TECHNIKA ALEXANDRA DLA GRAJĄCYCH NA SKRZYPCACH
Opracowanie: Dorota Kędzior
na podstawie artykułu Paula Collinsa w THE STRAD z października 1978
"Osoba grająca na skrzypcach, posługuje się praktycznie nie jednym, a dwoma instrumentami. To ręce muzyka trzymają skrzypce, na jego ciało przenoszony jest ich ciężar, ramię skrzypka musi się poruszać, aby przesuwać smyczek po strunach. Należy pamiętać, że sposób, w jaki muzyk posługuje się pierwszym instrumentem - własnym organizmem, w dużym stopniu determinuje możliwości wykorzystania tego drugiego - instrumentu muzycznego."
Jednym z podstawowych dążeń osoby grającej na skrzypcach jest dotarcie do możliwie jak najbardziej klarownej koncepcji przygotowywanego do gry utworu. Kolejnym jest znalezienie możliwie najpełniejszych środków technicznego wyrazu dla przekazania tej koncepcji podczas występu. Większość artystów zgadza się przede wszystkim z wagą tego pierwszego dążenia. Uważa się, że koncepcja musi być pierwsza, a technika podążać za nią. Wszyscy zdają sobie jednak sprawę, jak ważny jest i ten drugi cel - dobre przygotowanie techniczne. Przecież to od niego zależy swoboda gry, rozległość wyobraźni i śmiałość koncepcji granego utworu.
Technika Alexandra, metoda przywracająca prawidłową koordynację psychofizyczną organizmu, znacznie sprzyja osiąganiu zarówno pierwszego, jak i drugiego z omawianych celów. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, w jak dużym stopniu naturalność i swoboda ruchu kilkuletniego dziecka, w miarę jego rozwoju niszczona jest przez wymogi kulturowe, zwyczaje, trendy i stresy bieżącego dnia. Instruktor Techniki Alexandra prowadząc ucznia poprzez serię zwykłych, codziennych czynności stara się przekazać mu doświadczenia prawidłowej koordynacji, swobody i lekkości ruchu oraz oszczędności wysiłku. Uczeń zauważa nadmiar napięć mięśniowych wkładany w każdą wykonywaną czynność, a powstający często na samą myśl o jej wykonywaniu. Z czasem uczy się unikać nieprawidłowych reakcji, a wybierać i kontynuować tylko te, odpowiednie dla zamierzonego działania.
Podstawowe korzyści z lekcji Techniki Alexandra, na jakie zwracają uwagę grający na skrzypcach, to trwałe i ciągłe wzmacnianie się mięśni kręgosłupa oraz znaczny wzrost swobody ruchu w szyi, ramionach i barkach. Metoda ta zajmuje się osobą jako całością, a dążeniem instruktora jest doprowadzenie do ogólnej poprawy koordynacji psychofizycznej ucznia. Dzięki temu uczeń może z czasem sam, w pełniejszy i łatwiejszy sposób, wykorzystywać swą dotychczasową wiedzę specjalistyczną i umiejętności dotyczące gry. Później doświadczenie wzrastającej efektywności i oszczędności ruchów i działań daje mu zdrowe podstawy do samoobserwacji, dzięki czemu może on na bieżąco wypracowywać sobie relatywną efektywność różnych aspektów gry.
Oto kilka przykładów korzyści Techniki Alexandra odnoszonych przez osoby grające na skrzypcach:
Eliminacja bólów i problemów. W różnym stopniu skarży się na nie wielu skrzypków, a często już pierwsze lekcje mogą tu znacznie pomóc. Ciągłe dążenie do ograniczenia wysiłku wkładanego w utrzymywanie równowagi prowadzi do stałego eliminowania niepotrzebnych napięć i obciążeń. Wiele z dotychczasowych bólów zanika w toku zajęć z Techniki Alexandra tylko dlatego, że ich bezpośrednią przyczyną było ciągłe nadwerężanie pewnej partii mięśni. Inne ustępują dzięki ogólnej poprawie koordynacji pracy całego organizmu. Z czasem ból pojawiający się podczas gry jest już tylko sygnałem ostrzegawczym o nieświadomym nadwerężaniu pewnych partii ciała i mięśni, a nie zmorą stale towarzyszącą pracy.
Wytrzymałość. Ponieważ Technika Alexandra uczy, w jaki sposób osiągnąć lekkość ruchów i oszczędność wysiłku - zapasy sił oraz energii, rozdzielane bardziej racjonalnie, wystarczają na dłużej.
