Nowy podział terytorialny państwa wprowadziła ustawa z 24 lipca 1998r., wg. niej jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego od 1 stycznia 1999r. są gminy, powiaty i województwa.

Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Istotnymi cechami gminy są:

terytorium

ogół mieszkańców tworzących wspólną korporację terytorialną

uprawnienia do tworzenia prawa i wykonywania administracji

W świetle ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym, gmina z mocy prawa tworzy wspólnotę samorządową na odpowiednim terytorium oraz wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Dochody publiczne są podstawą działalności finansowej państwa i samorządu.

Dochody to wpływy jednostki samorządu terytorialnego z podatków, opłat, kar, subwencji itp.

Dochody gminy dzielimy na:

własne - zasilające tylko budżety gmin przekazane na podstawie przepisów ustaw w sposób bezterminowy, gminom przysługuje względem nich podlegające ochronie i skuteczne „erga omnes” - prawo podmiotowe.

równoważące - mające na celu uzupełnienie dochodów własnych do poziomu umożliwiającego realizację wszystkich potrzeb i wydatków gmin.

bezzwrotne - raz pobrane przez gminę nie podlegają zwrotowi

zwrotne - pozostają w dyspozycji gmin czasowo

obligatoryjne - na podstawie obowiązujących przepisów muszą być pobrane

fakultatywne - prawo przewiduje jedynie możliwość ich pobrania

podatkowe - o charakterze nieodpłatnym, gmina nie świadczy nic w zamian

poza podatkowe - wszystkie inne, w tym również o charakterze odpłatnym

1.Dochody gminy jako jednostki samorządu terytorialnego

Dochody gminy-podział ogólny

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne tych jednostek, a źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo.

Dla dochodów gmin istotne znaczenia ma również zasada przewidziana w art.71 ust.3 ustawy konstytucyjnej, zgodnie, z którą w zakresie uregulowanym ustawami jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania administracji rządowej i w tym celu zostają wyposażone w odpowiednie środki finansowe.

Dochody gminy można podzielić na trzy następujące grupy:

1.Dochody publiczno-prawne przypadają gminom lub innym związkom samorządu terytorialnego na podstawie stosunku prawnym o charakterze prawnym. Prawo do wykorzystania tych dochodów uzyskują gminy bezpośrednio z mocy ustawy przydzielającej gminom określone podatki, udziały w podatkach, opłaty, dotacje i subwencje.

2.Dochody prywatno-prawne osiąga gmina wykorzystując jako właściciel należące do niej mienie komunalne. Gmina jako właściciel może poszczególne składniki swego majątku wydzierżawić, wynająć, oddać w użytkowanie wieczyste, wnieść jako udział do spółki lub spółdzielni, może powołać przedsiębiorstwo lub zakład, bądź też sprzedać odpowiednie składniki mienia komunalnego.

3.Dochody (przychodu) o charakterze zwrotnym-mają te dochody charakter kredytów i pożyczek, a także wpływów z obligacji emitowanych przez gminę. Kredyty, pożyczki, emisja obligacji i inne dochody zwrotne związane są głównie z wydatkami inwestycyjnymi

2.Podatki gminne

2.1 Podatek od nieruchomości

Podatek od nieruchomości ciąży, zgodnie z art.2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z 12 stycznia 1991roku, na osobach fizycznych, osobach prawnych oraz na jednostkach samorządu terytorialnego nie mających osobowości prawnej, które pozostają w określonym stosunku prawnym do nieruchomości, w szczególności są jej właścicielami, posiadaczami samoistnymi lub zależnymi, a także zarządcami i użytkownikami wieczystymi nieruchomości.

Przedmiot podatku od nieruchomości określony został w art.3 ust.1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Zgodnie z tym przepisem opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają:

- budynki lub części;

- budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna;

- grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym;

- grunty objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna oraz nie sklasyfikowane grunty - jako użytki rolne położone na terenie miast i inne szczególne kategorie gruntów;

- grunty pod jeziorami, grunty zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych;

Zgodnie z art.4 ust.1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych podstawę opodatkowania (podstawę wymiaru w podatku od nieruchomości) stanowi:

- dla budynków lub ich części-powierzchnia użytkowa

- dla budowli - ich wartość ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczenia amortyzacji w tym roku, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z 1 stycznia, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego (jeżeli od budowli nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych - podstawę opodatkowania stanowi ich wartość rynkowa).

- dla gruntów-powierzchnia tych gruntów

Stawki w podatku od nieruchomości określa rada gminy. Wysokość stawek podatku od nieruchomości uzależniona jest od tego, jakiego przedmiotu opodatkowania stawki dotyczą, a także od tego, jaki jest charakter i przeznaczenie opodatkowanej nieruchomości.

Rozróżnia się następujące przedmioty opodatkowania, dla których stosowane są odrębne stawki:

- budynki mieszkalne lub ich części;

- budynki lub ich części związane z działalnością gospodarczą inną niż rolnicza lub leśna oraz części budynków mieszkalnych zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej;

- budynki lub ich części zajęta na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie obrotu kwalifikowanym materiałem siewnym;

- pozostałe budynki lub ich części;

- budowle;

- grunty związane z działalnością gospodarczą inną niż rolnicza lub leśna;

- grunty będące użytkami rolnymi nie wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych;

- grunty pod jeziora, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub grunty elektrowni wodnych;

- pozostałe grunty;

Stawki podatku w odniesieniu do gruntów i budynków są stawkami kwotowymi, przypadającymi na metr kwadratowy powierzchni użytkowej budynku lub gruntu, a w przypadku gruntu pod jeziorami od jednego hektara.

Górne granice stawek kwotowych ustalane są w corocznym rozporządzeniu Ministra Finansów.

Zwolnione od podatku od nieruchomości są min:

- nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów administracji samorządu terytorialnego;

- budowle dróg publicznych oraz grunty zajęte pod te drogi, w raz z pasami drogowymi;

- budowle wykorzystane włącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego oraz budowle wykorzystane wyłącznie na potrzeby lotnisk, portów morskich i rzecznych;

- budynki gospodarcze lub ich części związane z działalnością leśną;

Osoby fizyczne podatek powinny zapłacić w 4 ratach i terminach do 15 marca, maja, września, listopada roku podatkowego.

Na osobach fizycznych ciąży obowiązek złożenia właściwemu organowi gminy wykazu nieruchomości.

Osoby prawni i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej są obowiązane wpłacać podatek na rachunek danej gminy bez wezwania. Zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy samego prawa.

Określając wysokość stawek podatkowych (na podstawie artykułu 5 ustawy o podatkach o opłatach lokalnych) oraz wprowadzając zwolnienia od podatku (na podstawie art.7 ust.2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych) rada gminy powinna podjąć odpowiednią uchwałę, która ma charakter przepisów gminnych powszechnie obowiązujących na terenie gminy.

Uchwała taka musi być odpowiednio ogłoszona, tak, aby dotarła do wiadomości adresata (tj. poszczególnych podatników podatku od nieruchomości zamieszkałych lub mających siedzibę w gminie).

2.2 Podatek rolny

Podatek rolny uregulowany jest ustawą z 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym ( Dz.U. z 1993r. nr 94, poz.431 z późniejszymi zmianami).

Podatkowi temu podlegają grunty gospodarstw rolnych stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

Za gospodarstwa rolne dla celów podatku rolnego uważa się obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami (użytki rolne), gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa o łącznej powierzchni nie przekraczającej 1 ha lub o powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 hektar przeliczeniowy.

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które są właścicielami albo samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.

Obowiązek ten ciąży na wspomnianych podmiotach również wtedy, gdy są one posiadaczami zależnymi gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy.

Obowiązek podatkowy nie dotyczy Skarbu Państwa.

Podstawą opodatkowania podatkiem rolnym jest powierzchnia gospodarstwa rolnego wyrażona w hektarach przeliczeniowych.

Podatek rolny na rok podatkowy od osób fizycznych ustala w drodze decyzji wójt (burmistrz, prezydent) właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów.

Podatek jest płatny w ratach w terminach 15 marca, maja, września i listopada roku podstawowego.

Gdy chodzi o osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej to są one obowiązane składać organowi gminy deklaracje w terminie do 15 stycznia roku podatkowego.

Wyróżnia się następujące klasy użytków rolnych: klasa 1, 2, 3, 3a, 3b, 4, 4a, 4b, 5, 6.

