KOMUNIKACJA ALTERNATYWNA

Istnieje na świecie wiele wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, opartych na znakach i symbolach komunikacyjnych, które dają osobie z poważnymi zaburzeniami mowy możliwość porozumiewania się, takich jak:

• System symboli jednoznacznych (przedmioty, ich miniatury lub fragmenty symbolizujące dany przedmiot),

• Zdjęcia obrazki i rysunki (jak najbardziej konkretne),

• Yerkes lexygramy - symbole Yerkes`a,

• PIC symbols - Piktogram Ideogram Communication (ok. 400 rysunków, czarne kontury symboli na białym tle),

• Piktogramy - Pictogram system (białe kontury symboli na czarnym tle),

• Rebus system (piktograficzne symbole reprezentujące całe wyrazy lub ich części. Na rebusie może być umieszczony symbol przedmiotu, jego nazwa lub część wyrazu, np. sekwencja fonemów albo sylab. Mogą być również użyte znaki manualne (daktylograficzne), np. w celu dokończenia komunikatu -wyrazu),

• PCS - Picture Communication Symbols,

• Picsyms (symbole ideograficzne i piktograficzne Carlton`a i James`a, głównie czasowniki i rzeczowniki, można tworzyć nowe symbole, ale używa się specjalnej siatki sześć na osiem pól),

• Blissymbols - symbole Bliss`a,

• inne.

Metody alternatywne w komunikacji.

Nawiązanie komunikacji z dziećmi i młodzieżą, którzy nigdy nie rozwinęli umiejętności mówienia stanowi trudne zadanie, wymagające wybrania jednej z wielu metod komunikacji alternatywnej albo zdecydowanie się na podejście łączące elementy różnych metod. Z wielu metod rozpowszechnionych w Polsce, do pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym umysłowo proponuje się wielofunkcyjny system piktogramów, elementy systemu symboli PCS oraz Słownik Makaton. Wprowadzenie omawianych metod wymaga przede wszystkim dobrego zdiagnozowania potrzeb dziecka i zaplanowania rozwoju jego umiejętności. Stosowanie w pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi umysłowo alternatywnych metod komunikacji umożliwia:

• poczucie bezpieczeństwa i kontroli zdarzeń,

• zrozumienie i radzenie sobie z codziennymi rytualnymi sytuacjami,

• zapamiętywanie sekwencji zdarzeń,

• minimalizowanie zaburzeń zachowania, wynikających z lęku, występujących jako forma porozumiewania się.

Piktogramy, to system symbolicznych obrazków czarno-białych o niewielkim stopniu uproszczenia w formacie 10x10 cm. Każdy z symboli ma podpis informujący o znaczeniu danego znaku. Zestaw reprezentuje cały zakres słownictwa języka: rzeczowniki oznaczające osoby, przedmioty, miejsca, zaimki, przymiotniki oznaczające cechy przedmiotów i określające emocje dziecka, przyimki w postaci znaku strzałki, kropki, kwadratu lub koła, liczebniki, czasowniki. Z obrazków można tworzyć różne układy funkcjonalnej informacji. Pomoc ma szeroki zastosowanie w dostarczaniu informacji o świecie osobom upośledzonym, w sposób pozajęzykowy, ale odnoszących się do kategorii języka, a tym samym do myślenia.

