A5. L. Feuillade i pierwsze seriale filmowe
Początki kariery Feuillade'a
Po premierze Zabójstwa księcia Gwizjusza (1909) w kinie wyróżnić można istnienie dwóch tendencji:
Teatralnej, reprezentowana przez Film d'Art.
Narracyjnej (opowieść o ruchomych obrazkach); seriale Jasseta, Louisa Feuillade'a
Feuillade zanim zajął się reżyserią:
Dziennikarz
Autor romansów i dramatów historycznych
Ponieważ kino płaciło lepiej zaczął pisać scenariusze dla Gaumonta, drugiego obok Pathé producenta filmowego we Francji. Potem sam zajął się za kręceniem filmów. Początkowo reżyserował burleski i melodramaty. Był też autorem humorystycznych historyjek o Bébé, sprytnym dziecku.
W tym okresie dwie wspomniane już wytwórnie, Pathé i Gaumont rywalizowały ze sobą na każdym kroku. Z inicjatywy Pathé powstał Film d'Art. Na jej artystyczne filmy Gaumont zareagował podobnie ambitnymi dziełami. Mowa tu o opowieściach biblijnych i dramatach historycznych. Seria ta opatrzona została etykietką Film estetique, a jej twórcą był właśnie Feuilllade, ówczesny dyrektor artystyczny wytwórni Gaumont.
Pierwszym z filmów Feuillade'a, kręconych w tendencji Film estetique, były:
Narodziny (1910)
Płaska pustynia i obszernie niebo usiane gwiazdami
Na środku sfinks oblany białym światłem
U stóp sfinksa Maria z dzieciątkiem
Produkcja bardzo malarska, przypominająca obrazy prerafaelitów
Obok filmów historycznych i biblijnych reżyser kręci w tym samym okresie wspomnianą już serię Bébé. Kontynuując zaś obie serie zabiera się za kolejną, o tytule
Takie jest życie
Próba przeniesienia realizmu na ekran
Poszczególne sceny miały być kawałkami życia
Moda na pokazywanie prawdziwego życia przyszła do Francji z USA, lecz były to raczej filmy melodramatyczne i moralizatorskie. Ich realizm polegał na wierności wobec otaczającego świata, czerpały z niego tematy, skłaniały się ku codzienności, starannie ją relacjonując. We Francji ten amerykański model jako pierwszy zaczął stosować Victorin Jasset. Korzystając z jego doświadczeń i Feuillade zaczął kręcić swe „werystyczne” filmy.
Jednym z takich filmów była
Biała mysz (1911)
Tytuł jest nazwą lokalu, który odziedziczyły po swoim kuzynie dwie niemłode już kobiety.
Ku ich zaskoczeniu lokal ten zajęty jest przez cyganerię, młode tancerki i podejrzany światek.
II. Seriale Feuillade'a
Sukcesy Jasseta, jakie osiągnął dzięki opowieściom o Nicku Carterze czy Zigomarze, zachęciły Feuillade'a do rywalizacji w gatunku, jakim stały się seriale.
U Jassette'a
Ulepszył montaż
Operowanie planami
Wiązanie obrazów wnętrz z plenerami
Postacie Jassette'a
Nick Carter - genialny detektyw
Zigomar - nieuchwytny złoczyńca
Protea - ówczesna superwoman
w/w bohaterowie działali w realnym świecie.
Jasset zmarł w 1913 roku i gdyby nie ten smutny fakt, być może przyćmiłby Feuillade'a - swojego naśladowcę, konkurenta i następcę. A były to czasy, kiedy seriale filmowe miały większe wzięcie niż filmy obyczajowe.
Wracając jednak do seriali Feuillade'a
FANTOMAS (1913 - 1914)
5 filmów epizodów.
Każdy z nich zawiera odrębna historię.
Odrębne historie łączą postaci i ich sprawy.
BOHATEROWIE: tytułowy Fantomas - nieuchwytny złoczyńca, tropiący go dziennikarz Fandor oraz komisarz policji Juve.
Rzecz dzieje się w Paryżu, w rzeczywistych miejscach (nie stać było Feuillade'a na atelier).
Ukazywanie sposobu życia bohaterów tamtych lat (Fandor - typ sportowca, Juce - popularny mieszczanin-urzędnik).
Fantomas przybiera najrozmaitsze stroje i postaci.
Jest przebiegły, pomysłowy i nieuchwytny (ściąga ofiarom skórę z rąk i robi z niej rękawiczki, aby pozostawiać fałszywe odciski palców).
Fantastyka w Fantomasie.
Scenariusz Fantomasa oparty jest na 32 tomowej powieści-rzeki Pierre'a Soureste'a i Marcela Allaina. Wybuch wojny przerwał wydawanie książki i kręcenie filmu.
W cztery lata po Fantomasie nakręcił Feuillade kolejny serial, zatytułowany Judex.
Judex (1917)
Bohater to przeciwieństwo Fantomasa.
Jest raczej kimś w rodzaju rycerza.
Wygląda trochę jak muszkieter: nosi kapelusz o szerokim rondzie i pelerynę.
Dysponuje nowoczesnym laboratorium, gdzie wykrywa zbrodnię, radząc się jednocześnie magicznego lustra.
Czasami wyrysowywuje na murze wielkie litery przy pomocy specjalnej maszyny do pisania.
Oba seriale zrobiły ogromną karierę. Tłumaczy się to społeczną fascynacją niezwykłością i gwałtem, pragnieniem ucieczki w krainę fantazji, znalezieniem się w niecodziennym świecie, przeżycia w realnym świecie czegoś z baśni i feerii.
