Rozwój myślenia dzieci i młodzieży

Myślenie - tak jak wiele pojęć psychologicznych jest pojęciem często używanym w mowie potocznej, a zarazem jest ono pojęciem naukowym. W języku potocznym używamy go w różnorodnych kontekstach.

Psychologowie od dawna zajmują się problematyką procesów stanowiących podłoże rozwoju poznawczego, dzięki któremu nieme, nierozumne niemowlę staje się spostrzegawczym, rozmownym dzieckiem, a wreszcie gdy dorośnie, filozofem, poetą czy uczonym. Toczą również spory na temat czynników determinujących ten rozwój, jego granic, oraz tego, czy kolejność, tempo i cechy jakościowe rozwoju są niezmienne, czy też mogą ulegać modyfikacji.

Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od 3 do 7 lat. Każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych.

Wiek przedszkolny stanowi względnie jednolity okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim formę działalności, jaką jest dla dziecka zabawa. Oprócz wspólnych dla całego okresu właściwości rozwojowych można wyróżnić drobniejsze zmiany w obrębie kolejnych trzech podokresów albo faz wieku przedszkolnego. Zmiany te nie mają charakteru zasadniczych, istotnych przemian w świadomości i osobowości dziecka, odzwierciedlają jednak zarówno dynamikę procesów poznawczych, jak też stopniowe przekształcania w emocjonalnej i społecznej sferze rozwoju psychicznego dzieci w tym wieku.

Faza pierwsza (wczesna) od 3 do 4 lat

Faza druga (średnia) od 4 do 5¹_/2 lat

Faza trzecia (późna) od 5¹_/2 do 7 lat

Dzieci w fazie pierwszej są na ogół jeszcze mało samodzielne nie radzą sobie dobrze same w różnych sytuacjach życiowych i wymagają pomocy dorosłych jak mycie czy ubieranie. Ich słownik czynny obejmuje ok. 1000 wyrazów. Lepiej rozumieją polecenia kierowane do nich indywidualnie niż zbiorowe nakazy i zakazy. Dzieci w tym okresie znajdują się w stadium myślenia sensoryczno - motorycznego. Rozwiązują zadania w płaszczyźnie manipulacyjnej i ruchowo - spostrzeżeniowej. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest już bardziej rozbudowana niż w wieku

poniemowlęcym. Chwiejność uczuciowa oraz duża wrażliwość dziecka na zmiany w otoczeniu społecznym sprawiają, że trzylatek może mieć trudności w przystosowaniu się do trybu życia w przedszkolu. Do wymagań nowego środowiska, zwłaszcza jeśli poprzednio był wychowywany wyłącznie w domu rodzinnym.

Faza druga. Dzieci w tym wieku są już bardziej samodzielne i zaradne. Przystosowują się lepiej do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują przyjazne, życzliwe kontakty z rówieśnikami. W tym okresie zachodzi wiele konfliktów pomiędzy dziećmi, gdyż cztero i pięciolatki bywają impulsywne i niezrównoważone, egocentryczne i agresywne. Lubią jednak towarzystwo innych dzieci, garną się do grupy i chętnie podejmują wspólne zabawy.

Dzieci w piątym roku życia wkraczają w wiek pytań. Stają się uporczywym badaczem i odkrywcą nie znanego im głębiej świata rzeczy, zjawisk i pojęć. Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają

mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Dzieci w tym wieku są żywe i ruchliwe, dociekliwe i wścibskie.

Trzecia faza - ostatnia faza wieku przedszkolnego rozpoczyna się w połowie 6 roku życia a kończy się z chwilą podjęcia nauki w szkole. W tym wieku przejawiają się wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego jak

również zalążki nowych cech, które rozwiną się i ukształtują w następnym stadium rozwoju ontogenetycznego.

Sześciolatek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody, zawodami i pracą ludzi. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi. Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa, która jest bardzo urozmaicona, organizowana w zespole kilkorga dzieci. Życie uczuciowe dziecka 6-letniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci.