Można wyróżnić dwie grupy użytkowników systemu piktogramy. Kryterium tego podziału jest stopień rozumienia systemu językowego przez osoby nie mówiące werbalnie oraz umiejętność tworzenia przez nie i przekazywanie wypowiedzi (komunikacji).
Jedna grupa użytkowników to dzieci rozumiejące mowę werbalną. Identyfikują one struktury dźwiękowe słów z ich treściami i znają zasady tworzenia ze słów wypowiedzi. Druga grupa użytkowników to dzieci, których rozumienie dźwięków mowy, identyfikacja treści i formy wyrazów jest niewykształcona, zaburzona. Osoby te muszą uczyć się rozumienia treści mowy i znaków.
Dlatego procedury wprowadzenia systemu piktogramów do komunikacji i edukacji tych dwóch grup użytkowników są odmienne i wymagają przygotowania od nauczyciela, terapeuty, rodziny.
Procedury wprowadzenia piktogramów jako alternatywnej metody komunikacji są uzależnione od możliwości psychofizycznych dziecka.
Dzieci, które rozumieją mowę i znają zasady budowania wypowiedzi uczą się nadawać znaczenie słowne przedmiotom, osobom, czynnościom, poznają składnię, następnie budują dzięki piktogramom różne formy wypowiedzi. Dzieci, u których rozumienie dźwięków mowy, treści jest zaburzona - należy nauczyć rozumienia  treści mowy i znaków. W początkowym etapie pracy lub w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo warto zastosować fotografie. Książka komunikacyjna i inne pomoce to ważny element w tej metodzie komunikacji . Do książki komunikacyjnej wklejamy poznawane przez dziecko, systematyzowane piktogramy. Książka daje możliwość wykorzystania nabytych już umiejętności i skorzystanie z poznanych piktogramów. Plany dzienne, plany szczegółowe to struktury złożone z piktogramów wskazujące rodzaj, czas i miejsce wykonywanej czynności, osobę. Piktogramy mogą być również pomocne w początkowej nauce czytania lub w czasie ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych. Wszystkie znaki systemu można podzielić ze względów formalnych na kilka grup. Kryterium podziału piktogramów jest forma prezentacji na nich desygnatów oraz zakres umowności (symbolizacji) i uproszczenia (szczegółowości) treści.

Są piktogramy wiernie odtwarzające wizerunki przedmiotów i czynności z dużą ilością szczegółów, są to znaki ikoniczne:
      a) znaki szczegółowe,
      b) znaki uproszczone.
Są piktogramy o dużym stopniu uogólnienia i symbolicznej formie, są to symbole:
      a) symbole kontaktowe,
      b) symbole analogiczne,
            - ideomorficzne,
            - izomorficzne,
      c)symbole arbitralne.

Sposoby wprowadzania i utrwalania piktogramów.
  Zapoznanie dziecka z symbolami może odbywać się poprzez wykonywanie następujących ćwiczeń:
- dopasowywanie - polega na łączeniu symbolu piktogram z konkretem,
- łączenie dwóch takich samych piktogramów ( nauczyciel kładzie przed dzieckiem jeden piktogram,    prosi by dziecko dołożyło leżący z boku taki sam piktogram),
- łączenie dwóch jednakowych piktogramów, ale o różnych rozmiarach (piktogram duży i piktogram    mały),
- wybieranie, spośród dwóch, trzech i większej ilości piktogramów, konkretnego wymienionego przez    nauczyciela piktogramu,
- ćwiczenie zrozumienia znaczeń poprzez tworzenie prostych dobieranek kojarzeniowych    (np. dobieranie przedmiotów pasujących do siebie według funkcji klucz i drzwi, szczotka i pasta do    zębów; segregacje przedmiotów według grup i klas, np. ubrania: spodnie, bluza, skarpety, sprzęt    gospodarstwa domowego: kubek, garnek, kuchenka,
- prowadzenie rozmowy z dzieckiem na określony temat i wybieranie spośród wielu konkretnych piktogramów.

MAKATON

Gdy proces komunikacji osoby niepełnosprawnej przebiega nieprawidłowo lub ulega dezorganizacji powstaje konieczność zastosowania innych niż mowa wspomagających lub alternatywnych środków, które umożliwią proces porozumiewania się. Jedną z propozycji jest metoda Makaton - język gestów i symboli. Makaton nie odkrywa niczego nowego, lecz wykorzystuje to, co znamy od dzieciństwa: gest i rysunek. Dzięki połączeniu dwu alternatyw: znaków (gestów) i symboli, metoda bardzo szybko zdobyła dużą popularność i zastąpiła inne systemy, które wykorzystują tylko jeden ze środków.

