GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
JAKO RYNEK WTÓRNY
SPIS TREŚCI
Wstęp......................................................................................... 3
Rozdział I
Giełda, struktura rynku................................................................ 5
1. Giełda papierów wartościowych....................................... ........ 5
2. Rynek pierwotny i wtórny........................................................ 12
Rozdział II
Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego................. 19
1. Rynek kapitałowy.................................................................... 19
2. Wybrane papiery wartościowe. Akcje, obligacje,
kontrakty terminowe................................................................ 24
3. Publiczny obrót papierami wartościowymi................................ 36
4. Informacje zawarte w prasowych tabelach giełdowych,
oraz wskaźniki rynku kapitałowego.......................................... 40
Rozdział III
Inwestowanie na rynku kapitałowym............................................. 46
1. Ryzyko inwestowania na giełdzie............................................. 46
1.1. Ryzyko akcji, obligacji, kontraktów terminowych............... 50
1.2. Inwestorzy długoterminowi i spekulanci giełdowi............... 56
2. Organizacja Giełdy Papierów Wartościowych
w Warszawie........................................................................... 60
2.1. Struktura organizacyjna - członkowie giełdy....................... 60
2.2. Promocja i edukacja.......................................................... 62
2.3. Współpraca Międzynarodowa............................................. 64
Zakończenie................................................................................ 66
Pojęcia użyte w pracy.................................................................. 68
Bibliografia................................................................................. 71
WSTĘP
W polskim systemie ekonomicznym początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł poważne zmiany. Niektóre z wprowadzonych elementów gospodarki rynkowej miało konsekwencje w wielu dziedzinach gospodarki. W związku z tym rozwinął się bardziej rynek kapitałowy, na którym zorganizowano obrót papierami wartościowymi, przede wszystkim akcjami prywatyzowanych przedsiębiorstw. W 1991 roku powstała Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.
Giełda jest to miejsce, w którym handluje się papierami wartościowymi, takimi jak akcje i obligacje. To miejsce, w którym następuje koncentracja popytu i podaży, gdzie ustala się cenę towaru. Inaczej mówiąc jest to inwestowanie w papiery wartościowe. Różni się ono od lokowania na terminowych rachunkach bankowych. Podstawowa różnica wynika z dość dużego ryzyka występującego przy inwestowaniu
w papiery wartościowe, przede wszystkim przy inwestowaniu w akcje.
Dlatego przed podjęciem decyzji czy inwestować w papiery wartościowe, czy lokować środki na rachunkach bankowych trzeba się bardzo dobrze zastanowić. Osoby, które zdecydowały się grać na giełdzie postępują tak, aby zainwestować środki by przyniosły im zyski.
Rynek papierów wartościowych w Polsce działa i przybiera rozmiary odpowiadające potrzebom gospodarki polskiej.
Aby zrozumieć giełdę, osoby zainteresowane powinny poznać istotę rynku kapitałowego, znaczenie wielu inwestycji związanych
z obrotem papierami wartościowymi takich jak Komisja Papierami Wartościowymi, domy maklerskie, fundusze powiernicze i inne.
Na każdym z tych rynków handluje się innego rodzaju towarem, dlatego też został dokonany podział tych rynków. Rynki te są bardzo podobne do siebie ze względu na motywy oraz mechanizmy funkcjonowania uczestników handlu.
Założeniem mojej pracy jest przybliżenie zagadnień rynku kapitałowego zarówno osobom, które nie spotkały się wcześniej
z problemem związanym z kapitałem, akcjami, obligacjami, sposobem przeprowadzania transakcji giełdowych jak i osobom, które mają już pewną wiedzę z zakresu rynku papierów wartościowych.
W przedstawionej pracy chcę pokazać mechanizm giełdy umożliwiający sprzedaż i kupno papierów wartościowych z zachowaniem bezpieczeństwa i porządku.
Opisując Giełdę Papierów Wartościowych podaję odniesienia do systemu jej organizacji oraz instytucji tworzących ją.
ROZDZIAŁ I GIEŁDA. STRUKTURA RYNKU.
1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
Prekursorem giełdy towarowej, a także kapitałowej, były znane już w krajach starożytnego wschodu - jarmarki. W Babilonii i Egipcie na jarmarkach ludzie wymieniali się towarami, kupowali i sprzedawali swoje produkty. Po pewnym czasie na niektórych jarmarkach pojawił się nowy sposób wymiany - zaczęto handlować towarem, którego fizycznie nie było, znajdował się on w magazynach.
Nazwa giełdy pochodzi od nazwy domu patrycjuszy miejskich „Van den Beurae” w Brugii, gdzie w XIV wieku w podwórzu zbierali się regularnie handlarze pieniędzmi i wekslami w celu dokonania transakcji i wymiany wiadomości, opinii i sądów.
W 1602 roku po raz pierwszy na giełdzie w Amsterdamie handlowano akcjami - były to akcje Zjednoczonej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
Istniejąca od połowy XIX wieku giełda londyńska była od początku bieżącego stulecia - wiodącą giełdą świata.
Polska nazwa „giełda” pochodzi prawdopodobnie od słowa „gildia”, które oznacza zgromadzenie kupców. 1
Giełda jest to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określony towar po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd: walutowe, zbożowe, kwia towe itd. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jej działanie jest bardzo starannie określone
i podlega ścisłej kontroli. Lecz tak jak inne giełdy jest miejscem gdzie koncentruje się popyt i podaż, są tu ustalane ceny towarów jakimi są papiery wartościowe. Jest również miejscem, które dla wielu osób: inwestorów, polityków gospodarczych, prezesów spółek notowanych na giełdzie stają się wyznacznikiem podejmowanych decyzji.
Cały system rynkowy możemy przedstawić w sposób najogólniejszy, za pomocą następującego wykresu.
STRUKTURA RYNKU
RYNEK
RYNEK TOWAROWY RYNEK KAPITAŁOWY RYNEK PRACY
RYNEK CZYNNIKÓW RYNEK NIERUCHOMOŚCI RYNEK KREDYTOWY
PRODUKCJI RYNEK PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH
źródło: K. Nowak „Rynek kapitałowy - Giełda Papierów Wartościowych”
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1995 rok
Pierwsza giełda papierów wartościowych powstała w Polsce
w 1817 roku i działała nieprzerwanie do 1939 roku. Po rozpoczęciu okresu transformacji ustrojowej przystąpiono do reaktywacji giełdy. Po uchwaleniu ustawy : Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, powstały podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego, w tym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW). 2
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie została założona
22 kwietnia 1991 roku przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna, której udziałowcami mogą być poza Skarbem Państwa domy maklerskie, banki, emitenci, towarzystwa funduszu powierniczego, zakłady ubezpieczeniowe.
Najważniejszymi organami warszawskiej giełdy są:
- Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy,
- Zarząd Giełdy, w którego skład wchodzą prezes i 5 członków.
Aby prowadzić giełdę potrzebne jest zezwolenie, które wydaje Prezes Rady Ministrów na wniosek Komisji Papierów Wartościowych.
Regulamin giełdy w szczególności określa:
- dni otwarcia i godziny sesji,
- porządek obrotu papierami wartościowymi na giełdzie,
- warunki i tryb notowań,
- warunki i prawa przebywania na giełdzie,
- sposób ustalania i ogłaszania kursów,
- rodzaje transakcji zawieranych na giełdzie,
- sposób klasyfikowania papierów wartościowych,
- system informacyjny giełdy,
- wysokość stałej opłaty rocznej za korzystanie z urządzeń giełdy,
- wysokość i sposób naliczania opłat transakcyjnych,
- system rozliczeń i ewidencji transakcji giełdowych. 3
Wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego przechowywane są w postaci zapisu elektronicznego
w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.
Instytucja ta, która podobnie jak Giełda jest spółką akcyjną, prowadzi konta depozytowe dla wszystkich uczestników rynku oraz rozlicza zawarte transakcje. System ten zapewnia uczestnikom pełne bezpieczeństwo obrotu i ochronę papierów przed zniszczeniem, kradzieżą lub fałszerstwem.
Klient, który przeprowadza transakcje za pośrednictwem domu maklerskiego, nie dostarcza papierów wartościowych w formie fizycznej. Każda transakcja jest odnotowana na jego rachunku w biurze maklerskim. 4
Zawarcie transakcji za pośrednictwem biura maklerskiego obrazuje poniższy schemat.
ARCHITEKTURA RYNKU
ROZLICZENIE PIENIĘDZY
ZLECENIE KLIENTA ZLECENIE MAKLERA
ZAWIADOMIENIE ROZLICZENIE
O TRANSAKCJI TRANSAKCJI
źródło: „Organizacja i działanie giełdy” - Giełda Papierów Wartościowych Warszawa 2000Pierwsza sesja na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie odbyła się 16 kwietnia 1991 roku. Na początku sesje odbywały się raz
w tygodniu, a od stycznia 1992 roku dwa razy w tygodniu. Na początku działalności na giełdzie obracano akcjami 5 firm, z czasem wprowadzono akcje innych. Każdy rok przynosił ważne dla jej rozwoju zmiany. Zwiększyła się liczba spółek giełdowych, kapitalizacja coraz dłuższe sesje, zwiększyła się również ich częstotliwość. Obecnie na giełdzie notowane są akcje 222 spółek oraz kilkanaście sesji obligacji Skarbu Państwa.
Notowania papierów wartościowych odbywają się w dwóch systemach:
- kursu jednolitego, gdzie notowane są wszystkie akcje, a także większość obligacji o zmiennym oprocentowaniu
- notowań ciągłych, gdzie notowane są najbardziej płynne akcje, większość obligacji oraz kontrakty terminowe i warranty.
W systemie kursu jednolitego, kurs ustalany jest jeden raz podczas sesji na podstawie złożonych wcześniej przez inwestorów zleceń kupna
i sprzedaży. W systemie tym jednostką transakcyjną jest jeden papier wartościowy.
Cechą notowań ciągłych jest to, że transakcje dla danego papieru wartościowego mogą być zawierane po różnych cenach. W notowaniach ciągłych na GPW określana jest minimalna liczba papierów, jakie mają być przedmiotem transakcji.
W trakcie notowań ciągłych, transakcje zawierane są po kursie najlepszego zlecenia oczekującego. W czasie notowań ciągłych obowiązują ograniczenia wahań kursu. Dopuszczalnie widełki wahań wynoszą dla obligacji 3 punkty procentowe, a dla akcji 10% względem kursu otwarcia.
Na poniższym przykładzie przedstawiony jest schemat ustalenia kursu dnia akcji na giełdzie.
Przykład
Na ostatniej sesji giełdowej kurs akcji był na poziomie 20 zł.
Na sesji bieżącej stanowi on kurs odniesienia - kurs akcji, zgodnie
z regulaminem Giełdy Papierów Wartościowych, może się ustalić 10% widełek, czyli 18 - 22 zł.
KUPNO |
SPRZEDAŻ |
||||
LICZBA AKCJI |
|||||
Zgłoszona |
Skumulowana |
Limit ceny |
Skumulowana |
Zgłoszona |
|
1500 |
1500 |
PKD |
|
|
|
3500 |
5000 |
22,0 |
11000 |
3000 |
|
2000 |
7000 |
21,5 |
8000 |
2000 |
|
1000 |
8000 |
21 |
6000 |
2000 |
|
2000 |
10000 |
20 |
4000 |
2000 |
|
|
|
PKD |
2000 |
2000 |
|
źródło: J. Socha „Zrozumieć giełdę” Olimpus Warszawa 1992 rok
W kolumnie „liczba akcji zgłoszona” przedstawiona jest liczba akcji, które inwestorzy zamierzają nabyć lub zbyć po określonych limitach lub po kursie dnia. Na przykład 3500 akcji w zaleceniach kupna z limitem 22 zł. „Liczba skumulowana” ukazuje wielkość popytu lub podaży przy danym poziomie cen. Zatem po stronie kupna wielkość 7000 akcji to suma 1500; 3500; 2000 akcji. Im niższa cena tym większy jest popyt,
a więc wielkość skumulowana po stronie kupna rosną wraz ze spadkiem ceny. Natomiast po stronie sprzedaży sytuacja jest odwrotna. Podstawą do ustalenia kursu jest znalezienie takiej ceny, przy której maksymalna liczba akcji zmieni właściciela. W tym przypadku ceną tą jest 21,5 zł.
a obrót wynosi 7000 akcji. 5
Akcje spółek publicznych mogą być notowane na rynku podstawowym, równoległym lub wolnym.