Zwolnienia od podatku rolnego dotyczą użytków rolnych klasy 5, 6, gruntów położonych wzdłuż pasa drogi granicznej, gruntów powstałych z zagospodarowania nieużytków-na okres 5 lat itp.

Podatek rolny ma duże znaczenie w gminach wiejskich, gdzie jest głównym źródłem dochodu gminnego.

Ma on charakter produkcyjny, związany z produkcją rolną, jej wydajnością, efektywnością, rozmiarami i strukturą.

Wysokość zobowiązania podatkowego zależy od czynników kształtujących przychody i koszty gospodarstwa oraz sytuacji osobistej podatnika.

2.3 Podatek leśny

Zgodnie z art. 60 ustawy o lasach z 28 września 1991 roku podatkiem leśnym podlegają wszystkie lasy, z wyjątkiem lasów nie związanych z gospodarką leśną, lasów zajętych na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne oraz lasów wyłączonych decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na cele inne niż leśne.

Obowiązek podatkowy z zakresu podatku leśnego ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które są właścicielami lub posiadają lasy stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy na podstawie umowy.

Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalona na podstawie powierzchni głównych gatunków drzew w drzewostanie.

Głównymi gatunkami drzew w drzewostanie są:

a) jodła, świerk, daglezja;

b) dąb, jesion, wiąz, klon;

c) buk;

d) sosna, modrzew;

e) grab;

f) brzoza;

g) osika;

h) olsza;

i) topola;

Podatek leśny od 1 hektara przeliczeniowego za rok podatkowy wynosi równowartość 0,200 metra sześciennego tarczanego iglastego, obliczoną według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwo za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.

Podatek leśny ustala dla osób fizycznych wójt (burmistrz) właściwy ze względu miejsce położenia lasu.

Podatek jest płatny w ratach w terminach do dnia 15 marca, maja, września, listopada roku podatkowego.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej są obowiązane składać w terminie do dnia 15 stycznia organowi gminy deklaracje na podatek leśny na rok podatkowy sporządzone na odpowiednim formularzu.

Znaczenie podatku leśnego może być istotna w gminach, na terenie których położone są duże obszary leśne.

Podatek leśny jest elementem gospodarki finansowej Lasów Państwowych.

2.4 Podatek od środków transportowych

Konstrukcję podatku reguluje ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych.

Podatkowi od środków transportu podlegają pojazdy samochodowe, ciągniki, przyczepy, motorowery, a także wyposażone w silniki jachty, promy, łodzie.

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych będących właścicielami środków transportu, a także na jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, na które środek transportu został zarejestrowany.

Według znowelizowanego art. 10 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, wchodzącego w życie 1 stycznia 1997 r., rada gminy określa, w drodze uchwały, wysokość stawek podatku, z tym, że roczna stawka od jednego środka transportowego nie może przekroczyć wymienionej w ustawie granicy.

Organem podatkowym jest organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta), na terenie której znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika, a w odniesieniu do jachtów, promów, łodzi - na terenie której są te środki zarejestrowane.

Ustawa przewiduje zwolnienie, które obejmują min: pojazdy stanowiące własność inwalidów.

Podatek płatny jest w dwóch równych ratach do 15 lutego i 15 września każdego roku.

2.5 Podatek od posiadania psów

Zgodnie z art.13 ustawy z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych, podatek od posiadania psów obowiązane są płacić osoby fizyczne posiadające psy, chyba że są zwolnione od tego podatku przez ustawę lub przez uchwałę podjętą przez radę gminy (na podstawie art.14 pkt 4 ustawy).

No mocy ustawy podatku tego nie pobiera się m.in. z tytułu posiadania psów będących pomocą dla osób kalekich, z tytułu posiadania psów utrzymywanych w celu pilnowania gospodarstw rolnych - po dwa na każde gospodarstwo.

Górna granica stawek podatku od posiadania psów określona jest w ustawie, przy czym co roku jest ona podwyższana w drodze rozporządzenia Ministra Finansów w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych w stosunku do roku poprzedniego.

Rada gminy ustala co roku stawki podatku od posiadania psów, jednak nie mogą one przekroczyć górnej granicy kwotowej. Ponadto rada gminy określa szczegółowe zasady ustalania, poboru, terminy płatności, zarządza pobór podatku od posiadania psów w drodze inkasa, określa inkasentów i wysokość ich wynagrodzenia.

Finansowe znaczenie podatku od posiadania psów jest niewielkie. Jednakże drobne podatki i opłaty mogą także być pożyteczne pod względem fiskalnym i pozafiskalnym. W przypadku podatku od posiadania psów obok funkcji fiskalnych ważną rolę odgrywają względy porządkowe i sanitarne.

2.6 Opłata targowa.

Opłata miejscowa, której konstrukcja określona jest w ustawie z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (art. 15, 16 i 19).

Opłatę tą pobiera się od osób fizycznych, osób prawnych, oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, dokonujących w danym dniu sprzedaży na targowiskach.

,,Targowiskiem” jest wszelkie miejsce, w którym prowadzony jest handel i odnosi się zarówno do targowisk, których lokalizację ustaliła gmina, jak również do każdego innego miejsca, a więc również hali targowej usytuowanej w gruncie nie będącym mieniem komunalnym.

Opłata targowa ma charakter podatku związanego za sprzedażą towarów i usług na targowisku. Jest to uproszczony podatek typu przychodowego związany z działalnością polegającą na sprzedaży.

Szczegółowa konstrukcja pozostawiona została do uregulowania przez radę gminy która w drodze uchwały powinna ustalić dzienną stawkę opłaty targowej, zasady jej ustalania i poboru oraz terminy płatności. Rada gminy może także wprowadzić zwolnienia od opłaty targowej.

Ustawa określiła górną granicę stawki dziennej opłaty targowej, której rada gminy nie może przekroczyć. Granica ta jest, podobnie jak w stosunku do innych podatków i opłat lokalnych, co rocznie podwyższana (waloryzowana) przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia.

Podatek pobierany w formie opłaty targowej może odgrywać ważną rolę finansową i pozafinansową. Dbałość o rozwój ruchu targowiskowego leży w interesie gminy, targowiska pobudzają miejscowe życie społeczno-gospodarcze, mogą przyczyniać się do lokalnego rozwoju gospodarczego. Prowadzenia targowisk jest zadaniem własnym gminy. Gmina ustala lokalizację targowisk i ich regulaminy.

2.7 Opłata miejscowa

Opłata miejscowa, której konstrukcja określona jest w ustawie z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (art.17 i 19), jest pobierana od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach.

Opłata pobierana jest za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach.

Miejscowości, w których może być pobierana opłata miejscowa, ustalane są według określonej procedury. Zgodnie z tą procedurą rada gminy występuje z wnioskiem do wojewody, a ten po uzgodnieniu z Ministrem Środowiska, ustala miejscowości odpowiadające wskazanym wcześniej kryteriom i położone w obrębie gminy, w których pobiera się opłatę miejscową.

Niektóre osoby są zwolnione przez ustawę z obowiązku opłacania opłaty miejscowej (np. osoby przebywające w szpitalach i sanatoriach, osoby niewidome, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej), ponadto rada gminy może wprowadzić także inne zwolnienia niż te, które przewiduje ustawa. Kwotowa, dzienna stawka opłaty miejscowej, mająca charakter stawki maksymalnej, określona została w ustawie, a następnie jest corocznie waloryzowana (podwyższana) przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia. Stawkę kwotową obowiązującą na obszarze danej gminy-która nie może przekroczyć stawki ustalonej w rozporządzeniu Ministra Finansów-ustala rada gminy.

2.8 Karta podatkowa

Konstrukcję finansowo-prawną karty podatkowej określa ustawa z 20 listopada 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Karta podatkowa jest to zryczałtowany podatek dochodowy opłacany przez osoby fizyczne.

Opodatkowanie w tej formie ustalane jest w drodze decyzji urzędu skarbowego na wniosek zainteresowanego podatnika.

Podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić osoby fizyczne prowadzące działalność w jedenastu następujących dziedzinach:

Usługowej lub wytwórczo-usługowej przy zatrudnieniu nie przekraczającym pięć osób;

Usługowej w zakresie detalicznego handlu żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi, kwiatami (zatrudnienie do trzech pracowników);

Usługowej w zakresie obwoźnego i obnośnego handlu detalicznego nieżywnościowymi (zatrudnienie do dwóch pracowników);

Gastronomicznej (zatrudnienie do czterech pracowników);

Usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu;

Usług rozrywkowych;

Sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach;

W wolnych zawodach-świadczenie usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego;

W wolnych zawodach - świadczenie usług weterynaryjnych;

W zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi;

W zakresie usług edukacyjnych-polegających na udzielaniu lekcji na godziny;

Wysokość karty podatkowej jest ustalana w postaci miesięcznych stawek kwotowych określonych w tabeli będącej załącznikiem do ustawy z 20 listopada 1998r.

Rozmiary miesięcznych stawek zależą od: rodzaju i działalności (np. usługi ślusarskie, kowalskie, fryzjerskie), liczby zatrudnionych pracowników (od zera do pięciu), liczby mieszkańców miejscowości, w których prowadzona jest działalność.

Karta podatkowa jest trafnie wybranym przez ustawodawcę podatkiem stanowiącym dochód gminy.

Gminy dzięki swej polityce gospodarczej oraz dotyczącej gruntów, lokali i czynszów mogą wpływać na rozwój działalności, która jest opodatkowana kartą podatkową.

2.9 Podatek od spadków i darowizn

Uregulowany jest ustawą z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

Przedmiotem podatku jest nabycie prawa własności rzeczy, a także innych praw majątkowych (spadkobiercy, zapisobiorcy), a w przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.

Podstawę opodatkowania stanowi czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, tj. wartość uzyskana po potrąceniu długów i ciężarów.

Wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca.

Ustalone zostały trzy grupy podatkowe:

Małżonkowie, zstępni i inni bliżsi krewni bądź powinowaci,

Dalsi krewni i powinowaci,

Inni,

Każda z grup ma inną progresywną skalę podatkową, wg której obliczany jest podatek. Im dalsza grupa podatkowa, tym progresja ostrzejsza i większy podatek.

Najwyższe podatki płacą podatnicy trzeciej grupy.

Obliczanie i pobór podatku to zadanie notariusza, który następnie wpłaca podatek da właściwego urzędu skarbowego.

Ustawa z 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin przekazuje podatek od spadków i darowizn gminom, jako ich dochody własne.

2.10 Opłata skarbowa

Konstrukcję prawną określa ustawa z 31 stycznia 1989 r. o opłacie skarbowej i rozporządzenie Ministra Finansów z 9 grudnia 1994 r. w sprawie opłaty skarbowej.

Opłatę skarbową są obowiązane uiszczać osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, a więc ma ona powszechny charakter.

Przedmiot opłaty skarbowej jest niejednorodny, zaliczamy do niego:

Podania (żądania, odwołania, zażalenia) i załączniki do podań;

Czynności urzędowe podejmowane na podstawie zgłoszeń lub na wniosek zainteresowanego;

Zaświadczenia wydawane na wniosek zainteresowanego;

Zezwolenia wydawane na wniosek zainteresowanego;

Czynności cywilno-prawne (np. umowa sprzedaży, komisu);

Orzeczenia sądów;

Z powyższego wyliczenia wynika, że przedmiot opłaty skarbowej może być rozdzielony na dwie części:

Podania skierowane do organów administracji rządowej lub samorządowej i podejmowane przez te organy czynności urzędowe oraz wydawane zaświadczenia i zezwolenia;

Czynności cywilno-prawne i dokumenty związane z tymi czynnościami;

Opłatę skarbową uiszcza się w różny sposób, w zależności od tego, o jaki przedmiot opłaty chodzi: poprzez zakup znaków skarbowych, wpłacenie należnej kwoty do kasy lub na rachunek bankowy urzędu skarbowego i poprzez płatników obowiązanych do obliczenia i pobierania opłaty.

Opłatę skarbową od podań i załączników do podań, czynności urzędowych, zaświadczeń i zezwoleń pobiera się w związku z działalnością różnych organów i jednostek organizacyjnych np. urząd gminy, stanu cywilnego, urzędy rejonowe, wojewodowie.

2.11 Samoopodatkowanie mieszkańców

Zgodnie z art. 12 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego.

Referendum takie przeprowadza się z inicjatywy rady lub na wniosek co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania. Jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 % uprawnionych do głosowania.

Zagadnienia referendum gminnego, w tym także referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców uregulowane są w ustawie z 11 października 1991 r. o referendum gminnym.

Rada gminy podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie samoopodatkowaniu mieszkańców na cele publiczne bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby radnych.

Uchwała ta powinna zawierać wskazanie konkretnego celu lub celów, na które przeznacza się wpływy z samoopodatkowania oraz określać powinno zasady samoopodatkowania. Ponieważ ustawa o samorządzie gminnym mówi, że podmiotami samoopodatkowania (podatnikami) mogą być tylko mieszkańcy gminy.

Do zasad samoopodatkowania mieszkańców określonych przez radę gminy należy zaliczyć grypy mieszkańców podlegających samoopodatkowaniu, jego przedmiot (np. zajmowany grunt, osiągany dochód), podstawę obliczenia podatku (np. powierzchnia gruntu), terminu i trybu płatności oraz ewentualnych zwolnień.

Referendum przeprowadzają i ustalają jego wyniki, powołane w tym celu komisje terytorialne i obwodowe.

Wynik referendum w sprawie samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli za somoopodatkowaniem padło co najmniej 2/3 ważnie oddanych głosów. Jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej referendum, rada gminy powinna niezwłocznie podjąć czynności w celu realizacji tej sprawy (np. ustanowienie inkasenta)

Referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców, którego koszty przeprowadzenia pokrywa się z budżetu gminy i które, aby było rozstrzygające, wymaga znacznej większości ważnie oddanych głosów, jest stosunkowo trudnym sposobem uzyskania dochodów budżetowych. Realność wprowadzenia dochodów gminnych w tej formie budzi wątpliwości, zwłaszcza na obszarach większych miast.

2.12 Uprawnienia podatkowe organów gminy

Kompetencje do wydawania przepisów w sprawach podatkowych mają rady gmin, a polegają one głównie na corocznym ustalaniu (obniżaniu) stawek podatkowych oraz wprowadzaniu dodatkowych zwolnień podatkowych, ponad te, które wynikają z ustaw.

Korespondują one z zasadą wyrażoną w art.168 Konstytucji, według której „jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonych w ustawie”.

Przyznane ustawami kompetencje prawotwórcze rad gmin są podstawowym wyrazem władztwa podatkowego gminy. Rady gmin (i miast na prawach powiatów) mogą kształtować w niektóre elementy konstrukcji podatków i opłat lokalnych. W związku z tym nabiera znaczenia odpowiednia uchwała podatkowa rady gminy jako przepis podatkowy powszechnie obowiązujący na obszarze gminy.

Z kolei uprawnienia i obowiązki przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, tj. wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w zakresie podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku leśnego i innych podatków i opłat lokalnych polegają w pierwszym rzędzie na ustalaniu w drodze decyzji zobowiązania podatkowego na dany rok w stosunku do osób fizycznych.

Ponadto uprawnienia te i obowiązki wynikają z przepisów ustawy Ordynacja podatkowa, która ma zastosowanie do wszystkich zobowiązań podatkowych, także tych, które powstały w zakresie podatków lokalnych. Z ustawy Ordynacja podatkowa wynikają uprawnienia do zaniechania poboru podatku, odroczenia terminu płatności podatku lub rozłożenia płatności podatku na raty, umorzenia zaległości podatkowych, określenia odpowiedzialności następców prawnych (np. spadkobierców) i osób trzecich (np. członka rodziny podatnika, nabywcy przedsiębiorstwa, dzierżawcy, wspólnika) za zaległości podatkowe podatnika.

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, obowiązująca od 1 stycznia 1999r. wprowadza (w art.15, 17, 18) następujące zasady odnoszące się do uprawnień podatkowych jednostek samorządu :

Dochody jednostek samorządu terytorialnego, które pobierane są przez urzędy skarbowe, gromadzone są na rachunku bankowym urzędu skarbowego i odprowadzane na rachunki właściwych budżetów jednostek samorządu terytorialnego w terminie nie później niż 20 dni po dniu, w którym wpłynęły na rachunek urzędu skarbowego. Urząd skarbowy przekazuje na wniosek przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego kwartalne informacje o stanie i terminach realizacji tych dochodów. A jeżeli dochody pobrane na rzecz jednostek samorządu nie zostaną przekazane w terminie, jednostce tej przysługują odsetki w wysokości ustalone dla zaległości podatkowych.