W latach 70-tych, kiedy Makaton wprowadzany był w życie, jego głównymi odbiorcami były głównie niesłyszące dorosłe osoby niepełnosprawne intelektualnie doświadczające trudności w uczeniu się oraz współpracujący z nimi personel szpitalny. Obecnie zapotrzebowanie na metodę cały czas wzrasta wraz ze zmieniającymi się poglądami dotyczącymi rozwoju komunikacji alternatywnej oraz doświadczeniami terapeutów. Metoda rozrosła się do rozmiarów światowego przedsięwzięcia uczenia komunikacji totalnej osób o szerokim spektrum zaburzeń zakłócających porozumiewanie się. Makaton wykorzystywany jest w 40 krajach świata, w tym również i w Polsce. Adresowany jest do wszystkich osób (dzieci, młodzieży, dorosłych), które z racji różnych zaburzeń (np. niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia autystyczne, niepełnosprawność fizyczna, zaburzenia sensoryczne, specyficzne zaburzenia języka - alalia, afazja, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona etc.) nie są w stanie porozumiewać się z otoczeniem przy użyciu mowy dźwiękowej. Dla wielu z nich metoda służy jako „głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi. Makaton przeznaczony jest również dla członków rodziny (rodziców/opiekunów, rodzeństwa i krewnych) oraz nauczycieli i terapeutów (logopedów, pedagogów specjalnych, psychologów) oraz personelu placówek skupiających osoby z zaburzeniami komunikacyjnymi.

Zasadniczym celem posługiwania się Programem Językowym Makaton jest:

• podstawa komunikacji (baza gestów i symboli do porozumiewania się)

• pomoc w rozumieniu mowy

• rozwój umiejętności językowych

• ułatwienie interakcji społecznych

• pomoc w budowaniu relacji

• nauka umiejętności potrzebnych w czytaniu i pisaniu

Na Program Językowy Makaton składają się dwie części:

• słownictwo podstawowe (zasadnicze pojęcia dnia codziennego)

• słownictwo dodatkowe (uzupełniające)

Słownictwo podstawowe Makatonu stanowi 350 pojęć - to rdzeń metody, który obejmuje pojęcia dnia codziennego, zaś słownictwo dodatkowe obejmuje aż 7000 pojęć, które są rozszerzeniem i uzupełnieniem słownictwa podstawowego. Można z nich tworzyć liczne kombinacje zwrotów i zdań. Podejście przyjęte w Makatonie jest pewną próbą pokierowania na poszczególnych etapach rozwoju procesem nabywania przez dziecko podstawowego zasobu słownictwa. Słownika można używać wraz ze znakami, symbolami, przedmiotami lub w jakiejkolwiek innej kombinacji z alternatywnymi systemami porozumiewania się. Baza słownikowa jest uszeregowana w poziomach (1-8 plus poziom zwany dodatkiem, który obejmuje pojęcia różnic kulturowych. Każdy z krajów adaptujących metodę do swoich warunków, posiada własną, odrębną wersję Makatonu!). W Makatonie każde pojęcie (ze Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego) wspierane jest odpowiednim znakiem manualnym (gestem) lub/i obrazem graficznym (symbolem). Znakom i/lub symbolom towarzyszy zawsze mowa (według indywidualnych możliwości dzieci i dorosłych). W Makatonie zdumiewa przede wszystkim prostota i funkcjonalność metody.

Wszystkich pojęć należy uczyć wraz ze znakami manualnymi i/lub symbolami. Wybór formy znaku lub symbolu zależy od indywidualnych potrzeb i umiejętności osoby niepełnosprawnej. Dzieci i dorośli oraz terapeuci mają pełną możliwość wyboru najbardziej odpowiedniego do danej sytuacji symbolu lub znaku oraz sposobu nauki. Znaki i symbole nie są alternatywami wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozdzielnie. Wykorzystanie obu tych alternatyw w komunikacji, dostarcza dodatkowych, wizualnych informacji o uczonym pojęciu, zwiększa rozumienie oraz wzmacnia proces porozumiewania się.

W Makatonie występują dwa rodzaje znaków:

• znaki manualne (gesty)

• znaki graficzne (symbole)

Znaki manualne - gesty Makatonu

Każde pojęcie ma swój odpowiedni znak manualny (gest). Znaki manualne powstały jako pierwsze, przed symbolami (1973 rok), trzy lata później zostały zrewidowane i przystosowane do potrzeb większej grupy osób (dorośli i dzieci). Liczba znaków manualnych odpowiada ilości pojęć ze Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego. Znakom podobnie, jak i symbolom musi zawsze towarzyszyć mowa (nazywanie czegoś, wypowiadanie zwrotów, fraz lub zdań). Systematyczne i konsekwentne zastosowanie znaków manualnych w codziennej komunikacji, dostarcza osobom z trudnościami komunikacyjnymi dodatkowych, wizualnych informacji o nowo poznawanym pojęciu, co zwiększa rozumienie mowy i wzmacnia proces porozumiewania się. Znaki manualne Makatonu są bardzo czytelne i łatwe do zapamiętania, bowiem powstały na bazie naturalnych gestów. Ich rolą nie jest zastępowanie mowy, ale są wspaniałymi środkami wspomagającymi rozwój języka i komunikacji. Zarówno znaków manualnych jak i mowy uczyć należy jednocześnie, w tym samym momencie. Z czasem, gdy dziecko lub osoba dorosła zaczyna opanowywać mowę, znaki przestają być potrzebne i nie są już używane.