Rynek podstawowy przeznaczony jest dla spółek dużych. o kapitale akcyjnym wynoszącym minimum 7 mln zł, posiadających co najmniej 500 akcjonariuszy. Spółka zobowiązana jest również ogłosić roczne sprawozdanie finansowe za ostatnie 3 lata obrotowe, oraz osiągnąć łączny zysk w tym okresie, wynoszącym co najmniej 16 mln zł.
Rynek równoległy przeznaczony jest dla spółek o mniejszym kapitale akcyjnym, minimum 3 mln zł. mających co najmniej 300 akcjonariuszy. Spółki, które chcą być notowane na tym rynku muszą pokazać zysk za ostatni rok obrotowy oraz ogłosić sprawozdanie finansowe za ostatnie dwa lata.
Rynek wolny powstał dla spółek, które nie spełniają warunków rynku podstawowego i równoległego. Spółki, które chcą wejść na ten rynek zobowiązane są do ogłoszenia sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. 6
2. Rynek pierwotny i wtórny.
Rynek finansowy, w tym rynek papierów wartościowych dzieli się na:
rynek pierwotny
rynek wtórny
Podział ten opiera się na kryterium podmiotu oferującego papiery wartościowe i dotyczy zarówno rynku publicznego oraz prywatnego.
Emitent papierów wartościowych decyduje się na ich emisję w celu zdobycia kapitału potrzebnego do finansowania planowych przedsięwzięć.
Na rynku pierwotnym mamy do czynienia z tzw. „świeżą emisją”. Oznacza to, że sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych następuje bezpośrednio od emitenta, tym inwestorom którzy stwierdzili, że inwestycja w papiery wartościowe danego przedsiębiorstwa jest korzystną lokatą oszczędności. Uważa się, że sprawność i częstotliwość emisji pierwszych świadczy o sile całego rynku papierów wartościowych.
Obrót na rynku pierwotnym
Źródło: opracowanie na podstawie materiałów DM BIG-BG
Emisja papierów wartościowych oznacza dla emitenta (przedsiębiorstwa), albo zaciągnięcie pożyczki w drodze emisji obligacji, innych papierów dłużnych albo zwiększenie własnej bazy kapitałowej poprzez emisję akcji lub udziałów. Środki pieniężne z emisji akcji, po odliczeniu kosztów wpływają bezpośrednio do spółki i zwiększają jej kapitał własny.
Warunki emisji są ściśle określone przez ustawodawstwa poszczególnych krajów. Jest ono tym bardziej rozwinięte, im bardziej jest rozwinięty
i dłużej funkcjonuje dany rynek papierów wartościowych.
Wśród najczęściej stosowanych emisji wyróżniamy:
emisję własną
emisję obcą
Przy emisji własnej emitent papierów wartościowych sprzedaje je we własnym imieniu i na własny rachunek. Emisja własna jest tańsza, gdyż nie ma pośredników, jednocześnie emitent ponosi pełną odpowiedzialność w razie niepowodzenia emisji.
Emisja obca następuje w momencie gdy emitent nie jest znany na rynku finansowym, oraz sytuacja na rynku powoduje, że powodzenie emisji nie jest oczywiste. Przy emisji obcej spółka decyduje się na korzystanie
z pośredników o wysokich kwalifikacjach - banków, domów maklerskich, gdyż są oni bardziej znani, cieszą się zaufaniem oraz posiadają większą wiedzę o rynku.
Na rynku pierwotnym rozróżniamy dwa rodzaje ofert papierów wartościowych:
- publiczną
niepubliczną
Oferta publiczna : zgodnie z Ustawą „Prawo o publicznym obrocie papierów wartościowych”, występuje wtedy, gdy do proponowania nabycia, nabywania, przenoszenia praw z emitowanych w serii papierów wartościowych, wykorzystuje się środki masowego przekazu. O ofercie publicznej mówimy również w sytuacji gdy jest ona skierowana do więcej niż 300 osób lub nieoznaczonego adresata. Ustawa stanowi, że do publicznego obrotu emitent może wprowadzić papiery wartościowe tylko za pośrednictwem domu maklerskiego.
W zależności od tego jaki jest rynek kapitałowy w danym kraju rola domu maklerskiego może być aktywna lub pasywna.
Aktywna - gdy jest on jednocześnie gwarantem emisji, pasywna - nie bierze odpowiedzialności za powodzenie emisji, jego rola ogranicza się do pośrednika pomiędzy emitentem a inwestorem.
Oferta niepubliczna : ma ona miejsce gdy proponowanie nabycia papierów wartościowych jest skierowane do mniej niż 300 oznaczonych adresatów. Akcje udostępniane są w procesie prywatyzacji pracownikom lub proponuje się nabycie akcji w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa w ilości nie mniejszej niż 10% akcji dla jednego nabywcy.
Na rynku pierwotnym inwestorzy nabywają papiery wartościowe po stałej cenie emisyjnej. Nie może ona ulec zmianie aż do końca okresu emisyjnego określonego przez emitenta. W przypadku emisji akcji okres ten nie może przekroczyć trzech miesięcy. Możliwa jest sytuacja gdy inwestorzy chcąc nabyć akcje emitenta muszą przystąpić do przetargu.
Wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu przez emitenta jest zazwyczaj bardzo dla niego korzystne. Korzyści te są wynikiem:
szerokiego grona nabywców skłonnych zainwestować w przyszłość spółki;
możliwość łatwiejszego uzyskania nowych kapitałów;
podniesienie wiarygodności spółki, która następuje z chwilą jej wejścia na giełdę;
pojawienie się nazwy firmy w prasie finansowej oraz biuletynach giełdy
Rynek wtórny papierów wartościowych jest nieodzownym uzupełnieniem rynku pierwotnego.
Rynek ten najprościej możemy określić jako rynek transakcji w których emitent już nie występuje, transakcje odbywają się między właścicielami akcji.
Obrót na rynku wtórnym
źródło: opracowanie na podstawie materiałów DM BIG-BG SA
Na rynku wtórnym emitent papierów wartościowych nie powiększa swojego kapitału, ale ma on dla nich duże znaczenie, ponieważ stanowi źródło informacji. Kursy akcji, kształtowanie się akcjonariatu stanowią główne źródło informacji dotyczące rozwoju spółki - emisje nowych serii akcji, obligacji, ustalenie ceny emisji nowych akcji itp.
Rynek wtórny spełnia trzy ważne funkcje:
wpływa na mobilizację kapitału - w zależności od działania rynku, inwestor decyduje się inwestować w papiery wartościowe lub lokuje swoje pieniądze w inny sposób;
następuje na nim transformacja kapitału - kapitał w zależności od sytuacji na rynku, może przybierać różne formy;
następuje ocena kapitału - każdy emitent określa warunki, jakie wiążą się z emisją papierów wartościowych )cenie emisji), jeżeli na rynku wtórnym cena akcji przewyższa emisję, to oznacza, że zyskał inwestor na rynku pierwotnym, a straciła spółka emitująca akcje.
Rynek wtórny dzielimy na trzy segment: prywatny, pozagiełdowy oraz giełdowy. Podział ten został dokonany ze względu na zasięg obrotu papierami wartościowymi oraz w zależności od rodzaju spółek, które występują na tym rynku. W obrocie prywatnym znajdują się papiery wartościowe nie występujące w obrocie publicznym, mają one najmniejszy zasięg. Nabywanie i sprzedaż papierów wartościowych dokonuje się pomiędzy inwestorami z wykluczeniem giełdy, a także bez wykorzystania masowego przekazu. Obrót papierów wartościowych na rynku prywatnym może dotyczyć również papierów znajdujących się
w obrocie publicznym, jeżeli ten obrót następuje z pominięciem domu maklerskiego. Najczęściej transakcje na rynku prywatnym dokonywane są pomiędzy osobami które się znają.
Na rynku pozagiełdowy znajdują się te papiery wartościowe, które zostały dopuszczone przez komisję do obrotu publicznego, ale nie są notowane na giełdzie. W krajach, w których rynek kapitałowy jest rozwinięty, rynek poza giełdowy odgrywa ważną rolę. Giełda notuje tylko akcje tych spółek, które spełniają określone przez nie warunki - wielkość notowanej spółki, liczba wyemitowanych akcji, akcjonariusze akcji itd. Giełda papierów wartościowych jest najważniejszą częścią rynku wtórnego.
Notowane są na niej spółki odpowiednio duże i dojrzałe. Wejście na ten rynek wymaga od emitenta spełnienia dużej ilości warunków stawianych przez giełdę.
Rynek giełdowy i pozagiełdowy określane są ustawowo jako rynki regulowane. Powinny one spełniać kilka warunków, aby miały skuteczność działania. Podstawowym warunkiem jest zachowanie przejrzystości - inwestor musi otrzymać informacje o wszystkim co się dzieje na rynku. Następny warunek to zapewnienie koncentracji popytu
i podaży, innym jest bezpieczeństwo obrotu - inwestor musi być przekonany, że transakcje będą zawierane po rzeczywistym kursie ustalonym według zasad rynku.
Na rynku wtórnym za pośrednictwem biur maklerskich składane są zlecenia kupna - sprzedaży przez klienta na podstawie których dochodzi do zawarcia transakcji giełdowych.
Zlecenie składane przez inwestora w biurze maklerskim zawiera:
dane klienta
rodzaj transakcji (kupno - sprzedaż)
nazwę papieru wartościowego
ilość papieru wartościowego
datę ważności zlecenia
określenie oferowanej ceny
Zlecenie może być ważne maksymalnie do końca następnego miesiąca licząc od daty wystawienia zlecenia. 7
Rozdział II Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego
1. Rynek kapitałowy.
Rynek dzieli się zasadniczo na dwie części - rynek realny oraz rynek finansowy, na którym kupuje i sprzedaje się prawa, wartości
o charakterze niematerialnym. Przykładem mogą być prawa do udziału
w zyskach, prawo do odsetek z tytułu depozytu lub obligacji, prawa poboru akcji nowych emisji itp.
Wartość niematerialna w przeciwieństwie do dóbr konsumpcyjnych
i środków produkcji, nie mają charakteru realnego.
Podział rynku finansowego
RYNEK FINANSOWY
Rynek pieniężny Rynek kapitałowy
Rynek pierwotny Rynek wtórny
Pierwsza oferta Rynek regulowany
publiczna
Rynek giełdowy Rynek
pozagiełdowy
źródło: J. Socha „Rynek, giełda, inwestycje” Olimpus W-wa 1998 r.
Początki budowy rynku kapitałowego w Polsce po 1989 roku związane było z prawie całkowitym brakiem regulacji prawnych. Obowiązujące prawodawstwo nie było przystosowane do potrzeb gospodarki rynkowej, w której funkcjonowałby rynek kapitałowy. Jego utworzenie ma ścisły związek z szeroko rozumianą przemianą polskiej gospodarki. Definicja rynku kapitałowego określa go jako miejsce zbywania kapitałów długoterminowych, przez jednostki przemysłowe i handlowe, organy administracji w celu dokonania inwestycji w majątku trwałym. Rynek kapitałowy tworzą jednostki kojarzące sprzedawców i nabywców: giełda papierów wartościowych, banki spółki ubezpieczeniowe, a także inni pośrednicy finansowi. 8
Możemy określić więc, że rynek kapitałowy to rynek na którym obraca się papierami wartościowymi o okresie wykupu dłuższym niż jeden rok. Chcąc wyodrębnić rynek kapitałowy z rynku finansowego opieramy się na dwóch informacjach:
okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność,
celu, na który podmiot zdecyduje się przekazać uzyskane środki.
Po pewnym czasie podmiot ma możliwość uzyskania środków kapitałowych dzięki emisji obligacji, dla których termin wykupu wynosi więcej niż jeden rok oraz przez wyemitowanie akcji, które istnieją tak długo jak długo istnieje podmiot który je wyemitował.
W ramach rynku kapitałowego wyróżniamy również kredyty długoterminowe.
W obrębie rynku kapitałowego wyróżniamy dwa rynki:
pierwotny - jest to część rynku kapitałowego, na którym emitent papierów wartościowych zbiera kapitał,
wtórny - część rynku kapitałowego, na którym obrót papierami wartościowymi odbywa się między inwestorami.
