Zakres materiału:
Formowanie się narodu i państwa w okresie anglosaskim.
Wyspiarsko-kontynentalne imperium Plantagenetów (1154-1272)
Wojna stuletnia
Wojna Białej i Czerwonej Róży (1455-1485)
Anglia pierwszych Tudorów
Państwo Elżbiety I Tudor na drodze ku potędze światowej
Początki panowania dynastii Stuartów na tronie angielskim
Anglia w latach 1689-1756. Formowanie się nowożytnego systemu polityczno-ustrojowego państwa
Rozwój oraz osiągnięcia nauki i kultury brytyjskiej w epoce Oświecenia
Geneza i rozwój pierwszego imperium brytyjskiego
Rewolucja przemysłowa w Anglii i jej globalne znaczenie
Wielka Brytania w czasach burżuazyjnej rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich
Wielka Brytania w końcowej fazie panowania dynastii hanowerskiej. Kultura okresu regencji
Wielka Brytania w czasach panowania królowej Wiktorii
Nauka i kultura brytyjska w XIX i na początku XX wieku
Anglosaski podbój Anglii był częścią szerszego zjawiska historycznego, jakim były wędrówki ludów i najazd plemion barbarzyńskich na Cesarstwo rzymskie w V w.
Przypuszcza się, że w toku stopniowego podboju, Jutowie zajęli Kent, Anglowie północną i środkowa Anglię, Sasowie zaś tereny nad środkową i dolną Tamizą. (Z tym zagadnieniem łączy się legenda o królu Arturze i o walce Brytów z najeźdźcami)
HEPTARCHIA ANGLOSASKA: Najeżdżające Brytanię pogańskie plemiona germańskie tworzyły na podbitych terenach małe państewka plemienne o charakterze patrymonialnym (= dominująca rola mężczyzn). Z początku było ich wiele, z czasem ich liczba spadła do siedmiu. Były to: WSCHODNIA ANGLIA, ESSEX, KENT, MERCJA, NORTUMBRIA, SUSSEX I WESSEX. Na przełomie VI i VII wieku hegemonię (= przywództwo jednego państwa nad innymi) zyskało królestwo Kentu (król Ethelbert), następnie zaś Nortumbria. Od połowy VIII wieku hegemonia przypadła Mercji, a z początkiem IX wieku Wesseksowi. Władca państwa-hegemona nosił tytuł bretwalda.
Skutkiem zawiązania heptarchii było stopniowe zjednoczenie Brytanii i wykształcenia wspólnego ustroju politycznego Anglo-Sasów.
CHRYSTIANIZM rozwijał się dzięki misji Grzegorza I w Brytanii pod koniec VI wieku oraz dzięki ośrodkom w Szkocji, gdzie ewangelizowano germańskie plemiona.
SKUTKI WPROWADZENIA CHRZEŚCIJAŃSTWA W BRYTANII:
od tej pory oznaczało to, że król był wybierany nie tylko z ludu, ale także przez Boga, co umacniało i potwierdzało jego panowanie i sukcesję
król zyskiwał na poparciu kościoła
rozwój kultury mieszczaństwa
Aż do 664 r. Anglia była rozdarta pomiędzy dwa obrządki: irlandzki i rzymski. Dopiero synod w Whitby z tego roku zapewni całkowite zwycięstwo Kościołowi rzymskiemu. W ten sposób został poważnie wzmocniony proces politycznej i kulturalnej unifikacji kraju, władza królewska uzyskała silne oparcie w organizacji kościelnej.
Dalszy proces jednoczenia Anglii w poważnym stopniu był związany od końca VII i w VIII w. z dziejami Mercji (król Offa) która po przejściowy wzroście Northumbrii zdobyła wyraźną hegemonię nad pozostałymi królestwami anglosaskimi.
OFFA (KRÓL MERCJI) – (poprzednik: Aethelbald, zamordowany). Jako władca Mercji od 757 do 796 doprowadził południową Anglię do szczytu politycznej jedności, jaki osiągnęła w okresie anglosaskim (V-XI w.). Nawiązał także stosunki z władcami na kontynencie europejskim. Offa wzniósł pomiędzy Mercją i Walią wielki wał znany jako Wał Offy (Offa's Dyke).
INE - anglosaski król zachodnich Saksonów, lub Wessexu, który wydał w 690r. KODEKS PRAW, które są ważnym źródłem struktury wczesno-angielskiego społeczeństwa.
Na czele państewek anglosaskich stali królowie. Do wzrostu władzy królewskiej przyczyniły się procesy feudalizacyjne oraz zagrożenie zewnętrzne wywołane przez najazdy duńskie w VIII i IX w.
WITAN – zgromadzenie możnych panów świeckich i duchownych, zwane też radą starszych. Przy silnym królu witan miał głos doradczy, w innym wypadku mógł wywierać wpływ dość istotny.
Organizacja administracji lokalnej opierała się od IX w. na hrabstwach (shires). Wcześniej była to wspólnota rodowa. Na czele hrabstwa stał początkowo eldorman.
