A5. L. Feuillade i pierwsze seriale filmowe

I. Początki kariery Feuillade’a

Po premierze Zabójstwa księcia Gwizjusza (1909) w kinie wyróżnić można istnienie dwóch tendencji:

1.

Teatralnej, reprezentowana przez Film d’Art.

2.

Narracyjnej (opowieść o ruchomych obrazkach); seriale Jasseta, Louisa Feuillade’a

Feuillade zanim zajął się reżyserią:

●

Dziennikarz

●

Autor romansów i dramatów historycznych

Ponieważ kino płaciło lepiej zaczął pisać scenariusze dla Gaumonta, drugiego obok Pathé producenta

filmowego we Francji. Potem sam zajął się za kręceniem filmów. Początkowo reżyserował burleski i
melodramaty. Był też autorem humorystycznych historyjek o Bébé, sprytnym dziecku.

W tym okresie dwie wspomniane już wytwórnie, Pathé i Gaumont rywalizowały ze sobą na każdym kroku.

Z inicjatywy Pathé powstał Film d’Art. Na jej artystyczne filmy Gaumont zareagował podobnie ambitnymi
dziełami. Mowa tu o opowieściach biblijnych i dramatach historycznych. Seria ta opatrzona została etykietką
Film estetique, a jej twórcą był właśnie Feuilllade, ówczesny dyrektor artystyczny wytwórni Gaumont.

Pierwszym z filmów Feuillade’a, kręconych w tendencji Film estetique, były:

Narodziny (1910)

●

Płaska pustynia i obszernie niebo usiane gwiazdami

●

Na środku sfinks oblany białym światłem

●

U stóp sfinksa Maria z dzieciątkiem

●

Produkcja bardzo malarska, przypominająca obrazy prerafaelitów

Obok filmów historycznych i biblijnych reżyser kręci w tym samym okresie wspomnianą już serię Bébé.
Kontynuując zaś obie serie zabiera się za kolejną, o tytule

Takie jest życie

Próba przeniesienia realizmu na ekran
Poszczególne sceny miały być kawałkami życia

Moda na pokazywanie prawdziwego życia przyszła do Francji z USA, lecz były to raczej filmy

melodramatyczne i moralizatorskie. Ich realizm polegał na wierności wobec otaczającego świata, czerpały
z niego tematy, skłaniały się ku codzienności, starannie ją relacjonując. We Francji ten amerykański model
jako pierwszy zaczął stosować Victorin Jasset. Korzystając z jego doświadczeń i Feuillade zaczął kręcić
swe „werystyczne” filmy.

Jednym z takich filmów była

Biała mysz (1911)

●

Tytuł jest nazwą lokalu, który odziedziczyły po swoim kuzynie dwie niemłode już kobiety.

●

Ku ich zaskoczeniu lokal ten zajęty jest przez cyganerię, młode tancerki i podejrzany światek.

II. Seriale Feuillade’a

Sukcesy Jasseta, jakie osiągnął dzięki opowieściom o Nicku Carterze czy Zigomarze, zachęciły Feuillade’a do
rywalizacji w gatunku, jakim stały się seriale.

U Jassette’a

●

Ulepszył montaż

●

Operowanie planami

●

Wiązanie obrazów wnętrz z plenerami

Postacie Jassette’a

●

Nick Carter – genialny detektyw

●

Zigomar – nieuchwytny złoczyńca

●

Protea – ówczesna superwoman

w/w bohaterowie działali w realnym świecie.

Jasset zmarł w 1913 roku i gdyby nie ten smutny fakt, być może przyćmiłby Feuillade’a - swojego naśladowcę,
konkurenta i następcę. A były to czasy, kiedy seriale filmowe miały większe wzięcie niż filmy obyczajowe.

Wracając jednak do seriali Feuillade’a

FANTOMAS (1913 – 1914)

●

5 filmów epizodów.

●

Każdy z nich zawiera odrębna historię.

●

Odrębne historie łączą postaci i ich sprawy.

●

BOHATEROWIE: tytułowy Fantomas – nieuchwytny złoczyńca, tropiący go dziennikarz Fandor oraz
komisarz policji Juve.

●

Rzecz dzieje się w Paryżu, w rzeczywistych miejscach (nie stać było Feuillade’a na atelier).

● Ukazywanie sposobu życia bohaterów tamtych lat (Fandor – typ sportowca, Juce – popularny

mieszczanin-urzędnik).

●

Fantomas przybiera najrozmaitsze stroje i postaci.

●

Jest przebiegły, pomysłowy i nieuchwytny (ściąga ofiarom skórę z rąk i robi z niej rękawiczki, aby
pozostawiać fałszywe odciski palców).

●

Fantastyka w Fantomasie.

Scenariusz Fantomasa oparty jest na 32 tomowej powieści–rzeki Pierre’a Soureste’a i Marcela Allaina. Wybuch
wojny przerwał wydawanie książki i kręcenie filmu.

W cztery lata po Fantomasie nakręcił Feuillade kolejny serial, zatytułowany Judex.

Judex (1917)

●

Bohater to przeciwieństwo Fantomasa.

●

Jest raczej kimś w rodzaju rycerza.

●

Wygląda trochę jak muszkieter: nosi kapelusz o szerokim rondzie i pelerynę.

●

Dysponuje nowoczesnym laboratorium, gdzie wykrywa zbrodnię, radząc się jednocześnie magicznego
lustra.

●

Czasami wyrysowywuje na murze wielkie litery przy pomocy specjalnej maszyny do pisania.

Oba seriale zrobiły ogromną karierę. Tłumaczy się to społeczną fascynacją niezwykłością i gwałtem,
pragnieniem ucieczki w krainę fantazji, znalezieniem się w niecodziennym świecie, przeżycia w realnym świecie
czegoś z baśni i feerii.