Rynek kapitałowy obejmuje:
rynek papierów wartościowych (dłużnych - w tym pożyczki publiczne, obligacje, udziałowych - akcje, udziały),
rynek hipotetyczny, który obejmuje zobowiązania zabezpieczone zapisem na hipotece (grunty, budynki, przedsiębiorstwa itp.),
rynek skryptów dłużnych, długoterminowych pożyczek międzybankowych. 9)
Rynek kapitałowy, w tym rynek papierów wartościowych, w większości krajów rozwiniętych dzieli się na publiczny i niepubliczny, kryterium tego podziału stanowi najczęściej rodzaj nadzoru nad rynkiem, jego zakres
i charakter.
Na rynku kapitałowym obowiązuje jedna istotna zasada przestrzegana przez inwestorów: im szybciej i więcej chcesz zarobić, tym ryzykowniej musisz postępować. 9
Podział inwestorów rynku kapitałowego
Inwestorzy
Inwestorzy prywatni Inwestorzy
instytucjonalni
Banki Fundusz
Powierniczy
Towarzystwo Fundusz
Ubezpieczeniowe emerytalny
źródło: „Zasady funkcjonowania giełdy” J. Buchacz Tur 1994
Największą rolę na rynku finansowym odgrywają inwestorzy instytucjonalni.
Sposób tworzenia i funkcjonowania rynku kapitałowego wyznaczają następujące cechy:
przejrzystość - odnosi się do przyjętego sposobu zawierania transakcji
i informowania o zrealizowanych transakcjach,
rzetelność - dotyczy to sposobu i trybu przekazywania informacji pochodzących od emitenta do publicznej wiadomości,
efektywność - opiera się na zbudowanej strukturze przemysłu giełdowego, który obsługuje inwestorów, emitentów, instytucje rynku papierów wartościowych,
płynność - zależy ona od popytu i podaży, duży popyt i jednocześnie
wysoka podaż pozwalają inwestorowi na szybkie dokonanie transakcji.
W Polsce najważniejsze regulacje ustawowe rynku kapitałowego, lub ściśle z nim związane to :
kodeks handlowy
ustawa o prywatyzacji
ustawa - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
ustawa o funduszach inwestycyjnych
ustawa o obligacjach
ustawa o funduszach emerytalnych
ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych. 10
2. Wybrane papiery wartościowe. Akcje, obligacje, kontrakty terminowe
AKCJE
Akcja jest udziałem w przedsiębiorstwie, które nazywamy spółką akcyjną. Osoba, która jest właścicielem akcji, zwana akcjonariuszem jest współwłaścicielem spółki, w zależności od liczby posiadanych akcji. Akcjonariusz ma prawo do udziału w zyskach spółki tzw. prawo majątkowe. W spółkach akcyjnych zysk wypłacany jest proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji i nazywamy go dywidendą. Decyzja
o wypłaceniu dywidendy podejmowana jest przez samych akcjonariuszy na dorocznym Walnym
Zgromadzeniu. Może zaistnieć sytuacja, gdy właściciele decydują się przekazać cały zysk na dalszy rozwój spółki. Oznacza to, że akcjonariusze nie otrzymają dywidendy a kwota ta zostanie przeznaczona na rozwój spółki.
Od ilości posiadanych akcji zależy także prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu, jest ono najwyższym organem władzy w spółce.
Cechą akcji, które są notowane na giełdzie jest ich nieustanna wycena przez rynek. Odzwierciedleniem tego są codzienne kursy giełdowe. Inwestorzy, którzy kupują akcje sądzą, że są one niedowartościowane, natomiast inni w tym samym czasie sprzedają je, ponieważ potrzebują gotówki albo uważają, że cena akcji będzie spadać. W ten sposób, każdego dnia, dokonuje się rynkowa wycena spółek.
Motywem jakim kieruje się większość osób nabywających akcje, to zakup akcji takiej spółki, która szybko się rozwija, aby w przyszłości odsprzedać je po wyższych cenach. Jest to ważna korzyść, ale nie jedyna na którą mogą liczyć osoby posiadające akcje czyli akcjonariusze.
Akcjonariusz z chwilą zakupu akcji nabywa pewne prawa i obowiązki:
- prawo do uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu z prawem głosu,
- prawo do udziału w rocznym zysku,
- prawo poboru nowych akcji,
- prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej. 11
Akcje, ze względu na ograniczenia obrotu, możemy podzielić na:
- imienne
- na okaziciela.
Akcje imienne - w tekście akcji zawarte są dane akcjonariusza, spis właścicieli prowadzony jest przez spółkę w formie Księgi Akcyjnej,
w której rejestrowana jest każda zmiana właściciela akcji. Status spółki może ograniczyć zbywalność akcji imiennych. Nie mogą być one przedmiotem obrotu giełdowego. Jeżeli spółka emitowała akcje imienne, to aby mogły być notowane na giełdzie, muszą być zamienione na akcje na okaziciela.
Akcje na okaziciela - przy tych akcjach nie ma problemu
z przeniesieniem praw własności, tylko te akcje mogą być przedmiotem obrotu na giełdzie.
Ze względu na zakres związany z ich uprawnieniami mogą być akcje:
- zwykłe
- uprzywilejowane
Akcje zwykle - prawa wynikające z posiadania akcji zwykłych to prawo do dywidendy, prawo do udziału w majątku spółki w razie likwidacji, prawo do głosu, jedna akcja równa się jednemu głosowi.
Akcje uprzywilejowane - mają one większe prawa niż zwykłe. Uprzywilejowanie może dotyczyć wielkości przysługującej dywidendy, liczby głosów na Walnym Zgromadzeniu lub szczególnych uprawnień
w razie likwidacji spółki. Rodzaj uprzywilejowania musi być zawarty
w statusie spółki, granice uprzywilejowania określa kodeks handlowy. 12
Akcje są niepodzielne, jeśli ktoś sprzedaje akcje, to musi być ona przekazana w całości. Jeżeli akcje są współwłasnością kilku osób, to wykonują one wspólnie swoje prawa.
Akcje są zbywalne. Zbycie akcji na okaziciela polega na wręczeniu ich osobie nabywającej je. Natomiast zbycie akcji imiennych wymaga oświadczenia woli przez osobę zbywającą akcje i może podlegać pewnym ograniczeniom, jeżeli tak stanowi statut spółki.
Dla długoterminowych inwestorów na całym świecie akcje okazały się jedną z najbardziej dochodowych inwestycji. Nie ma jednak akcji, których ceny rosłyby bez przerwy. Ceny akcji rosną i maleją, dlatego na rynku można zaobserwować spadki i wzrosty.
Na ceną akcji przedsiębiorstwa wpływają codziennie informacje finansowe, wiadomości o zysku i stratach, zmiany w zarządzie, stopy procentowe, ogólny stan gospodarki, wydarzenia polityczne, kryzysy międzynarodowe a nawet plotki. Inwestując w akcje nie powinno się uzależnić swoich decyzji od zmiennych opinii na temat rynku, które szybko stają się nie aktualne. Inwestorzy, którzy odnoszą sukcesy, zawsze analizują kondycję finansową i możliwości rozwojowe firmy, której akcje kupują.
OBLIGACJE
Obligacja jest papierem dłużnym emitenta. Nie przedstawia,
w przeciwieństwie do akcji, części ułamkowej kapitału akcyjnego i przez to nie jest związana z udziałem w spółce, nabywca nie może czuć się współwłaścicielem części majątku emitenta. Obligacja jest papierem wartościowym w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji zwanego obligatoriuszem. W najczęściej spotykanych, dług ten jest spłacany jako należność pieniężna, w ściśle określonym terminie wraz z odsetkami. Sposób ich naliczania jest określony w ramach emisji obligacji. Nabywca obligacji ma prawo do stałego oprocentowania pobieranego przez dywidendą oraz przysługuje mu pierwszeństwo do zapłaty w przypadku likwidacji emitenta.
Obligacje mogą być emitowane przez Skarb Państwa, podmioty gospodarcze mające osobowość prawną (spółki akcyjne, spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością), gminy o osobowości prawnej, organizacje społeczne, fundacje prowadzące działalność gospodarczą. Obligacje skarbowe notowane są na warszawskiej giełdzie od 1992r. Należą one do najbezpieczniejszych papierów wartościowych, gdyż ich wypłacalność jest przez państwo. (dłużnikiem jest Skarb Państwa).
Zysk z tych papierów wartościowych jest praktycznie pewien, oprocentowanie obligacji zapewnia ich posiadaczowi ochronę zainwestowanych środków przed inflacją i dobry zysk. Zbywanie obligacji może być dokonane po cenie ustalonej między zbywcą
a nabywcą. Obligacje można sprzedać przed terminem wykupu, nie tracąc należnych odsetek, uzyskując w ten sposób potrzebną gotówkę.
Zakup obligacji skarbowych daje więc takie korzyści jak:
- zysk
- bezpieczeństwo
- płynność
Obligacje skarbowe możemy podzielić na aktywne i pasywne.
Obligacje aktywne służą do pozyskania środków finansujących potrzeby pożyczkowe budżetu państwa. Możemy do tego zaliczyć spłatę zobowiązań krótko i długoterminowych oraz pokrycie ujemnego salda finansowania zagranicznego.
Obligacje pasywne służą do regulacji istniejących zobowiązań Skarbu Państwa oraz stanowią formę zaciągnięci przez Skarb nowych zobowiązań poza rynkiem finansowym bez dokonywania oferty publicznej. Nie są sprzedawane na rynku pierwotnym. 13
W przypadku obligacji możemy mówić o cenie:
nominalnej - od niej naliczane są odsetki, wynosi ona 100 zł.
w przypadku obligacji trzyletnich oraz 1000 zł. dla dwu-, pięcio-
i dziesięcioletnich, po tej cenie, która jest powiększona o nagromadzone odsetki, emitent wykupuje obligacje po upływie terminu zapadalności;
emisyjnej - jest to cena po której kupujemy obligacje od emitenta, może być ona niższa lub wyższa od ceny nominalnej. Decyzja emitenta zależy w tym przypadku od przewidywanego zainteresowania emisją
i oprocentowania obligacji;
rynkowej - ustalana jest ona na codziennych sesjach giełdowych, jako średnia popytu i podaży. Nie jest ona faktyczną ceną, którą płaci kupujący i otrzymuje sprzedający, ponieważ nie zawiera naliczonych odsetek, rozliczeniowej; jest to cena giełdowa powiększona o odsetki,
jest to rzeczywista kwota transakcji jaką płaci kupujący i otrzymuje sprzedający, chcąc ją obliczyć, należy do ceny rynkowej dodać należne na ten dzień odsetki, wysokość odsetek jest publikowana z należnym wyprzedzeniem. 14
Właściciel obligacji, dla których zbliża się termin wykupu, może należną kwotę zainwestować, w części lub całości nowej serii.
Obligacje Skarbowe Państwa, które są notowane na warszawskiej giełdzie możemy podzielić według czasu upływającego do ich wykupu, na:
- dwuletnie
- trzyletnie
- pięcioletnie
- dziesięcioletnie
Obligacje możemy również podzielić ze względu na sposób naliczania
i wypłacania odsetek, są to obligacje o zmiennym i stałym oprocentowaniu. Do obligacji o zmiennym oprocentowaniu zaliczamy obligacje trzyletnie i dziesięcioletnie. Zmienność oprocentowania oznacza, że oprocentowanie obligacji może ulec zmianie w zależności od kształtowania się określonego wskaźnika finansowego.
Obligacje trzyletnie emitowane są od 1992 roku. Sprzedawane są na rynku na przetargach i w sieci detalicznej. Notowane są one na giełdzie
w systemie notowań jednolitych i ciągłych. Odsetki wypłacane są kwartalnie i wyliczane w stosunku do średniej rentowności 13 - tygodniowych bonów skarbowych.
Obligacje 10-letnie o zmiennej stopie procentowej po raz pierwszy zostały wyemitowane w 1995 roku. Obligacje sprzedawane są
z dyskontem na przetargach organizowanych przez NBP, organizowane są one w odstępach trzymiesięcznych. Oprocentowanie tych obligacji oparte jest na rentowności 52 - tygodniowych bonów skarbowych, wysokość oprocentowania ustalana jest dla rocznych okresów odsetkowych. Są one notowane na giełdzie tylko w systemie notowań ciągłych, sprzedaje się je w blokach 10 obligacji, ich wartość nominalna wynosi 1000 zł. każda.
