Skarbowe papiery wartościowe jako element finansów publicznych

1. PODSTAWOWE POJĘCIA

Papier wartościowy

Dokument uosabiający przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe. Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje, obligacje, bony skarbowe, bony oszczędnościowe, banknoty, czeki i weksle, a także jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (w Polsce także świadectwa udziałowe programu NFI) i losy loteryjne.

Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych można je podzielić na papiery wartościowe reprezentujące współwłasność (akcje) albo wierzytelność (pozostałe). Charakter dochodu uzyskiwanego dzięki posiadaniu papierów wartościowych pozwala wyodrębnić papiery wartościowe przynoszące stały dochód (akcje uprzywilejowane, obligacje o kuponie zerowym lub stałej stopie oprocentowania, weksle) oraz papiery wartościowe przynoszące zmienny dochód (m.in. akcje zwykłe, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych).

W zależności od sposobu przenoszenia praw własności rozróżnia się:

1) papiery wartościowe imienne - nazwisko (nazwa) właściciela umieszczona jest na papierze, a przeniesienie praw własności może odbyć się na drodze umowy notarialnej, często tylko za zgodą emitenta (wymaga też odnotowania w odpowiednim rejestrze) lub przez indos.

2) papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie praw własności odbywa się przez wręczenie ich innej osobie.

Papiery wartościowe mogą mieć określony okres funkcjonowania na rynku finansowym, po upływie którego podlegają obowiązkowo wykupowi przez emitenta (np. obligacje, bony skarbowe, weksle) lub umorzeniu (np. losy loteryjne). Mogą mieć też charakter bezterminowy i nie podlegać obowiązkowi wykupu (np. akcje, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, banknoty).

Papiery wartościowe mają cenę nominalną, wypisaną na nich i stanowiącą podstawę praw majątkowych, oraz cenę emisyjną, którą należy za nie zapłacić w momencie zakupu na pierwotnym rynku papierów wartościowych. Cena emisyjna jest zazwyczaj wyższa lub równa cenie nominalnej (zależy to od decyzji emitenta lub od wyniku ofert cenowych w subskrypcji), czasem jednak może być też niższa (w przypadku obligacji o kuponie zerowym lub przetargowej sprzedaży bonów skarbowych).

Papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu na rynku wtórnym mają także cenę rynkową, zależną od aktualnej relacji między popytem na nie i ich podażą. Emitentami papierów wartościowych mogą być przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, organy samorządu terytorialnego i państwo, ich nabywcami mogą być wszystkie podmioty gospodarcze, choć ze względu na poziom ceny emisyjnej lub rynkowej nie każdy papier dostępny jest dla każdego nabywcy.

Skarb państwa

Pojęcie wywodzące się historycznie z oddzielenia w starożytnym Rzymie majątku panującego władcy od majątku publicznego. Współcześnie w krajach rozwiniętych instytucja skarbu państwa jest efektem rozwinięcia i ugruntowania się teorii osobowości prawnej państwa, co doprowadziło do personifikacji z punktu widzenia prawa tej instytucji.

Obecnie skarb państwa jest w Polsce instytucją prawną występującą w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków dotyczących tej części mienia państwowego, która nie pozostaje pod zarządem innych państwowych osób prawnych.

Skarb państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych jednostek gospodarczych będących osobami prawnymi samodzielnie gospodarującymi częścią mienia ogólnonarodowego (są to np. przedsiębiorstwa państwowe i spółki skarbu państwa), podobnie jak one nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania skarbu państwa. Skarb państwa odpowiada głównie za jednostki budżetowe.

Jako podmiot praw i obowiązków skarb państwa dysponuje zasobami finansowymi budżetu państwa.

2. Bony skarbowe

Informacje ogólne

Bony skarbowe to krótkoterminowe instrumenty dłużne emitowane przez Skarb Państwa w celu finansowania deficytu budżetowego.

Oferta przeznaczona jest dla każdego klienta, niezależnie od jego statusu prawnego, gotowego zainwestować środki na zakup minimum 10 szt. bonów skarbowych.