SZERYF był mianowany prze króla w hrabstwach urzędnikiem, którego zadaniem była początkowo troska o interesy fiskalne króla. Stopniowo szeryf (gerefa) stał się pomocnikiem eldormana, zwłaszcza w zakresie wymiaru sprawiedliwości i został mu podporządkowany. Jako szeryf hrabstwa zaczął on konkurować z eldormanem, by w końcu wyprzeć go zupełnie i stać się głównym urzędnikiem królewskiej administracji lokalnej.
Hrabstwo dzieliło się na mniejsze jednostki tzw. centeny. Najniższą jednostką organizacyjną u Anglosasów była gmina wiejska, zastępująca dawną wspólnotę rodową.
Cechą charakterystyczną społeczeństwa anglosaskiego było zachowanie przez długi czas wspólnoty rodowej, którą zastąpi stopniowo gmina wiejska. Podstawową warstwę społeczną tworzyli pierwotnie wolni chłopi, tzw.kerlowie, ponad masą wolnych kerlów stali erlowie (arystokracja rodowa).
COMMON LANDS (common fields, commons) - ziemie wspólne należące do gminy (nie do państwa). Użytkowane przez całą wieś. Konieczność wspólnej uprawy ziemi rodziła silny patriotyzm i potrzebę współdziałania.
Po 865 r. Duńczycy rozpoczęli systematyczną grabież wschodniej Anglii, po 876 r. podjęli próby stopniowego osiedlania się na wyspie, by w 1016 r. doprowadzić do zajęcia tronu angielskiego przez króla duńskiego KANUTA WIELKIEGO.
KANUT (1016-1035) - Podbił całą Anglię i włączył ją do swojego imperium skandynawskiego. Kanut prowadził politykę łagodzenia i nieantagonizowania społeczeństwa. Scalał i łączył je. Dzięki takiemu postępowaniu został zaakceptowany przez angielską społeczność.
Wikingowie tworzyli niewielkie państewka o silnej organizacji wojskowej i politycznej. Mieli duży wpływ na kulturę angielską, szczególnie na język.
ALFRED WIELKI - król anglosaski; zjednoczył znaczna część ziem angielskich, odpierając m.in. najazdy wikingów. W 886 r. odebrał im Londyn. Zjednoczył południową i zachodnią Anglię. Był mecenasem kultury i sztuki. Zreformował i stworzył KODEKS PRAWA opierający się na zasadzie brutalnych kar.
DANEGELD - roczna danina (właściwie podatek gruntowy) jaką anglosasi płacili Duńczykom by powstrzymać ich ataki.
DANELAW - obszar prawa duńskiego. Za panowania Alfreda Wielkiego obszar jurysdykcji duńskiej panował w północno-wschodniej części Anglii. Powstał na mocy traktatu z 878r. z Alfredem.
Wpływ najazdów duńskich na cywilizację angielską:
Anglia była rządzona za pomocą trzech różnych systemów prawnych: Wessexu, Mercji i Danelaw
Zasięg władztwa duńskiego w Anglii wykreślają również nazwy miejscowości.
Końcówki: -by, -thorpe i –toft wskazują na ich duński rodowód.
Swoistą cechą ustroju prawnego Danelaw był sąd przysięgły, instytucja nieznana w królestwach anglosaskich.
EDGAR SPOKOJNY - (943-975) Drugi syn Edmunda Wspaniałego. Wyznawał zasadę, o panowaniu Anglii na oceanach i morzach. Powstał więc precedens prawny - ANGIELSKA DOKTRYNA MORSKA. Edgar przyjął tytuł suwerena morskiego oceanu.
Władze po nim objął EDWARD MĘCZENNIK - wdał się w konflikt z możnymi na temat zwolnień
podatkowych dotyczących kościoła i klasztorów.
ETHELRED II BEZRADNY (978-1016) - Za jego panowania nastąpiło znaczne rozprzężenie kraju. Brak jego konsekwencji przyczynił się do ponownego najazdu Duńczyków.
991- bitwa pod Maldon. Klęska Anglików. Po przegranej bitwie Ethelred II kupuje układ pokojowy z Duńczykami.
1012 - Ethelred II oskarżył Duńczyków o nie dotrzymywanie warunków umowy. Uśmiercił więc wszystkich zakładników duńskich. Była to bezpośrednia przyczyna kolejnego najazdu duńskiego
1014- „Kazanie Wilka do anglików” - kazanie biskupa Jorku (abp Wulfstan), wg którego jedynym wyjściem była współpraca z Duńczykami.
W 1042-1066 panował w Anglii Edward Wyznawca (wcześniej – Kanut) - po nim wymarła linia królewska Wessexu. Pronormandzka, nieudolna polityka Edwarda Wyznawcy wywołała niezadowolenie i opozycję angielskich możnych, wśród których najpotężniejszy był hrabia Wessexu, Godwin. Po śmierci E. Wyznawcy królem Anglii został syn Godwina, Harold (1066). Krótkie rządy Harolda były widownią jednego z najbardziej doniosłych faktów politycznych w dziejach Anglii średniowiecznej: BITWY POD HASTINGS 04.10.1066 R. Zakończyła ona okres panowania królów anglosaskich i oddała kraj w ręce dynastii normandzkiej.