Udzielanie ulg, odraczanie, umarzanie, rozkładanie na raty oraz zaniechanie poboru w zakresie podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego i wpłacany bezpośrednio na rachunki jednostek samorządu należy do kompetencji przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego.

W przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek samorządu terytorialnego, urząd ten może odraczać, umarzać, rozkładać na raty lub zaniechać poboru podatków oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania oraz wpłaty podatku lub zaliczek na podatek, wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy to podatku od spadków i darowizn, karty podatkowej i opłaty skarbowej.

W zakresie opłaty eksploatacyjnej, pobieranej przez organ wskazany w przepisach prawa geologicznego i górniczego (organ inny niż urząd skarbowy).

Wniosek lub zgodę, o których wyżej mowa, wydawane są w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.

Skutki finansowe wynikające z uchwał rad gmin, określających niższy niż maksymalne stawki podatków, z wyjątkiem podatku od środków transportowych, oraz skutki decyzji, wydawanych przez organy podatkowe w sprawie ulg, umorzeń itp., nie stanowią podstawy do zwiększania części podstawowej subwencji ogólnej dla gminy.

3.Udziały gmin w podatkach i opłatach

3.1 Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych

Podatek dochodowy od osób fizycznych obciąża m.in.: podatek dochodowy, podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, rolny.

Wprowadzony został w 1992 roku.

Uważany za podatek powszechny, ma obciążać wszelkie dochody osób fizycznych, niezależnie od tego, jaki jest rodzaj i charakter tych dochodów.

Obok więc dochodów z działalności gospodarczej osób fizycznych podlegają mu dochody ze stosunku pracy, a także emerytury, dochody z udziału w zyskach osób prawnych (np. dywidendy), dochody z nieruchomości, z wykonywania wolnych zawodów.

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają dochody osiągnięte ze źródeł przychodów.

Od dochodu przed jego opodatkowaniem lub od obliczonego podatku są lub mogą być odliczone różne kwoty np. darowizny na cele naukowe i oświatowe, wydatki na cele mieszkaniowe podatnika, kształcenie.

Konstrukcja 15 % udziały gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych uregulowana została w ustawię z 14 grudnia 1990r. o dochodach gmin i zasadach i subwencjonowania.

Według obowiązujących od 1 stycznia 1996r. przepisach, gminy otrzymywać będą udział w wysokości 16 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy.

Udział gminy ustala się mnożąc ogólną kwotę wpływów z podatku przez wskaźnik 0,15 i wskaźnik równy udziałowi należnego w roku poprzedzającym rok bazowy podatku dochodowego od osób zamieszkałych na terenie gminy w ogólnej kwocie należnego podatku w tym samym roku, ustalonego na podstawie zeznań złożonych do dnia 30 czerwca roku bazowego o wysokości osiągniętych dochodów.

W celu obliczenia kwoty należnej gminie zauważmy, że udział obliczamy np. dla roku 1997 rokiem bazowym jest rok 1996, a rokiem poprzedzającym rok bazowy jest rok 1995.

Obliczony według powyższych reguł udział indywidualny danej gminy w podatku dochodowym, będzie następnie pomnożony przez przypadający na rzecz ogółu gminy 16 % wpływ z podatku od osób fizycznych, a wynikająca z stąd kwota będzie przekazywana gminie na jej rachunek.

Ustawa o finansowaniu gmin przewiduje, że udział w podatku dochodowym od osób fizycznych należy się tej gminie, w której osoby fizyczne (podatnicy) zamieszkują, a nie tam, gdzie ewentualnie wykonują pracę.

Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych może być oceniany jako odpowiednik „ komunalnego podatku dochodowego”. Jest on prawidłowo wybranym dochodem gminy.

Gmina otrzymuje 16 % w podatku dochodowym od osób, które zamieszkują na jej terenie.

Miejscowi podatnicy podatku dochodowego będą więc łożyć na rzecz finansowania zadań realizowanych przez gminę, której są jej członkami.

Omawiany podatek odpowiada kryterium, który powinien mieć podatek będący dochodem gminy.

Każdy członek wspólnoty gminnej, który płaci podatek dochodowy od osób fizycznych, płaci go na rzecz państwa, a także na rzecz swojej wspólnoty gminnej.

Ponadto organy gminy mogą wpływać na stosunki gospodarcze i społeczne rozwijające się na obszarze gminy, na działalność gospodarczą osób fizycznych, na przyciąganie w obszar działania gmin nowych jednostek gospodarczych, co kreuje w efekcie dochody osób fizycznych zamieszkałych w gminie. Z innej strony patrząc, mieszkańcy gminy powinni płacić podatek nawiązujący do ich dochodów osobistych i zgodnie z ich zdolnością płatniczą, a przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej, kulturalnej, oświatowej realizowanej przez jednostki organizacyjne gminy i finansowanej z budżetu gminnego. Przy założeniu, że istnieje sprzężenie między wydatkami socjalno-kulturalnymi gminy, a podatkiem dochodowym opłacanym przez jej mieszkańców należy przyjąć, że gminy powinny mieć w tym podatku znaczący udział.

Udział ten powinien być przez ustawodawcę odpowiednio zwiększany, jeżeli rosną rozmiary (i koszty) zadań socjalno-kulturalnych nakładanych na gminy przez ustawy szczególne.

3.2 Udział gmin w podatku od osób prawnych.

Konstrukcję podatku dochodowego od osób prawnych określa ustawa z 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych.

Podatkowi podlegają osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki prawa handlowego, banki z wyjątkiem NBP) i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej (np. zakłady budżetowe). Nie jest nim objęta działalność leśna i rolnicza.

Podatkowi podlegają dochody z działów specjalnych produkcji rolnej, np.: szklarni, uprawy grzybów prowadzone przez osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przedmiotem podatku jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód został osiągnięty.

Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym.

Podatnicy obowiązani do prowadzenia ewidencji rachunkowej w sposób zapewniający ustalenie wysokości dochodu lub straty, podstawy opodatkowania i należnego podatku.

Podstawą opodatkowania jest dochód płatnika pomniejszony o określone kwoty (np.: darowizny na cele naukowe, oświatowe).

Podmioty obciążone tym podatkiem uiszczają go na rachunek urzędu skarbowego właściwego dla siedziby osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej. Urząd ten powinien następnie przekazać 5 % wpływów z tego podatku na rachunek właściwej gminy.

Podatek dochodowy od osób prawnych jest obliczany dla gminy, na terenie której dany zakład jest położony.

Jeżeli zakłady poniosły stratę w danym roku podatkowym, nie będzie wnosić udziałów w podatku dochodowym na rzecz gminy, na terenie których są położone.

Według art.7 ustawy o finansowaniu gmin, który wszedł w życie 1 stycznia 1997r. udział w podatku dochodowym od osób prawnych przypada wszystkim gminom, na których obszarze znajdują się jednostki organizacyjne osoby prawnej. Artykuł ten stanowi bowiem, że jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej posiada wyodrębnione organizacyjnie zakłady (oddziały) położone na terenie innych gmin, niż gmina, na której terenie ma siedzibę osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, to dochody z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych są przekazywane do budżetu tych gmin, na których terenie położone są te zakłady, proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w nich osób na podstawie stosunku pracy.

Urząd skarbowy właściwy ze względu na siedzibę podatnika przekazuje gminie, na terenie której podatnik posiada wyodrębniony organizacyjnie zakład, należne jej udziały w podatku dochodowym, przy uwzględnieniu podanej przez podatnika informacji- w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym podatek wpłynął na rachunek urzędu skarbowego.

Udział gmin w podatku dochodowym od osób prawnych jest rozwiązaniem uzasadnionym. Jego stosowanie może powodować zainteresowanie gmin w przyciąganiu na obszar ich działania inwestorów będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej.

Osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne, ich zakłady bądź oddziały przyczynić się mogą do tworzenia nowych miejsc pracy, ożywienia gospodarczego w gminie i w większych gminnych wpływów podatkowych.

3.3 Udział gmin w opłacie eksploatacyjnej

Ustawa z 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze określa zasady i warunki wykonywania prac geologicznych, wydobywania kopalin ze złóż i ochrony złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin.

Zgodnie z art.84 tej ustawy przedsiębiorca wydobywający kopalinę oraz przedsiębiorca wydobywający surowiec mineralny z odpadów po robotach górniczych lub procesach wzbogacenia kopalin uiszcza opłatę eksploatacyjną.

