krajową Radę Narodową
-zabranie legitymacji Rządowi na uchodźstwie
- bezpłatne nauczanie
- utworzenie milicji
Podpisali go przedstawiciele PKWN na czele z Edwardem Osóbką - Mordoskim
Lubelski ośrodek BOREJSZY i założenia programu:
- likwidacja prywatnych gazet
- cenzura
- reglamentacje papieru
- poparcie dla władz
Obok PKWN działa PPR, PPS, SR. Kształtuje się wokół PSL „ Piast”, „ Osnowa”
W kwietniu 1945 r. z inicjatywy kardynała Sapiehy pod dyrekcją Sobierczyka powstaje „ Tygodnik Powszechny”
Inicjatywy „ bloku demokratycznego”
- 1945 powstaje dekret o powołaniu Polskiej Agencji Prasowej (PAP)
- 1945 - I ogólnopolski zjazd dziennikarzy RP
Spółdzielnia
- „ Przekrój”
- „Odra”
- „ Czytelnik”
„Ekspres wieczorny”, „Ekspres poznański” - związane z obozem rządzącym
Brakowało Polskiej inteligencji!
1947 - powoli zaczynają się rządy monopartyjne. Komuniści przygotowują się do przejąć władzy. Ujednolicenie wszystkich dzienników.
947 - likwidacja 60 tytułów prasy ( wokół PSL) utworzono wtedy spółkę wydawniczą RSW Prasy - 90% uderzało do PRL - łączny nakład to 350 tys. Egzemplarzy
Zaczyna się proces stabilizacji. Radykalnie podcięta prasa niekomunistyczna, szczególnie katolicka.
Prasa w Polsce - to pas transmisyjny
Od 1949 roku do śmierci Stalina (05.03.1953) - szczyt stalinizacji w Polsce.
Pełna kontrola!
Propaganda posługiwała się różnymi elementami.
1953 - władze żądają usunięcia z „ Tygodnika Powszechnego” Turowicza. Tygodnik został przejęty przez PAX.
1953 - 56 okres odwilży, I kryzys gospodarczy
Radio Wolna Europa
1954 - wystąpienie płk Światło, który mówi o prawdach systemu komunistycznego w Europie.
1954 - zaczyna się pęknięcie w prasie. Kierownictwo poddaje krytyce z różnych stron. Wewnętrznie delegaci zaczynają krytykować PZPR. Stwierdzono, że obywatele muszą wiedzieć więcej o gospodarce, sprawach społecznych i politycznych.
Poparcie dla zwolenników partii komunistycznej wysuwa lider PAX-u Bolesław Piasecki. Proponuje podporządkowanie prasy katolickiej. „ Instynkt państwowy” , „Słowo powszechne”. Przestrzega przed nieodpowiedzialnymi dyskusjami aby nie doprowadzić do stanu wojennego.
1956 - Tygodnik powszechny przejmuje
1957 - ukazuje się I tygodnik „ Polityka”
Lata 70. - okres Gierka- propaganda sukcesu! Rozwoju gospodarczego, otwarcie się na zachód.
W 1971 r. - I Rzecznik Prasowy Rządu
1972 r. - I numer literatury Brutrawenta
1976 r. - Medialna kampania przeciwko strajkującym w Ursusie
KOR - Korpus Ochrony Robotników ( 1977) - niezależna
Przy KORZE następuje oficyna wydawnicza „ NOWA”
Lata 80 SOLIDARNOŚĆ
W kwietniu 1980 - niezależny tygodnik „ Solidarność” w lipcu następuje nowelizacja ustawy o kontroli prasy i widowisk.
W grudniu 1981 stan wojenny poprzedzony okresem SOLIDARNOŚCI - biuletyn, ulotek.
Stan wojenny:
- Zakaz prasy
- Jedynie „ Trybuna ludu”, „ Żołnierz Wolności”
Po tym, zgodnie z obradami okrągłego stołu powstaje „ Gazeta Wyborcza” - red. Naczelny Adam Michnik.
1990 - nakład 1 mln egz.
08.05. 1989 - nakład 150 tys.
