"Testament Krzywoustego na podstawie książki Andrzeja Jureczko o tym samym tytule"
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
urodził się: 1085, zmarł: 1138
na tronie wiatach: 1102 (1108)-1138
jedenasty (dziesiąty) władca dynastii Piastów
poprzednik: Władysław Herman, (Zbigniew)
następca: Władysław II Wygnaniec
syn Judyty, księżnej czeskiej i Władysława Hermana
żona:
1. Zbysława, córka Swiętopełka II, wielkiego księcia kijowskiego
2. Salomea, córka Henryka, hrabiego Bergu
dzieci z pierwszą żoną:
1. Władysław II Wygnaniec
2. Ryksa, żona Magnusa króla Szwecji i Danii, potem Włodzimierza księcia wielkiego nowogrodzkiego, potem Swekera I księcia Szwecji
dzieci z drugą żoną:
3. Leszek (zmarł za życia ojca)
4. Kazimierz Starszy (zmarł za życia ojca)
5. Bolesław IV Kędzierzawy
6. Mieszko III Stary
7. Henryk Sandomierski
8. Kazimierz Sprawiedliwy
9. Dobranega Ludgarda, żona Dytryka margrabiego łużyckiego
10. Judyta, żona Ottona, syna margrabiego brandenburskiego Albreclita I Niedźwiedzia
11. Agnieszka, żona Mścisława II Chrobrego, księcia perejesławskiego, włodzimiersko-wołżyńskiego i wielkiego księcia kijowskiego.
Książka Andrzeja Jureczko "Testament Krzywoustego" wchodzi w skład serii "Dzieje narodu I państwa polskiego". Zostały w niej opisane zagadnienia dotyczące rozbicia dzielnicowego w Polsce, które trwało od XII do XIV wieku.
W roku 1097 doszło do podziału państwa księcia Władysława Hermana na trzy części:
- Mazowsze, Kraków, Wrocław i Sandomierz pozostały Hermana,
- dzielnicę małopolską ze Śląskiem i ziemię lubuską otrzymał Bolesław Krzywousty, który już wcześniej posiadał Kłodzko,
- Kujawy, Wielkopolska, Sieradz i Łęczyca przypadły Zbigniewowi, który po śmierci ojca miał przejąć jego dzielnicę.
W tym czasie interesy Bolesława i Zbigniewa były zbieżne. Oni i ich stronnictwa miały wspólnego wroga w osobie Sieciecha. Był on wszechwładnym wojewodą, swój urząd piastował w latach 1090-1100, jednakże obustronne działania synów Władysława Hermana zmusiły go do ucieczki poza granicę kraju. Chwilowy spokój zakłóciła śmierć księcia Hermana 4 czerwca ł 102 r. Między Zbigniewem a Bolesławem doszło do kłótni. Jej powodem był podział skarbca książęcego, głównie chodziło o insygnia władzy. Władzę zwierzchnią (pryncypacką) otrzymał Zbigniew. Bolesław, który sarn chciał rządzić podważał pochodzenie swojego brata, nazywając go synem nałożnicy. W tym czasie powstały dwa wrogie obozy:
- Zbigniewa, który wśród możnych stronników miał część antygregoriańsko nastawionego episkopatu polskiego z arcybiskupem Marcinem na czele, pośród rycerstwa jego sprzymierzeńcami były rody Prawdziców i Turzynów,
- Bolesława, jego sojusznikami byli Awdeńce z seniorem rodu Michałem, Skarbimir, członkowie rodu Jastrzębców I Strzemieńczyków oraz Piotr Włost,
Za granicą Zbigniew sprzymierzył się z Czechami i Pomorzanami, a Bolesław z Rusią Kijowską i Węgrami. Pierwsi zaatakowali Czesi, sprzymierzeńcy Zbigniewa, Bolesław w rewanżu zajął w l ł 03 r. Morawy, oraz zyskał nowego sojusznika, którym był Świętopełek morawski. Ubezpieczony od zachodu, Bolesław przystąpił do walk z Pomorzanami. Pięć wypraw w latach 1102-1106 sięgających często po Kołobrzeg ł Białogród, nie przyniosło ostatecznego rezultatu. Wydarzenia te doprowadziły do zawarcia pokoju między braćmi. Zawarto traktat według, którego Bolesław oraz Zbigniew mieli się wzajemnie wspierać i udzielać sobie pomocy wojskowej w razie zagrożenia. Szybko,, jednak doszło do wybuchu nowego konfliktu, bowiem Zbigniew nie przestrzegał zasad obowiązującej urnowy. Nie czekając na atak Bolesław uderzył na Kalisz i Spicymierz, gzie uwięził arcybiskupa Marcina. Następnie przez Łęczycę skierował się na Mazowsze i wzmocniony posiłkami ruskimi I węgierskimi przekroczył Wisłę. Po tej klęsce Zbigniew stał się lennikiem swego brata i panował tylko na Mazowszu. Bolesław pod swym władaniem miał 4/5 terytorium kraju.