WILHELM I ZDOBYWCA - zwyciężył bitwę pod Hastings. W Anglii występowały bunty przeciwko niemu.
Z rebeliantami walczył poprzez:
konfiskatę majątków i ziem rebeliantów
¾ skonfiskowanych ziem Wilhelm oddał swojemu wojsku, zaś 1/3 najlepszej ziemi zachował dla siebie
represje na miejscowej ludności
większe i częstsze podatki (danegeled - podatek królewski, obowiązkowy)
godności świeckie i kościelne przypadły Normanom
REFORMY WILHELMA I ZDOBYWCY:
Budowa fortyfikacji, zamków i kościołów
Dominacja wśród klas wyższych języka i kultury francuskiej
Przegląd angielskiego prawa i wzbogacenie go normańskimi elementami
Oddzielenie sądów kościelnych od świeckich (ukłon w stronę kościoła za pomoc i zalegalizowanie jego małżeństwa z Matyldą. Była to świadoma rezygnacja z atrybutów swojej władzy)
Wprowadzenie stanowiska Szeryfa
DOOMSDAY BOOK - Na polecenie Wilhelma, w latach 1085-1086, opracowano rejestr budynków, gruntów oraz pogłowia trzody i bydła. Spis ten był przeprowadzony, głównie po to, aby było wiadomo, jakie na kogo nakładać podatki.
w pełni rozwinięty system feudalny
zaczęły powstawać pierwsze Gildie Kupieckie, które później utworzyły Kompanie Handlowe rządzące na morzach i oceanach.
Synami Wilhelma I byli:
WILHELM II RUDY – walka z kościołem o inwestyturę.
HENRYK I – zespolił Normandię z koroną angielską, utarczki z Robertem (najstarszy brat, został uwięziony)
Anarchia feudalna za Matyldy i Stefana:
Dwudziestoletnie rządy nieudolnego i słabego Stefana (wnuk Wilhelma I) stały się widownią anarchii feudalnej, łupieskich walk baronów miedzy sobą, osłabienia władzy państwowej. W ogólnym chaosie ofiarą bezprawia stali się przede wszystkim chłopi i miasta. Ogólny kryzys powiększyła jeszcze wojna domowa Stefana z Matyldą (córka Henryka I), mająca charakter wojny feudalnej. Anarchia feudalna została zakończona dopiero w 1153 r., kiedy Stefan oraz syn Matyldy, Henryk hr. andegaweński , zawarli umowę, w myśl której królem został uznany Stefan, a po jego śmierci tron miał przejść na Henryka. W 1155 r. koronę otrzymał Henryk II i rozpoczął długie rządy dynastii Plantagenetów, czyli Anjou.
Różne pojęcia i osoby:
BITWA POD MONS BADONICUS (zwana też bitwą pod Badon Hill) – starcie zbrojne, które miało miejsce około 490–517 roku pomiędzy celtyckimi Romano-Brytami a Anglosasami i zakończyło się zwycięstwem Brytów.
TRIBAL HIDAGE - dokument zawierający listę trzydziestu pięciu anglosaskich plemion zamieszkałych w Brytanii między VII a IX stuleciem i została odkryta w 1626 roku.
BURGHAL HIDAGE is an Anglo-Saxon document providing a list of over thirty fortified places (burhs), the majority being in the ancient Kingdom of Wessex, and the taxes (recorded as numbers of hides) assigned for their maintenance.
FYRD – pospolite ruszenie w średniowiecznej Anglii, powszechna mobilizacja wszystkich wolnych mężczyzn zdolnych do obrony ziemi pośrednio (obrona mostów, budowa grodów, patrol i czuwanie) bądź bezpośrednio (uczestnictwo w kampanii wojennej).
PENDA - król Mercji od 626 roku. Pozostawał wierny pogańskiej religii, podczas, gdy pozostali anglosascy władcy wyznawali chrześcijaństwo.
GILDAS - opat, święty Kościoła katolickiego, nauczyciel i pierwszy historyk brytyjski.
HISTORIA REGUM BRITANNIAE — in English, The History of the Kings of Britain — is a pseudohistorical account of British history, written c. 1136 by Geoffrey of Monmouth.
BITWA POD MALDON (THE BATTLE OF MALDON) – poemat w języku staroangielskim o urwanym zakończeniu. Opisuje walkę Byrthnotha, jarla angielskiego króla Aelfryka, z Norwegami pod Maldon w 991 roku. Bohater ginie od zatrutej włóczni.
PLANTAGENECI:
Henryk II (1154-1189)
Ryszard I Lwie Serce (1189-1199)
Jan bez Ziemi (1199-1216)
Henryk III (1216-1272)
Edward I (1272-1307)
Edward II (1307-1327)
Edward III (1327-1377)
Ryszard II (1377-1399)
Henryk II Plantagenet przeprowadził szereg reform na wyspach, zapewniając władzy monarszej zdecydowaną przewagę nad rycerstwem i arystokracją. Zdobył Irlandię. podporządkował sobie Szkocję i odzyskał Northumbrię. Władał też Normandią odziedziczoną po matce, a jego władzę umocnił ślub z Eleonorą Akwitańską.