Wraz z wiekiem coraz większego znaczenia w życiu dziecka nabierają rozmaite zajęcia, które m.in. przygotowują je do podejmowania nowych obowiązków. Wraz z wiekiem u dziecka obserwuje się zmianą postawę wobec własnych czynności ich

przebiegu i efektu, niezależnie nawet od charakteru tych czynności. Dziecko traktuje to, co robi coraz bardziej na serio z poczuciem odpowiedzialności za swoje dzieło. Zabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnym różnorakie i bogate formy. Stają się czynnością bardziej samodzielną i twórczą. Wyróżniamy dwa rodzaje zabaw: zabawa tematyczna i konstrukcyjna.

Zabawa tematyczna.

Przełomowym momentem w rodzaju zabaw tematycznych jest świadome podjęcie i podtrzymywanie w toku zabawy określonej roli. Następuje wówczas zmiana podstawy dziecka wobec dorosłych: po opanowaniu prostych działań na przedmiotach dziecko, bardziej zaradne i samodzielne, pragnie brać udział w zajęciach i pracach, jakie uprawiają dorośli. Zabawy tematyczne dzieci starszych są dłuższe i bardziej stałe. Dzieci trzymają się ustalonego tematu, nie zmieniając go w toku podjętej już zabawy, co zdarza się u dzieci młodszych. W zabawie tematycznej bierze z wiekiem udział coraz więcej dzieci. Przejście od zabawy samotnej do wspólnej i zespołowej zależy od warunków w jakich dziecko się bawi. Przebieg i struktura zabawy zależy nie tylko od jej tematu lecz także od wieku i poziomu rozwoju umysłowego dzieci. W

początkowym okresie dzieci odtwarzają częściej zewnętrzne, powierzchowne elementy czynności i zajęć dorosłych nie ujmują jeszcze istotnych momentów ich

działalności zawodowej. Charakterystyczne dla wczesnej fazy jest też włączanie w przebieg zabawy wielu czynności motorycznych i manipulacyjnych. W zabawach tematycznych, dzieci używają przedmiotów i zabawek o znaczeniu symbolicznym, nadają im szczególny, umowny sens w zależności od celu i charakteru zabawy. Oznacza to, że dziecko dokonuje selekcji przedmiotów jakie ma pod ręką, dobierając do zabawy te, które mu są najbardziej przydatne, czasami na zasadzie podobieństwa do rzeczywistości, niekiedy zaś na odwrót, na zasadzie ich plastyczności funkcjonalnej. W miarę rozwoju mowy zmienia się struktura działania, staje się ono coraz bardziej planowane i konstruktywne, ukierunkowane na realizację kolejnych faz zabawy. Język dziecka i jego słowo nadają też określone istnienie fikcyjne rzeczom,

których naprawdę nie ma i obdarzają je cechami, których realnie nie posiadają, które reprezentują coś istniejącego tylko w myśli i wyobraźni.

Zabawy konstrukcyjne.

Charakterystyczne tendencje w rozwoju zabawy konstrukcyjnej w wieku przedszkolnym to:

1. wykorzystywanie coraz bardziej różnorodnego materiału konstrukcyjnego, dzięki czemu wzbogaca się treść i forma wytworów dzieci.

2. Usprawnianie techniki czynności konstrukcyjnych.

3. Coraz bardziej świadome planowanie poszczególnych etapów czynności

Materiałem najczęściej wykorzystywanym przez dzieci w zabawach konstrukcyjnych są klocki różnego formatu i kształtu. Budowanie z klocków może mieć charakter czynności zupełnie dowolnej i swobodnej, w której dziecko dochodzi do wytworu w mniejszym lub większym stopniu z góry zaplanowanego i zamierzonego. Według A.Gesella pionowe piętrzenie klocków przeważa u dzieci 2 letnich, poziome ich szeregowanie u 3-latków, 4-latki ustawiają budowle

dwuwymiarowe, 5-latki dążą do zamykania przestrzeni w strukturach trójwymiarowych a u 6-latków przeważają konstrukcje dwuwymiarowe.