Stawka opłaty eksploatacyjnej nie może być wyższa niż 10 % ceny sprzedaży kopaliny albo surowca.

Opłata eksploatacyjna stanowi 60 % dochodu gminy, na terenie której jest prowadzona działalność objęta koncesją, w 40 % natomiast stanowi dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeżeli działalność jest prowadzona na terenie więcej niż jednej gminy, opłaty stanowią dochody kilku gmin.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 23 sierpnia 1994r. stawka opłaty eksploatacyjnej za jednostkę ( tonę, metr sześcienny) wynosi w stosunku do ceny sprzedaży kopaliny wydobytej ze złoża albo ceny sprzedaży surowca mineralnego wydobytego w odpadów po robotach górniczych lub uzyskanego z odpadów po procesach wzbogacenia kopaliny:

- za węgiel kamienny 2 % ;

- za węgiel brunatny 4 % ;

- za gaz ziemny, metan z węgla kamiennego i ropę naftowa 6 % ;

- za rudy metali 3 % ( bez metali szlachetnych);

- sól kamienna 4 % ;

- surowce skalne 6 % ;

- inne kopaliny 10 %;

Dochody z tytułu omawianego udziału we wpływach z opłaty eksploatacyjnej mogą być istotnym źródłem dochodów tych gmin, na obszarze których wydobywane są kopaliny (węgiel, gaz ziemny, sól kamienna i inne).

4.Opłaty, ceny, kary pobierane przez urząd gminy i jednostki organizacyjne gminy

4.1 Opłata administracyjna

Konstrukcję opłaty administracyjnej określa art. 18 i 19 ustawy z 19 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych.

Zgodnie z art. 18 tej ustawy rada gminy może wprowadzić opłatę administracyjną za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy, jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej.

Przedmiotem opłaty administracyjnej mogą być tylko czynności urzędowe organów podlegających radzie gminy, nie mogą to być załączniki i podania do podań, zaświadczenia i zezwolenia, ponieważ są one objęte już opłatą skarbową.

Te czynności administracyjne, które nie są objęte opłatą skarbową, mogą być obciążone opłatą administracyjną.

Uzasadnione jest pobieranie opłat za poszczególne czynności urzędowe gminy, ze świadczeniem których powiązany jest określony wkład pracy administracyjno- biurowej ze strony urzędników gminy.

Pobór opłaty administracyjnej ma takie samo uzasadnienie, jak pobór opłaty skarbowej za czynności urzędowe.

Według art.19 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych uchwała rady gminy wprowadzająca opłatę administracyjną powinna określić zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek opłaty administracyjnej.

Górne granice stawek kwotowych ustala corocznie, w związku z koniecznością uwzględnienia inflacji Minister Finansów w drodze rozporządzenia.

Pobór opłaty administracyjnej odbywa się za pomocą gotówki w kasie urzędu gminy za odpowiednim pokwitowaniem i przed dokonaniem czynności urzędowej obciążonej tą opłatą.

4.2 Różne opłaty i kary

Obok opłaty skarbowej i opłaty administracyjnej wśród opłat pobieranych przez urzędy gmin i jednostki organizacyjne gmin występują także inne opłaty szczególne o różnorodnym charakterze i znaczeniu. Opłaty te trudno zakwalifikować do jednolitej kategorii. Opłaty te przewidziane są w ustawach lub innych aktach normatywnych określających funkcjonowanie różnych dziedzin działalności administracyjnej, społecznej i gospodarczej, w której uczestniczą organy i jednostki organizacyjne gminy.

Do opłat tych należą:

- opłaty za pobyt w izbie wytrzeźwień (organizowanie i prowadzenie izb wytrzeźwień jest zadaniem własnym gminy);

- opłaty za świadectwa miejsca pochodzenia zwierząt, które wydaje wójt albo upoważniony do tego sołtys;

- opłaty za usuwanie drzew i krzewów - ustala je i pobiera organ gminy;

- opłaty drogowe: opłaty mogą być pobierane za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach, przeprawy promowe na drogach publicznych, przejazdy po drogach publicznych pojazdów samochodowych o gabarytach i ciężarze przekraczającym dopuszczalne normy;

- opłaty i kary dotyczące pasa drogowego. Za zajęcie pasa drogowego i za umieszczenie w nim urządzeń nie związanych z funkcjonowaniem dróg, oprócz urządzeń telekomunikacyjnych, pobiera się jednorazowe opłaty, a za niedotrzymanie warunków określonych w zezwoleniu lub zajęcie pasa bez zezwolenia pobiera się kary pieniężne;

- grzywny nakładane przez straż miejską (gminną) w granicach jej uprawnień zgodnie z prawem o wykroczeniach;

- opłaty za czynności egzekucyjne, które pobierać mogą m.in. prowadzące egzekucję administracyjną jednostki samorządu terytorialnego;

- grzywny w celu przymuszenia;

4.3 Zagadnienie cen związanych z działalnością gospodarczą komunalnych jednostek organizacyjnych i opłat za korzystanie z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Zgodnie z ustawą z 5 stycznia 1991 roku - Prawo budżetowe, działalność gospodarcza podejmowana w celu realizacji zadań gminnych jednostek organizacyjnych może być prowadzona w formie gospodarki pozabudżetowej (tj. w formie zakładów budżetowych, środków specjalnych i gospodarstw pomocniczych), jeżeli koszty tej działalności pokrywane są z uzyskiwanych dochodów własnych.

W formie zakładów budżetowych działają np. Miejskie Zakłady Komunikacji, których głównymi dochodami są ceny urzędowe za usługi przewozowe lokalnego transportu zbiorowego. Ceny te zgodnie z ustawą o cenach- ustala rada gminy.

Gminnymi zakładami budżetowymi mogą być też Zakłady Wodociągów i Kanalizacji (będące dochodami tych zakładów opłaty za wodę i ścieki, ustala rada gminy), Zakłady Gospodarki Mieszkaniowej (będące dochodami tych zakładów czynsze ustala rada gminy). Mogą być też inne dochody zakładów budżetowych lub środków specjalnych, np. czynsze za wynajem sal i innych pomieszczeń.

Zgodnie z ustawą z 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym, organy gminy mogą wydawać przepisy w zakresie zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Przepisy w tym zakresie wydawać powinna rada gminy w formie uchwały.

Jedną z zasad korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej mogą być także opłaty za korzystanie z tych obiektów i urządzeń.

Powstaje pytanie, czy wspomniany przepis ustawy może być uznany za podstawę prawną do ustalenia odpowiednich opłat, np. za korzystanie z komunalnych obiektów oświatowych, kulturalnych, socjalnych ?

Przeciwko takiemu sposobowi ustalania opłat można podnieść, że ustalanie opłat przez gminę musi mieć wyraźną ustawową podstawę prawną-upoważnienie ustawowe.

Czy wspomniana ustawa jest takim upoważnieniem ? Wydaje się, że nie jest. Zauważyć jednak trzeba, że jednostki organizacyjne gminy mogą za świadczone usługi ustalać ceny, płacone przez osoby korzystające z usług. Forma publiczno-prawna opłaty może więc być w pewnych warunkach zastąpiona przez formę cywilnoprawną.

Sprawę podstaw prawnych ustalania przez gminy cen i opłat określiła ustawa z 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej. Przewiduje ona, że jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, rada gminy postanawia o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej.

5. Dochody z majątku i przedsiębiorstw gminy, inne dochody prywatnoprawne

Do dochodów majątkowych należą:

a) Czynsze najmu i dzierżawy z tytułu najmu lub dzierżawy lokalu, budynku lub innych rzeczy bądź praw będących własnością gminy.

Do gminy należy ustalanie stawek czynszu najmu za lokale mieszkalne i użytkowe należące do gminy (np. pomieszczenia na sklepy).Organy gminy samodzielnie ustalają stawki czynszu, gdy chodzi jednak o stawki czynszu za lokale mieszkalne ustalają one tzw. Czynsz regulowany, który nie może przekroczyć określonej granicy.