1993 - I tygodnik „Wprost”
„KULTURA PARYSKA”
1956 - miesięcznik poparł Gomułkę
Giedrojć, J. Mieroszewski
Skutecznie przekazywało do widzów przez siebie narody polskiego
Po 1968 r. - Kołakowski L.
Cz. Miłosz, Grudziński
Dużo krytyki literackiej
Ostatni numer w 2000 roku.
Prasa jako nośnik reklamy!
Do zastosowanie reklamy powody ekonomiczne.
Reklama od łac. reclamo - wołać, krzyczeć.
Magazyny ilustrowane!
„ The Specktor” ( widz)
„Poradnik domowy” dla kobiet
11.12.2009r
FOTOGRAFIA (kolejna mediamorfoza)
Rozwój fotografii:
-Fotografia pochodzi od greckiego słowa photos- światło, graphies - rysunek
- Początki aparatu fotograficznego pochodzą od urządzenia zwanego camero oscura
(camero - pokój, skrzynka, oscura - ciemnia)
- Ciemnie optyczną z soczewką (obiektyw) wynalazł Giovanni Battista della Porta ( 1533)
- W 1573 roku Ignazio Danti wymyślił lustrzankę odwracając położenie obrazu na matówce za pomocą lustra umieszczonego w środku kamery.
- W 1665 roku Johan Zan zbudował przenośną kamerę z obiektywem o 2 i 3 soczewkach. W XVIII wieku malarze wykorzystywali ją do malowania pejzaży, były przydatne w uchwyceniu skali widoków.
- W 1727 roku Jan Schulze użył mieszaniny azotanu srebra i kredy aby stwierdzić powstające zaczerwienienia, które dokonują się pod wpływem światła słonecznego, a nie ciepła.
- W 1826 roku francuski drukarz Louis Dageurre wykrył, że można zarejestrować obraz rzucając go na płytkę miedzianą, której powierzchnie pokrywa jodek srebra uzyskany podczas działania pary jodu na srebro.
- Pierwszy naukowy komunikat na temat technik fotografii podał Dominic Arago w 1839 roku i ten rok uznaje się za rok powstania fotografii choć większość okryć dokonano wcześniej.
- W kilka lat później William Talbot z Anglii wynalazł technikę negatywowo - pozytywową. Negatyw - wywołanie, pozytyw - utrwalenie.
- Przez lata aparat fotograficzny był ciężkim sprzętem, obsługiwanym przez fotografa chemika. W 1888 roku Amerykanin George Eastman zbudował aparat dla amatorów, który stosunkowo szybko robił zdjęcia na błonie celuloidowej, a nie jak poprzednio na płytkach.
- W 1925 roku niemiecka firma Lentz wypuściła małoobrazkowy aparat z klatką 24 na 36, który się używa do dzisiaj.
- W 1947 roku Edwin Land zaproponował metodę fotografii zwaną polaroid
- W 1982 roku Kodak wprowadził do sprzedaży mały, płaski aparat do użytku masowego
- Pomysłodawcami miniaturowych aparatów byli Japończycy
- Pierwsze trwałe zdjęcie kolorowe zostało zrobione w 1961 przez szkockiego fizyka Jamesa Maxwella. Ale dopiero po wojnie lata 50 -60 Kolorowa fotografia zaczęła zdobywać masowego użytkownika.
NARODZINY KINA
- Użycie ruchu, mobilność
- Od fotografii do kina było już blisko. Wynalezienie w latach 80 - tych emulsji żelatynowej i taśmy celuloidowej pozwoliło na możliwość fotografowania szybko poruszających się obiektów.
- W 1878 roku Eadweard Muybridge uchwycił konia w kolejnych fazach biegu na torze wyścigowym z kilku aparatów fotograficznych. Tak powstała pierwsza taśma filmowa. Brakowało jeszcze projektora.
- W 1981 roku Tomas Edison zbudował kinetoskop. Było to pudełko z mechanizmem, które przesuwało nawiniętą na walec taśmę z małymi fotografiami przedstawiającymi w ciągu sekundy 24 zdjęcia. Widz zaglądał do środka i widział ruchome obrazki.