Henrykowi II w 1165 r. udało się zapewnić sobie formalne zwierzchnictwo nad Walią, która pod swymi dwoma królami podzielona na część północną i południową zachowała jeszcze przez pewien czas niezależność.
W 1174 r. Henryk II rozciągnął formalnie zwierzchnictwo Anglii nad Szkocją. Na podstawie zawartego wówczas traktatu król szkocki stawał się wasalem monarchy angielskiego.
REFORMY WEWNĘTRZNE HENRYKA II I SPÓR Z KOŚCIOŁEM
REFORMA SĄDOWNICTWA
Król konsekwentnie prowadził politykę rozszerzania sądowych kompetencji Kurii Królewskiej kosztem sądownictwa feudałów.
Common law (powszechne prawo) dla wszystkich mieszkańców. Legiści króla po wnikliwym studiowaniu prawa rzymskiego uznali, że każdy ma prawo do sprawiedliwości u króla. Dokonał więc kodyfikacji prawa.
Powstał Główny Sąd Królewski, zajmujący się rozpatrywaniem apelacji.
Zniesiono instytucję ordaliów (sądów bożych) i wprowadzono ławy przysięgłych, rekrutujących się z miejscowej wolnej ludności.
Wprowadzono instytucję Najwyższego Sędziego (Justiciar), który miał zastępować króla podczas jego nieobecności w Anglii.
REFORMY WOJSKOWE
Od czasów Henryka II na większą skalę stosowano tzw. podatek tarczowy (scutage). Zwolnieni od służby wojskowej feudałowie płacili określona sumę pieniędzy, za które król mógł werbować wojska najemne.
W 1181r. wprowadzono specjalny edykt: ASSIZA – „Assize of arms”. Edykt nakładał na każdego obowiązek posiadania broni. Oceniano stan majątkowy i na tej podstawie wydawano polecenie zakupu konkretnej broni.
REFORMY GOSPODARCZE
W 1163 r. zaprzestano pobierania Danegeldu. Prekaria feudalna (aide) uzyskała rangę powszechnego podatku.
Wprowadzono podatek od dochodów i ruchomości. Dziesięcina Saladyna (III wyprawa krzyżowa) była pierwszym angielskim podatkiem określanym proporcjonalnie do dochodów i wartości ruchomości.
ZATARG Z KOŚCIOŁEM
Henryk II odmówił przysięgo papieżowi Grzegorzowi VII.
Przystąpiono do likwidacji niektórych przywilejów kościoła.
Konstytucje klarendońskie - ogłoszone w Clarendon w 1164 r., wprowadziły ograniczanie sądownictwa kościelnego oraz wolnego wyboru wyższych dostojników kościelnych. Nakazywały odpowiedzialność karną duchownych przed sądami świeckimi. Każdy nowy dostojnik kościelny musiał być zatwierdzony przez króla.
Konstytucje klarendońskie wywołały zdecydowany opór zagrożonego w swych przywilejach duchowieństwa. Na czele opozycji stanął dawny dworzanin i przyjaciel królewski, arcybiskup Becket. Po zamordowaniu Becketa przez dworzan i buntu ze strony części baronów, król zmuszony był odwołać konstytucje klarendońskie. Becketa ogłoszono męczennikiem i świętym.
1170 – klątwa papieska nałożona na angielskiego władcę. Klątwa jednak nie była wiążąca, ponieważ Anglia nie była państwem kontynentalnym. Oznaczało to jednak, że wszystkie przysięgi złożone monarsze jako suwerenowi przestały obowiązywać. Było to bardzo szkodliwe dla stosunków międzynarodowych. Klątwa została cofnięta po tym jak Henryk II okazał skruchę nad grobem św. Becketa.
Wziął udział w III wyprawie krzyżowej stąd przydomek Lwie Serce. W ciągu 10 lat panowania w Anglii spędził kilka miesięcy. Przez ten czas w kraju pogorszyła się sytuacja chłopów niższych warstw ludności miejskiej, co było rezultatem wzrostu podatków i większego nacisku administracji państwa. (Ryszarda I zastępował Hubert Walter).
Wziął udział w wyprawie krzyżowej organizowanej przez Niemca Fryderyka Barobssę (utopił się na morzu podczas jednej z wojen). Udział brali też Francuzi pod dowództwem Filipa II Augusta.
Ryszard i Filip napadli i zdobyli Akkę (twierdza) oraz Tel Aviv w Izraelu.
Po podboju Cypru musiał ożenić się z Berengarią z Nawarry, gdyż tak kazała mu matka. Jako, że był homoseksualistą, uciekł od niej i wyruszył na wyprawę morską
- Uwięziony przez Cesarza Henryka IV po rozbiciu się jego statku, kiedy wracał do Anglii. Uwolniony dzięki okupowi matki.
- Umarł w 1199 roku po strzale łucznika w wyniku którego w ranę wdała się gangrena.