Przykładowe gesty Makatonu:

Znaki graficzne - symbole Makatonu

W Makatonie każde pojęcie ma swój odpowiedni znak graficzny (symbol). Symbole są szczególnie przydatne osobom, które z powodu obniżonej sprawności motorycznej nie są w stanie wykonywać znaków manualnych. Symbole zaprojektowane zostały nieco później niż znaki manualne (1985 rok) przez grupę doświadczonych Tutorów Makatonu. Symbole są proste i łatwe do zapamiętania, są to rysunki liniowe, ilustrujące znaczenie określonych pojęć. Są tak zaprojektowane, aby było można narysować je ręcznie. Symbole Makatonu podobnie, jak inne symbole systemów AAC, wykorzystują kwadrat, w który są wpisane. W Makatonie oprócz figury kwadratu, każdy z symboli dla łatwiejszej orientacji oznaczony jest (u podstawy) ciemną linią, która określa sposób ułożenia symbolu w przestrzenie oraz i sposób odczytywania. Jest to szczególnie przydatne przy pojęciach abstrakcyjnych.

Liczba symboli odpowiada ilości pojęć Słownictwa Podstawowego lub Dodatkowego.

Przykładowe symbole Makatonu:

Symbole wykorzystuje się do tworzenia tradycyjnych pomocy edukacyjnych (tablice, ksiązki komunikacyjne) oraz zaawansowanych (komputerowych). Znaki graficzne można dowolnie układać w przeróżne zdania i sekwencje. Mogą więc służyć do podawania instrukcji, przepisów kulinarnych, „pisania” wiadomości oraz listów. Nauce symboli i konwersacji za ich pomocą musi towarzyszyć mowa.

Źródłem frustracji dla wielu osób, które pragną zająć się językiem migowym, jako alternatywnym źródłem komunikowania się, jest to, że początkowy trening wymaga długich tygodni studiowania, zanim przyswoi się odpowiedni zasób słownictwa. W przypadku Słownika Makaton sprawa przedstawia się inaczej - jego stopniowo ustrukturyzowane etapy pozwalają na natychmiastowe komunikowanie się na najbardziej podstawowym poziomie. Dla osób zainteresowanych stosowaniem Makatonu organizowane są specjalne kursy (I i II stopnia). Kursy są wprowadzeniem do posługiwania się znakami, zapoznają z podstawami metody i dają wskazówki oraz zalecenia dotyczące procedur nauczania, dalsze szkolenie służy wymianie doświadczeń. Gdy są takie możliwości, nauczyciele, terapeuci, członkowie rodziny ucznia powinni ćwiczyć pomiędzy sobą posługiwanie się znakami w celu osiągnięcia odpowiedniej jakości i biegłości przekazu.

Ponieważ Słownik Makaton stanowi kompletny program językowy, zaleca się nauczanie ustrukturyzowane. Makaton jest jednym z niewielu systemów porozumiewania się, który jest podzielony na etapy rozwojowe. Słownik dostarcza wskazówek metodycznych zarówno osobom bardzo doświadczonym, jak i takim, które dopiero zaczynają pracować z dziećmi. Zasób słownictwa został tak dobrany, że wraz z opanowaniem pojęć można wykorzystywać poszczególne znaki do tworzenia zdań dwu-, trzywyrazowych i dłuższych. Zamysł ten jest widoczny w całym Słowniku od najwcześniejszego etapu.