Warto wiedzieć

• bony skarbowe emitowane są w formie zdematerializowanej o nominale 10 000 PLN i zapadalności do 52 tygodni,

• bony posiadają postać niematerialną, tzn. funkcjonują jedynie w postaci zapisu księgowego,

• bony sprzedawane są z dyskontem, a ich rentowność wynika z ceny zakupu oraz liczby dni do zapadalności i wyrażona jest w skali roku 360 dni,

• są to instrumenty o wysokiej płynności gwarantujące najwyższe bezpieczeństwo zainwestowanych środków; w Polsce przyjmuje się, że skarbowe papiery wartościowe obarczone są zerowym ryzykiem.

Realizacja

Chcąc zainwestować środki w bony skarbowe, należy:

• podpisać:

• umowę o trybie zawierania oraz rozliczania transakcji z pionem skarbu dowolnego banku

• umowę o prowadzenie konta depozytowego bonów skarbowych,

• ustalić warunki transakcji z dealerami departamentu usług skarbu tj.:

• okres inwestycji środków - datę początku i końca transakcji,

• ilość zakupionych bonów skarbowych,

• rentowność inwestycji,

• przekazać środki przeznaczone na zakup bonów skarbowych na rachunek wskazany w umowie.

Organizacja rynku bonów skarbowych

• rynek pierwotny funkcjonuje w postaci regularnych przetargów organizowanych przez NBP w imieniu Skarbu Państwa,

• NBP sprawuje nadzór nad prawidłowym przebiegiem transakcji, pełni funkcję agenta emisji i instytucji depozytowo-rozliczeniowej dla bonów skarbowych, prowadząc Centralny Rejestr Bonów Skarbowych (CRBS), w którym konta posiadają uprawnieni uczestnicy rynku,

• bony skarbowe sprzedawane są na cotygodniowych przetargach, zwykle w każdy pierwszy roboczy dzień tygodnia,

• rynek wtórny nie jest scentralizowany, obrót odbywa się na rynku międzybankowym, na Polskiej Giełdzie Finansowej SA oraz w transakcjach między bankami i ich klientami.

3. Przykładowe zestawienie zmian wartości Bonów Skarbowych:

Bony skarbowe - przetarg z dnia 2004.01.12

Rodzaj bonu

13 tyg.

26 tyg.

52 tyg.

Data wykupu

2004.04.14

2004.07.14

2005.01.12

Kod bonu ISIN

PL0000002556

PL0000002689

PL0000002945

Podaż [mln PLN]

100

200

1000

Popyt [mln PLN]

562.93

955.51

2919.67

Wartość przyjętych ofert [mln PLN]

100

200

1000

Najniższa przyjęta cena przetargowa [PLN]

9868.83

9730.03

9471.41

Średnia ważona cena przetargowa przyjętych ofert [PLN]

9869.56

9731.86

9475.73

Najwyższa zgłoszona cena przetargowa [PLN]

9871.99

9741.45

9486.82

Rentowność minimalna [%]

5.130

5.250

5.350

Rentowność średnia [%]

5.228

5.450

5.472

Rentowność maksymalna [%]

5.258

5.488

5.520

Data zapłaty za bony

2004.01.14

2004.01.14

2004.01.14

Bony skarbowe - zapowiedzi przetargów

Data przetargu

2004.01.19

2004.01.19

2004.01.19

Data zapłaty za bony

2004.01.21

2004.01.21

2004.01.21

Rodzaj Bonu

13 tyg.

26 tyg.

52 tyg.

Data wykupu

2004.04.21

2004.07.21

2005.01.19

Kod bonu ISIN

PL0000002564

PL0000002697

PL0000002952

Wartość podaży [mln PLN]

100

100

1000

Średnia rentowność bonów







4. Obligacje skarbowe

Obligacje skarbowe to dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa - Emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami.

Innymi słowy, obligacje skarbowe to forma oprocentowanej pożyczki pieniężnej zaciąganej przez Skarb Państwa u osób zakupujących obligacje. Skarb Państwa finansuje z tej pożyczki istotne cele przewidziane w budżecie państwa, w sytuacji braku wystarczających dochodów publicznych oraz na spłatę wcześniej zaciągniętych długów.