Odziedziczony po Henryku II silny aparat państwowy wykorzystywał Jan w celu powiększenia ucisku fiskalnego wszystkich warstw ludności, wywołując tym powszechne niezadowolenie ( ponadto bezprawnie konfiskował ziemię, aresztował, mordował). Na wzrost powszechnego niezadowolenia wpłynęła również niefortunna polityka zagraniczna Jana bez Ziemi.
Jan stracił wiele ziem na rzecz Filipa II (Francja). Francuzi odzyskali znaczne tereny za wyjątkiem Akwitanii.
1214 – Jan bez ziemi przeprowadza inwazję na Francję wraz z sojuszniczym wojskiem cesarza Ottona IV i hrabiego Flandrii. Doszło do bitwy pod BOUVIENS. Bitwę przegrał Jan bez Ziemi. Anglia stanęła na skraju bankructwa.
Jan popadł w konflikt z papieżem Innocentym III. Ostatecznie papież ekskomunikował króla Jana. Papież zagroził Janowi pozbawieniem go korony, jeśli się nie podda. Król musiał się ugiąć i w 1213 r., w obecności legatów papieskich w kościele templariuszy w Dover, król oddał swoje państwo w opiekę Boga i świętych Piotra i Pawła.
Na skutek niepowodzeń wojennych, wysokich podatków i nadużyć królewskich urzędników doszło do równoczesnego buntu duchownych, szlachty i miast. 10 czerwca 1215 r. kilku baronów połączyło siły i ruszyło na Londyn. Wymusili oni na królu podpisanie 15 czerwca 1215 WIELKIEJ KARTY SWOBÓD (MAGNA CARTA LIBERTATUM)
Zapisy Karty gwarantowały:
miastom wolność handlu,
duchownym prawo obsadzania biskupów.
Król nie mógł podwyższać podatków bez porozumienia z radą królewską złożoną z baronów, biskupów i arcybiskupa oraz więzić nikogo bez wyroku sądowego.
Złamanie przez króla któregoś z ustaleń uprawniało baronów do wypowiedzenia posłuszeństwa i nawoływania do powszechnego powstania.
Wielka Karta dała początek ustrojowi Anglii i przyczyniła się do powstania parlamentu.
Ze swej strony baronowie złożyli przysięgę na wierność Janowi.
Jan umiera podczas konfliktu z baronami związanego z nieprzestrzeganiem przez niego Magny Carty w październiku 1216 roku.
Henryk III (panował w latach 1216-1272) zmagał się z angielskimi możnowładcami na czele z Szymonem z Monfort.
Ostatecznie doszło do powstania Prowizji Oksfordzkich (Provisions of Oxford):
11.06.1258 r. król był zmuszony zaakceptować postulaty reform. Radę baronów która je zatwierdziła, określono mianem „Wściekłej”, a nawet „Parlamentu Wściekłego”.
System wprowadzony przez prowizje znacznie ograniczał władzę królewską.
Od tej pory bez opinii i zgody 15-osobowej Tajnej Rady (Privy Council), powołanej przez 24 baronów, nie wolno było królowi podejmować ważnych decyzji.
Ponadto baronowie wybrali jeszcze 12 przedstawicieli do kontroli działalności urzędników królewskich, zwłaszcza w sprawach finansowych.
Ustalono regularne (3 razy w roku) odbywanie zgromadzenia składającego się z królewskiej Rady, dzierżawców królewskich, przedstawicieli rycerstwa i miast, zwoływanego dotąd sporadycznie przez królów od XI w., nazywanego coraz częściej parliamentum.
SIMON DE MONFORT - przywódca buntu możnowładców przeciwko królowi Anglii, Henrykowi III Plantagenetowi, przez co zmusił go do podpisania Prowizji Oksfordzkich. Był prekursorem parlamentaryzmu.
W 1259 r. doszło do wydania PROWIZJI WESTMINSTERSKICH, broniących rycerstwo i górną warstwę wolnego chłopstwa przed samowolą wielkich feudałów.
Henryk III odmówił przestrzegania przyjętych przez siebie zobowiązań. W 1263 r. doszło do wojny domowej między królem a popierająca reformy częścią baronów pod wodzą Montforta, mających oparcie w rycerstwie i miastach. W 1264 r. w BITWIE POD LEWES armia królewska została rozbita, Henryk III dostał się wraz z synem Edwardem do niewoli, a faktycznym panem Anglii został Szymon de Monfort.
Szukając poparcia w szerszych kręgach społeczeństwa Szymon de Monfort zwołał w 1265 r. zgromadzenie, do którego obok baronów weszło po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa i po dwóch mieszczan z niektórych większych miast. Był to początek Parlamentu angielskiego. Parlament był nowością na arenie politycznej ówczesnej Europy. Po raz pierwszy włączał rycerstwo i mieszczan - dając tym grupom społecznym głos w sprawach państwa.
Edward III (1327 – 1377) – objął tron ojca (zamordowanego przez matkę Edwarda i jej kochanka) gdy miał 15 lat. Zanim osiągnął pełnoletność władzę sprawowała matka.