Do obligacji o stałym oprocentowaniu zaliczamy obligacje dwu
i pięcioletnie, oferowane są one na comiesięcznych przetargach organizowanych przez NBP. Ich oprocentowanie jest z góry określone
i niezmienne przez cały czas aż do wykupu, wynosi ono od 6 do 14 %
w zależności od daty wykupu. Odsetki wypłacane są corocznie. Nabywanie tych papierów wiąże się z większym ryzykiem, ponieważ ich oprocentowanie jest niezmienne, nawet w przypadku istotnego wzrostu wskaźnika inflacji.
Czynności związane ze zbywaniem, wykupem oraz wypłatą oprocentowania obligacji wyemitowanych na rynku publicznym, emitent może powierzyć bankowi w drodze umowy.
Obligacje można zbyć tylko bezwarunkowo, tzn. w momencie zbycia wszystkie uprawnienia i korzyści przechodzą na nabywcę.
Ustawa o obligacji dzieli je na zabezpieczone i nie zabezpieczone. Obligacje zabezpieczone dają inwestorowi gwarancję zwrotu wartości nominalnej, wraz z sumą należnego oprocentowania.
Obligacje nie zabezpieczone, jak wskazuje sama nazwa wiążą się
z wyższym ryzykiem inwestycyjnym. Emitentem tych obligacji może być jedynie podmiot, który sporządził sprawozdanie finansowe za ostatnie trzy lata obrotowe, a wartość jego kapitału i funduszy własnych wynosi
co najmniej pięciokrotność nominalnego kapitału akcyjnego.
Przy okazji obligacji należy wspomnieć o bonach skarbowych, które są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowane przez Skarb Państwa. Najczęściej emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodni. Nabywcami bonów są głównie firmy - krajowe i zagraniczne,
a także banki. Bony skarbowe sprzedawane są z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, ponieważ są nieoprocentowane. Cena bonów
w trakcie przetargu zaproponowana przez nabywającego,
a zaakceptowana przez emitenta. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się
w momencie wykupu bonu skarbowego. Agentem emisji organizującym
i rozliczającym sprzedaż bonów jest Narodowy Bank Polski. 15
KONTRAKTY TERMINOWE
Kontrakt terminowy jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonego towaru, zwanego instrumentem bazowym.
Sprzedający zobowiązuje się natomiast do sprzedania określonego
w kontrakcie instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym mogą być akcje, waluty, indeksy giełdowe a właściwie dowolne wartości ekonomiczne, które można wyliczyć w sposób nie budzący wątpliwości.
Zawarcie transakcji terminowej oznacza zatem przyjęcie obowiązku wykonania w określonym terminie zobowiązań z niej wynikającej.
W transakcji określa się: instrument bazowy, liczbę jednostek instrumentu bazowego, cenę po której wykonana zostanie w przyszłości
transakcja, a także termin wykonania dlatego właśnie nazywa się je terminowymi.
Sprzedaż lub kupno kontraktu terminowego oznacza zobowiązanie się do dostawy lub odbioru w przyszłości określonego instrumentu bazowego, uregulowanie zobowiązań następuje w postaci naliczenia pieniężnego. Do sprzedania kontraktu nie jest konieczne posiadanie instrumentu bazowego w chwili zawarcia transakcji. Konieczne jest natomiast posiadanie gotówki wystarczającej do wypłacenia wstępnego depozytu zabezpieczającego. Wnoszą go zarówno kupujący jak i sprzedający.
Transakcje terminowe zostały stworzone w celu ograniczenia ryzyka.
Początkowo stosowano je na giełdach towarowych przy sprzedaży płodów rolnych. Producent zboża zabezpieczał się przed ruchami cen zboża sprzedając je „na pniu” po ustalonej z góry cenie.
Inwestorzy zawierający transakcje terminowe mają pewien pogląd na to, jak będzie wyglądała wartość tego indeksu. Kupujący zakłada, że będzie rósł, sprzedający jest natomiast przekonany, że będzie spadać. Ostatecznie zysk osiąga ten, którego przewidywania były słuszne.
Cechą charakterystyczną dla rynku transakcji terminowych jest tzw. „efekt dźwigni”, który powoduje, że inwestując w kontrakt terminowy, przy prawidłowej ocenie przyszłego trendu na rynku, kupujący lub sprzedający kontrakt zyskuje kilkakrotnie więcej niż inwestując te same pieniądze w instrument bazowy, natomiast przy nie trafnej ocenie zwielokrotnione są straty. Efekt ten polega na tym, że zysk lub strata liczone są od całkowitej wartości kontraktu, podczas gdy zaangażowany kapitał stanowi jedynie jego niewielki procent. Kontrakty są w obrocie
w tzw. seriach, obejmują one wszystkie kontrakty mające ten sam termin wykonania np.. czerwiec lub wrzesień.
O inwestorze, który kupił lub sprzedał kontrakt terminowy mówi się, że ma otwartą pozycję. Może on ją utrzymać do dnia wykonania kontraktu lub też w każdej chwili wycofać się z rynku.
Każdy kto otwiera rachunek w biurze maklerskim w celu działania na rynku kontraktów, uzyskuje indywidualny Numer Identyfikacji klienta nadawany przez Krajowy depozyt Papierów Wartościowych, który umożliwia dokonanie operacji na rynku.
Kurs kontraktu podaje się w punktach, a cenę ustala się mnożąc kurs przez 10 zł. Transakcje rozliczane są na giełdzie wyłącznie pieniężnie.
Przykład
Inwestor kupuje w danym dniu po kursie 2000 pkt. kontraktu wygasającego we wrześniu 2000r. Cena kontraktu wynosi 20.000 zł. (2000 pkt. x 10 zł.). Biuro maklerskie ustaliło poziom depozytu zabezpieczającego na 12% wartości kontraktu, więc inwestor wpłaci 2400 zł. (20.000 zł. x 12%). Po pewnym czasie inwestor sprzedaje zakupiony kontrakt po kursie 2200 pkt. i zamyka pozycję. Osiągnie zysk 2000 zł.
* ( 2200 pkt. - 2000 pkt.) x 10 zł. *, co stanowi ponad 80% depozytu zabezpieczającego, a biuro maklerskie zwróci mu wpłacony depozyt.
Kontrakty terminowe wykorzystane są przez inwestorów do trzech celów:
- spekulacyjnych - osiągnięcia zysku na zmianie cen kontraktów, kupując kontrakty licząc na wzrost kursu, sprzedając kontrakty na jego spadek
- zabezpieczających - posiadając akcje obawiając się spadku cen
i sprzedają kontrakty terminowe, albo gdy mają zamiar w przyszłości kupić akcje - obawiając się wzrostu cen, kupują kontrakty,
- arbitrażowych - osiągnięcia zysku przy wykorzystaniu różnicy między wartością teoretyczną a rynkową.
Każdy inwestor działający na tym rynku musi pamiętać, że niesie on za sobą większe ryzyko niż operacje na akcjach. Ryzyko jest związane z już omawianym efektem dźwigni, który daje możliwość dużego zysku, ale może prowadzić również do powstania strat w przypadku nieprzewidzianej zmiany cen przy utrzymywaniu pozycji na rynku. Może się zdarzyć, że straty będą większe niż pierwotnie zainwestowana kwota pieniędzy.
Jako pierwsze na warszawskiej giełdzie pojawiły się w obrocie kontrakty terminowe na indeksie WIG20. Oprócz nich notowane są jeszcze kontrakty walutowe: na kurs dolara oraz euro.
Transakcje terminowe na kursy walut stworzono w celu ograniczenia ryzyka niekorzystnej zmiany kursu walutowego, która może przynieść straty finansowe danemu podmiotowi. Na to ryzyko, w największym stopniu narażone są przedsiębiorstwa dokonujące transakcji w handlu zagranicznym - polscy eksporterzy i importerzy 16
W Polsce i innych krajach, w których giełdy funkcjonują od stosunkowo krótszego czasu, nie wszystkie instrumenty giełdowe i pozagiełdowe wprowadzone są do obrotu. Chcąc nadążać za potrzebami inwestorów wprowadza się do obrotu nowe instrumenty. Należą do nich warranty, są one kolejnymi po kontraktach terminowych instrumentami pochodnymi notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.
Trudno jest ściśle zdefiniować warranty. W sensie ekonomicznym warrant jest instrumentem finansowym, którego cena zależy od ceny lub wartości instrumentu bazowego. Instrumentem może być papier wartościowy, waluta, wskaźnik ekonomiczny lub inna wartość.
Formalnie warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia właścicielom warrantów kwoty rozliczeniowej.
Zgodę na wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego wyraża Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Pierwszymi warrantami notowanymi na warszawskiej giełdzie są europejskie warranty kupna Banku Rozwoju Eksportu SA na akcje Elektrim SA oraz na indeks NIF 17
3. Publiczny obrót papierami wartościowymi
Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi zostało uchwalone przez Sejm 21 sierpnia 1997 roku, było ono rezultatem wielomiesięcznych prac związanego ze zmianami istniejącego aktu prawnego uchwalonego na początku okresu transformacji systemowej
w Polsce w 1991r.
Publicznym obrotem papierami wartościowymi jest nabywanie lub przenoszenie praw z emitowanych papierów wartościowych, jak również proponowanie nabycia tych praw przy wykorzystaniu środków masowego przekazu. Oznacza to, że ogłaszanie w prasie, informacje w radiu lub telewizji, jak również kierowanie tych propozycji do nieoznaczonego adresata lub do więcej niż 300 osób uważane jest, zgodnie z Ustawą jako publiczny obrót.
Obrót publiczny odbywa się wyłącznie za pośrednictwem biur maklerskich. W obrocie tym wystawia się imienne świadectwa depozytowe, które potwierdzają, że papiery wartościowe oznaczone
w treści świadectwa zostały złożone do depozytu. Wystawcą takiego świadectwa może być przedsiębiorstwo maklerskie, bank lub inna instytucja upoważniona do wystawienia takiego świadectwa.
Tekst świadectwa powinien zawierać:
- liczbę złożonych do depozytu papierów wartościowych,
- imię i nazwisko właściciela papierów wartościowych,
- seria papierów wartościowych,
- data emisji,
- wartość nominalna papieru wartościowego.
Osoba, która widnieje na świadectwie depozytowym uprawiona jest do wykonywania wszelkich praw oznaczonych w treści świadectwa, np. uczestnictwo w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Publiczny obrót papierami wartościowymi możemy podzielić na:
pierwotny
wtórny
Publicznym obrotem pierwotnym jest nabywanie lub proponowanie przez emitenta praw z emitowanych papierów wartościowych.
Publicznym obrotem wtórnym jest nabycie lub proponowanie przez osoby inne niż emitent praw z emitowanych papierów wartościowych. Aby nabyć takie prawa, to papiery wartościowe muszą być dopuszczone do publicznego obrotu. Wtórny obrót papierami wartościowymi odbywa się na giełdach papierów wartościowych. Aby wprowadzić prawa do publicznego obrotu trzeba uzyskać zgodę Komisji Papierów Wartościowych. Ma to na celu ochronę drobnego inwestora.
Warunkiem uzyskania zgody jest:
- zorganizowanie obrotu tak aby do oferty nabycia i zbycia tych praw był powszechny i równy dostęp do informacji o warunkach zawierania umów,
- zachowanie jednakowych warunków nabycia i zbycia tych praw,
- zachowanie reguł obrotu oraz funkcjonowanie systemu zabezpieczeń.
Jeżeli wszystkie te warunki zostaną spełnione, to otrzymuje się zgodę na wprowadzenie papierów do publicznego obrotu.
Do głównych zadań Komisji Papierów Wartościowych należy:
- nadzór nad przestrzeganiem reguł publicznego obrotu,
- podejmowanie i organizowanie działań, które zapewniają sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych,
- podejmowanie działań zapewniających ochronę interesów,
- współpraca z Narodowym Bankiem Polskim, instytucjami oraz uczestnikami obrotu w celu dobrego rozwoju rynku papierów wartościowych,
- upowszechniania wiedzy na temat funkcjonowania rynku papierów wartościowych.