W 1107 r. przy pomocy Rusinów I Węgrów Bolesław wypędził Zbigniewa z państwa. Spowodowane było to tym, że Zbigniew nie dotrzymywał umowy lennej oraz nie wspomógł swego seniora w wyprawie przeciw Pomorzanom. Zbigniew początkowo uszedł do Czech skąd udał się na dwór króla niemieckiego Henryka V. Tymczasem Bolesław zorganizował 6 wypraw wojennych, do Czech, Moraw, Prus i Pomorza. Przyniosły one wiele łupów oraz pokazywały społeczeństwu Bolesława jako energicznego I wojowniczego władcę. W roku 1109 na Polskę uderzył Henryk V, pod pretekstem chęci zwrócenia Zbigniewowi jego byłej dzielnicy. Prawdziwym powodem najazdu niemieckiego, była zemsta za pomoc, której Krzywousty udzielił Węgrom podczas napaści Henryka V (zaatakował on sprzymierzonych z Niemcami Czechów ). Król niemiecki żądał aby Bolesław przyjął z powrotem swego brata oraz na rzec państwa niemieckiego płacił 300 grzywien trybutu lub przysyłał 300 żołnierzy w razie wyprawy zbrojnej. Odpowiedź Bolesława była negatywna, więc władca niemiecki wyruszył na Polskę z armią, która liczyła dziesięć tysięcy rycerstwa. Zebrano siły z Niemiec, Lotaryngii, Frankonii, Czech i innych ziem. Około 10-12 sierpnia Henryk V stanął nad Odrą. Bolesław w tym czasie walczył na Pomorzu, jednakże nakazał miejscowej ludności zabezpieczenie zapasów żywności oraz przygotowanie się do napaści wroga. Niemcy 15 sierpnia stanęli pod Krosnem Odrzańskim, gdzie oczekiwali posiłków Czeskich. W miarę upływu czasu i braku wieści od swych sprzymierzeńców, postanowili wyruszyć w stronę Wrocławia oraz Krakowa. Henryk V ominął silnie obwarowany gród bytomski i niezwłocznie przeprawił się przez Odrę, gdzie zaatakował Głogów. Obrona Głogowa należy do jednej z najbardziej dramatycznych, bitew w czasie kampanii niemieckiej. Wojsko Henryka V używało jako tarcz zakładników polskich, mimo tego obrońcy Głogowa nie poddali się i poświęcili życie swych bliskich, przez co odparli kolejne ataki nieprzyjaciela. Wielodniowe oblężenie nie dawało skutku, król tracił coraz więcej rycerzy wobec czego, postanowił ruszyć na Wrocław, po drodze pustosząc Śląsk. W czasie tej wędrówki rycerstwo niemieckie, było ciągle nękane, przez odziały polskie, które atakowały szybko i znienacka. W ten sposób siły nieprzyjaciela stałe się kurczyły, aż w końcu Henryk V postanowił za sumę trzystu grzywien zawrzeć pokój. Bolesław jednak odmówił, przez co władca niemiecki postanowił kontynuować swój marsz przez ziemie polskie. W końcu po coraz większych stratach i porażce na Psim Polu, Henryk V wycofał się. Sukces Polski był ogromny lecz już w następnym roku Zbigniew wraz z Czechami napadł na przygraniczne grody, w Czechach obalono zaś przychylnego Bolesławowi Borzywoja. W Polsce natomiast część możnowładców chciało powrotu Zbigniewa do kraju. Sprzyjał temu jeszcze jeden fakt, którym było polepszenie stosunków z Niemcami. Ostatecznie Bolesław poszedł na kompromis i przyjął swego brata. Krzywousty jednakże w obawie o swą władzę kazał oślepić Zbigniewa, który wkrótce zmarł. W obawie przed klątwą i detronizacją udał się na pielgrzymkę z Węgier do Gniezna.