Kazał osądzić kochanka matki i go ściąć. Matkę osadzono w zamku, gdzie nigdy jej nie odwiedził.
Walka o władzę po Karolu IV, którego śmierć spowodowała wygaśnięcie linii rodu Kapetyngów. Do walki o tron przystąpili bratankowie (Walezjusze) Filipa Pięknego oraz król Anglii, Edward III, jako wnuk Filipa.
Anglicy chcieli uzyskać suwerenną władzę nad Gujenną (spór o zależności lenne Anglii od
Francji)
Francja wspierała ówczesnych wrogów Anglii - Szkotów
„Motyw flandryjski”: Flandria była głównym importerem wełny angielskiej. Henryk III zakazł eksportu, więc we Flandrii doszło do strajków. Ostatecznie Flandria poprosiła Anglię o wzięcie jej pod swoje skrzydła i związku z tym w 1337 r. stała lennem angielskim.
Bratanek Karola IV, Filip VI decyduje się na inkorporacje ziem mimo sprzeciwu Anglików
Przyczyny społeczne: Feudalne podziały klasowe w Anglii. Niżsi stanem ludzie chcieli wojny z Francją, ponieważ oznaczało to, że mogliby ją plądrować. Pieniądze dawały możliwość przejścia do wyższej klasy społecznej, nawet szlacheckiej.
We Francji walczyć chciała arystokracja; W Anglii – biedni ludzie.
Rozpoczęcie działań wojennych zostało poprzedzone przez Anglię dość szeroką akcją dyplomatyczną. Edward III przeciągnął na swoją stronę cesarza i niektórych książąt niemieckich, zaciągnął u angielskich i włoskich kupców pożyczki pieniężne, zawarł sojusz z bogatym mieszczaństwem flandryjskim.
Szczególnie ważną rolę w zwycięstwach angielskich odgrywali chłopi, łucznicy nie posiadający sobie równych w Europie.
Działania wojenne zaczęły się w istocie w 1340 r. od morskiego zwycięstwa pod SLUYS. Również i na lądzie Anglicy zadali Francuzom kilka bardzo dotkliwych klęsk, przede wszystkim pod CRECY w 1346 roku oraz pod POITIERS w 1356 r.
1356 - Poitiers (Edward Czarny Książe [syn Edwarda III] prowadzi Anglię do zwycięstwa nad Francuzami). Poważne konsekwencje dla Francuzów:
a) Jan Dobry w niewoli
b) Francuzi wykupując go od Anglików muszą zapłacić dużą kwotę, co powoduje psucie pieniądza i inflację w kraju.
c) Następuje bunt wobec inflacji i nieporządku, na czele staje Stefan Marcel.
Ryszard II Plantagenet został zdetronizowany w 1399 roku, a po nim tron objął Henryk IV, pierwszy z linii Lancaster.
Henryk był władcą nieudolnym. Szukał wsparcia u duchownych i kościoła, dlatego w 1401 roku wydał status przeciw heretykom. Heretykom groziła nawet kara śmierci. Najbardziej narażony był ruch lollardów.
Po nim tron objął Henryk V Plantagenet, który był z kolei bardzo dobrym władcą. Wykorzystał trudny okres, który przechodziła Francja oraz to, że tamtejszy król Karol VI cierpiał na schizofrenię katatoniczną.
Społeczeństwo francuskie podzieliło się na dwa obozy: obóz Orleandów i Burgundów.
W 1415 roku Henryk V i jego armia wylądowali w Normandii. Bitwa pod Azincourt.
Plan Burgundczyków: pokonany król Francji odda państwo Anglii, o ile król Henryk V ożeni się z francuską królewną Katarzyną. Tak też się stało, a Henryk został regentem Francji.
Cały plan był jednak bardzo podstępny. Domniemano, że dziecko Henryka i Katarzyny odziedziczy chorobę panującą w jej rodzinie (schizofrenia), co doprowadzi do zakończenia linii Plantagenetów. Istotnie, tak się stało – ich syn Henryk VI był chory.
W 1422 roku zmarli Henryk V i Karol VI (teść i zięć). Henryk VI, będąc jeszcze dzieckiem, został regentem na terenach zajętych przez Anglię. Był jednak zbyt młody, a do tego chory, więc rządy sprawował jego stryj – Jan Lancaster.
Za panowania Karola VI sytuacja we Francji stała się krytyczna. Anglicy zaczęli panoszyć się we Francji. Do jej obrony stanąć chciała Joanna D’Arc.
Joannie pozwolono spotkać się z królem, którego przekonała aby zgodził się na zorganizowanie odsieczy na twierdzę w Orleanie. Francuzom udało obronić twierdzę. Miało to decydujące znaczenie, gdyż całe francuskie społeczeństwo sprzeciwiło się Anglii.
Joanna namówiła też Karola na odbicie Reims. Tam później odbyła się koronacja Karola.
Francuzi chcieli pozbyć się Joanny ponieważ byli o nią zazdrośni. Anglicy z kole ogólnie chcieli się jej pozbyć, bo siała zamęt. Stojąc na czele małego oddziału namówiono ją na atak pod Campiegne, gdzie porwali ją Anglicy. W 1430 oskarżono ją o czary i spalono na stosie.