Związek między Komisją Papierów Wartościowych a publicznym obrotem papierów wartościowych możemy przedstawić jako relację pomiędzy podmiotami, które poszukują kapitału potrzebnego im do rozwoju,
a osobami fizycznymi lub prawnymi, które szukają możliwości jak ulokować swoje nadwyżki wolnych środków pieniężnych aby osiągnąć jakikolwiek dochód.
Na rynku papierów wartościowych w Polsce przyjęto zasadę informowania inwestorów o poziomie udziału znaczących akcjonariuszy
w kapitałach spółek publicznych. Każdy, kto nabył lub zbył odpowiednią liczbę akcji, zobowiązany jest do zawiadomienia o transakcji komisji, spółki oraz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Na rynku papierów wartościowych obowiązuje przestrzeganie
i zachowanie tajemnicy zawodowej oraz poufnej. Tajemnicą zawodową objęte są takie informacje związane z publicznym obrotem, których ujawnienie mogłoby naruszyć interes uczestników obrotu. Zaliczamy do nich np.: zapisy na rachunku papierów wartościowych, złożone zlecenie kupna lub sprzedaży papierów, zawartość prospektu emisyjnego przed jego publikacją itp. Ustawa określa krąg osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej.
Przez informację poufną rozumiemy informację dotyczącą emitenta lub papieru wartościowego, która nie została przekazana do publicznej wiadomości, a która po ujawnieniu mogłaby w istotny sposób wpłynąć na cenę papieru wartościowego. Do informacji takich zaliczamy np.: podpisanie znaczącego dla emitenta kontraktu, nabycie lub utrata aktywów o znaczącej wartości, istotna zmiana wyniku finansowego spółki itd. 18
4. Informacje zawarte w prasowych tabelach giełdowych oraz podstawowe wskaźniki rynku kapitałowego i analizy ekonomiczno - finansowej.
Po każdej sesji ukazują się w prasie następujące informacje:
aktualny kurs, zmiana kursu w stosunku do poprzedniej sesji, kurs minimalny i maksymalny w ciągu ostatnich 52 tygodni, wolum obrotu czyli liczba akcji, która zmieniła danego dnia właściciela, wartość obrotu czyli podwojony iloczyn wolumena obrotu i aktualnego kursu akcji.
Podstawowymi skrótami stosowanymi w tabelach notowań są:
nk - nadwyżka kupna; oznacza to, że zlecenie kupna z limitem ceny równym kursowi dnia mogą być realizowane w części lub wcale,
ns - nadwyżka sprzedaży; zlecenie sprzedaży z limitem ceny równym kursowi dnia mogą być zrealizowane w części lub wcale,
rk - redukcja kupna; oznacza to, że z uwagi na rynek niezrównoważony
z przewagą kupujących zlecenia kupna z limitem równym lub wyższym kursowi dnia (również zlecenia PKC) są redukowane o tzw. stopę redukcji,
rs - redukcja sprzedaży, z uwagi na rynek niezrównoważony z przewagą sprzedających zlecenia sprzedaży z limitem równym lub niższym kursowi dnia (również zlecenia PKC) są redukowane o stopę redukcyjną;
zd - z dywidendą, oznacza to, że spółka ogłosiła wysokość dywidendy za ostatni okres obrachunkowy; akcje sprzedawane z prawem do dywidendy za ten okres,
bd - bez dywidendy; pierwsze notowanie akcji, którym nabywanie przysługuje już ostatnie prawo poboru,
z - zawieszenie notowań,
ok - oferta kupna; oznacza to, że popyt przewyższa podaż ponad pięciokrotnie i nie dochodzi do zawarcia transakcji,
os - oferta sprzedaży, oznacza to, że podaż przewyższa popyt ponad pięciokrotnie i nie dochodzi do zawarcia transakcji;
ks - kurs szacunkowy,
pw - po wymianie
Przykładowa tabela notowań giełdowych
Kurs w zł |
Spółka |
Kurs w zł |
Zmiana |
Obrót |
Wskaźniki |
|||||
min |
max |
|
bieżący |
poprzedni |
|
Tys.zł |
Szt. |
L/z |
C/w.k |
w.r |
24.00 |
31.5 |
AGROS |
30.20nk 62% |
31.20 |
-3,2% |
1894 |
136 |
16.5 |
2.14 |
258 |
1.20 |
3.85 |
BIG |
1.75 |
1.85 |
-5,4% |
4068 |
898 |
5.1 |
0.86 |
286 |
51.00 |
100.0 |
BPH |
94.00 |
100.00 |
6,0% |
1781 |
947 |
4.8 |
1.82 |
976 |
c/z - cena / zysk
c/w.k. - cena / wartość rynkowa
w.r. - wartość rynkowa
źródło: opracowanie na podstawie materiałów DM BIG - BG
Istnieje grupa wskaźników, które są tak skonstruowane, że przedstawiają na bieżąco informacje lokowania środków w spółkę najbardziej atrakcyjną.
Jednym z elementów tych wskaźników jest:
cena akcji do zysku na jedną akcję,
cena jednej akcji do wartości księgowej,
stopa dywidendy 19
Cena akcji do zysku na jedną akcję
P/E (cena /zysk)
P/E = cena 1 akcji / zysk przypadający na 1 akcję
Przykład
Spółka x, która wyemitowała 2 mln akcji wypracowała w ciągu roku 3 mln zł. zysku netto. Kurs jednej akcji wynosi 9 zł.
zysk / 1 akcja = 3.000.000 : 2.000.000 = 1,5 zł.
P/E = 9 zł. : 1,5 zł. = 6
Omówić to można w następujący sposób: za 1 zł. zysku spółki inwestor płaci 6 zł. Stwierdzić można by było, że im wyższy wskaźnik P/E tym bardziej atrakcyjna inwestycja. Niestety takie stwierdzenie jest zbyt pochopne. Wiem, że wskaźnik P/E uwzględnia dane historyczne a nie perspektywy stojące przed spółką. Stosując wskaźnik P/E należy się ograniczyć do porównań w obrębie jednej branży.
Cena jednej akcji do wartości księgowej.
P/BV (cena /wartość księgowa)
P/BV = cena 1 akcji / wartość księgowa przypadająca na 1 akcję
Przykład
Wartość księgowa spółki Y, która wyemitowała 2 mln akcji wynosi 30 mln, kurs jednej akcji wynosi 36 zł.
wartość księgowa / 1 akcja = 30.000.000 zł. : 2.000.000 = 15 zł.
P/BV = 36 zł. : 15 zł. = 2,4
Wskaźnik ten mówi nam ile inwestor płaci za 1 zł. majątku spółki.
W powyższym przykładzie 1 zł. majątku spółki kosztuje 2,4 zł.
Wysoka wartość tego wskaźnika (ponad 2 ) świadczy o docenianiu przez rynek składników wartości przedsiębiorstwa (znana marka, jakość zarządzania). Wartość wskaźnika poniżej 1 oznacza, że wycena rynkowa leży poniżej wartości księgowej. Charakteryzuje to spółkę o gorszym wyniku finansowym.
Stopa dywidendy.
Yield (stopa dywidendy) = (dywidendy : cena akcji) x 100 %
Przykład
Spółka x wypłaca 1 zł. dywidendy na 1 akcję zwykłą, kurs akcji wynosi 20 zł.
Yield = (1 zł. : 20 zł.) x 100% = 5%
Wskaźnik ten określa relację wysokości dywidendy do kursu akcji.
Im wyższy wskaźnik, tym bardziej atrakcyjna inwestycja w dany papier wartościowy.
Wyróżnić również możemy podstawowe wskaźniki analizy ekonomiczno-finansowej, w których skład wchodzą:
- wskaźniki rentowności,
- wskaźniki kapitału własnego.
Do wskaźników rentowności zaliczamy:
- rentowność sprzedaży netto,
- rentowność kapitału własnego.
Rentowność sprzedaży netto.
(zysk netto / przychody ze sprzedaży ) x 100%
Wskaźnik ten określa ile zysku wypracowuje spółka z jednej złotówki przychodów ze sprzedaży. Wartość tego wskaźnika należy porównywać
z innymi przedsiębiorstwami w branży oraz zmianę w poszczególnych latach w samej spółce.
Rentowność kapitału własnego.
( zysk netto / kapitał własny ) x 100%
Jest to najważniejszy wskaźnik określający zyskowność kapitału, który został powierzony spółce. Mówi on ile zysku przynosi 1 zł. zainwestowana w spółkę.
Do wskaźnika płynności finansowej zaliczamy:
- wskaźnik płynności,
- wskaźnik płynności szybkiej.
Wskaźnik płynności.
majątek obrotowy /zobowiązania krótkoterminowe
Wskaźnik ten określa płynność czyli zdolność spółki do spłaty zobowiązań. Przyjmuje się, że optymalna jego wartość to 2. Zbyt niski wskaźnik może oznaczać kłopoty spółki ze spłatą zobowiązań, zbyt wysoki oznacza nadpłynność czyli nie wykorzystywanie przez spółkę środków obrotowych.
Wskaźnik płynności szybkiej.
(majątek obrotowy - zapasy ) zobowiązania krótkoterminowe
Wskaźnik ten określa zdolność spółki do spłaty zobowiązań w krótkim okresie. Jego wartość powinna obracać się wokół jedności 20
Rozdział III Inwestowanie na rynku kapitałowym
1. Ryzyko inwestowania na giełdzie.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa blisko 20 lat. Jest to bardzo krótki okres w porównaniu np. ze słynną giełdą londyńską, która liczy sobie 197 lat, nowojorską działającą 200 lat, a przedwojenna giełda warszawska funkcjonowała przez 122 lata od 1817 roku, aż do wybuchu II wojny światowej.
Blisko 20 lat to na tyle jednak długi okres, by większość z nas miała okazję zetknąć się z nią, jeśli nie sami, to przez znajomych, czy członków rodziny, którzy są bądź zapalonymi graczami, bądź ostrożnymi inwestorami. Wbrew temu, co sądzi większość ludzi, giełda to miejsce nie tylko dla hazardzistów, którzy są gotowi postawić wszystko na jedną kartę, ale także dla tych ostrożnych, którzy bardzo ostrożnie i rozważnie lokują swoje kapitały.
Jak już wspomniałam giełda daje możliwości ulokowania swoich kapitałów, chroni je przed inflacją i pomnożenia nie gorzej niż bank lub firma ubezpieczeniowa. Źródłem zysku osób inwestujących na giełdzie nie są odsetki, jak w przypadku banku, z góry ustalone. Zyski płyną
z inwestycji w papiery wartościowe, zaś bardziej zaawansowani gracze zarabiają także dzięki bardziej skomplikowanym instrumentom finansowym jakimi są kontrakty terminowe.
Pierwszym krokiem, jaki należy wykonać aby inwestować na giełdzie jest wizyta w biurze maklerskim. Inwestorzy, kurzy chcą nabyć lub sprzedać akcje, zgłaszają zlecenia w biurze maklerskim, zatrudniają oni maklerów zajmujących się realizacją transakcji zleconych przez inwestorów giełdowych.
Ogólnie rzecz biorąc, inwestorów giełdowych możemy podzielić na trzy kategorie: bardzo ostrożnych - inwestujących przede wszystkim
w obligacje - papiery wartościowe o najmniejszym ryzyku, ostrożnych - przeznaczających dużą część funduszy na długofalowe inwestowanie
w akcje, ryzykantów - grających z tygodnia na tydzień, obracających akcjami o największych wahaniach kursów.
Inwestowanie w papiery wartościowe łączy się z czterema najważniejszymi typami ryzyka.
1. Ryzyko rynku.
Wiąże się ono z wahaniami kursów (szczególnie akcji ). Zmiany cen bywają gwałtowne i szybkie. Inwestor, który potrzebuje szybko gotówki, zmuszony (np. z przyczyn losowych) do sprzedaży akcji w określonym momencie może trafić na niekorzystną dla siebie cenę.
2. Ryzyko inflacji.
Dochód z inwestycji w papiery wartościowe może nie nadążyć za zmianami siły nabywczej pieniądza. Oprocentowanie obligacji jest zazwyczaj bezpośrednio lub pośrednio związany z aktualnym poziomem inflacji. Natomiast w przypadku akcji, wzrost inflacji wcale nie powoduje, że inwestorzy będą chcieli oferować wyższe ceny.
