Sposoby postępowania z dzieckiem nieśmiałym i niechętnie włączającym się do zajęć

„Nieśmiałość — to stan psychiczny, w którym obecne są pewne charakterystyczne elementy na płaszczyźnie emocjonalnej, motywacyjnej, poznawczej lub behawioralnej, pojawiający się w sytuacji, gdy jednostka jest lub wyobraża sobie bycie ocenianą przez inne osoby.”

Nieśmiałość wiąże się z różnorodnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu jednostki. Zakłócenia te można opisać w kategorii niewłaściwie ukształtowanych nawyków w trzech podstawowych obszarach:

1. obszar określający stosunek do samego siebie (nawyk myślenia: „jestem gorszy od innych”)

2. obszar odnoszący się do sfery zadań (nawyk myślenia: „nie potrafię sprostać zadaniom”, „nie nadaję się”, „nie uda mi się”)

3. obszar określający stosunek do innych ludzi (nawyk myślenia: „źle mnie ocenią”).

Te nawyki kształtują się pod wpływem swoistych doświadczeń ukształtowanych zazwyczaj

w dzieciństwie.

Przeżywaniu nieśmiałości często towarzyszą objawy somatyczne, takie jak: przyspieszony puls, czerwienienie i pocenie się, napięcie mięśniowe, rzadziej drżenie.

U części osób nieśmiałość może osiągnąć nadmierne, patologiczne nasilenie. Staje się jednym z głównych czynników kształtujących niektóre dziedziny życia społecznego oraz emocjonalnego jednostki. Oprócz przeżywanego bezpośrednio dyskomfortu, wiąże się to na ogół z zahamowaniem pewnych rodzajów aktywności i utrudnieniem funkcjonowania. Chorobliwa nieśmiałość może być przeszkodą w osiągnięciu ważnych dla jednostki celów osobistych i zawodowych. Przyczynia się często do niezadowolenia z własnego życia.
W bardzo poważnych przypadkach — np. fobii społecznej, uważanej przez niektórych badaczy za skrajny rodzaj nieśmiałości — może dojść do izolacji jednostki i utraty poczucia kontroli nad życiem.

Przyczyny nieśmiałości są wielorakie. Pojawieniu się nieśmiałości sprzyja m.in. stosunek emocjonalny rodziców do dziecka. Można określić go jako odrzucenie lub nadmierną pobłażliwość. Rodzice dzieci nieśmiałych są bardziej surowi i skłonni do gniewu. Unikają rozmów oraz kontaktów z własnymi dziećmi. Nadmierna surowość przy stawianiu wymagań jest przyczyną powstawania niekorzystnych zmian w osobowości dziecka. Dziecko obarczone zbyt wysokimi wymaganiami, którym nie może sprostać, przestaje wierzyć w siebie.

Dzieci nieśmiałe cechuje zwykle wrażliwość, delikatność, skromność, bezkonfliktowość. Przejawiają one skłonność do izolacji, unikania kontaktów z rówieśnikami
i zamykania się w sobie. Są one spokojne, uległe i raczej nie przejawiają inicjatywy, bez sprzeciwu wykonują polecenia dorosłych. Charakteryzuje je poczucie niższości i brak
w siebie. Towarzyszy im obawa przed kompromitacją, krytyką, wyśmiewaniem, doznaniem porażki i przykrości.

Pomimo jej negatywnych skutków nieśmiałość jednak można przezwyciężyć. Zapobieganie nieśmiałości wymaga odpowiedniego kształtowania osobowości dzieci,
a w szczególności dbałość o to, aby wpajane im ideały osobowe były możliwe
do doścignięcia, a zadania były wykonalne. Próbę przezwyciężenia nieśmiałości u dzieci można podjąć poprzez pokierowanie nimi tak by stworzyć z jednej strony okazję do częstego występowania wobec innych, z drugiej zaś stworzyć takie sytuacje, by dawać dzieciom możliwość realnego przeżycia sukcesu, wypierając w ten sposób ich negatywna opinię
o własnym funkcjonowaniu. Ogromną rolę w zapobieganiu nieśmiałości wśród dzieci
i młodzieży pełnią osoby dorosłe - rodzice, nauczyciele. Mają oni ogromny wpływ
na kształtowanie osobowości młodych ludzi. Te osoby mogą spełnić niezbędne zapotrzebowanie dzieci na nagrody. Uznając indywidualność każdego z młodych ludzi pomagamy im rozwijać poczucie własnej wartości, popieramy ich próby rozwijania się , zachęcamy ich do tego by stali się kimś szczególnym. Dzieci powinny być obdarzone bezwarunkową miłością, aby mogły zaakceptować siebie takimi, jakimi są próbując jednocześnie stać się kimś więcej.