Uczący słownictwa nauczyciel powinien realizować poszczególne etapy po kolei. Jednak słowa nauczane na kolejnym etapie nie muszą być wprowadzane w sztywnym porządku.. Nauczyciel powinien zawsze odwoływać się do potrzeb komunikacyjnych dziecka, jego zainteresowań i upodobań oraz własnej wyobraźni. Jeśli nie ma wysokich kwalifikacji w nauczaniu słownictwa i niezbyt dobrze zna dziecko, powinien starannie rozważyć jakiekolwiek odstępstwo od sekwencji właściwej dla danego etapu. Znaki można przekazywać prawą lub lewą ręką (pod warunkiem, że robimy to konsekwentnie). Znakom powinna towarzyszyć normalna mowa (zgodna z regułami gramatyki) oraz mimika i pantomimika.

System symboli PCS składa się z prostych obrazków. Nad każdym rysunkiem podane jest słowo, które ono symbolizuje. Wszystkie wyrazy ujęte w PCS podzielono na sześć kategorii w zależności od funkcji każdego słowa. Wprowadzono kategorie: ludzie, czasowniki, rzeczowniki, opisowe - przymiotniki i część przysłówków, różne - spójniki, przyimki, kolory, liczby, alfabet, społeczne, jak zwroty grzecznościowe, uczucia wyrażające zachwyt, obrzydzenie itp.

Jednakże Picture Communication Symbols (PCS) został uznany na świecie jako jeden z najbardziej popularnych, przejrzystych i zrozumiałych systemów symboli, a jego niezaprzeczalnym walorem jest elastyczność, spójność i estetyka. PCS to jeden z najczęściej wybieranych i używanych systemów symboli na świecie, a znajduje to wyraz również w Polsce.

PCS jest zbiorem (zestawem, bazą) prostych rysunków oznaczających podstawowe słowa niezbędne do codziennego porozumiewania się. Są to czasowniki, rzeczowniki, przyimki, zaimki, ale i przymiotniki. Symbole PCS są bardzo proste, wręcz symboliczne, powinny być podpisane, ale podczas tworzenia nowych symboli PCS warto dbać o zachowanie tej szczególnej prostoty i jednoznaczności. Słowa oznaczające pojęcia abstrakcyjne, których nie udaje się wyrazić rysunkiem można zastąpić jakimś wybranym symbolem tak, aby symbol z tym słowem mógł być szybko odnaleziony wśród wielu symboli na tablicy komunikacyjnej przez użytkownika takiej komunikacji. Właściwe wykorzystanie symboli komunikacji obrazkowej PCS wymaga przestrzegania kilku reguł i zasad:

• na początku wprowadzamy symbole słów i pojęć, które są użytkownikowi bliskie, dobrze znane, najczęściej używane w codziennej komunikacji;

• nowe symbole wprowadzamy, gdy mamy pewność, że wcześniejsze już są opanowane;

• wybrane symbole muszą być zrozumiałe i łatwe do rozpoznania;

• symbole powinny być odpowiednio dobrane do wieku i aktualnych zainteresowań oraz potrzeb użytkownika;

• symbole powinny mieć dostosowaną do użytkownika wielkość oraz ilość na planszy tak, by możliwie czytelnie wskazywał wybrane słowa;

• symbolami PCS znakujemy otoczenie użytkownika (pomieszczenia w domu, meble, przedmioty, sekwencje wykonywanych czynności w łazience, salę w przedszkolu, klasę w szkole, itd.);

• należy dążyć do uogólniania znaczeń symboli. Przykładowo: łóżko może oznaczać koncept „łóżko” oraz „spać”, zaś połączenie dwu symboli np. „żółty” i „owoc” może oznaczać koncept „cytryna”. Zasada ta pozwala na znaczne ograniczenie (zmniejszenie) ilości potrzebnych do konwersacji obrazków;

• w trakcie rozmów z użytkownikiem symboli PCS zawsze głośno i wyraźnie wypowiadamy nazwy wskazywanych symboli. Daje to szansę na skorygowanie błędnie pokazywanych obrazków, a tym samym eliminuje nieporozumienia.

System symboli PCS jest dostępny w różnych wersjach językowych. W wersji angielskiej można kupić różnorodne pomoce z zestawami symboli PCS, kolorowe naklejki, edukacyjne kasety wideo, książki zawierające czarno-białe lub kolorowe symbole (firma Mayer Johnson, USA). W wersji kolorowej PCS dostępny jest również w programach komputerowych. Polską bibliotekę symboli PCS, gdzie symbole są podpisane polskimi nazwami, zawiera program komputerowy Boardmaker™ i Speaking Dynamically™ Pro i Personal Communicator (moduł programu Bliss for Windows). Oba programy są już dostępne na naszym rynku. Symbole PCS kupuje się w postaci zestawu, czyli bazy symboli do wybranego programu komunikacyjnego. Oba wymienione programy mogą korzystać z różnych baz symboli jednocześnie, np. z piktogramów i symboli PCS.