3. Ryzyko bankructwa emitenta.
W przypadku bankructwa spółki jej akcjonariusze mogą stracić wszystko. Posiadacze papierów wartościowych bankrutujących emitenta mogą starać się o odzyskanie swoich należności z istniejącego jeszcze majątku spółki. W takiej sytuacji w lepszym położeniu są posiadacze obligacji, których roszczenia mają pierwszeństwo przed roszczeniami posiadaczy akcji.
4.. Ryzyko domu maklerskiego.
Zakładając rachunek inwestycyjny w biurze maklerskim należy brać pod uwagę możliwości złej obsługi klientów - konieczność stania w długich kolejkach przy składaniu zleceń, powolny system rozliczeń i wypłacania pieniędzy, niemożność grania z sesji na sesję. Przed założeniem rachunku inwestycyjnego warto się przyjrzeć obsłudze dotychczasowych klientów, a nawet ewentualnie spytać ich o doświadczenie.
Istnieje także możliwość, że biuro maklerskie straci licencję, co zmusza jego klientów do przeniesienia rachunku do innego. Jest też teoretyczna możliwość bankructwa biura.
Oczywiście te dwa ostatnie przypadki zdarzają się tylko incydentalnie. 23)
Znalezienie odpowiednich, sprawdzonych źródeł informacji stanowi znaczną część sukcesu inwestycyjnego. Niektóre z nich dostarczane są przez emitenta, niektóre przez rynek, a część niejednokrotnie najważniejsza, jest wynikiem przetworzenia informacji ogólnie dostępnych i wyciąganie z nich właściwych wniosków.
Każdy kto wprowadza papiery wartościowe do publicznego obrotu, jest zobowiązany dołączyć do wniosku prospekt emisyjny. Prospekt ten to bardzo istotne źródło informacji o emitencie, który składa
się z:
- wstępu
- dane o emisji i emitencie
- o osobach zarządzających
- o działalności emitenta
- informacje o perspektywach rozwoju
- informacje finansowe, dodatkowe i załączniki.
Ważnym źródłem informacji są raporty roczne, półroczne i kwartalne dostarczane przez emitenta.
Wiele danych zawierają również materiały informacyjne przygotowane przez Giełdę Papierów Wartościowych czy Centralną Tabelę Ofert.
W tabeli można znaleźć dane dotyczące kształtowania się kursów poszczególnych akcji - ich najwyższe i najniższe notowania w ciągu ostatnich 52 tygodni.
Informacje o rynku kapitałowym jak również wskaźniki i analizy dostarcza prasa fachowa i biuletyny informacyjne. Domy maklerskie publikują dużą ilość materiałów informacyjnych, część z nich jest ogólnie dostępna nieodpłatnie, część stanowi materiały opracowane dla określonych inwestorów spełniających kryteria. 21
1.1. Ryzyko akcji, obligacji i kontraktów terminowych.
AKCJE
Bycie akcjonariuszem to nie tylko prawa i korzyści finansowe, to także ryzyko nierozerwalnie związane z posiadaniem akcji. Ryzyko wiąże się przede wszystkim z wyborem spółki (spółek) i ogólną sytuacją na rynku akcji.
Ryzyko inflacji ma mniejsze znaczenie.
Spółka, która dobrze prosperuje przynosi oczywiste korzyści dla akcjonariuszy: wzrost wartości posiadanych akcji, a niekiedy i udział
w zysku czyli dywidenda. Jednak w wolnorynkowej gospodarce. opartej na działaniu w warunkach konkurencji, możliwe są także zupełnie inne scenariusze - trudności ze sprzedażą produktów, brak zysków, a nawet upadłość spółki. Mając świadomość szans nieograniczonego wzrostu wartości akcji dobrze prosperującej spółki, nie można zapomnieć
o możliwości zmniejszania się ich wartości rynkowej, a w skrajnych przypadkach spadku do zera cen akcji spółek upadających.
Ryzyko związane z inwestowaniem w akcje konkretnej spółki opisane jest w prospekcie emisyjnym, został już wspomniany w poprzednim rozdziale.
Ryzyko tam opisane uwzględnia specyfikę branży, w której działa dana spółka i obejmuje czynniki, które mogą zagrozić jej rozwojowi. Najczęściej pojawiają się tam informacje dotyczące:
- konkurencji,
- uwarunkowań makroekonomicznych,
- potrzeb inwestycyjnych,
- uwarunkowań prawnych,
- prowadzonych sporów sądowych,
- źródeł zaopatrzenia oraz uzależnienia od źródeł zaopatrzenia i od odbiorców,
- warunków eksportowych.
Elementy te mogą mieć niekorzystny wpływ na przyszłe ceny akcji
i wysokość ewentualnych dywidend.
Przy wyborze spółki bardzo istotną wiadomością jest bieżący wynik finansowy. Bieżąca sytuacja spółki widoczna jest w zmianach poziomów przychodów w zysku w poszczególnych okresach sprawozdawczych. Warto także zwrócić uwagę, czy w produkcji danej spółki występują wahania sezonowe, które mają przeważnie wpływ na bieżące wyniki finansowe. Na podstawie bieżących wyników finansowych a także plan rozwoju poszczególnych spółek, można oszacować przyszłe zyski spółek, które w decydujący sposób określają poziom kursów akcji.
W przypadku akcji należy brać pod uwagę także ryzyko ograniczonej płynności rynku. Na rynku występują oferty, redukcje
i nadwyżki kupna lub sprzedaży. Oferta (kupna lub sprzedaży) oznacza, że na danej sesji żadne zlecenie nie będzie zrealizowane. Redukcja (kupna lub sprzedaży) oznacza, że na danej sesji wszystkie zlecenia akceptujące ceny dnia po tej stronie rynku, której dotyczą redukcje zostały zrealizowane tylko częściowo (zlecenia na sprzedaż przy redukcji i sprzedaży, a zlecenia kupna przy redukcji kupna).
W przypadku nadwyżek zlecenia z limitem równym ustalonemu kursowi dnia realizowane są częściowo (analogicznie: przy nadwyżce ze sprzedaży - zlecenia na sprzedaż, przy nadwyżce kupna - zlecenia na kupno).
Występowanie takich sytuacji wskazuje, że w swych kalkulacjach inwestorzy muszą uwzględnić okresowe trudności ze spieniężeniem lokaty. 22
OBLIGACJE
Inwestowanie w obligacje jest mniej ryzykowne niż inwestowanie w akcje. Obligacje mogą emitować: Skarb Państwa, banki, podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną, które obok działalności statutowej prowadzą działalność gospodarczą oraz fundacje prowadzące działalność gospodarczą. Bezpieczeństwo inwestowania w obligacje wiąże się przede wszystkim z wypłacalnością emitenta. Dlatego przy zakupie obligacji należy zwrócić uwagę na sytuację ekonomiczną podmiotu emitującego i ewentualnie gwaranta emisji. Należy też przestudiować sposób skonstruowania oprocentowania i jego relacje do aktualnego i przewidywanego stopnia inflacji.
Podstawowe ryzyko jakie łączy się z zakupem obligacji jest ryzyko przyszłych stóp procentowych. Ceny papierów o stałym oprocentowaniu (dochodzie) pozostają bowiem w odwrotnej proporcjonalnej zależności do zmian stóp procentowych na rynku. Oznacza to, że w okresie, gdy stopy procentowe na rynku maleją, gdyż wzrasta wtedy cena obligacji
o stałym dochodzie czyli stałym oprocentowaniu.
Kolejnym ryzykiem jest wcześniejszy wykup obligacji emitenta. Klauzula umożliwiająca emitentowi wcześniejszy wykup obligacji daje mu prawo do przedterminowej spłaty swoich zobowiązań w stosunku do obligatoriuszy. Jest to niekorzystne dla inwestorów w sytuacji, gdy rynkowe stopy procentowe spadną poniżej oprocentowania nominalnego danej akcji.
Istotnym ryzykiem w przypadku obligacji jest ryzyko związane
z inflacją. Wzrost inflacji powoduje najczęściej spadek realnej siły nabywczej dochodów, jakie otrzymujemy z tytułu posiadanych obligacji. Innym ryzykiem związanym z obligacjami o stałym oraz zmiennym oprocentowaniu, jest ryzyko reinwestycji. Dochodzi do niego w sytuacji, w której otrzymane odsetki z obligacji inwestor musi zainwestować przy niższych rynkowych stopach procentowych.
W przypadku inwestowania w obligacje w obcej walucie bądź emitowane przez zagraniczne podmioty pojawia się następne ryzyko, związane
z wahaniami kursów walutowych - ryzyko walutowe. 23
Inwestując w notowane obecnie na giełdzie obligacje Skarbu Państwa inwestor ma gwarancję wykupienia ich przez emitenta
w przewidywanym terminie. Ich oprocentowanie jest stałe lub związane bezpośrednio i pośrednio z poziomem inflacji. Praktyka dotychczasowych notowań pozwala wyciągnąć pewne wnioski.
Wahania cenowe na rynku obligacji są stosunkowo niewielkie. Najbardziej ryzykowne jest składanie zleceń PKC (po każdej cenie) na większe ilości obligacji. Wielokrotnie doprowadziło to do jednorazowych zmian kursu w maksymalnie dopuszczanym zakresie (o 5 punktów procentowych), podczas gdy na następnej sesji kurs wracał do poprzedniego poziomu.
Nieumiejętna technika dokonywania transakcji (szczególnie kupna) przyniosła niefortunnym inwestorom niepotrzebne straty.
KONTRAKTY TERMINOWE
Obrót kontraktami wiąże się z dużym ryzykiem, dlatego też wszelkie decyzje inwestycyjne powinny być robione z rozwagą, środki na nie przeznaczone nie powinny nigdy przewyższać kwoty jaką inwestor może stracić bez negatywnych konsekwencji dla jego pozycji materialnej. Przed przystąpieniem do zawierania transakcji inwestor musi zapoznać się z czynnikami ryzyka zamieszczonymi w dokumencie „Warunki emisji
i obrotu”.
W przypadku kontraktów terminowych występuje zjawisko dźwigni finansowej, umożliwiającej osiąganie zwielokrotnionych w stosunku do rynku zysków, ale i ponoszenie zwielokrotnionych strat. Zarówno straty jak i zyski mogą przekroczyć pierwotną wielkość inwestycji. Rezultatem jest fakt, że zajęcie pozycji na rynku terminowym wymaga ciągłego jej monitorowania ze względu na dynamiczny charakter rynku.
Inwestor jest zawsze narażony na ryzyko rynkowe. Występuje ono na każdym rynku i związane jest z ryzykiem zmian cen kontraktu.
W przypadku rozliczenia kontraktów terminowych przepływ gotówki pomiędzy rachunkami inwestorów następują codziennie, a ich wielkość odpowiada zmianie wartości kontraktu.
Gdy zmiana kursu jest niekorzystna dla inwestora wartość środków pieniężnych na rachunku ulega zmniejszeniu i następuje kumulacja strat. Inwestor może być nawet wezwany do natychmiastowego uzupełnienia środków pieniężnych na rachunku, gdy spadną one poniżej ustalonego poziomu. W razie niespełnienia żądania jego pozycja będzie automatycznie zamykana.
W pierwszym okresie obrotu kontraktami terminowymi istnieje prawdopodobieństwo niskiej aktywności i zaangażowania uczestników rynku. Mogą więc wystąpić sytuacje, gdy zawarcie większych transakcji będzie pociągało za sobą istotną zmianę kursu.
1.2. Inwestorzy długoterminowi i spekulanci (gracze) giełdowi.
Inwestorów na polskim rynku kapitałowym możemy podzielić według tradycyjnej formuły na krajowych i zagranicznych. Krajowi inwestorzy to:
- inwestorzy indywidualni,
- polscy inwestorzy instytucjonalni tacy jak banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze i inwestycyjne.
Inwestorzy krajowi - indywidualni odegrali istotną rolę w tworzeniu polskiego rynku kapitałowego. Do nich bowiem były skierowane pierwsze oferty zakupu papierów skarbowych i akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw. Pewne działania skierowane do tej grupy miały charakter promocyjny:
- sprzedaż obligacji zmiennych II emisji,
- możliwość odpisów podatkowych związanych z zakupem obligacji skarbowych o określonej wartości,
- niska wycena niektórych prywatyzowanych przedsiębiorstw,
- niska cena Powszechnych Świadczeń Udziałowych.