RODZAJE OBLIGACJI SKARBOWYCH:

Obligacje skarbowe dzielą się na dwie grupy:

• obligacje oszczędnościowe

• obligacje rynkowe

Obligacje oszczędnościowe są oferowane wyłącznie osobom fizycznym, rezydentom. Mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umowy sprzedaży lub darowizny. Nie są natomiast notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych. Obligacje oszczędnościowe są emitowane co miesiąc i sprzedawane zawsze po cenie równej wartości nominalnej, tj. 100zł.

Do obligacji oszczędnościowych zalicza się obligacje dwuletnie i czteroletnie.


Obligacje rynkowe są dostępne zarówno dla rezydentów jak i nierezydentów, będących osobami fizycznymi oraz dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, z wyłączeniem podmiotów finansowych. Najważniejszą cechą tych obligacji jest możliwość obrotu nimi na Giełdzie Papierów Wartościowych - za pośrednictwem biur maklerskich, oraz możliwość sprzedaży z rachunku rejestrowego. Ponadto mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umów sprzedaży lub darowizny. Obligacje rynkowe są sprzedawane w trzymiesięcznych emisjach - zawsze po dziennej cenie sprzedaży odpowiadającej cenie emisyjnej powiększonej o wartość odsetek przypadających na dany dzień sprzedaży.

Do obligacji rynkowych zalicza się obligacje trzyletnie i pięcioletnie.

BEZPIECZEŃSTWO:

Obligacje skarbowe stanowią bezpieczną formę lokowania posiadanych środków pieniężnych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że Skarb Państwa całkowicie gwarantuje wypłatę zainwestowanych pieniędzy wraz z należnymi odsetkami.

Obligacje skarbowe nie mają postaci materialnej - istnieją wyłącznie jako zapis komputerowy. Fakt zakupu zostaje odnotowany w specjalnym Rejestrze Nabywców Obligacji. Kupujący otrzymuje wydrukowane potwierdzenie zakupu, a na życzenie imienne świadectwo depozytowe. Potwierdzenie zakupu nie jest papierem wartościowym. Jest to jedynie dokument stwierdzający, że legitymująca się nim osoba jest właścicielem określonej liczby obligacji danej emisji. Zdematerializowana postać obligacji wyklucza ich zgubienie, sfałszowanie bądź kradzież.

OPŁACALNOŚĆ:

W ostatnich latach pojawiło się w Polsce wiele różnych sposobów inwestowania oszczędności. Zawsze jednak przed decyzją o ulokowaniu swoich nadwyżek finansowych, pojawiają się mniejsze lub większe wątpliwości dotyczące pewności i wysokości przyszłych zysków.

Aby zatem być pewnym, czy inwestycja okaże się trafna, najlepiej wybrać taką formę oszczędzania, która łączy w sobie gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału i uzyskania satysfakcjonującego zysku. Sposobem spełniającym wymienione warunki jest zakup obligacji skarbowych.

Wszystkie oferowane klientom rodzaje detalicznych obligacji skarbowych przynoszą zysk w postaci odsetek. Ich oprocentowanie jest konkurencyjne wobec innych form oszczędzania.

PŁYNNOŚĆ:

Jedną z najważniejszych zalet tej formy oszczędzania jest płynność, polegająca na możliwości wycofania się z inwestycji przed terminem wykupu obligacji.
W przypadku obligacji oszczędnościowych (czyli dwu- i czteroletnich), ich właściciel może przedstawić dowolną liczbę obligacji do przedterminowego wykupu.
W tym celu posiadacz obligacji powinien złożyć odpowiednią dyspozycję w jednym z Punktów Sprzedaży Obligacji, podając jednocześnie numer swojego rachunku bankowego, na który mają być przelane środki z tytułu obligacji. Jeżeli nabywca obligacji posiada uaktywniony dostęp do systemów teleinformatycznych, może także tą drogą przedstawić je do wykupu. Wypłata świadczenia nastąpi po upływie 5 dni roboczych od dnia złożenia dyspozycji.
Obligacje oszczędnościowe mogą być również przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umowy sprzedaży czy darowizny.