Siła. Technika Alexandra nie ma na celu rozwoju siły i wytrzymałości, tak jak dążą do tego różnego rodzaju metody kulturystyczne. Znane systemy "rozbudowy ciała", czy są to tradycyjne ćwiczenia siłowe, czy ich izometryczne odmiany, napotykają na dwie podstawowe trudności. Po pierwsze sposób, w jaki mięśnie są używane pozostaje nie zmieniony. Jeżeli więc dana osoba na co dzień nieprawidłowo posługuje się pewnymi partiami mięśni - będzie to robić również podczas ćwiczeń kulturystycznych i to prawdopodobnie ze zwiększoną intensywnością. Po drugie, ze względu na fakt, że równowaga mięśniowa większości osób jest zaburzona (z dominacją mięśni zginających), w toku ćwiczeń kulturystycznych nierównowaga ta ulega dalszemu wzmocnieniu. Technika Alexandra, kładąc nacisk na przywrócenie równowagi mięśniowej i prawidłowe posługiwanie się sobą, daje skrzypkowi nowe siły w formie, z jakiej może on najpełniej korzystać, to jest swobody i koordynacji działań oraz odpowiedniego nad nimi panowania.
Koordynacja. Ponieważ od strony technicznej, gra na skrzypcach polega na umiejętności łączenia kilku jednoczesnych ruchów, ich ogólna koordynacja musi być możliwie jak najlepsza. W przeciwnym razie ruchy te mogłyby ze sobą kolidować. Technika Alexandra zajmując się zapewnieniem ogólnej koordynacji działania, pomaga w eliminowaniu i unikaniu wzajemnych konfliktów pomiędzy ruchami występującymi jednocześnie.
Kontrolowanie napięcia nerwowego. Stan, który normalnie nazywamy "zdenerwowaniem" czy "napięciem nerwowym", bardziej precyzyjnie można określić jako "nadmierne napięcie nerwowe". A ponieważ "nadmierne napięcie nerwowe" jest równoznaczne z "nadmiernym napięciem mięśniowym", każda poprawa w umiejętności wykonywania różnych ruchów - większa lekkość i oszczędność wysiłku mięśni, będzie oznaczała odpowiednie zmniejszenie napięcia nerwowego. Nadmierna trema towarzysząca publicznym występom prowadzi przeważnie do zwracania szczególnej uwagi na jeden lub dwa problemy natury technicznej, które z punktu widzenia wykonawcy, są najbardziej widoczne i kłopotliwe.
Technika Alexandra uczy, w jaki sposób, podczas występu, za pomocą kilku podstawowych kierunków, czy krótkich myśli, zapobiec nadmiernemu koncentrowaniu się na specyficznych problemach i utrzymaniu całego systemu mięśniowego, a więc i systemu nerwowego w stanie sprzyjającym grze danej osoby. Należy pamiętać, że nie chodzi tu o pozbawienie się tremy jako takiej, odpowiednie napięcie przed występem konieczne jest dla zmobilizowania wewnętrznej energii i pełni możliwości artysty. Ważna jest jednak umiejętność panowania nad specyficznymi przejawami tej tremy i skierowanie niekorzystnych symptomów zdenerwowania w stronę lepszego i pełniejszego wykorzystania własnych możliwości.
Utknięcie. Na ten problem napotykają wcześniej czy później prawie wszyscy wykonawcy. "Utknięcie" może być określane jako swoistego rodzaju zacięcie się lub zahamowanie mobilności w ramieniu, najczęściej związane z konkretnym problemem technicznym. Na przykład niemożność przenoszenia wibracji w lewej ręce, czy nagłe zahamowanie wibracji w ogóle. A w przypadku prawego ramienia trudności z utrzymaniem smyczka w kontakcie ze struną. Najczęściej, dla przezwyciężenia tego rodzaju problemów zaleca się stosowanie specjalnych ćwiczeń, niestety z różnym powodzeniem. Problem wielu metod polega na tym, że koncentrują się na usuwaniu symptomów, a nie przyczyn. Trudno oczekiwać, że poprawa nastąpi w wyniku ćwiczeń, wykonywanych poprzez używanie mięśni w ten sam nawykowy sposób, który spowodował dany problem w pierwszej kolejności. Technika Alexandra umożliwia odszukanie przyczyn "utknięcia" i różnego rodzaju zahamowań, powstrzymanie nieprawidłowych nawyków, które się za nimi kryją i zastąpienie ich bardziej efektywnymi reakcjami.