Bolesław po wyeliminowaniu Zbigniewa, mógł się zająć podbojem Pomorza, które, od czasów pierwszych Piastów usamodzielniło się od Polski. Tego podboju próbowali już Kazimierz Odnowiciel i Władysław Herman lecz bez skutku. Te bogate portowe tereny nęciły polskiego księcia i jego towarzyszy, świadczą na to słowa starej pieśni:
Naszym przodkom wystarczały ryby, słone i cuchnące,
My po świeże przychodzimy, w oceanie pluskające,
Ojcom naszym wystarczyło, jeśli grodów dobywali,
A nas burza nie odstrasza ni szum groźny, morskiej fali
Nasi ojce na jelenie urządzali polowanie, A my skarby I potwory łowim, skryte w oceanie,
W roku 1113 Krzywousty opanował Nakło nad Notecią, co otworzyło mu drogę na Pomorze. W celu zabezpieczenia się na zachodzie i południu Bolesław zawarł związek małżeński z Salomeą, która była siostrą Władysława czeskiego i siostrą małżonki Ottona morawskiego. Sojusz ten pozwolił Bolesławowi zająć Pomorze Gdańskie. W latach 1119-1121 zakończono podbój Pomorza. Nowe ziemie musiały zostać poddane chrystianizacji, zadanie to zostało powierzone samodzielnym misjonarzom. Po tak korzystnych latach przyszły następne ale już znacznie gorsze. W 1125 r. zmarł Władysław czeski, a tron praski przypadł nieprzychylnie nastawionemu do Polski Sobiesławowi. W Niemczech, po śmierci Henryka V, nowym władcą został Lotar z Suppłinburga, wybrano również nowego biskupa w Magdeburgu. Bolesław w odpowiedzi na te wydarzenia, zawarł nowe sojusze z opozycją królewską, na której czele stał Leopold III, margrabia Austrii. W walce o zwierzchność na Pomorzu, Krzywousty sprzymierzył się z Danią. Inną sprawą było znalezienie w Gnieźnie głowy św. Wojciecha. Wywołało to wiele konfliktów, a wspierany przez Lotara papież Innocenty II wydał bullę uznającą zwierzchność arcybiskupstwa magdeburskiego nad diecezją poznańską. W następnym roku tzn. 1132 powstała złowrogo nastawiona do Polski koalicja. W skład, której wchodziły; Czechy, Austria, Węgry i Ruś. Sobiesław władca Czech w łatach 1132-1134, czterokrotnie najeżdżał Śląsk, spalił około 300 wsi wraz kościołami i klasztorami. Do klęsk militarny dołączyło niepowodzenie na polu dyplomatycznym. W lipcu 1135 r. Bolesław przybył do Merseburga i złożył hołd lenny cesarzowi. Polska zawarła pokój z Węgrami, a z Czechami chwilowo zawieszono broń. Osobne układy z Sobiesławem pozwoliły przywrócić odrębność polskiemu kościołowi i potwierdziły niezależność metropolii gnieźnieńskiej. Ostatnie lata panowania Bolesława Krzywoustego mijały spokojnie. Książe czując, że nadchodzi jego czas, postanowił sporządzić testament, w którym dzielił kraj na dzielnice pomiędzy swoich synów. Cały ten dokument miał zapobiec walkom bratobójczym, o władzę. Władzę zwierzchnią w państwie otrzymał Władysław II, jako, że był najstarszy. W kompetencjach Władysława było kierowanie polityką zagraniczną Polski, oraz dowodzenie wspólnym wojskiem w razie napaści nieprzyjaciela.