Ta fascynacja trwała wciąż, nawet po zakończeniu wojny. Losami Fantomasa zajęli się surrealiści. A w latach 60. powstały kolejne wersje Fantomasa i Judexa.
Wampiry (1915 - 1916)
Bazin pisze, że owa historia atakowała widzów „czystym faktem narracji”, a nie tak jak Fantomas baśniowością, czy Judex opowieścią o błędnym rycerzu.
Nie ma tu głównej postaci, głównej sprawy, lecz tłum ludzi niby cienie rojących się po filmie, po Paryżu. Na czele tych postaci stoi tajemnicza kobieta wamp - Irma Vep.
Serial ten był odpowiedzą firmy Gaumont na produkcję Pathé, serial Gasniera, pt.: Tajemnice Nowego Jorku.
Irma Vep grana była przez gwiazdę tamtych lat - Musidorę, której kreacje miały być konkurencją dla amerykańskiej „kobiety fatalnej”, granej przez Pearl White.
Oto krótkie streszczenie kilku scen z epizodu zatytułowanego Krwawe Noce (za notatnikiem Feuillade'a):
Guérande pędząc na rowerze, śledzi plamy oleju, które pozostawiła uszkodzona bańka. Przybywa w pobliże willi o opuszczonych żaluzjach. Przedostaje się przez okalający mur, później, wspiąwszy się po ścianie, wchodzi na balkon pierwszego piętra. Przez żaluzje widzi szalejącą orgię. Kobiety, wśród których jest Irma Vep, tańczą na stole. Guérande opuszcza się na podwórze.
Ciemnica Zouzou: przybycie Augustyny.
Obie kobiety rozpaczają. Ich szloch słyszy Guérande i przychodzi do okienka, skąd płacz się dobywa. Wyjmuje rewolwer.
Ciemnica: rewolwer w okienku.
Orgia.
Szaleństwo wampirów dosięga szczytu. Venenos rysuje i zawiesza karykaturę Mazamette'a. Ponieważ brakuje jej oka, robi je strzelając w to miejsce z rewolweru. Wpada policja. Bandyci, osaczeni, chronią się na balkonie, z którego usiłują uciec.
Korytarz hotelu:
Irma Vep, uciekająca korytarzem, chowa się w garderobie.
Upadek.
Pod ciężarem Wampirów balkon się zawala. Policjanci przyglądają się stosowi trupów piętrzących się na podwórzu.
Korytarz hotelu, powrót policjantów.
Musi wychodzi z szafy.
Wielki plan.
Piwnica…Przybycie Musi.
Zaskoczona przez Irmę Vep, Julietta strzela do niej z rewolweru, który podał jej Guérande przez okienko.
Jej śmierć, wilki plan.
Koniec śmierci Musi w piwnicy.
Jak widać Feuillade często w swoich notatkach mieszał imiona rzeczywiste z nazwiskami swych filmowych bohaterów. Podobno także często improwizował i nie trzymał się, także w przypadku powyższego opisu, swoich notatek.
Warto jeszcze na zakończenie przytoczyć dwa tytuły seriali Feuillade'a, mianowicie Tih - Minh (1916) oraz Barabasz (1919).
Kadry jego filmów nie są tak otwarte na narrację, jak kadry ówczesnych Amerykanów.
Są bardziej klejone niż montowane, tzn. nie są rozbijane na fragmenty, nie manipulowane dostatecznie w przestrzeni i czasie. Mimo to tworzą one jednak wartki potok narracyjny. Filmy Feuillade'a bombardują obrazami, jak pisze Aleksander Jackiewicz w Mojej historii kina.
Kolejna cecha filmów Feuillade'a to ich „atrakcyjność” - mianowicie wyposażenie serialu w dzianie się, działanie, intrygę, nawet te pomieszaną i układaną przez każdego widza na nowo.
Kilka słów o Feuilladzie:
Feuillade uważał kino za rozrywkę i tworzył je jako rozrywkę. Uważał, że na takie kino jest zapotrzebowanie.
Porównywał kino z klasycznym teatrem greckim, z Sofoklesem. W jednym z tekstów prowadził cały wywód na temat podobieństwa między starożytnym spektaklem teatralnym, a spektaklem kinowym. Zwracał uwagę na fakt powstawania dramaturgii antycznej dla i na potrzeby publiczności, ubiegając się o jej względy. Podobnie jest z kinem, twierdzi Feuillade.
Kino Feuillade'a jest czymś pomiędzy kinem narracyjnym braci Lumière, a tendencją teatralną w filmie Mélièsa. Balansując pomiędzy tymi dwoma tendencjami czerpie z nich tworząc coś, co można by nazwać kinem Feuillade'a.
Był Feuillade prekursorem i natchnieniem kina surrealistów i awangardy w ogóle. Porównuje się także filmy twórcy Fantomasa ze starożytną satyrą manipejską. Fabuły obu znamionowała skłonność do niezwykłości, gwałtownych cech ludzkiego charakteru, traktowanych zresztą ze stoickim spokojem. Cechą obu jest także brak moralizatorstwa, realizm szczegółu, ale i zamiłowanie do fantastyki, gdzie miesza się baśń ze światem realnym na prawach niekwestionowanej oczywistości.
Kino Feuillade'a było niewątpliwe kolebką surrealistów, ale i gruntem, na którym rodzić się zacznie niemiecki ekspresjonizm filmowy.
A. Jackiewicz: Moja historia kina, s. 56-58.
Patrz: Ibidem, s. 59.