- Brakowało projektora rzucającego film na ścianę, gromadzącego widownię w jednej Sali
- Właściwe narodzenie kina przypisuje się braciom Lumiere, którzy w 1895 roku w Paryżu nie tylko nakręcili krótki film, ale zorganizowali jego publiczny pokaz. „ Wyjście robotników z fabryki”
- Wynalazek ten nazwano kinematografią, od greckiego kimena - ruch i grapho - piszę . Pisać ruch.
- Powstanie kina niemego.
Narodziny kina, pierwsze ważniejsze produkcje:
- Pierwszy film fabularny. „Podróż na księżyc” francuski film science-fiction stworzony w 1902 roku przez Georges'a Mélièsa.
- „ Wielki napad na pociąg” Edwin Porter (1903), dał początek filmu akcji
- „Narodziny narodu” Premiera filmu odbyła się 8 lutego 1915 roku. Film historyczny, inscenizacyjny rozmiar (18000 statystów)
- Lata 20 XX wieku. Charlie Chaplin stworzył niezapomniany gatunek komedii filmowej.
- „Pancerni Potiomkin” radziecki film niemy nakręcony w 1925 roku przez Siergieja Eisensteina. Film propagandowy.
- W Niemczech w czasach nazizmu powstają filmy propagandowe
- „Napad na Expres” (1903)
- „Frankenstein” (1910) pierwsza ekranizacja powieści
- „Nanook z północy”
- „Strach na wróble” (1920)
- Hollywood
- W latach 20 XX wieku rozwiane się produkcją filmowa w dużych studiach filmowych. Rosły koszty, zatrudnienie popularnych gwiazd itp. Zaczęły powstawać branże wspomagające i korporacje filmowe.
- Hollywood
- Metro-Goldwyn-Mayer
- Twentieth Century Fox
- Warner Paramount
- Columbia Pictures
- Universal
Od początku film był obliczony na mniej ambitną publiczność, masowość, teatr dla konesera. Kino cenzurowane przez państwo.
Obok filmów fabularnych od 1925 roku rozwijało się też kino rysunkowe Walta Disneya
Obraz rozsadza psychikę!
- Utrwalenie postaci niemal jak żywych, ich indywidualność, mimika, specyfika gestów, celuloidowa taśma. Film zmienił w dużym stopniu naturę postrzegania świata przez ludzi.
- Zmienia się rola pamięci
- Oko jako najważniejsze narzędzie odbioru, wyobraźnia zaczyna działać w inny sposób, pamięć fotograficzna.
- Sceny budziły niezapomniane uczucia.
08.01.2009
Początki kina dźwiękowego
- W Paryżu 1900 publiczność po raz I miała okazję obejrzeć film dźwiękowy z wielką Sarą Bernhardt. Dźwięk odtworzono z płyty gramofonowej .
- Nowy etap w historii kinematografii rozpoczął się w 1927r. gdy na ekranie ukazał się I film dźwiękowy „Śpiewak jazzbandu z gwiazdą Al. Jolsonem.
- 6 październik 1927 r. / premiera śpiewaka jazzbandu/zaczyna się największa rewolucja w dziejach sztuki filmowej -wprowadzeni na ekrany żywego słowa i muzyki. Data ta podzieliła kino na niemą i dźwiękową .
- koniec lat 20 to fascynacja samą ludzką mową i muzyką płynącą z z ekranu.
- lata 30 to okres poszukiwania właściwej formy dla kina dźwiękowego .Kluczową rolę w jej poszukiwaniu odegrali francuski reżyser Rene Clair . Trzy jego filmy „Pod dachami Paryża”, Milion” i „Niech żyje wolność” zrealizowane w latach 1930-1932 przyniosły rozwiązania uznane za ważne w twórczym zastosowaniu dźwięku.
- „Milion „ jako najwybitniejszy film Rene.
- Kino wyparło teatr serc i umysłów większości ludzi młodych, którzy kiedyś chodzili na sztuki teatralne,
- Początkowo kino uważano za sferę ciemności, pokazywało nieznany, piękny świat, piękne kobiety, super mężczyzn. Z czasem uwagę widza teatralnego kino zaczęło interesować bardziej, produkcje masowe.
- W latach 70,80 XX wieku weszły do życia kasety VHS z filmami domowymi.