Przeciwdziałać nieśmiałości u dzieci powinni nie tylko dorośli, ale również same dzieci. Jedną z form pomocy tym dzieciom są grupy socjoterapeutyczne, w których pod wpływem zdobywania doświadczeń społecznych powinny nastąpić w zachowaniach dziecka określone zmiany. Po dokonaniu diagnozy, drugim etapem postępowania socjoterapeutycznego jest programowanie zajęć, czyli taka organizacja doświadczeń dziecka, aby pozwoliły one zaspokoić potrzeby emocjonalne i aby wprowadziły one nowe formy zachowania się oraz nowe czynności poznawcze.

Pomimo, że dziecko nieśmiałe nie sprawia kłopotów wychowawczych, takich jak to niesforne, rozbrykane, to jednak i ono potrzebuje odpowiedniego oddziaływania pedagogicznego. Ma to duże znaczenie w kontekście przełamywania nieśmiałości, budowania pewności siebie, aby w dalszych okresach życia dzieci mogły czuć się bardziej swobodnie i potrafiły nawiązywać oraz utrzymywać prawidłowe relacje z innymi.

Nauczyciel podczas zajęć powinien zachęcać dziecko do aktywności. Każde jej przejawy powinny być dostrzegane i pozytywnie wzmacniane. Jeżeli natomiast dziecko będzie popełniało błędy, warto zwrócić mu uwagę na ów błąd w sposób subtelny lub wspólnie poszukać nowego rozwiązania.

Aktywizować dzieci można wykorzystując pracę w grupie. Przy takich działaniach dziecko będzie miało jednocześnie możliwość współpracy z rówieśnikami, nawiązywania z nimi kontaktu. Przy tego typu działaniach można pomagać poszczególnym grupom w rozdzieleniu zadań. Pozwoli to, by dzieci nieśmiałe nie zostały zdominowane przez inne i w konsekwencji nie pozostały jedynie w roli słuchaczy, nie podejmując żadnych działań. 

Postępowanie z uczniami nieśmiałymi wymaga taktu, zrozumienia specyfiki ich trudności, stwarzania poczucia bezpieczeństwa, udzielania pomocy w przezwyciężaniu poczucia społecznego zagrożenia i przywracania im wiary we własne siły. W trudniejszych przypadkach trwałej nieśmiałości wymaga ona specjalnych zabiegów psychoterapeutycznych, które mogą być prowadzone przez odpowiednio przygotowanych specjalistów.

Pozostawienie dziecka nieśmiałego bez pomocy i wsparcia bądź niewłaściwe działania ze strony nauczyciela, mogą spowodować, że pierwotne lekkie onieśmielenie i uczucie skrępowania w relacjach z ludźmi, przerodzi się w silne zaburzenia emocjonalne. Dlatego ważna jest świadomość nauczycieli ich zrozumienie oraz skuteczne działanie korygujące.

Literatura:

2. Harwas- Napierała B. (1979). Nieśmiałość dziecka. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu

Poznańskiego

3. Chomoczyńska-Miliszkiewicz M., Pankowska D. (1995). Polubić szkołę. Warszawa: WSiP

4. Zimbardo Philip G. "Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić" PWN, Warszawa,2000

3. Tyszkowa M., "Osobowościowe podstawy syndromu nieśmiałości", Psychologia
Wychowawcza 1978/3

B. Harwas- Napierała, Nieśmiałość dziecka., Poznań 1979, s.20-25

G. Zimbardo Philip, Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić, Warszawa 2000, s. 30-32

M. Chomoczyńska-Miliszkiewicz, D. Pankowska, Polubić szkołę, Warszawa 1995, s. 50-52

J. Mielnik, Jak pracować z nieśmiałym dzieckiem?, w „Wychowania w Przedszkolu 3/2013”

4

---