Sojusz z Filipem V, księciem Burgundii.
Wojna stuletnia skończyła się w 1453 roku.
Anglia przeżywała głęboki kryzys po zakończeniu wojny. Doszło do wojny domowej. Doprowadziły do tego m.in. nadużycia arystokracji. W kraju rodził się wtedy kapitalizm, na który arystokracja nie mogła się „przestawić”. Nakładali wysokie podatki na najbiedniejszych ludzi.
Wybuchło powstanie chłopskie. Przywódcą był John (Jack) Cade, który później zmienił nazwisko na Mortimer. Zażądał zwolnienia kilku ministrów oraz powrotu księcia z wygnania.
Rebelianci pokonali armię królewską w Seven Oaks. Weszli do Londynu oraz kazali ściąć najważniejszych dostojników królewskich.
Rząd Henryka VI zaproponował ugodę, ale nie zgodzono się na nią. Zaatakowano więc rebeliantów i tym razem udało się ich pokonać.
Mimo wszystko, rebelia pokazała słabość rządów. To było główną przyczyną wybuchu wojny dwóch róż.
Dynastia Tudorów:
Henryk VII (1485-1509)
Henryk VIII (1509-1547)
Edward VI (1547-1553)
Jane Gray (10-19 lipca 1553)
Maria I (1553-1558)
Elżbieta I (1558-1603)
Przemiany społeczno-gospodarcze: Koncentracja ziem poprzez tzw. ogrodzenie, bogaci się średnia szlachta (gentry) i bogaci chłopi (yeomeni) a cała masa wywłaszczonych chłopów staje się nędzarzami i włóczęgami.
Przemiany ideologiczne: Reformacja w Anglii. Ruch lollardów - potępiali zależność Kościoła w Anglii od Rzymu, odrzucali dogmat o przeistoczeniu, celibat księży, kult martwych symboli i obrazów oraz krytycznie odnosił się do pozareligijnej działalności kościoła.
W XVI w. ogólny kryzys w kościele (obniżenie poziomu intelektualnego kleru i zapału religijnego, kariera polityczna, bogactwa)
Prowadził politykę zmierzającą zarówno do utrzymania pokoju jak i stworzenia koniunktury gospodarczej. Wspierał finansowo budownictwo okrętów, w ten sposób wspierając flotę i poprawiając możliwość rozwoju handlu.
Zreformował królewską administrację. Wprowadził Radę Królewską sprawującą kontrolę nad arystokracją oraz powołał Sąd Izby Gwieździstej.
Odbudował majątek praktycznie zbankrutowanego skarbu państwa. Wprowadził skuteczne, choć bezwzględne, mechanizmy podatkowe (wspomagał go w tym kanclerz, arcybiskup John Morton).
Sąd Izby Gwieździstej. Jako najwyższy trybunał sądowy, rozpatrywał sprawy polityczne, nadużycia urzędników, a przede wszystkim przestępstwa przeciwko królowi.
Miał 6 żon:
Katarzyna Aragońska
Anna Boleyn
Jane Seymour
Anna z Kleve
Katarzyna Howard
Katarzyna Parr
Schizma Henryka VIII. Zerwał kościelną zależność od Rzymu, zlikwidował klasztory i przejął najwyższą władzę w kościele angielskim. Stało się tak dlatego, że chciał wziąć rozwód (miał romans, ale poza tym z żoną nie miał syna, a chciał mieć męskiego potomka) lecz papież nie chciał mu go dać. Henryk postanowił więc stworzyć swój własny kościół. Na mocy aktu supremacji Parlament ogłosił króla głową kościoła angielskiego, przy czym poza odrzuceniem władzy papieża nie wprowadzono żadnych zmian w zakresie dogmatów, kultu i ceremonii kościelnych. Papież został pozbawiony dochodów takich jak świętopietrze (danina na rzecz papiestwa).
Był pierwszym protestanckim monarchą rządzącym Anglią. Nigdy nie rządził samodzielnie (miał chyba 9 lat czy coś) - rządy w jego imieniu sprawowała Rada Regencyjna. Realna władza spoczęła w rękach Edwarda Seymoura (jego wuja).
Somerset i Craumer domagali się szerokiej reformacji i usunięcia wpływów katolicyzmu na kościół anglikański. Thomas Craumer opracował kalwinizujący modlitewnik, który parlament uznał za obowiązujący w całej Anglii. W ten sposób doprowadzono do tzw. uniformizmu (jednolity kościół w całym kraju); jednocześnie wydano wiele zarządzeń usuwających dawne zwyczaje katolickie i obrzędy. Ze świątyn usunięto obrazy i ołatarze. Zaczęły się prześladowania zarówno katolików jak i zwolenników umiarkowanej reformy Henryka VIII.