- lata 90 XX w. filmy rozpowszechniane są na nośnikach cyfrowych CD , DVD
Od kina do kina domowego
Gatunki filmowe
- Od Arystotelesa aż do dzisiaj produkty literackie zasadniczo podzielimy na grupy lub typy: tragedie, komedie epikę ,lirykę. W XX w. terminów tych zaczęto używać w Hollywood do klasyfikacji filmów, oraz do usprawnienia klasyfikacji filmów i dystrybucji.
Film dokumentalny, fabularny : dramat , melodramat. Horror, komedia, western, musical, opera mydlana , fantasy.
Traci taki film jak film animowany / rysunkowy, bajki/, film oświatowy (historyczny, biograficzny)
- Poetyka Arystotelesa
Brzmienie dźwięków , muzyka mechaniczna.
-Pismo czy obraz jest jedynie uproszczonym graficznym zapisem języka. Pomija takie cechy jak: brzmienie głosu, jego wysokość czy akcent ( wymiar para-werbalny komunikacji
- Wynalazku zapisu muzyki dokonano stosunkowo późno. Najpierw powstały różnorakie mechanizmy, instrumenty grające , a po nich płyty i walce obrotowe z zębami.
- do końca XIX w. nie było urządzeń pozwalających na dokładny zapis dźwięków. Do zwykłego człowieka muzyka docierała okazjonalnie. ( muzyka religijna).
- 1857 roku Leon Scott de Martinville zbudował przyrząd nazywany fonoautografem .Drgania membrany zapisywały pole akustyczne jako falistą linię na zadymionej powierzchni obracającego się cylindra( I prototyp zapisu dźwięku muzyki i mowy)
- Pierwszego zapisu wywołanej przez dźwięk wibracji powietrza z jego odtworzeniem dokonał Tomas Edison w 1877 roku - początek gramofonu
- 1879 w Menlo Park w Kalifornii, Edison wynalazł stałe światło jasnego światła - żarówkę
- Żarówka zmieniła sposób korzystania z mediów - umożliwiała pracę niezależnie od pory dnia, atak ze wygodne czytanie. Ale sama żarówka nie świeci. Potrzebuje zasilania. Edison stworzył więc urządzenie do wytwarzania energii : generatory i prądnice oraz sieć przesyłania prądu.
- M. Mc Luhan uznał elektryczność za medium prymarne, informacje w stanie czystym, jest ona swoistą formą sieci. \, bo przesyła w formie elektronicznej.
- Żarówka była pramatką. 1904 wynalezienie radiowej diody, 1906 triody
- A. Bell podjął się udoskonalania fonografu, zastosował cylindry pokryte woskiem, lepsze efekty akustyczne. 1887 rok Bell rozpoczął masową sprzedaż fonografów i cylindrów muzycznych.
- E. Berliner ( Niemiec) użył nazwy gramofon, a także wynalazł płytę gramofonowa. Powrócił do pomysłu Scotta, zamiast cylindra użył płaskiej płyty cynkowej. Nie była to płyta do bezpośredniego odtwarzania.
- początki gramofonów eg Berlinera rozpoczęto w 1894 roku. Główną wada był napęd ręczny. E. R. Johnson skonstruował mechanizm sprężynowy nakręcania gramofonów oraz udoskonalają samą skrzynkę i sposób tłoczenia płyt. 1901 roku dwaj wynalazcy założyli firmę ( znak firmowy wizerunek psa, słuchającego dźwięków gramofonu z wielką tubą)
- Polepszenie jakości płyt ociągnięto w 1908 roku gdy Edison wytworzył nowy materiał do odtwarzania cylindrów. Konstruktor produkował masowo nagrania na walec aż do 1929, ale od 1913 produkował nagrania płytowe.
- Początkowo głośnik gramofonu miał kształt dużej tuby potem przybrał formę bardziej zbliżoną do współczesnej, ale dopiero w 1925 roku zaczęto je umieszczać wewnątrz gramofonu. W tym też roku firma RCA wprowadziła głośnik elektromagnetyczny.