PCS może być stosowany stale (komunikacja alternatywna) lub tylko jako okresowa pomoc do porozumiewania się i rozwijania mowy (komunikacja wspomagająca). Dla wielu użytkowników może to być tylko dodatkowy sposób komunikowania się, wspierający ich obecne i/lub przyszłe umiejętności. W innych przypadkach może to być jedyna metoda przekazywania swoich potrzeb.

Symboli PCS mogą używać do komunikacji dzieci, ale i osoby dorosłe, o ile zaakceptują taką strategię porozumiewania się z innymi ludźmi. Aby ułatwić korzystanie z bazy symboli PCS należy zestaw symboli umieszczany na tablicy komunikacyjnej dzielić na kategorie i każdej z nich przypisać inny kolor tła.

System PCS zawiera ponad 3500 symboli, które są uporządkowane w następujących kategoriach:

• Społeczne (podstawowe słowa używane w kontaktach z innymi: zwroty grzecznościowe, wyrażenia opisujące uczucia i emocje jak gniew czy radość) - kolor różowy lub purpurowy;

• Ludzie (symbole osób, członków rodziny, zawody oraz zaimki „ja”, „twój”) - kolor żółty;

• Czasowniki - nazwy czynności - kolor zielony;

• Opisowe (głównie przymiotniki i przysłówki) - kolor niebieski;

• Jedzenie (żywność: napoje, potrawy, owoce i warzywa) - np. kolor czerwony;

• Wypoczynek (symbole związane z formami spędzania czasu wolnego) - np. ulubiony kolor użytkownika;

• Rzeczowniki (te, które nie są ujęte w innych kategoriach) - kolor pomarańczowy;

• Inne/Różne (kolory, określenia czasu, litery i liczby, spójniki, przyimki) - kolor biały.

Taki podział ułatwia wyszukiwanie potrzebnych symboli i poruszanie się w systemie. Każdy symbol przedstawia graficznie znaczenie słowa, zwyczajowo używanej frazy, zdania czy zwrotu grzecznościowego. Niektóre symbole (np. pojemniki, kształty twarzy, budowle) zostały przygotowane w kilku wariantach, by użytkownik mógł wybrać najbardziej odpowiedni dla siebie. Wiele symboli przedstawionych jest w dwu wersjach: mniej i bardziej abstrakcyjnej, co zapewnia użyteczność systemu dla osób będących na różnym poziomie rozumienia i nadawania mowy.

Polska biblioteka symboli PCS programu Boardmaker jest bogatsza o nowe, typowo polskie symbole, a mianowicie: polskie potrawy, wizerunki sławnych Polaków, wierszyki i wyliczanki dziecięce, święta, popularne gry sportowe, pieniądze itp.

Symbole Blissa to nazwa systemu porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Te rysunki (symbole) są graficzną ilustracją znaczenia (treści, sensu) danego słowa. Podstawowy słownik Blissa zawiera ok. 3000 symboli, które reprezentują ponad 6000 słów. Symbol Blissa umożliwia nazwanie konkretnego przedmiotu, ale również pojęcia abstrakcyjnego np. uczucia. Można więc wskazywać pojedyncze symbole lub też budować z nich całe wypowiedzi zgodnie ze składnią języka ojczystego.

Specyfika i wyjątkowość systemu polega na możliwości budowania pełnych zdań, prowadzenia rozmowy, wyrażania opinii i ocen, opisywania zdarzeń i przeżyć, a poprzez to rozwijania w pełni własnej osobowości. Prostota symboli (mimo, iż niektóre symbole wyglądają dość abstrakcyjnie) i logiczna rozbudowa systemu pozwalają na szybkie uczenie się tej metody.

System Blissa jest elastyczny. Rozpoczynając od ograniczonej liczby symboli użytkownik Blissa może dzięki różnym strategiom poszerzać swoje słownictwo, rozwijać język według własnych możliwości intelektualnych i środowiskowych. Wszystkie osoby znające język ojczysty użytkownika symboli (jednakże potrafiące czytać lub znające budowę symboli) mogą się z nim porozumiewać i rozmawiać na dowolny temat, gdyż nad symbolami znajdują się napisy, nadające symbolom określone znaczenie.