Maria Tudor - za jej panowania nastąpiło przejściowe odnowienie katolicyzmu (była gorliwą katoliczką), połączone z surowymi prześladowaniami i represjami wobec protestantów. Nawiązała przyjazne stosunki z papieżem i Rzymem. Niemniej jednak nie była popierana przez ludzi ze względu na jej politykę zagraniczną (utraciła port Calais - ostatnie oparcie Anglii na kontynencie; wyszła za Filipa II Habsburgiem; zamknęła siostrę w jakiejś wierzy i w ogóle była dziwna).
Po śmierci Marii Tudor Parlament zgodnie z testamentem Henryka VIII ogłosił królową jego córkę z drugiego małżeństwa z Anną Boleyn, Elżbietę I, której rządy stanowią jeden z najświetniejszych okresów w dziejach Anglii (erudytka, dyplomatka).
Jej pierwszym krokiem było wydanie ACT OF UNIFORMITY (AKTU O UJEDNOLICENIU), który nakazywał używanie protestanckiego modlitewnika we wszystkich kościołach (ang. The Book of Common Prayer). Papieska kontrola nad kościołem angielskim przywrócona przez Marię I została przez Elżbietę zniesiona. Wielu biskupów było zrażonych do nowej polityki religijnej. Zostali więc oni usunięci ze swoich urzędów i zastąpieni ludźmi wiernymi królowej.
Od początku panowania prowadziła aktywną i ekspansywną politykę gospodarczą; popierała rozbudowę floty, giełdę zorganizowaną w Londynie, sama Elżbieta inwestowała w przedsięwzięcia handlowe; wspierała handel zamorski prowadzony przez angielskie kompanie handlowe — w obszarze Morza Północnego, z basenem Bałtyku (gdzie głównym partnerem była Polska), z Rosją (przez Archangielsk) i z Lewantem; zapoczątkowano też działalność w Indiach (Kompania Wschodnioindyjska). Aktywność ta dawała mieszczaństwu, gentry i arystokracji możliwości inwestowania, stwarzała warunki dla eksportu wyrobów angielskiego sukiennictwa i w połączeniu z długotrwałą wewnętrzną stabilizacją państwa przyczyniała się do gospodarczego rozwoju Anglii.
Tymczasem, Hiszpanie z wypraw do Ameryki Północnej przywozili wielkie ilości złota. To budziło zazdrość Anglików, którzy także chcieli mieć udział w eksplorowaniu ameryki. Elżbieta I posługiwała się korsarzami i popierała piractwo. Doprowadziła do rozbudowy floty.
Coraz ważniejszą rolę w życiu politycznym epoki elżbietańskiej odgrywał Parlament. Sojusz Tudorów z awansującymi politycznie i bogacącymi się klasami średnimi uczyniły Izbę Gmin coraz ważniejszym organem politycznym epoki elżbietańskiej. Polityka wewnętrzna Tudorów zawsze musiała się liczyć z opinią gentry i mieszczaństwa, toteż królowie z tej dynastii bacznie śledzili nastroje i opinie Izby Gmin.
Rywalką Elżbiety w tym okresie stała się władczyni Szkocji, katoliczka MARIA STUART, zamężna z królem Francji, Franciszkiem II. W 1559 r. Maria uznała się królową Anglii i zyskała poparcie Francji. W Szkocji matka Marii, Maria de Guise, próbowała umocnić wpływy francuskie sprowadzając z Francji wojsko i budując fortyfikacje, które miały posłużyć do inwazji na Anglię. Grupa szkockich lordów sprzymierzona z Elżbietą usunęła jednak Marię de Guise i pod naciskiem Anglii, Maria podpisała Traktat Edynburski, w którym zobowiązała się do wycofania wojsk francuskich. Po tym wydarzeniu wpływy francuskie w Szkocji bardzo osłabły.
- (religia, rywalizacja na morzach i oceanach, ścięcie Marii Stuart)
- Konflikt Anglii z Hiszpanią miał przede wszystkim charakter rywalizacji o przewagę morską na Atlantyku. W odwecie za spiski i intrygi hiszpańscy kaprowie i korsarze angielscy łupili przy pełnym poparciu dworu angielskiego statki i kolonie hiszpańskie. Hiszpania posiadała monopol na cały handel Europy z krajami Wschodu oraz Ameryki i strzegła go za pomocą potężnej floty.
- Wśród korsarzy angielskich walczących z Hiszpanią szczególnie wielką sławę zdobył Francis Drake.
- Oficjalnie wojna Anglii z Hiszpanią wybuchła w 1583 r., kiedy wykryto jego rolę w spisku na życie Elżbiety I.
- Poseł Filipa II został usunięty z Anglii w 1584 r. i od tego czasu napięcie stosunków między obu zwalczającymi się stronami przybrało na sile.
- W czerwcu 1588 r. wyruszyła z Hiszpanii Wielka Armada. Wyższość angielskiej taktyki (statki bardzo zwrotne) sprawiła, że Hiszpanie ponieśli sporo porażek w kanale La Manche. Rozbicie Wielkiej Armady zapoczątkowało upadek potęgi morskiej Hiszpanii. Dla Anglii natomiast oznaczało nie tylko uratowanie wolności, ale początek jej panowania na morzach.