- 1926 roku wprowadzono płytę o szerokości 33,5 obrotów na minutę, co w 22 lata później pozwalało na wprowadzenie płyty długogrającej. 20 minut muzyki na jednej stronie. Rejestracja całych utworów muzyki poważnej. Młodzieży ułatwiało zabawę przy adapterach.
- 1933 amerykańska firma urządziła pokazy nagrań w technice stereofonicznej , jednak nie mylno jeszcze o masowej produkcji.
Nagrania muzyczne
- płyty muzyczne - fonogramy, stały się w latach 20 i 30 jednym z najbardziej popularnych mediów. Jedną z pierwszych gwiazd był Enrico Caruso.
- Do tej pory płacono ustaloną cenę za dane nagranie . Caruso żądał procentowych wpływów sprzedaży - opłat za prawa autorskie.
- Magnetofon ma swoją podobną historię i rozwój. Nagrań płytowych dokonywano tylko w profesjonalnych Studiach. Płyty gramofonowe nie nadają się do produkcji w żadnych warunkach, a jedynie do domowego użycia.
- Prekursorem współczesnego magnetofonu był Duńczyk Valdemar Poulsen w 1898 roku wykazał, że dźwięki można zapisać za pomocą zmiany namagnetyzowania druku „telegraf”
- W czasie II wojny światowej Niemcy zbudowali I magnetofon.
- Dopiero w 1945 roku rozbudowany system magnetonu wszedł w powszechne użycie.
- Lata 60 i 70 magnetofon rozwija się, od wielkich urządzeń do maleńkich.
Telefon i telegraf
Telegraf Wheatstone'a
- Pierwszy elektryczny telegraf, a zarazem telegraficzny system przenoszenia informacji, stworzyli w 1837 roku dwaj Anglicy Ch. Wheatsone i W. Cooke
- System 5 igłowy, igły magnetyczne umieszczane na palnie z literami.
- 2 lat później system dwuigłowy
Telegraf Morse'a
- Malarz Samule Morse zbudował telegraf elektromagnetyczny. 1840 rok stworzył do niego alfabet telegraficzny, krótkie i długie sygnały (klucz)
- Długie oczekiwanie aż zwolni się linia
- Maszyna która perforowała taśmę odpowiedni sposób.
Okoliczności powstania telegrafu
- Maszyna do pisania, która sama zmieniała ją na układ kropek i kresk
Zaczęto używać alfabetu Morse'a - zaczęto nazywać go drogą radiową
- Pierwszy telefon
- 1876 A. G. Bell jako I opatentował urządzenie za pomocą którego można było przesłać aż na odległość mowę.
- W mikrofonie jego telefonu fale dźwiękowe padały na giętką membranę do której przymocowano magnez stały.
- Bellowski nadajnik wysyłał jedynie słaby sygnał i nie było wówczas metody jego wzmocnienia.
- 1878 ulepszył urządzenie Bella ( Thomas Edison) wprowadzając mikrofon węglowy.
- Mikrofony pojemnościowe ze stałym ładunkiem elektrycznym -lepsza jakość odtwarzania dźwięków.
Radio
Pojawia się niemal jednocześnie z filmem u progu XX w. kiedy po rozwoju prasy kultura przekracza kolejny próg umasowienia.
Aleksander Popow i Gugliemo Marconi -ojcowie radia choć podwaliny teoretyczne zbudowali James C . Maxwell i H. Hertz- techniczne działania radia.
1873 Maxwell wykazał, że energia eklektyczna rozchodzi się w formie fal z szybkością
Światła .Dowodził też,że obok świetlnych istniej a też fale niewidzialne, podobnej elektomagnertycznej natury.Są one niewidzialnymi draganiami pól: elektrycznego i magnetycznego.
1887 H. Hertz doświadczalnie wykazał istnienie tych fal, dzisiaj zwanych radiowymi. Zjawisko łączności bezprzewodowej.
Lata 80 XIX w, próbował wytworzyć fale radiowe A. Popow, który zdołał przekazać fale elektryczne na odległość 80 m.
Pierwszym konkretnym wynalazcą radia w 1894r. okazał się Włoch Gulielmo Marconi (udało mu się opatentować ten wynalazek.
Cewka Hertza z układem telegrafu Morsa i uziemioną anteną nadawczą-Marconi zdoił przekazać sygnał dźwiękowy na odległość 2 km.