Budując z wyobraźni dziecko nie tylko konstruuje budowle coraz bardziej kunsztowne, ale też czyni to w sposób coraz bardziej planowy i przemyślany. Według Gesella dzieci już w 4 roku życia potrafią odwzorować prosty model ułożony z klocków a bardziej skomplikowane wzory odtwarzają dopiero 5 i 6-letnie.

Następny etap rozwojowy dziecka to Twórczość artystyczna jest to rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęć manipulacyjno -konstrukcyjnych, są to czynności, które można zaliczyć do zabaw dziecięcych, ponieważ podejmowane one są dla przyjemności, a w ich wyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej i użytkowej. Między umiejętnościami rysunkowymi dzieci a ich zapałem do rysowania zachodzi często rozbieżność. Psychologowie uważają, że podczas takich zajęć jak: rysowanie, lepienie lub

wycinanie można realizować w szkole cele wychowania estetycznego, kształtują poczucie estetyczne i wrażliwość na piękno. W późniejszej fazie przedszkolnej dzieci zwłaszcza bardziej uzdolnione plastycznie, przechodzą do stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu. W tym stadium dziecko rysuje nadal schematycznie, lecz sposób tworzenia jest już odmienny, formy graficzne bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i analityczne lecz także sylwetkowe. Sposób rysowania postaci ludzkiej przez dziecko jest znamienny dla rozwoju psychiki dziecięcej, a przede wszystkim dla poziomu rozwoju umysłowego. Wraz z wiekiem dziecko wzbogaca rysowaną postać o coraz to nowe elementy, różnicuje i indywidualizuje swój schemat.

Postawą rozszerzenia się orientacji dziecka w świecie zewnętrznym jest rozwój jego procesów poznawczych, rozwój spostrzeżeń, pamięci i myślenia. Dzięki stopniowemu doskonaleniu się funkcji poznawczych i czynności umysłowych dziecko osiąga pod koniec wieku przedszkolnego wyższy jakościowo poziom rozwoju psychicznego.

W wieku przedszkolnym wzrasta wydatnie wrażliwość poszczególnych analizatorów na rozmaite podniety zewnętrzne oraz na bodźce wewnętrznego

środowiska organizmu. Szczególnie ważną rolę w nabywaniu przez dziecko doświadczenia spełnia zmysł wzroku i słuchu.

W wieku przedszkolnym wzrasta zdolność rozróżniania odcieni barwnych. Wiek przedszkolny cechuje także wzrost ostrości wzroku u dzieci. Badania psychologów potwierdziły, że wprowadzenie nazwy sfery doznań zmysłowych w zasadniczy sposób zmienia wrażenia i spostrzeżenia dziecka. Dziecko potrafi dostrzec znaną cechę w nowym przedmiocie, wyostrza się jego wrażliwość i spostrzegawczość na różnorodne jakości zmysłowe, wzrasta zainteresowanie zjawiskami otoczenia.

Drugim zmysłem jest wrażliwość słuchowa jest to zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak i też słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz zdolności do rozpoznawania różnych szmerów.

Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm, zwłaszcza we wczesnej i średniej fazie tego okresu rozwojowego. Dziecko nie potrafi przeprowadzić szczegółowej analizy spostrzeganego obiektu, rozczłonkować je na części a następnie powiązać je w całość, lecz to co spostrzega ujmuje globalnie w ogólnikowy sposób.

Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek z działaniem. Dziecko dostrzega te przedmioty i cechy łączące poszczególne części i składniki przedmiotów, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej przez nie czynności. Dopiero w miarę jak działanie dziecka staje się bardziej złożone, wymaga ono spostrzegania bardziej analitycznego. Swoiste problemy sprawia dzieciom reprodukcja niektórych prostych kształtów geometrycznych. Badania S.Szumana wykazały, że dzieci odtwarzają kształty najpierw globalnie, w uproszczeniu geometrycznym podobnym do kształtu wzoru. Wraz z wiekiem wyobraźnia spostrzegawcza dziecka staje się coraz bardziej pełna, dokładna i wykończona. Badania psychologów reformowane przez S.L. Rubinsztejna, wykazały jednak współzależność między formą percepcji a jej treścią. Treść i forma decydują o tym, co dziecko w danym wieku potrafi dostrzec i zaobserwować na obrazku.

Uwaga dzieci w wieku przedszkolnym nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielona. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność gdy zaczyna się nią nudzić. Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od typu ich temperamentu. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiast mają uwagę bardziej przerzutną i podzieloną. Dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią, potrafią zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, przeżywają czytane im bajki, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z faktycznymi postaciami z tych bajek. Lubią też naśladować ruchy i czynności innych osób. Aby pogodzić ze sobą te sprzeczne na pozór cechy wyobraźni dziecka, należy wziąć pod uwagę dwa kierunki rozwoju tej funkcji psychicznej.

Pierwszy kierunek polega na przekształceniu się wraz z wiekiem wyobraźni mimowolnej w wyobraźnię dowolną: kierowaną i twórczą. U małego dziecka przeważa wyobraźnia mimowolna, tj. zdolność do snucia luźnych obrazów, którym dziecko nadaje swobodny bieg. Wyobraźnia mimowolna jest zawsze wyobraźnią bujną.

Drugi kierunek rozwoju wyobraźni polega na stopniowym wyodrębnianiu się jej z czynności percepcyjnych, na coraz większym usamodzielnieniu się tej funkcji. Zagadnienia rozwoju wyobrażeń reprodukcyjnych wiążą się z problematyką pamięci. Zakres tej funkcji jest jednak znacznie szerszy, umożliwia ona bowiem nabywanie doświadczenia indywidualnego. Dziecko gromadzi doświadczenia w różnych dziedzinach i płaszczyznach - ruchowej, poznawczej, emocjonalnej i społecznej, w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami. Pamięć dzieci w wieku 3 do 7 lat ma charakter mimowolny podobnie jak wyobraźnia lub uwaga. Dziecko nie stawia sobie jeszcze specjalnego zadania zapamiętania jakiegoś materiału w tym celu, aby go później odtworzyć. W wieku przedszkolnym rozwijają się oba rodzaje pamięci: pamięć świeża (bezpośrednia) i pamięć trwała. Doświadczenie dziecka kształtuje się przede wszystkim dzięki pamięci trwałej, której podłożem fizjologicznym są systemy

połączeń odruchowo - warunkowych. Trwałość pamięci oraz inne jej cechy: wierność, pojemność i gotowość nie są jeszcze u dzieci w pełni ukształtowane. Trwałość pamięci określa się często za pomocą tzw. okresu latencji, czyli czasu jaki upływa między spostrzeżeniem a rozpoznaniem danego przedmiotu. Dzieci 4-letnie pamiętają lepiej materiały proste niż złożone ich pamięć jest jeszcze bardzo nietrwała. Dzieci 7-letnie odtwarzają lepiej materiał sensoryczny niż werbalny.

Ciekawym i trudnym do wyjaśnienia z teoretycznego punktu widzenia zjawiskiem mnemicznym jest reminiscencjia tj. polepszenie się zapamiętywania po przerwie lub po pewnym czasie bez dalszego uczenia się materiału.

Według D. Krasilszczykowa młodsze dzieci spostrzegają materiał bardziej bezpośrednio i bardziej w sposób emocjonalny niż dzieci starsze i dorośli. Dlatego pełniejsza i sensowna jest u nich dopiero reprodukcja odroczona, natomiast pierwsze

odtwarzanie jest często fragmentaryczne. Rubinsztejn twierdzi, że fakty i wiadomości utrwalone w dzieciństwie utrzymują się dłużej.