Wymienione wyżej działania osiągnęły pewien efekt zapoznając część społeczeństwa z funkcjonowaniem rynku kapitałowego i „oswajając”
z jego instrumentami. 24
W zależności od horyzontu czasowego, jaki inwestor przyjmuje dla swojej inwestycji, a więc i ryzyka, jakie w związku z tym jest w stanie podjąć, znajduje się w grupie inwestorów długoterminowych lub graczy (spekulantów) giełdowych. Inwestorzy długoterminowi są mniej skłonni do podejmowania ryzyka, a zatem poświęcają więcej czasu na zrealizowanie swojego celu inwestycyjnego. W ocenie inwestycji
posługują się tzw. analizą fundamentalną, czyli systematycznie badają wyniki ekonomiczne spółek, którymi się interesują. Jednak oceniają nie tylko aktualną sytuację finansową spółki, ale także dotychczasowe osiągnięcia i z perspektywy jej rozwoju, kwalifikacje zarządu i strategie zarządzania spółką, pozycję spółki na rynku itp. W trakcie swych badań analizuję prospekt emisyjny, raporty roczne, kolejne bilanse
i opracowania zawodowych analityków. Dla tej grupy inwestorów ważna jest także możliwość regularnego otrzymywania dywidendy i ich wysokość. Może zdarzyć się sytuacja, że spółka pomimo wypracowanego zysku nie będzie wypłacała dywidendy, ponieważ walne zgromadzenie uznało, że dochód wypracowany przez spółkę lepiej będzie przeznaczyć np.: na zakup nowych maszyn lub technologii. Takie rozwiązanie jest tylko pozornie niekorzystne dla akcjonariuszy. Oznacza, to wprawdzie utratę szybkiego zarobku, prowadzi jednak do rozwoju spółki i wzrostowi wartości rynkowej akcji - szczególnie ważne w przypadku inwestorów długoterminowych.
Gracze (spekulanci) giełdowi nie zwracają tak dużej uwagi na jakość kupowanych akcji. Wykorzystują aktualne trendy rynkowe, panujące na giełdzie nastroje, możliwe masowe redukcje drobnych inwestorów, bieżące wydarzenia polityczne i ekonomiczne, czyli wszystko to co ma wpływ na krótko okresowe wahania kursów. Tacy inwestorzy posługują się przede wszystkim tzw. analizą techniczną, czyli obserwacją kursów
w okresie poprzednim, wychwytywaniem pewnych prawidłowości oraz prognozowaniem na tej podstawie rozwoju najbliższej przyszłości.
Podstawą działania spekulantów jest wybranie optymalnego momentu na kupno a potem na sprzedaż danych akcji. Z ich punktu widzenia najlepsza nie jest więc spółka o dobrej sytuacji finansowej i korzystnym potencjale rozwojowym, ale taka, której kursy mają największe amplitudy wahań. Często przedmiotem ich inwestycji są w związku z tym spółki słabsze, o mało stabilnych cenach. Taka strategia inwestowania pozwala im liczyć na zysk wynikający z różnicy cen na poszczególnych sesjach, ale jednocześnie zwiększa ryzyko poniesienia straty. Ze względu na specyfikę postępowania, inwestorzy w różnym stopniu narażeni są na poszczególne typy ryzyka.
Ryzyko inflacji, jeśli rynek słabo się rozwija, a wskaźnik inflacji jest wyższy niż osiągane z inwestycji zyski, dotyka zarówno inwestorów długoterminowych, jak i spekulantów.
Na ryzyko bankructwa emitenta bardziej narażeni są inwestorzy długoterminowi, gdyż z konkretnym emitentem wiążą los swojej inwestycji przez dłuższy czas. Niespodziewany krach byłby w ich przypadku katastrofą. Także w sytuacji, gdy upadek jest powolny, ale inwestor ma bardzo duży pakiet akcji (a szczególnie większościowy), wycofanie się z takiej inwestycji jest bardzo kosztowne.
Na ryzyko ograniczonej płynności, polegające na trudności z szybką sprzedażą walorów, bardziej narażeni są spekulanci. Natomiast zawirowania kursowe nie stanowią problemu dla inwestorów długoterminowych, którzy zwykle przeczesują spadek cen.
Na rynek kapitałowy trafiają akcje najprzeróżniejszych firm, różnią się one od siebie nie tylko rodzajem działalności, ale też np.. wielkością obrotów i zysków, wartością księgową, czy kapitałem. Inwestorom, na pierwszy rzut oka, trudno zorientować się z jakim przedsiębiorstwem mają do czynienia, dlatego podzielono spółki giełdowe na trzy rynki:
podstawowy - przeznaczony dla spółek największych,
równoległy - dla średnich
wolny - dla spółek mniejszych lub o krótszej historii.
Dla wygody inwestorów powstały także indeksy giełdowe - wskaźniki, na podstawie których można ocenić sytuację panującą na rynku, bez analizowania zmian kursów poszczególnych akcji. Na każdej giełdzie zdarzają się okresy lepsze i gorsze. Gdy ceny akcji rosną z sesji na sesję, trwa hossa, zaś kiedy spadają mamy do czynienia z bessą. 25
2. Organizacja Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.
2.1. Struktura organizacyjna - członkowie giełdy
I Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy
II Rada Giełdy
III Zarząd Giełdy
1. Zespół kontroli wewnętrznej
2. Doradcy Zarządu
3. Zespół Planowania Strategicznego
4. Sekretarz Generalny
5. Biuro Giełdy
- Sekretariat Giełdy
- Sekretariat Zarządu
- Kancelaria
- Archiwum
6. Dział Finansowo-Księgowy
7. Dział Notowań
a) Zespół Nadzoru Sesji Giełdowych
b) Zespół Papierów Wartościowych
c) Zespół Członków Giełdy
8. Dział Informatyki
a) Zespół Administracji Systemu
b) Zespół Systemów Giełdowych
c) Zespół Technik Dystrybucji
d) Zespół Systemów Mikrokomputerowych
e) Zespół Eksploatacji
f) Zespół Obsługi Technicznej
g) Zespół Administracji Sieci
h) Główny Specjalista ds. Bezpieczeństwa Informatycznego Współczynnika
9. Dział informacji i promocji
a) Zespół Statystyki i Analizy
b) Zespół Współpracy z Zagranicą
c) Zespół Dystrybucji i Rozliczeń
d) Zespół Wydawniczy
e) Zespół Edukacji i Promocji
10. Dyrektor Generalny
a) Zespół Zatrudnienia i Płac
b) Dział Administracyjno-Techniczny
c) Zespół Administracji i Transportu
d) Zespół Zaopatrzenia i Eksploatacji
11. Dział Prawny
a) Zespół papierów wartościowych i Członków Giełdy
b) Zespół Organizacji i Rynku Giełdowego
12. Biuro Emitentów
a) Zespół Dopuszczeń
b) Zespół Współpracy z Emitentem
2.2. Promocja i Edukacja.
Promocja i edukacja stanowią jeden z priorytetów w działalności giełdy warszawskiej. W roku 2000 podjęto wiele nowych działań mających na celu popularyzację wiedzy o giełdzie i zwiększenie zainteresowania giełdą zarówno wśród inwestorów indywidualnych, jak
i instytucjonalnych. Giełda jest inicjatorem i współorganizatorom Forum Kapitałowo-Finansowego „Twoje pieniądze”, które w 2000 roku
w Warszawie odbyło się po raz szósty. W targach, które stanowią połączenie wystawy z debatami publicznymi i seminarium, wzięło udział 151 wystawców. Odwiedziło je ponad 10 tys. osób. Giełda wzięła również udział w podobnych imprezach w Gdańsku i Poznaniu.
Aby przybliżyć indywidualnym inwestorom zasady inwestowania
w papiery wartościowe giełda sfinansowała wydanie wkładki edukacyjnej do jednego z największych dzienników krajowych w nakładzie 495 tys. egzemplarzy. W ośmiu gazetach regionalnych została także przeprowadzona kampania reklamowa, której celem była zmiana postrzegania giełdy jako miejsca wymagającego skomplikowanej wiedzy
i znacznych środków finansowych. W ramach promowania inwestycji giełdowych wśród inwestorów indywidualnych giełda sponsoruje konkursy prowadzone na antenie stacji telewizyjnej oraz w jednym
z kanałów radia publicznego.
Inną formą edukacji było wydanie publikacji na temat giełdy
i udostępnienia ich inwestorom między innymi za pośrednictwem członków giełdy. W ramach tej działalności, oprócz serii ulotek edukacyjnych, giełda wydała broszury o instrumentach pochodnych, indeksach giełdowych, a także broszurę dla młodzieży.
Wśród działań adresowanych do młodzieży znalazły się wykłady dla grup szkolnych oraz konkursy - w tym internetowy konkurs dotyczący indeksu giełdowego. W 2000 roku w grupach szkolnych odwiedziło giełdę ponad 10 tys. uczniów. W ramach współpracy z uczeniami giełda organizuje praktyki studenckie dla studentów szkół ekonomicznych.
Wraz z uruchomieniem rynku instrumentów pochodnych giełda podjęła intensywną kampanię edukacyjną na ten temat. We współpracy
z domami maklerskimi organizowane były liczne prezentacje dla potencjalnych inwestorów. Prezentacje nowych produktów prowadziła również regularnie we własnej siedzibie. Wraz z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych. Giełda współpracowała z gazetą Pakiet przy prowadzonej przez nią grze internetowej. Gra umożliwiała przećwiczenie własnych strategii inwestowania w oparciu o rzeczywiste dane giełdowe bez narażania się na poniesienie strat. Od lipca 1998 roku Giełda współsponsoruje wydanie poświęconego instrumentom pochodnym, kwartalnika Rynek Terminowy, na bieżąco komentującego rozwój rynku instrumentów pochodnych, pełniącego tym samym ważną funkcję edukacyjną.
Giełda sponsorowała również takie inicjatywy edukacyjne jak konferencje i seminaria organizowane przez koła naukowego oraz organizacje studenckie (ELSA i AIESEC).
2.3. Współpraca Międzynarodowa.
Giełda warszawska jest członkiem Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FIBV) od 1994 roku. W 1997 roku została uznana przez amerykańską Komisję Papierów Wartościowych
i Giełd (jako jedyna w Europie Centralnej) desygnowaną dla inwestorów amerykańskich. W 1998r. została również przyjęta jako członek afiliowany do Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO). W ramach odbytych organizacji jej członkowie wymieniają doświadczenia oraz określają standardy w zakresie regulacji, nadzoru i przejrzystości rynku. W ramach Europejskiej Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FESE) giełda warszawska brała udział
w spotkaniach konsultacyjnych rynków rozwijających się.
W związku z utworzeniem rynku instrumentów pochodnych giełda warszawska przystąpiła również do Szwajcarskiego Stowarzyszenia Futures i Opcji (SFOA).
Projekt wprowadzenia nowego systemu giełdowego oznacza ścisłą współpracę z giełdą francuską SBF - Bourse de Paris. Podpisanie umowy z SBF umożliwiło nie tylko dostęp do najnowszej technologii, ale również korzystanie z doświadczeń jednego z największych rynków giełdowych
w Europie, co ma szczególne znaczenie w okresie, gdy krystalizują się koncepcje i wizje rynku kapitałowego w zjednoczonej Europie.
Dzięki gościnności giełd w Portugalii - w Lizbonie i Porto odbyło się seminarium wyjazdowe dla dyrektorów polskich domów maklerskich, w których wzięło udział 30 przedstawicieli domów maklerskich, oraz pracownicy giełdy warszawskiej. Wizyta pozwoliła zapoznać się
z przygotowaniami giełdy w Lizbonie do zainstalowania nowego systemu giełdowego i bardzo skutecznym programem promocji instrumentów pochodnych realizowanych przez giełdę w Porto. 26
ZAKOŃCZENIE
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych rozpoczęła swoją działalność 19 kwietnia 1991 roku, właśnie obchodziła dziesiątą rocznicę swojego istnienia. Z roku na rok rozwija się coraz dynamiczniej i staje się średniej wielkości giełdą europejska. Inwestowanie na Giełdzie stało się bardzo popularne, coraz więcej osób zetknęło się z nią bezpośrednio lub pośrednio.