Każde dziecko jest inne, ma właściwą tylko jemu, indywidualną drogę rozwoju. Dlatego też trudno jest określić ile symboli i w jakim czasie opanuje dana osoba. Wiele czynników ma wpływ na powodzenie i nie należy mierzyć sukcesu liczbą wyuczonych symboli. Największą radość przynosi okazana przez dziecko chęć przekazywania myśli, a tym samym spontaniczna potrzeba rozmowy, która została wyzwolona dzięki możliwości i umiejętności posługiwania się symbolami Blissa. W przypadku osób, które dysponują choćby minimalnymi umiejętnościami komunikowania werbalnego, zadaniem pierwszoplanowym powinno być rozwijanie tej najważniejszej formy porozumiewania się, jaką jest mowa. Stosowanie symboli w codziennej komunikacji z otoczeniem nie tylko nie zahamuje rozwoju mowy, ale wręcz jest czynnikiem warunkującym i wspomagającym jej dalszy postęp.

W systemie pasygraficznym Ch. Blissa każdy znak (symbol) wiąże się z określonym znaczeniem (treścią, sensem) co oznacza, że całe zwroty i pojęcia mogą być w nim przedstawiane poprzez umowne znaki obrazkowe. Dzięki odwoływaniu się do pojęć, a nie słów, prostocie i logice symboli, system Blissa ma uniwersalny charakter i nie ogranicza się do jednego języka. Jest to w pełnym tego słowa znaczeniu system międzynarodowy będący jakby odmianą „obrazkowego esperanto”.

System Blissa wprowadza się do kształcenia specjalnego dzieci niemówiących lub mówiących niewyraźnie (mało komunikatywnie), upośledzonych umysłowo (także w stopniu umiarkowanym), z mózgowym porażeniem dziecięcym, autystycznych, afatycznych, dyzartrycznych, a także osób dorosłych z afazją, atonią, dyzartrią.

Jak porozumiewać się przy użyciu symboli Blissa?

Najbardziej rozpowszechnioną pomocą do komunikacji jest indywidualna dla każdego użytkownika tablica Blissa. Konstrukcja takiej pomocy, jej wielkość, ilości umieszczonych symboli i sposób ich uporządkowania zależą od potrzeb i umiejętności osoby, która posługuje się tablicą. Nad każdym symbolem umieszcza się napis, tak by rozmówca, który nie zna symboli mógł przeczytać jego znaczenie. Należy zaznaczyć, że dzieci niemówiące mają ogromne trudności z nauką czytania, albowiem nie wysłuchują głosek. W wielu przypadkach, nawet po wieloletniej nauce nie osiągają umiejętności czytania. Nie znaczy to jednak, że nie są w stanie, przyswajać nowych znaczeń wyrażonych graficznie, doskonalić budowania coraz bardziej złożonych z symboli zdań i rozwijać własny język. Ich percepcja wzrokowa, umiejętność odczytywania i różnicowania znaków graficznych jest na dobrym poziomie.

Dzieci mogą wskazywać symbole palcem, wskaźnikiem umieszczonym na głowie lub oczami.

Pamiętajmy, że użytkownicy tego sposobu porozumiewania się są zazwyczaj w znacznym stopniu niepełnosprawni ruchowo. Ze względu na brak dostatecznej kontroli ruchów, wskazywanie symboli ręką jest trudne lub całkowicie niemożliwe. Umiejętność posługiwania się tablicą lub inną pomocą do komunikacji wymaga wielu ćwiczeń od osoby niemówiącej i cierpliwości ze strony słuchacza. Niemniej jednak możliwość rozmowy w różnych sytuacjach i okolicznościach oraz szansa nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem stanowi wystarczającą motywację dla podjęcia trudu przez obydwie strony dialogu. Od tego bowiem zależy ogólny rozwój dziecka, jego podmiotowość i odnoszenie sukcesów szkolnych. Nawet jeśli dziecko niemówiące nie nauczy się czytać to od jego umiejętności w zakresie porozumiewania się i stopnia rozwoju języka, zależeć będzie w znacznej mierze cała jego edukacja.

---