Pod koniec 3 roku życia dzieci wychowywane w sprzyjających warunkach środowiskowych, mają już opanowane podstawy systemu języka ojczystego i to od strony leksykalnej, jak też gramatycznej. W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. Wyrazy używane przez dziecko w mowie czynnej odzwierciedlają w pewnej mierze krąg spostrzeganych, wyobrażanych przez nie przedmiotów i zjawisk rzeczywistości. Praktyczne opanowanie przez dziecko podstawowych struktur gramatycznych języka ojczystego, a przede wszystkim zdobycie umiejętności wypowiadania się zdaniami wpływa na przekształcenia w obrębie funkcji mowy. Mowa staje się coraz lepszym narzędziem porozumiewania się dziecka z osobami z jego otoczenia - narzędziem komunikacji społecznej. Jednocześnie rozwija się symboliczna funkcja języka i coraz bardziej ścisły staje się jego związek z myśleniem.

Myślenie dziecka w okresie rozwojowym dzieli się na trzy szczeble genetyczne:

1. myślenie sensoryczno -motoryczne (zmysłowo-ruchowe).

2. myślenie konkretno- wyobrażeniowe.

3. myślenie pojęciowe

myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już często sytuacyjne, nie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności poznawczej. Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. Jest to myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym celem do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynności dziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacja wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi, wyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składniki działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki, motywy, skutki i konserwacje czynności.

Według obecnie przyjmowanego przez Piageta podziału na stadia, wiek przedszkolny mieści się w okresie II kształtowania się i organizowania operacji konkretnych i przypada na pierwszy jego podokres, nazwany przez autora podokresem wyobrażeń podoperacyjnych, a ściślej na koniec jego pierwszego stadium.

W pierwszym z wymienionych stadiów rozwija się funkcja symboliczna, mająca istotne znaczenie dla dalszego rozwoju myślenia dziecka. Począwszy od 3 roku życia dziecko zaczyna posługiwać się indywidualnymi symbolami, opartymi na wyobrażeniach, jak również konwencjonalnymi i zbiorowymi symbolami słownymi, czyli znakami języka dźwiękowego, które stanowią podstawę pojęć potocznych. Pozwala to na wyraźne wyodrębnienia tworów znaczących od oznaczonych oraz na ewokowanie rzeczy pod ich nieobecność.

Cechą umysłowości dziecka w drugim stadium jest właśnie szybki rozwój obrazów umysłowych. Istnieje jednak w tym wieku dwoistość, rozbieżność między obrazami statycznymi, czyli między wyobrażeniami stanów i przekształceń. Dzieci w tym okresie, mimo stwierdzenia tożsamości masy albo tożsamości ciężaru lub objętości, wyrażają przekonanie, że owe wymiary uległy zmianie, ponieważ zmienił się wygląd zewnętrzny i układ przestrzenny porównywanych przedmiotów.

Dopiero w stadium następnym dzieci dochodzą do zrozumienia pojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych jest jednak nadal zależny od ich treści. Tak więc dziecko pod koniec okresu przedszkolnego rozumie zasadę zachowania stałości w odniesieniu do masy substancji, lecz nie pojmuje jeszcze tej zasady w stosunku do ciężaru i objętości.

Pojęcie stałości wytwarza się stopniowo. Istnieje stadium przejściowe, w którym dziecko uwzględnia już równocześnie dwa aspekty sytuacji, ale nie czyni tego konsekwentnie we wszystkich próbach.