Ta fascynacja trwała wciąż, nawet po zakończeniu wojny. Losami Fantomasa zajęli się surrealiści. A w latach
60. powstały kolejne wersje Fantomasa i Judexa.

Wampiry (1915 – 1916)

●

Bazin pisze, że owa historia atakowała widzów „czystym faktem narracji”, a nie tak jak Fantomas
baśniowością, czy Judex opowieścią o błędnym rycerzu.

●

Nie ma tu głównej postaci, głównej sprawy, lecz tłum ludzi niby cienie rojących się po filmie, po
Paryżu. Na czele tych postaci stoi tajemnicza kobieta wamp – Irma Vep.

●

Serial ten był odpowiedzą firmy Gaumont na produkcję Pathé, serial Gasniera, pt.: Tajemnice Nowego
Jorku.

●

Irma Vep grana była przez gwiazdę tamtych lat – Musidorę, której kreacje miały być konkurencją dla
amerykańskiej „kobiety fatalnej”, granej przez Pearl White.

Oto krótkie streszczenie kilku scen z epizodu zatytułowanego Krwawe Noce (za notatnikiem Feuillade’a):

Guérande pędząc na rowerze, śledzi plamy oleju, które pozostawiła uszkodzona bańka. Przybywa w pobliże
willi o opuszczonych żaluzjach. Przedostaje się przez okalający mur, później, wspiąwszy się po ścianie,
wchodzi na balkon pierwszego piętra. Przez żaluzje widzi szalejącą orgię. Kobiety, wśród których jest Irma
Vep, tańczą na stole. Guérande opuszcza się na podwórze.

Ciemnica Zouzou: przybycie Augustyny.

Obie kobiety rozpaczają. Ich szloch słyszy Guérande i przychodzi do okienka, skąd płacz się dobywa.
Wyjmuje rewolwer.

Ciemnica: rewolwer w okienku.
Orgia.

Szaleństwo wampirów dosięga szczytu. Venenos rysuje i zawiesza karykaturę Mazamette’a. Ponieważ
brakuje jej oka, robi je strzelając w to miejsce z rewolweru. Wpada policja. Bandyci, osaczeni, chronią się na
balkonie, z którego usiłują uciec.

Korytarz hotelu:

Irma Vep, uciekająca korytarzem, chowa się w garderobie.

Upadek.

Pod ciężarem Wampirów balkon się zawala. Policjanci przyglądają się stosowi trupów piętrzących się na
podwórzu.

Korytarz hotelu, powrót policjantów.
Musi wychodzi z szafy.
Wielki plan.
Piwnica…Przybycie Musi.

Zaskoczona przez Irmę Vep, Julietta strzela do niej z rewolweru, który podał jej Guérande przez okienko.

Jej śmierć, wilki plan.
Koniec śmierci Musi w piwnicy.

1

Jak widać Feuillade często w swoich notatkach mieszał imiona rzeczywiste z nazwiskami swych filmowych

bohaterów. Podobno także często improwizował i nie trzymał się, także w przypadku powyższego opisu, swoich
notatek.

Warto jeszcze na zakończenie przytoczyć dwa tytuły seriali Feuillade’a, mianowicie Tih – Minh (1916) oraz

Barabasz (1919).

Kadry jego filmów nie są tak otwarte na narrację, jak kadry ówczesnych Amerykanów.

Są bardziej klejone niż montowane, tzn. nie są rozbijane na fragmenty, nie manipulowane dostatecznie

w przestrzeni i czasie. Mimo to tworzą one jednak wartki potok narracyjny. Filmy Feuillade’a bombardują
obrazami, jak pisze Aleksander Jackiewicz w Mojej historii kina.

2

Kolejna cecha filmów Feuillade’a to ich „atrakcyjność” - mianowicie wyposażenie serialu w dzianie się,

działanie, intrygę, nawet te pomieszaną i układaną przez każdego widza na nowo.

Kilka słów o Feuilladzie:

Feuillade uważał kino za rozrywkę i tworzył je jako rozrywkę. Uważał, że na takie kino jest

zapotrzebowanie.

Porównywał kino z klasycznym teatrem greckim, z Sofoklesem. W jednym z tekstów prowadził cały

wywód na temat podobieństwa między starożytnym spektaklem teatralnym, a spektaklem kinowym. Zwracał
uwagę na fakt powstawania dramaturgii antycznej dla i na potrzeby publiczności, ubiegając się o jej względy.
Podobnie jest z kinem, twierdzi Feuillade.

Kino Feuillade’a jest czymś pomiędzy kinem narracyjnym braci Lumière, a tendencją teatralną w filmie

Mélièsa. Balansując pomiędzy tymi dwoma tendencjami czerpie z nich tworząc coś, co można by nazwać kinem
Feuillade’a.

Był Feuillade prekursorem i natchnieniem kina surrealistów i awangardy w ogóle. Porównuje się

także filmy twórcy Fantomasa ze starożytną satyrą manipejską. Fabuły obu znamionowała skłonność do
niezwykłości, gwałtownych cech ludzkiego charakteru, traktowanych zresztą ze stoickim spokojem. Cechą obu
jest także brak moralizatorstwa, realizm szczegółu, ale i zamiłowanie do fantastyki, gdzie miesza się baśń ze
światem realnym na prawach niekwestionowanej oczywistości.

Kino Feuillade’a było niewątpliwe kolebką surrealistów, ale i gruntem, na którym rodzić się zacznie

niemiecki ekspresjonizm filmowy.

1

A. Jackiewicz: Moja historia kina, s. 56-58.

2

Patrz: Ibidem, s. 59.