Również czynsze dzierżawy (np. związane z wydzierżawieniem gminnych gruntów, przedsiębiorstw, zakładów) są ustalane w drodze umowy z dzierżawcą.

b) Opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność gminy w użytkowanie wieczyste

Oddanie gruntu gminy w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub osób prawnych następuje w drodze umowy. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Wieczysty użytkownik przez czas trwania użytkowania wieczystego uiszcza opłatę roczną. Wysokość tej opłaty zależy od ceny gruntu, ustalonej przez biegłych wpisanych przez wojewodę na listę wojewódzką, a także od ceny osiągniętej w przetargu.

c) Opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność gminy w zarząd

Oddanie w zarząd dokonywane jest w drodze administracyjnej decyzji zarządu gminy. Z tytułu oddania gruntu w zarząd uiszcza się opłaty roczne.

d) Wpłaty ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy

Sprzedaż gruntów, budynków oraz lokali stanowiących własność gminy wymaga zawarcia umowy i następuje w drodze przetargu. Jednakże sprzedaż lokalu zajmowanego przez najemcę lub dzierżawcę może nastąpić tylko na rzecz tego najemcy lub dzierżawcy albo wskazanej przez niego osoby bliskiej. Umowa zawarta jest w formie aktu notarialnego.

e) Opłaty adiacenckie

Występują dwa rodzaje opłat adiacenckich. Po pierwsze opłaty adiacenckie wnoszą osoby otrzymujące działki budowlane w wyniku odpowiedniego postępowania prowadzonego przez gminę związanego ze scaleniem i podziałem nieruchomości. Wartość tych działek musi być wyższa od wartości poprzednio posiadanych przez te osoby nieruchomości.

Opłata ta wynosi 50 % różnicy pomiędzy wartością gruntów przed dokonaniem scalenia i podziału i po dokonaniu tych czynności.

Drugi rodzaj opłat adiacenckich wnoszą właściciele gruntów zobowiązani przez ustawę o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości do uczestniczenia w kosztach urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych. Uczestniczą oni w tych kosztach odpowiednio do wzrostu wartości należących do nich nieruchomości, powstałego na skutek wybudowania wspomnianych urządzeń.

Opłata wynosi w zasadzie 50% różnicy powstałej między wartością gruntu przed wybudowaniem tych urządzeń a wartością gruntu po ich wybudowaniu.

f) Opłaty za niezbudowanie bądź niezagospodarowanie gruntów w określonym terminie

Opłatę tą ponoszą użytkownicy wieczyści, zarządcy lub użytkownicy gruntów, jeżeli nie wypełnili powyższych obowiązków. Wysokość tych opłat wynosi 10% ceny gruntu.

g) Zyski z przedsiębiorstw, zakładów i spółek

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą nie tylko w zakresie użyteczności publicznej. Formy organizacyjno-prawne działalności gospodarczej gminy mogą być różnorodne zależnie od tego, jaką formę dla danej działalności gospodarczej wybiorą organy gminy. Może to być zakład budżetowy, spółka prawa handlowego oraz przedsiębiorstwo komunalne.

Gmina jest więc założycielem zakładów, przedsiębiorstw lub spółek, może być także udziałowcem w spółkach. Może być inicjatorem założenia spółki wnosząc na rzecz jej kapitału wkład niepieniężny (aport).

h) Dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych, od których mają zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach państwowych

Dywidenda ta opłacana jest z zysku przedsiębiorstwa komunalnego. Wynosi ona 15% zysku przedsiębiorstwa pozostałego po opodatkowaniu. Dywidenda ta może być oceniana jako podatek obciążający przedsiębiorstwo komunalne (do jej funkcjonowania stosuje się przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych) lub jako określony ustawowo udział właściciela (w danym przypadku gminy) w zysku netto komunalnego przedsiębiorstwa.

Dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych

Do prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych stosuje się odpowiednio przepisy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Dochody ze sprzedaży przedsiębiorstw, sprzedaży lub innego udostępnienia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa komunalnego, dochody z oddania do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego części odpowiednio utworzonej spółce i inne dochody związane z procesami prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stanowią dochody budżetu komunalnego.

j) Inne dochody prywatnoprawne

Chodzi tu np. dochody z tytułu spadków, zapisów i darowizn. Gmina ma prawo przyjęcia (lub odrzucenia) spadku.

Dochodami prywatnoprawnymi gminy są także dochody z odsetek od środków gromadzonych przez gminę na rachunku bankowym, a także odsetki od pożyczek udzielanych przez gminy.

6. Subwencje ogólne przekazywane gminom i wypłaty gmin na rzecz zwiększenia subwencji ogólnej

6.1 Charakterystyka subwencji ogólnych

Subwencje ogólne występują obok i niezależnie od dotacji. Te dwie formy finansowe, będące dochodami budżetu gminy, różnią się zarówno co do ich miejsca w systemie dochodów gminy, jak i w zakresie ich szczegółowej konstrukcji finansowo-prawnej. Pełnią odmienne funkcję. Główną różnicą między tymi dwiema postaciami dochodów gminy jest to, że subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych, jak i zadań zleconych.

Ponadto niektóre subwencje-subwencja wyrównawcza i subwencja zależna od przeliczeniowej liczby mieszkańców - mają ogólny charakter, skierowane są na finansowanie ogółu zadań własnych gminy.

Dotacje natomiast są związane z finansowaniem określonego celu lub grupy celów (np. finansowanie zadań zleconych gminie z zakresu administracji rządowej, dofinansowanie określonych zadań własnych gminy). Silniejszą formę oddziaływania państwowego na działalność gmin stanowią dotacje celowe.

Według art. 11 ustawy z 10 grudnia 1993r. o finansowaniu gmin, każda gmina otrzymuje subwencje ogólną z budżetu państwa. Ogólne rozmiary środków przekazywanych gminom (około 2500 gmin) do rozdysponowania jako subwencje ogólne określa art.12 wymienionej ustawy. Zgodnie z nowym brzmieniem tego artykułu, obowiązującym od 1 stycznia 1996 roku, łączną kwotę subwencji ogólnej dla gmin ustala się jako sumę nie mniejszą niż 7,5 % planowanych dochodów budżetu państwa oraz kwot wpłat gmin ustalonych według zasad określonych w art.15 ustawy (tj. wpłat gmin silnych finansowo).

Wspomniana kwota subwencji ogólnej jest rozdzielana między gminy według określonych w ustawie o finansowaniu gmin zasad merytorycznych i proceduralnych.

Z łącznej kwoty subwencji ogólnej wydziela się subwencję na zadania oświatowe. Subwencja na zadania oświatowe stanowi dominującą część subwencji ogólnej.

Podział tej części subwencji ogólnej, która pozostała po wydzieleniu środków na subwencję na zadania oświatowe, odbywa się w trzech częściach wymienionych w art. 13 ustawy o finansowaniu gmin.

Po pierwsze odlicza się 5 % od pozostałej (po wydzieleniu subwencji na zadania oświatowe) kwoty subwencji ogólnej na rezerwę subwencji. Rezerwą tą dysponuje Minister Finansów w porozumieniu z ogólnopolską reprezentacją gmin. Minister ten dysponuje m.in. kwotą (stanowiącą 10 % wspomnianej rezerwy) na pomoc gminom w przypadkach losowych.

Po drugie ustala się dla uprawnionych gmin kwotę należnej im subwencji wyrównawczej. Subwencja wyrównawcza przekazywana jest jedynie gminom słabszym.

Po trzecie pozostałą część kwoty subwencji rozdziela się między wszystkie gminy proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.

Subwencje ogólne ustala się dla gmin istniejących w dniu 30 czerwca roku bazowego. Rokiem bazowym jest rok poprzedzający rok, na który oblicza się subwencje. Jeżeli więc subwencje oblicza się na rok 1996, to rokiem bazowym.

6.2 Subwencja wyrównawcza

Subwencję wyrównawczą otrzymują gminy słabsze ekonomicznie, znajdujące się w gorszej sytuacji z punktu widzenia własnych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca gminy, w stosunku do średniej obliczanej dla ogółu gmin w kraju.

Istota tej subwencji związana jest z tym, aby gminy słabo rozwinięte pod względem gospodarczym, a więc mające niskie własne dochody podatkowe, uzyskiwały odpowiednie wyrównanie nawiązujące do stanu przeciętnego, obliczanego w stosunku do wszystkich gmin.

Subwencja ogólna wyrównawcza wyliczana według przeliczeniowej liczby mieszkańców zależy od planowanych dochodów budżetu państwa- to uzasadnienie dla niższej subwencji wyrównawczej.