Piaget określa, że myślenie dziecka ma charakter magiczny, podobnie jak myślenie ludzi pierwotnych. Dziecko przypisuje przedmiotom martwym cechy życia oraz doszukuje się w otoczeniu, zwłaszcza u zwierząt, cech ludzkich. Animizm dziecka ma szczególny charakter. Do pewnego wieku utożsamia ono życie z ruchem:

żywe jest to co porusza się, przedmioty żywe są w ruchu, a nieżywe wtedy gdy ich ruch ustaje. Dopiero w młodszym wieku szkolnym dzieci utożsamiają życie ze

świadomością, z czuciem i dopatrują się tej cechy w świecie roślin i zwierząt, albo też przypisują ją tylko człowiekowi i zwierzętom.

Dla zrozumienia istoty pojęć dziecięcych przydatne jest rozróżnianie wprowadzone przez L.S. Wygotskiego między zasobem pojęć potocznych i naukowych. Zdaniem tego autora, we wczesnych stadiach rozwoju umysłowego słowa nie reprezentują jeszcze pojęć, lecz tzw. synkrety, a następnie kompleksy, czyli globalne obrazy przedmiotów, zjawisk i czynności. Dziecko w wieku przedszkolnym operuje już pojęciami potocznymi, spontanicznymi, które wytworzyło na tle własnych doświadczeń. Pojęcia potoczne są często błędne, gdyż doświadczenie dziecka jest niepełne i dotyczy tylko powierzchownych, zewnętrznych własności danej rzeczy, a nie jej istoty. Dopiero w wieku szkolnym dzieci przyswajają sobie prawidłowe pojęcia naukowe.

Abstrakcja i uogólnienie na podstawie cech funkcjonalnych pojawiają się już u dzieci najmłodszych, co jest zgodne z opinią S.Szumana, iż dzieci w wieku 3 lat interesują się żywo tym ,,co przedmioty czynią, co robią i jak funkcjonują, do czego służą, jak należy się nimi posługiwać i co można nimi wykonać”.

Inaczej ujmuje rolę języka w procesach myślenia J. Piaget. Zdaniem jego klasyfikacja stanowi strukturę operacyjną należącą do tzw. ugrupowań, w odróżnieniu od późniejszych grup logicznych. Dziecko spostrzega zbiór elementów w określonej konfiguracji przestrzennej, zaś takie cechy jak: położenie, kierunek, kształt, wyodrębnione w spostrzeżeniu, przygotowują proces klasyfikacji. Dzieci do 5 lat mają tendencję do tworzenia zbiorów figuralnych, przedmiotowych na zasadzie kojarzenia ich z konkretną sytuacją.

Rozumowanie dzieci co najmniej do okresu szkolnego ma charakter synpraktyczny, tzn. nie stanowi zinteriaryzowanej i wyodrębnionej w samodzielną operację czynności umysłowej, lecz jest uwikłane w różnorodne formy aktywności dziecka, w jego zabawy, w jego zachowanie się w sytuacjach codziennych. W wieku przedszkolnym rozumowanie oparte jest już nie tylko na podstawie kombinacji

ruchów i manipulacji na przedmiotach, lecz zachodzi również na płaszczyźnie percepcyjnej i symbolicznej.

Umiejętność uzasadniania logicznego pojawia się u dzieci później i rozwija w wolniejszym tempie niż umiejętność wyprowadzania wniosków.

Umiejętność rozumowania łączy się ściśle z możliwością ustalania i wykrywania związków przyczynowo - skutkowych. J. Piaget uważa, że dziecko w wieku przedszkolnym nie rozróżnia przyczynowości fizycznej od logicznej i od uzasadnień motywacyjnych. Jego myślenie cechuje przedprzyczynowość, której tłem jest egocentryzm dziecięcy i realizm intelektualny.

Literatura :

1. Philip G. Zimbardo, Floyd L. Ruch ,, Psychologia i życie”, Warszawa 1997

PWN.

2. ,,Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży” pod redakcją Marii Żebrowskiej,

Warszawa 1982, PWN.

3. Jan Strelau, Andrzej Jurkowski, Zygmunt Putkiewicz ,,Podstawy psychologi

dla nauczycieli”, Warszawa 1979, PWN.

1

10

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---