Od 1894 radio było wykorzystywane na użytek a. Morsa .
24.XII.1906r. wyemitowano pierwszy program radiowy: piosenka, wiersz. Solo na skrzypcach, przemówienie.
Aż do końca I wojny radio służyło głównie celom militarnym i komunikacji morskiej. W 1926r.W.Brytania -.zbudowano sieć stacji krótkofalowych zapewniających globalną łączność.
1901 Amerykanin Fessenden łącząc generator wysokiej częstotliwości z telefonem i świeżo opatentowanym łukiem wysokiej linii zdołał bezwarunkowo przekazać komunika słowny.
1906 Lee de Forest zbudował pierwszą lampę elektronową z pomocą urządzenia.
1914 Radiostacja w Niemczech (H. Hertz)
1928 nadajnik na wieżą Eiffla w Paryżu
Anglik BBC 1922 nadawanie legendarnych programów.
1925 Polskie radio w Warszawie
1927 Polskie radio w Krakowie
1920 Petersburg I publiczna rozgłośnia radiowa z USA. Od tego momentu rozwój amerykańskiego radia. Radio zaczęło uchodzić nie tylko za źródło informacji ale i za forum publicznych debat
- we Francji i USA stały program radiowy od 1921r. Polska od 1926r. Warszawa.
- lata 20, pojawiają się w sprzedaży pierwsze wytwarzane fabrycznie odbiorniki radiowe, kupowane niemal masowo
- G. Marconii przekazywał biskupom aby używali tego wynalazku do ewangelizacji. 1931 Radio Watykańskie , które już na starcie zaczęło nadawać w kilku językach.
- radio stało się narzędziem w rękach propagandowców współpracujących z Hitlerem, Mussolinim i Stalinem „ bez samochodów, filmów dźwiękowych i radia nie byłoby zwycięstwa narodowego socjalizmu”
Lata 30 radio przełamało monopol prasy na rynku mediów i wniosło nową jakość do kontaktu reporterów ze społeczeństwem ,Szybkość , bezpośredniość, siła perswazji , magia słowa.
- 1928 w USA były 3 krajowe sieci radiowe. Radio przyciągało słuchaczy głównie świetnymi programami rozrywkowymi, ale także reportażami na żywo z miejsca wydarzenia.
- po 45r. radio zaczęło tracić popularność na rzecz wkraczającej na rynek telewizji . Nowa sytuacja -zmiana formatu na muzyczno-informacyjne.
- lata 50 producenci samochodów proponują wbudowane radioodbiorniki
- radio nie zmieniło się znacząco
Charakterystyka fal radiowych
- długie
-średnie
- krótkie
-ultrakrótkie UKF
-superultrakrótkie
-gigahercowe
Obecnie w Europie 8 tys. Stacji radiowych. W USA 10 tys. Rozgłośni , 99% gospodarstw domowych posiada choćby 1 odbiornik radiowy. Każdego dnia w jednej chwili radia słucha 80% mieszkańców.
Czym jest radio? Słowa, muzyka, dźwięki
Natura radia, jego magia: Szczególnie działa na wyobraźnię , jest intymne i kameralne.
Początek lat 80 radio zaczyna przegrywać z TV.
TELEWIZJA:
I. Telewizja - w wolnym tłumaczeniu „widzieć na odległość”. Jej początki datuje się na 1817, odkrycie przez Berzeliusa, że selen przewodzi prąd.
II. Chronologia telewizora i sieci światowej:
1878 - William Crook wymyślił lampę elektronową emitującą promieniowanie katodowe.
1884 - Paul Nipkow buduje w Niemczech urządzenie do mechanicznej analizy obrazu - tzw. tarcza Nipkowa.
1897 - Ferdynand Brown modyfikuje lampę katodową Crooka i tworzy prototyp kineskopu.
1906 - w Rosji Boris Rosing, eksperymentując z tarczą Nipkowa i lampą elektronową Crooka przesyła pierwszy obraz TV, bardzo złej jakości.
1923 - Vladimir Zworykin w USA wynajduje pierwszą lampę elektronową analizującą obraz. Tę właśnie datę przyjmuje się jako datę powstania TV.