Dla funkcjonowania subwencji wyrównawczej pierwszoplanowe znaczenie ma określenie zakresu dochodów podatkowych, przyjmowanych do obliczenia tej subwencji. Dochody te powinny wyrażać potencjał podatkowy i ekonomiczny gminy. Dochodami tymi są: podatek rolny, podatek od nieruchomości, podatek leśny, od środków transportowych, karta podatkowa, opłata skarbowa i eksploatacyjna.

Dochody podatkowe gminy nie należące do podstawowych dochodów podatkowych, np. podatek od posiadania psów, od spadków i darowizn, opłaty lokalne oraz związane z tymi podatkami uchwały lub decyzje organów gminy (dotyczące obniżek stawek, zwolnień, umorzeń, odroczeń) nie mają znaczenia dla obliczenia należnej subwencji wyrównawczej.

Zgodnie z obowiązującymi regulacjami gminy uzyskują znaczne, bo 90%, wyrównanie na 1 mieszkańca stanowiącego średnią krajową. Wyrównanie 90 % jest korzystne dla słabych finansowo gmin, może jednak działać antymotywacyjnie, tzn. nie będzie zmuszało słabych finansowo gmin do rozwoju własnych źródeł dochodowych.

W tym też świetle pełne wyrównanie potencjału podatkowego gmin przy pomocy omawianej subwencji wyrównawczej do potencjału średniego (do średniej krajowej), tj. wyrównanie 100%, nie jest uzasadnione.

6.3 Procedura przekazywania i zmniejszania subwencji ogólnej

Subwencja ogólna przekazywana jest poszczególnym gminom przez Ministra Finansów ze środków budżetu państwa. Minister Finansów ustala wysokość i przekazuje subwencje ogólne na rzecz każdej gminy.

Zgodnie z art. 17 ustawy o finansowaniu gmin, subwencja ogólna przekazywana jest przez Ministra Finansów poszczególnym gminom w dwunastu równych ratach miesięcznych, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. Również w 12 ratach miesięcznych przekazywana jest przez Ministra Finansów subwencja wyrównawcza - dla tych gmin, które są uprawnione do jej otrzymania i subwencja obliczana od przeliczeniowej liczby mieszkańców gminy, którą otrzymuje każda gmina.

Poszczególne gminy mają prawo do subwencji ogólnej w wysokości zgodnej z przepisami o zasadach ustalania i przekazywania tej subwencji. Roszczenie to wynika z przepisów ustawy o finansowaniu gmin. Wydaje się, że można je ocenić jako roszczenie cywilnoprawne gminy względem Skarbu Państwa powstałe z mocy samej ustawy, tj. ustawy o finansowaniu gmin.

Niezależnie od roszczenia o zapłatę kwoty należnej subwencji, niewypłacenie przez funkcjonariusza państwowego (np. Ministra Finansów) subwencji ogólnej byłoby naruszeniem przepisów ustawowych. Gmina miałaby wówczas także roszczenie cywilnoprawne względem Skarbu Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Sprawa ustalania i przekazywania subwencji nie jest rozstrzygana w trybie procedury administracyjnej, a w szczególności poprzez wydanie decyzji w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego.

Artykuł 18 ustawy o finansowaniu gmin przewiduje sytuację, w razie zaistnienia, której gmina będzie zobowiązana do zwrotu części subwencji ogólnej.

Według tego przepisu, jeżeli w wyniku kontroli przeprowadzanej przez upoważnione organy zostanie stwierdzone, że w sprawozdaniu o dochodach gminy, służącym do obliczenia subwencji wyrównawczej zostały podane nieprawdziwe dane o należnych dochodach i gmina otrzymała subwencję w kwocie wyższej od należnej lub dokonała wpłat na rzecz zwiększenia łącznej kwoty subwencji ogólnej w niższej niż należna, Minister Finansów zmniejszy kwotę należnej gminie subwencji ogólnej, zmniejszając lub wstrzymując kolejne raty przekazywanej gminie subwencji ogólnej. O decyzjach związanych ze zmniejszeniem subwencji Minister Finansów zawiadamia właściwą izbę obrachunkową.

6.4 Subwencja na zadania oświatowe

Zgodnie z art. 5 ustawy z 7 września 1991r. o systemie oświaty, zapewnienie środków na utrzymanie prowadzonych przez gminy publicznych szkół podstawowych, ponadpodstawowych i placówek, w tym na wynagrodzenia nauczycieli, należy do obowiązków państwa. Środki te przekazywane są gminom w formie subwencji i dotacji.

Według art. 12 ustawy z 10 grudnia 1993r. o finansowaniu gmin z łącznej kwoty subwencji ogólnej wydziela się subwencję na zadania oświatowe- to jest na prowadzenie publicznych szkół podstawowych oraz udzielenie dotacji szkołom podstawowym prowadzonym przez osoby prawne i fizyczne - w wysokości nie mniejszej niż 6,6% planowanych dochodów budżetu państwa.

Do 1 stycznia 1996 roku szkoły podstawowe, a także inne szkoły lub placówki oświatowe i wychowawcze mogły być przekazane gminom przez właściwe organy państwowe w trybie art. 104 ustawy o systemie oświaty, jako zadanie własne gminy. Kurator oświaty przekazywał gminom szkoły podstawowe za zgodą gminy lub na jej wniosek. Gminy, które przejęły od państwa prowadzenie szkół podstawowych, otrzymywały odpowiednią subwencję na prowadzenie i utrzymanie tych szkół (subwencję oświatową).

Subwencje oświatowe były przekazywane gminom przez Ministra Edukacji Narodowej w 12 równych ratach miesięcznych w terminie do dnia 15 każdego miesiąca.

W ramach prowadzenia i utrzymywania szkół podstawowych przez gminy, które przejęły ich prowadzenie, występowały wydatki na płace dla nauczycieli przejętych szkół.

W związku z powyższym przepisy ustawy o finansowaniu gmin przewidywały, że w trybie wykonywania budżetu państwa subwencje oświatowe ustalone dla poszczególnych gmin zwiększa się z rezerwy celowej (rezerwy budżetu państwa) o środki na podwyższenie wynagrodzeń osobowych pracowników przejętych szkół.

Gminy mogą dochodzić subwencji na zadania oświatowe od Skarbu Państwa, który zobowiązany jest w odpowiednich terminach przekazywać kwoty subwencji na rzecz gmin.

7. Gminne dotacje celowe

7.1 Dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej

Zgodnie z art. 8 ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom wynikają więc z ustaw szczególnych regulujących określone dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej.

Obok zadań z zakresu administracji rządowej zleconych przez ustawy mogą też mieć miejsce zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez gminę na podstawie jej porozumienia z organami administracji rządowej.

Źródłem, z którego wypływa obowiązek wykonywania przez gminę zadania z zakresu administracji rządowej, jest więc także porozumienie pomiędzy gminą a organem administracji rządowej. Jest to porozumienie o charakterze administracyjnym, jego przedmiotem jest przekazanie zadań i kompetencji między niepodporządkowanymi sobie organami administracji rządowej.

Zadania powyższe (zlecone w drodze ustawowej, jak i przekazane na podstawie porozumienia) są finansowane ze środków finansowych, którymi są odpowiednie dotacje celowe.

Szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych koniecznych do wykonania wspomnianych zadań określają ustawy nakładające na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych lub zawarte porozumienia.

W przypadku niedotrzymania terminów przekazywania środków finansowych, gminie przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.

Kwoty dotacji celowych ustala się według zasad przyjętych do określania odpowiednich wydatków w budżecie państwa.

Dotacje celowe powinny być przekazywane gminom w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wypełnienie zleconych zadań. Podlegają jednak zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zlecone zadanie nie zostało zrealizowane.

W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących ustalania wysokości i przekazywania dotacji celowych, gminie przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia na drodze sądowej.

Dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom ujmowane są we właściwych resortowych częściach budżetu państwa i w budżetach wojewodów. Przekazującymi środki na te cele są więc ministrowie lub wojewodowie. Organy rządowe powinny podać do wiadomości poszczególnym gminom zaplanowane kwoty dotacji celowych w terminie 14 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej.

Dotacje celowe na finansowanie zadań zleconych dotyczą spraw z zakresu opieki społecznej, ochrony zdrowia, gospodarki mieszkaniowej, administracji, wynagrodzenia pracowników samorządowych realizujących zadania zlecone, kultury fizycznej i sportu, innych.