Pomyślne perspektywy stojące przed całą gospodarką, zmiany jakie
w niej następują powdują, że przez Giełdą otwierają się również szanse dalszego rozwoju.
Gra na Giełdzie jest ryzykowna, to konkurs w którym liczą się umiejętności i wiedza. Wiedza jest potrzebna, ale nie wystarczająca, potrzebna jest jeszcze odwaga. Trzeba jednak pamiętać, że nawet najlepsi często przegrywają siedem na dziesięć razy. Grając ryzykownie, stawiając wszystko na jedna kartę, można w krótkim czasie zarobić fortunę, ale w tym samym czasie można także wszystko stracić. Na Giełdzie nie ma pewności, ceny papierów wartościowych nie zawsze zmieniają się racjonalnie, czasami rynek
w ogóle nie zwraca uwagi na wartość.
Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że gra na giełdzie jest wojną i do zwycięzcy należy zdobycz.
Praktyka wykształciła trzy podstawowe wskazówki dla początkujących inwestorów. Po pierwsze należy systematycznie zbierać informacje o spółkach i sytuacji na rynku giełdowym oraz dobrze poznać
i zrozumieć zasady działania rynku papierów wartościowych. Po drugie nie należy inwestować w papiery wartościowe wszystkich posiadanych środków. Jedną z zasad rozsądnego inwestora jest nie lokowanie pieniędzy przeznaczonych na cele życiowe, by nie był zmuszony do ich sprzedaży w najmniej korzystnej chwili. Po trzecie ryzyko można znacznie zmniejszyć kupując akcje kilku spółek z różnych branż, czyli budując tzw. portfel inwestycyjny. Rozwiązanie takie chroni inwestorów przed stratami związanymi ze złą koniunkturą w jednej dziedzinie gospodarki. Lepsze zróżnicowanie portfela inwestycyjnego zapewniają także obligacje, szczególnie obligacje skarbowe.
Na rynku kapitałowym trafiają się akcje najprzeróżniejszych firm - banków, przedsiębiorstw budowlanych, produkcyjnych i handlowych. Aby inwestorzy mogli się szybko zorientować z jakim przedsiębiorstwem maja do czynienia spółki giełdowe podzielono na trzy rynki - podstawowy, równoległy i wolny.
Dla wygody inwestorów powstały także indeksy giełdowe - wskaźniki na podstawie, których można ocenić sytuację na rynku.
Co roku trzeba dokonywać analizy swojego programu inwestycyjnego, żeby upewnić się, że jest ona zgodna z naszymi długofalowymi celami.
POJĘCIA UŻYTE W PRACY
Akcja - papier wartościowy, dokument stwierdzający prawo uczestnictwa w spółce akcyjnej.
Akcja imienna - akcja wystawiona na nazwisko akcjonariusza, które jest równocześnie wpisane do księgi akcyjnej.
Akcja uprzywilejowana - akcja pierwszeństwa, daje korzystniejsze uprawnienia niż akcja zwykła, może przyznać prawo do większej dywidendy, prawo do większej liczby głosów, przywilej pierwszeństwa spłaty przy likwidacji spółki.
Akcjonariusz - posiadacz akcji, współwłaściciel przedsiębiorstwa akcyjnego
Czas trwania obligacji - charakterystyka portfela obligacji, oznaczająca przeciętny termin ważności obligacji wchodzącej w skład portfela.
Członek giełdy- na giełdzie warszawskiej: podmiot prowadzący dom maklerski, dopuszczony do działania na giełdzie.
Dyskontowanie - technika sprowadzania sum pieniężnych pochodzących z różnych okresów do jednego okresu w celu umożliwienia ich porównania.
Dywidenda - wielkość zysku do podziału przypadająca na jedną akcję.
Efektywny rynek - taki rynek papierów wartościowych, w przypadku którego cała dostępna informacja odzwierciedlana jest natychmiast
w cenach akcji.
Fundusz powierniczy - instytucja, której zadaniem jest zarządzanie funduszami powierzonymi przez indywidualnych inwestorów,
w szczególności lokowanie w papiery wartościowe.
Giełda Papierów Wartościowych - giełda, na której dokonuje się obrotu przede wszystkim podstawowymi papierami wartościowymi, takimi jak akcje i obligacje.
Hedging - strategia w zakresie inwestowania w papiery wartościowe, mająca na celu redukcję ryzyka, polegająca na odpowiednim zestawieniu papierów wartościowych i dotyczących ich pochodnych papierów wartościowych.
Indeks - to liczba, która zawiera informacje o dynamice rynku, obliczana na podstawie dziennych notowań wybranej grupy przedsiębiorstw.
Kurs akcji - cena giełdowa akcji
Makler - osoba zajmująca się zawodowo pośrednictwem w transakcjach kupna-sprzedaży papierów wartościowych, instrumentów finansowych, towarów i usług handlowych w zamian za prowizję.
Obligacja - papier wartościowy przynoszący posiadaczowi stały, z góry określony dochód.
Obrót poza giełdowy - system, w którym obrót papierami wartościowymi na wtórnym rynku odbywa się bez pośrednictwa giełdy.
Oczekiwana stopa zysku - przewidywana stopa zysku papieru wartościowego w przyszłości.
Odsetki od obligacji - odsetki płacone przez emitenta posiadaczowi
w okresie do terminu wykupu.
Opcja - pochodny papier wartościowy stwierdzający nabycie prawa do zakupu lub sprzedaży w przyszłości innego papieru wartościowego.
Papier wartościowy - instrument finansowy potwierdzający jedną
z trzech sytuacji:
1. nabycie prawa do współwłasności firmy
2. udzielenie kredytu rządowi, firmie lub instytucji
3. uzyskanie prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości
w postaci instrumentu finansowego.
Premia - cena opcji
Rynek - ogół sprzedawców i nabywców, których decyzje kupna
i sprzedaży kształtują popyt i podaż oraz wpływają na poziom cen.
Stopa zysku - procentowy stosunek zysku do wartości zaangażowanego kapitału stałego i zmiennego.
Trend - tendencja zmian kursów papierów wartościowych na giełdzie.
Wartość bieżąca - obecna wartość sumy pieniężnej uzyskanej
w przyszłości
Wartość księgowa akcji - wartość aktywów netto firmy przypadająca na jedną akcję.
Wartość nominalna akcji - wartość określana na dokumencie potwierdzającym nabycie akcji.
Wartość nominalna obligacji - wartość określana na dokumencie potwierdzającym nabycie obligacji, wartość, którą po upływie określonego terminu emitent zobowiązuje się wypłacić z tytułu oprocentowania.
Zysk netto - zysk ze sprzedaży po opodatkowaniu i spłacie odsetek
w relacji do sprzedaży netto.
BIBLIOGRAFIA
1. J. Buchacz „Zasady funkcjonowania giełdy - rynek papierów wartościowych” - wydawnictwo Tur 1994 rok.
2. J. Cybulski „Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym” Gdańska grupa promocyjna, Gdańsk 1992 rok.
3. M. Dusza „Rynek kapitałowy w Polsce” Zarządzanie i Finanse
Warszawa 1999 rok
4. M. Jakubek, J. Mojek „Prawo papierów wartościowych” Lublin 1997 rok
5. E. Mirecka „Giełdy światowe - geneza i obecne zasady działania”
Przegląd Organizacji nr 10 1996 rok
6. K. Nowak „Polski rynek kapitałowy - instrumenty, uczestnicy, inwestycje” wyd. Wyższa Szkoła Bankowa, Poznań 1998 rok.
7. J. Socha „Rynek, giełda, inwestycje” wyd. Olimpus Warszawa 1998 rok.
8. J. Socha „Zrozumieć giełdę” wyd. Olimpus Warszawa 1992 rok.
9. „Akcje” wydawca Giełda Papierów Wartościowych SA w Warszawie maj 2000 rok.
10. „Giełda od A do Z” wydawca Giełda Papierów Wartościowych SA w Warszawie maj 2000 rok.
11. „Giełda Papierów Wartościowych” w Warszawie wydawca Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA maj 2000 rok.
12. „Kontrakty terminowe” wydawca Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA maj 2000 rok.
13. „Nie tylko dla zuchwałych” wydawca Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA maj 2000 rok.
14. „Obligacje” wydawca Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, maj 2000 rok.
15. „Organizacja i działanie giełdy” wydawca Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, maj 2000 rok.
16. „Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego” materiały DM BIG-BG SA Warszawa 1999 rok.
17. „Raport roczny z 2000 roku” materiały DM BIG-BG SA, Warszawa, 2001 rok.
18. „Ryzyko inwestowania na giełdzie” Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, Warszawa 1999 rok.
19. „Warranty na giełdzie” Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, 2000 rok.
1 Opracowanie na podstawie artykułu „Giełdy świata - geneza i obecne zasady działania”
2 J. Socha „Rynek, giełda, inwestycje „Warszawa 1998r. wydawnictwo „Olimpus”
3 "Prawoo papierów wartościowych" opracowane przez M. Jakubek, J. Mojek, Lublin 1997
4 Opracowanie na podstawie "Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A." wydawnictwo oficjalnie Papierów wartościowych w W-wie maj 2000r.
5 Opracowanie na podstawie J. Socha "Zrozumieć giełdę" Olimpus W-wa 1992r.
6 "Organizacja i działanie giełdy" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie S.A. 2000r.
7 Opracowanie na podstawie "Rynek, giełda, inwestycje" J. Socha Olimpus W-wa 1998 "Polski rynek kapitałowy - instrumenty, uczestnicy, inwestycje" K. Nowak, Wyższa Szkoła Bankowa Poznań 1998r.
8 J. Buchacz "Zasada funkcjonowania giełdy - rynek papierów wartościowych" Tur 1994
9 K. Nowak "Polski rynek kapitałowy" Poznań 1998r.
10 J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus Warszawa 1998r.
11 J. Socha "Zrozumieć giełde" Olimpus W-wa 1992r.
12 Opracowanie na podstawie "Organizacja i działanie giełdy" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r.
13 J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
14 "Obligacje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r.
15 Opracowanie na podstawie "Obligacje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r. J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
16 Opracowanie na podstawie "Kontrakty terminowe" Giełda Papierów Wartościowych W-wa 2000r.
17 Opracowanie na podstawie "Warranty na giełdzie" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r.
18 Opracowanie na podstawie J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998 i M. Jakubek, J. Mojek "Prawo papierów wartościowych" Lublin 1997r.
19 "Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego" materiały DM BIG - BGSA Gdańsk 1996r.
20 Opracowanie na podstawie "Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego" DM BIG - BG S.A. Gdańsk 1996r.
21 J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
22 Opracowanie na podstawie "Akcje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie 2000r.
23 K. Nowak "Polski rynek kapitałowy" Wyższa Szkoła Bankowa Poznań 1998r.
24 M. Dusza "Rynek kapitałowy w Polsce" Zarządzanie i Finanse W-wa 1999r.
25 Opracowane na podstawie "Nie tylko dla zuchwałych" Giełda Papierów Wartościowych W-wa 2000r.
26 Opracowanie na podstawie materiałów DM BIG - BG S.A. "Raport roczny z 2000r." Giełda Papierów Wartościowych W-wa 2000r.
KDPW
GIEŁDA
BIURO
MAKLERSKIE
KLENT
BANK ROZLICZENIOWY
AKCJE
AKCJE
GOTÓWKA
SPÓŁKA
INWESTOR A
INWESTOR B
AKCJE
GOTÓWKA
INWESTOR A
INWESTOR B
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
gie%b3da+papier%f3w+warto%9cciowych+jako+rynek+wt%f3rny+%2861+stron%29 XP6RBXG6WXV4AFZMPQPGAIEAJWA4T
Giełda, Warszawska giełda papierów wartościowych (11 stron), Historia
Papiery wartościowe jako źródło finansowania działalności gospodarczej (11 stron)
Skarbowe papiery wartościowe jako element finansów publicznych (11 stron)
Giełda papierów wartościowych (14 stron)
, ARESTRA, warszawska giełda papierów wartościowych (11 stron)
gpw i gielda papierow wartosciowych w praktyce
Catalyst Przewodnik dla inwestorów, Giełda Papierów Wartościowych, Warszawa 2009
rynek papierów wartościowych-, NAUKA, [Rynek Kapitałowy]
więcej podobnych podstron