Władysław wobec braku poparcia społecznego uciekł za granicę, do Czech, skąd wyruszył na dwór Konrada III króla niemieckiego. Książę prosił go o pomoc w powrocie do kraju. Konrad wyruszył na Polskę, ale nacisk książąt saskich oraz inne problemy zewnętrzne, spowodowały, że wycofał się z powrotem do Niemiec. Podczas kolejnej wyprawy nowego cesarza Fryderyka Barbarossy juniorzy zostali pokonani. Wydarzenie te zmusiło nowego seniora Bolesława Kędzierzawego do uznania zwierzchnictwa niemieckiego. W roku 1157 w, Krzyszkowie, polski książę złożył hołd władcy niemieckiemu. Panowanie Bolesława, osłabiło pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Kędzierzawy prowadził również nieudane próby podbicia Prus, Ostatecznie bilans panowania Bolesława Kędzierzawego był dla państwa polskiego niekorzystny. Po jego śmierci władzę zwierzchnią przejął Mieszko III Stary. Mieszko już od początku próbował rządzić tzw. "silną ręką" co przysporzyło mu wielu wrogów. W roku 1177 po czteroletnich rządach książę za sprawą możnych i biskupa krakowskiego został wygnany. Władzę powierzono najmłodszemu synowi Bolesława Krzywoustego, Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Fakt ten był jawnym łamaniem zasady senioratu. Dla potwierdzenia swojego zwierzchnictwa oraz prawa dziedziczenia tronu polskiego przez swych synów, Kazimierz zwołał zjazd w Łęczycy, w 1180 r. Podczas tego spotkania książę nadał przywileje duchowieństwo, przez co wzmocnił swą pozycję na tronie krakowskim. Kazimierz w czasie swojego panowania prowadził wojny z Jaćwingami, oraz musiał pokonać buntowników, którzy podczas jego nieobecności zajęli Kraków. Kazimierz był władcą energicznym I zarazem łagodnym, jego panowanie przerwała niespodziewana śmierć. Po jego śmierci nowym władcą stał się Leszek Biały, za którego z powodu jego małoletniości, władzę sprawowali krakowscy możni. W tym czasie do Krakowa w walce o swe prawa powrócił Mieszko Stary. W ł 195 r. doszło do bitwy z zwolennikami Leszka pod Mozgawą. Mieszko przegrał i dopiero w 1198 r, za zgodą możnych osiadł na tronie krakowskim. Po jego śmierci księciem zwierzchnim stał się Leszek Biały, ale praktycznie nie miał już wpływu na pozostałych władców dzielnicowych I politykę zagraniczną Polski. Za swego panowania Leszek odparł napaść Rusinów, pokonując ich w bitwie pod Zawichostem. W celu umocnienia swej pozycji Leszek zawarł sojusz z Władysławem Laskonogim synem Mieszka Starego. W tym czasie do Polski zostali sprowadzeni przez Konrada Mazowieckiego, Krzyżacy. Natomiast w życiu społecznym i gospodarczym nastąpił szybki -wzrost. Zaczęto lokować wiele nowych miast na prawie niemieckim i polskim. Wśród społeczeństwa zaczął kształtować się stan kmieci (wolnych chłopów) oraz mieszczański. Duchowieństwo posiadało własne prawo kanoniczne, oraz własny sąd. Immunitety gospodarcze i prawne , które zwalniały z określonych powinności, pozwoliły na szybkie wzbogacenie się możnowładców. Przechodząc do polityki w roku 1227 zwołano zjazd książąt w Gąsawie, podczas, którego został zamordowany Leszek Biały, a więc ostatecznie zanikła zasada pryncypatu.