1926 - John Baird demonstruje działający system telewizyjny.
1928 - prototyp pierwszej telewizji. Powstanie pomysłu kolorowej telewizji
1929 - BBC zaczyna nadawać eksperymentalnie program.
1936 - BBC zaczyna nadawać regularnie.
1940 - pierwsze próby nadawania TV kolorowej w USA
1944 - NBC prezentuje pierwszy telewizyjny dziennik
1952 - telewizja polska zaczyna regularnie nadawać swój program.
1953 - początki nadawania TV kolorowej
1962 - początki TV satelitarnej. Satelita TELESAT nadaje pierwszy sygnał przez Atlantyk. Koniec granic przestrzennych dla komunikacji.
1964 - utworzenie INTELSAT'u
1971 - państwa bloku sowieckiego tworzą swoją sieć satelitarną - „Intersputnik”
W latach 80. XX wieku TV satelitarna powoli wchodzi do pow. Użytku.
1989 - sygnał telewizji satelitarnej zaczyna docierać do wszystkich domów w Europie Zachodniej
1992 - kraje Bliskiego Wschodu zakazują obywatelom posiadania anten satelitarnych
1992 - TVP nadaje pierwszą transmisję satelitarną
III. Chronologia TV cyfrowej:
1986 - pierwsze cyfrowe systemy transmisyjne.
1990 - BBC wprowadza NICAM (cyfrowy system stereofoniczny). W Europie - MAC . W 1991 TV amerykańska daje pierwszy w pełni cyfrowy przekaz.
IV. Chronologia TV kablowej:
1959 - początek dostępu programów w sieciach kablowych
1992 - sieci kablowe z USA osiągają zyski rzędu 22 mld $
IV. Inne.
1953 - Edward Schuler z Funken opracował nagrywanie obrazu na taśmę magnetyczną
1956 - Amper Corporation tworzy pierwszy magnetowid
20/21 VII 1969 o 21:17 - cały świat ogląda lądowanie Amerykanów na Księżycu.
1973 - BBC i Independent TV wprowadzają pierwsze na świecie systemy teletekstu - prototypy telegazety.
1975 - Sony wprowadza domowe kasety wideo. British Telecom wprowadza system umożliwiający przeglądanie danych w TV
1979 - Matsushita wprowadza płaski, kieszonkowy odbiornik TV - wyświetlacz ciekłokrystaliczny.
1979 - wielkobrytyjska DECCA i Telefunken poinformowały o opracowaniu systemu nagrywania płyt.
1989 - w Japonii rozpoczęto nadawanie obrazu w wysokiej rozdzielczości
1989 - transmisja wydarzeń z Placu Tian'men w Pekinie.
1991 - CNN na żywo transmituje wydarzenia wojny w Zatoce Perskiej.
1995 - działalność rozpoczyna Canal+, pierwsza kodowana TV w Polsce.
31 XII 1999/1 I 2000 - BBC rozpoczyna tradycję transmitowania jak cały świat po kolei wita Nowy Rok.
W ten sposób dochodzimy do współczesności - HDTV oraz odbioru TV via internet.
BBC pracuje nad w pełni interaktywnymi programami TV.
V. Wpływ i skutki TV (chyba wszystko by McLuhan).
McLuhan twierdzi, że wraz z TV wraca powrót do epoki oralnej
Wraz z TV ludzkość wkracza na nową ścieżkę rozwoju - poczucie większej zbiorowości wśród ludzi, zniesione przez EPOKĘ DRUKU.
TV apeluje do odbioru cielesnego. Jest ona przedłużeniem dotyku - pilot TV. Logika TV - nieciągłość, skokowość, poetyka fragmentu.
TV kreuje wspólnotę plemienną - życie z TV, a nie tylko jej oglądanie
Świat idzie w kierunku globalnej wioski - WIOSKI - jakość przekazywanych treści.
W przypadku TV większe znaczenie od treści ma forma.
TV wykorzystuje zjawisko synestezji zmysłów - łączy postrzeganie zmysłowe, np. postrzeganie smaków za pomocą kolorów (żółty = kwaśny, różowy = słodki itd. itp.)