Obligacje rynkowe (czyli trzy- i pięcioletnie) można sprzedać zarówno na rynku wtórnym regulowanym (na Giełdzie Papierów Wartościowych), jak i nieregulowanym, tj. odsprzedać je innej osobie. Sprzedając obligacje skarbowe na podstawie umowy cywilno-prawnej, należy odwiedzić wraz z kupującym jeden z Punktów Sprzedaży Obligacji i przedstawić umowę sprzedaży wraz z potwierdzeniem zakupu obligacji. Jeżeli umowa sprzedaży jest potwierdzona notarialnie, wystarczy by do placówki zgłosił się jedynie sam kupujący.

5. Przykładowa tabela odsetkowa dla obligacji dwuletnich dwuletnich stałym oprocentowaniu:

Wartości skumulowanych odsetek od jednej dwuletniej oszczędnościowej obligacji skarbowej o oprocentowaniu stałym (DOS0106) o terminie wykupu 02.01.2006 r. Sprzedaż obligacji rozpoczyna się 02.01.2004 r. Cena sprzedaży równa jest wartości nominalnej obligacji i wynosi 100 zł. Oprocentowanie obligacji DOS0106 wynosi 6.00 % w skali roku. Wykup obligacji następuje po 2 latach od dnia ich sprzedaży. Wysokość wierzytelności z tytułu wykupu jednej obligacji DOS0106 wyniesie 112.36 zł.
* W tabeli podano wartości odsetek dla obligacji nabytych w dniu 02.01.2004 r. W przypadku zakupu po dniu 02.01.2004 r. wartości odsetek ulegają odpowiednio przesunięciu o liczbę dni jakie upłynęły od 02.01.2004 r. do dnia zakupu.

	Data		styczeń 2004		luty 2004		marzec 2004		kwiecień 2004		maj 2004		czerwiec 2004		lipiec 2004
	1				0,49		0,97		1,48		1,97		2,48		2,97
	2		0,00		0,51		0,98		1,49		1,98		2,49		2,98
	3		0,02		0,52		1,00		1,51		2,00		2,51		3,00
	4		0,03		0,54		1,02		1,52		2,02		2,52		3,02
	5		0,05		0,56		1,03		1,54		2,03		2,54		3,03
	6		0,07		0,57		1,05		1,56		2,05		2,56		3,05
	7		0,08		0,59		1,07		1,57		2,07		2,57		3,07
	8		0,10		0,61		1,08		1,59		2,08		2,59		3,08
	9		0,11		0,62		1,10		1,61		2,10		2,61		3,10
	10		0,13		0,64		1,11		1,62		2,11		2,62		3,11
	11		0,15		0,66		1,13		1,64		2,13		2,64		3,13
	12		0,16		0,67		1,15		1,66		2,15		2,66		3,15
	13		0,18		0,69		1,16		1,67		2,16		2,67		3,16
	14		0,20		0,70		1,18		1,69		2,18		2,69		3,18
	15		0,21		0,72		1,20		1,70		2,20		2,70		3,20
	16		0,23		0,74		1,21		1,72		2,21		2,72		3,21
	17		0,25		0,75		1,23		1,74		2,23		2,74		3,23
	18		0,26		0,77		1,25		1,75		2,25		2,75		3,25
	19		0,28		0,79		1,26		1,77		2,26		2,77		3,26
	20		0,30		0,80		1,28		1,79		2,28		2,79		3,28
	21		0,31		0,82		1,30		1,80		2,30		2,80		3,30
	22		0,33		0,84		1,31		1,82		2,31		2,82		3,31
	23		0,34		0,85		1,33		1,84		2,33		2,84		3,33
	24		0,36		0,87		1,34		1,85		2,34		2,85		3,34
	25		0,38		0,89		1,36		1,87		2,36		2,87		3,36
	26		0,39		0,90		1,38		1,89		2,38		2,89		3,38
	27		0,41		0,92		1,39		1,90		2,39		2,90		3,39
	28		0,43		0,93		1,41		1,92		2,41		2,92		3,41
	29		0,44		0,95		1,43		1,93		2,43		2,93		3,43
	30		0,46				1,44		1,95		2,44		2,95		3,44
	31		0,48				1,46				2,46				3,46

---