Po śmierci Leszka, władzę w większości przejęła śląska dynastia Piastów pod panowaniem Henryka I Brodatego. Śląsk należał do jednej z najbogatszych dzielnic w kraju. Lokowano tu wówczas wiele miast, a Wrocław był jednym z głównych centrów handlowych, W porównaniu do innych dzielnie Śląsk był dziedziczny, co ułatwiało przejęcie władzy zwierzchniej. Po śmierci kontynuatorem polityki ojca był Henryk Pobożny. Dbał on o rozwój gospodarczy i społeczny swojej dzielnicy. Najazd Tatarów i niespodziewana śmierć Henryka w bitwie pod Legnicą 1241 r., doprowadziły do rozpadu monarchii śląskiej. Inną kluczową postacią polityczną w Polsce był Konrad Mazowiecki, Jego dzielnicą było Mazowsze, kilkakrotnie przejściowo panował na tronie krakowskim, ale jego barbarzyńskie metody rządzenia przysporzyły mu więcej przeciwników niż zwolenników, Jedyną ważną i wpływającą negatywnie na jego obraz rzeczą było sprowadzenie Krzyżaków do Polski. Krzyżacy- Zakon Szpitala Najświętszej Marii, Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, po otrzymaniu z rąk Konrada ziemi dobrzyńskiej, w roku 1283 podbili terytorium między dolną Wisłą a dolnym Niemnem. Od 1309 r. stolicą państwa krzyżackiego stał się Malbork. Krzyżacy przez cały czas istnienia swojego państwa znajdowali się w stałym konflikcie z Polską.
Władysław po objęciu tronu dążył jak jego ojciec do jednowładztwa. Wkrótce doszło do wojny domowej. W7 roku ł 142 doszło do spustoszenia Mazowsza przez książąt ruskich. Sojusznicy Władysława chcieli zmusić juniorów do posłuszeństwa wobec niego jako seniora. Kolejnym etapem w wojnie domowej była śmierć Salomei i co się z tym wiązało podział jej ziem, Jej synowie zajęli łęczycę i inne jej posiadłości, przeciwny temu był Władysław. Latem 1145 r. doszło do bitwy pomiędzy siłami Władysława, a wojskiem juniorów. Po chwilowych niepowodzeniach, przy pomocy Rusinów udało się Władysławowi pokonać swych braci Tymczasem wybuchła kolejna wojna, Władysław niespodziewanie uderzył aa dzielnicę Mieszka, skłoniło to juniorów do schronienia się w Poznaniu, Jednak tutaj doszło do całkowitej zmiany sytuacji, wspierający przez cały czas Władysława kościół, odwrócił się od niego. Arcybiskup Jakub pod groźbą kary bożej nakazał księciu przerwać oblężenie i uwolnić braci. Od osamotnionego Władysława odwróciła się także część dygnitarzy świeckich.
Po upadku Henryków Śląskich, o władzę starał się Bolesław V Wstydliwy. Był on synem Leszka Białego. W roku 1243 w bitwie pod Suchodem sprzymierzeńcy Bolesława pokonali Konrada Mazowieckiego. Zwycięstwo to umożliwiło mu przejęcie dzielnicy krakowskiej. Podczas swego panowania Bolesław musiał się bronić przed najazdami Mongołów i Rusinów. W polityce zagranicznej oparł się na sojuszu z Węgrami. Za jego panowania powstała w 1267 r. szkoła z programem quadrivium, a Wrocław otrzymał prawo składu. Następnym władcą został Leszek Czarny, któremu wobec braku potomstwa tron zapisał Bolesław Wstydliwy. W swej polityce Leszek kierował się jak również jego poprzednicy, chęcią zjednoczenia kraju. Na północy pojawiło się kolejne zagrożenie, jakim byli Krzyżacy, którzy po podbiciu Prus znacznie powiększyli granice swego państwa. Na rok, przed śmiercią Leszka nastąpił trzeci najazd Mongołów, co zmusiło go do ucieczki z kraju. Po jego śmierci rozpoczęły się długoletnie walki o tron krakowski. Władzę objął w 1288 r. Henryk IV Probus. Podczas swego krótkiego panowania starał się on o koronę polską I zjednoczenie wszystkich dzielnic. W testamencie zapisał ziemię krakowską i sandomierską Przemysłowi II. Po zajęciu dzielnicy krakowskiej, na Przemyśla uderzył Wacław II Czeski, który go pokonał i sam opanował Kraków. W roku 1294 do swych ziem przyłączył przemysł Pomorze Gdańskie i w 1295 r. koronował się na króla Polski w Gnieźnie, ceremonię sprawował biskup Jakub Świnka. W niecały rok później został zamordowany. Zjednoczenie Polski nastąpiło dopiero w 34 lata po jego śmierci, a dokonał tego Władysław Łokietek, który w 1320 r. koronował się na króla Polski.