Rozciągliwość. Wielu skrzypków skarży się na niewystarczające możliwości wyciągnięcia lewej ręki - przy grze decym i oktaw palcowanych lub wyciągnięcia prawego ramienia dla odpowiedniego trzymania smyczka oraz zastosowania wystarczającego nacisku na jego górną część. Z myślą o tym problemie napisano wiele prac naukowych, ale mimo że proponowane rady przynoszą chwilową ulgę, przykra jest obserwacja nawrotu tych trudności i problemów. Praca z Techniką Alexandra przynosi efekty o znacznie trwalszym działaniu. Prowadzi ona nie tylko do większej elastyczności i rozciągliwości mięśni, lecz wzmacnia również strukturę mięśni grzbietu, które z kolei wspomagają pracę ramion i rąk.
Jakość tonu. Ogólna poprawa koordynacji, do jakiej doprowadza Technika Alexandra powoduje również zdecydowane polepszenie w jakości tonu. Fakt ten można wyjaśnić, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że dobry ton wymaga zarówno równomiernego przykładania smyczka do strun, jak i stałych, natychmiastowych, delikatnych poprawek. Technika Alexandra kładzie szczególny nacisk na swobodę zespołu mięśni szyi. Wiele mięśni odchodzących od głowy i szyi tworzy elastyczną siatkę podtrzymującą pas barkowy. Poprzez poluźnienie zespołu tych mięśni osiąga się sprężystość i wsparcie dla ramion. A dzięki temu, faktyczne mięśnie ramion łatwiej przystosowują się do subtelnych zmian, niezbędnych dla wydobycia odpowiedniego dźwięku.
Warto zwrócić uwagę, że opisywane efekty pracy z Techniką Alexandra są korzystne nie tylko w przypadku osób grających na instrumentach smyczkowych, czy ogólnie muzyków. Nauka eliminowania nieprawidłowych nawyków, ograniczających swobodne funkcjonowanie organizmu, okazała się przydatna w radzeniu sobie z wieloma problemami natury psychofizycznej. W Wielkiej Brytanii nauczyciele Techniki Alexandra prowadzą zajęcia nie tylko w ramach uczelni artystycznych (jak szkoły muzyczne, teatralne czy baletowe). Coraz częściej metoda ta zalecana jest przez lekarzy: neurologów, ortopedów, reumatologów.
Zajęcia z Techniki Alexandra mają najczęściej charakter indywidualnych lekcji. Zalecany kurs Techniki Alexandra obejmuje około 30 lekcji. Nie jest to jednak regułą, niektórzy zauważają korzystne zmiany już po pierwszych 5-10 lekcjach, inni przychodzą na zajęcia przez wiele miesięcy, a czasem nawet lat. Trwałe zmiany starych, często życiowych, nawyków wymagają czasu i praktyki, dlatego początkowo ważna jest również duża częstotliwość zajęć.
Podczas 45-minutowych lekcji indywidualnych lub trochę dłuższych zajęć grupowych uczeń zauważa szereg niepotrzebnych napięć wprowadzanych do wielu aktywności. Ważne jest wtedy nowe doświadczenie sposobów wykonywania znanych codziennych czynności w inny, lżejszy sposób. Dzięki tym nowym doznaniom, tj. bezpośrednim odczuciom swobody i lekkości przy wielu działaniach, dajemy szansę organizmowi, aby poznał, a z czasem przyjął (jako łatwiejsze i wygodniejsze) te nowe reakcje.
Lekcje Techniki Alexandra uczą świadomego panowania nad reakcjami, które często uważaliśmy za automatyczne i nieuniknione. Świadome wprowadzenie zmian wymaga uważności i skupienia, z czasem jednak wiele z tego, co prawidłowe, zostaje przyjęte przez organizm jako łatwiejsze i wygodniejsze.
Zajęcia z Techniki Alexandra prowadzą instruktorzy którzy odbyli trzyletnie studia dla Nauczycieli Techniki Alexandra w jednej z 50 szkół tej Techniki funkcjonujących obecnie na świecie. W krajach, gdzie Technika Alexandra ma swoje długoletnie tradycje, osoby pragnące rozpocząć kurs lekcji otrzymują adresy nauczycieli działających w pobliżu ich miejsca zamieszkania za pośrednictwem odpowiedniego Stowarzyszenia Techniki Alexandra.