Gmina otrzymuje także z budżetu państwa dotacje celowe na utrzymanie prowadzonych szkół i placówek, tj. szkół ponadpodstawowych, szkół artystycznych itp.

7.2 Dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin-ogólna charakterystyka

Zgodnie z art. 21 ustawy z 10 grudnia 1993 roku o finansowaniu gmin z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na dofinansowanie następujących zadań własnych gmin:

- inwestycji realizowanych przez gminy;

- zadań z zakresu pomocy społecznej określonych w odrębnych przepisach;

- wypłaty dodatków mieszkaniowych;

Wysokość omawianych dotacji na dofinansowanie zadań własnych gmin jest określona w corocznej ustawie budżetowej (są one udzielane z budżetu państwa), lecz ich konstrukcja materialno-prawna i procedura przyznawania przewidziane są w różnych przepisach.

Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 21 ustawy o finansowaniu gmin łączna wysokość dotacji przyznawanych w kolejnych latach na dofinansowanie inwestycji realizowanej przez gminę nie może przekraczać 50 % wartości kosztorysowej inwestycji.

Gmina otrzymująca dotacje na dofinansowania inwestycji jest zobowiązana do złożenia odpowiednio wojewodzie lub innemu właściwemu organowi administracji rządowej (np. kuratorowi oświaty) informacji w ciągu 30 dni po zakończeniu roku budżetowego, zawierającej wykaz inwestycji realizowanych z udziałem dotacji, wartości kosztorysowe tych inwestycji oraz terminy rozpoczęcia i planowanego zakończenia, a także kwoty dotacji i kwoty środków z budżetu gminy przekazane w ciągu roku na rachunek finansowania poszczególnych inwestycji.

Dotacje na dofinansowanie zadań własnych gmin nie wykorzystane w danym roku zgodnie z przeznaczeniem, podlegają zwrotowi do budżetu państwa.

Jednym z rodzajów dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa na dofinansowanie inwestycji realizowanych przez gminy są dotacje na inwestycje gminne uznane za tzw. inwestycje centralne.

Wykaz tych inwestycji jest załącznikiem do corocznej ustawy budżetowej. Inwestycjami centralnymi mogą być takie inwestycje jak: budowa linii metra, oczyszczalnie ścieków, budowa wodociągów.

Rada gminy może także wystąpić do wojewody z wnioskiem o udzielenie dotacji celowej na pokrycie części kosztów związanych z przygotowaniem terenów przeznaczonych na cele budownictwa mieszkaniowego, w tym uzbrojenie terenu oraz wyposażenie go w urządzenia komunalne. Dotacje celowe udziela się stosownie do porozumienia między radą gminy a wojewodą. Dotacje te udzielane są z budżetu państwa.

Podział dotacji na województwa dokonuje Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa po rozpatrzeniu wniosków wojewodów.

7.3 Dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie wypłat dodatków mieszkaniowych

Zgodnie z art.4 ustawy z 2 lipca 1994r. o najmie lokali mieszkalnych, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej jest zadaniem własnym gminy. W związku z tym gmina tworzy i utrzymuje tzw. Mieszkaniowy zasób gminy, w skład którego wchodzą m.in. lokale stanowiące własność gminy albo komunalnych osób prawnych.

Z tytułu najmu lokalu mieszkalnego (stanowiącego własność gminy lub innego podmiotu np. spółdzielni mieszkaniowej) najemca jest obowiązany do uiszczenia opłat za energię elektryczną, cieplną, gaz, wodę oraz inne świadczenia.

Dodatek mieszkaniowy przysługuje osobom mieszkającym w lokalach, do których mają tytuł prawny, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego, w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku, nie przekracza 150% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% w gospodarstwie wieloosobowym.

Dodatek mieszkaniowy przyznaje na wniosek osoby uprawnionej wójt, burmistrz lub prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej.

Zgodnie z art. 45 wspomnianej ustawy wypłata dodatków mieszkaniowych jest zadaniem własnym gminy. Przepis ten postanawia także, że gminy uzyskują dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie tego zadania (tj. wypłat dodatków) w granicach kwot określonych na ten cel w ustawie budżetowej. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa zasady i tryb ustalania oraz przekazywania gminom z budżetu państwa dotacji celowej na dofinansowanie wypłat dodatków mieszkaniowych.

Gmina ubiegająca się o dotacje jest obowiązana prowadzić ewidencję wpływów i wydatków dotyczących mieszkaniowego zasobu gminy oraz należących do niej lokali użytkowych. Dane te mają bowiem wpływ na wysokość dotacji. Gmina powinna więc prowadzić ewidencję czynszów najmu lokali mieszkalnych i użytkowych stanowiących własność gminy, nadwyżki pożytków nad wydatkami z tytułu udziału w nieruchomościach wspólnych itp.

Gmina składa wojewodzie, w odpowiednim terminie, wniosek o przyznanie dotacji na dany kwartał. Wojewoda przyznaje gminom dotacje w granicach kwot określonych na ten cel w budżecie wojewody, jednak dotacja może być przyznana gminie do wysokości nie przekraczającej kwoty obliczonej według właściwego dla danej gminy wzoru. Dotacja na dany kwartał przekazywana jest w miesięcznych ratach. Podział na poszczególne województwa kwoty dotacji zaplanowanej w ustawie budżetowej dokonuje Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa.

7.4 Dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w systemie robót publicznych jako zadania własne gmin w regionach zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym

W dniu 18 sierpnia 1999r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie trybu i warunków przyznawania dotacji z budżetu państwa na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w systemie robót publicznych jako zadania własne gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym.

Konstrukcja omawianych dotacji celowych związana jest z przepisami ustawy z 14 grudnia 1994r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

W świetle przepisów rozporządzenia inwestycje infrastrukturalne to inwestycje realizowane jako zadania własne gminy w zakresie zaopatrzenia w wodę, energię elektryczną i energię cieplną, kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych, urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, gminnych dróg i ulic oraz urządzeń sportowo-rekreacyjnych.

Wnioski o uzyskanie dotacji na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych mogą składać zarządy tych gmin , które ujęte są w wykazie gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym.

Zgodnie ze wspomnianym rozporządzeniem, kwoty dotacji na dofinansowanie poszczególnych inwestycji infrastrukturalnych są ustalane przez wojewodę, po zasięgnięciu opinii dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy i wojewódzkiej rady zatrudnienia, w granicach kwoty dotacji ustalonej dla województwa.

Dotacja może być przyznana na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych będących zadaniem własnym gminy, jeżeli ta inwestycja jest zlokalizowana w regionie zagrożonym wysokim bezrobociem strukturalnym i realizowana z udziałem bezrobotnych kierowanych do robót publicznych przez rejonowy urząd pracy, właściwy dla siedziby wnioskodawcy (tj. dla siedziby zarządu gminy).

Gmina jest zobowiązana przeznaczyć z własnego budżetu odpowiednie środki (w zasadzie 50 % wartości kosztorysowej inwestycji) na rzecz projektowanej inwestycji. Wojewodowie obowiązani są kontrolować wykorzystanie przyznanej dotacji celowej i podejmować odpowiednie środki przewidziane w przepisach rozporządzenia.

Według postanowień rozporządzenia Minister Finansów na wniosek Ministra Pracy i Polityki Socjalnej dokonuje podziału kwoty rezerwy utworzonej w budżecie państwa na dany rok, przeznaczonej na dotacje na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych pomiędzy poszczególne województwa, w których są gminy zagrożone szczególnie wysokim bezrobociem.

Z kolei Minister Pracy i Polityki Socjalnej informuje właściwych wojewodów i dyrektorów wojewódzkich urzędów pracy o kwocie dotacji ustalonej dla województwa w wyniku podziału kwoty rezerwy celowej.

Przy podziale kwoty rezerwy celowej między województwa 50 % tej kwoty rozdziela się proporcjonalnie do liczby bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy właściwych dla gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, na koniec kwartału poprzedzającego kwartał, w którym jest dokonywany podział, a 50 % - proporcjonalnie do kwot środków Funduszu Pracy przeznaczonych w roku budżetowym dla tych gmin na finansowanie robót publicznych.

7.5 Środki pochodzące z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Zgodnie z ustawą z 29 grudnia 1993r. utworzona została Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Agencja jest państwową osobą prawną. Do jej zadań należy wspieranie inwestycji w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym, usługach dla rolnictwa, poprawa struktury agrarnej, wspieranie przedsięwzięć tworzących nowe miejsca pracy dla mieszkańców wsi w obszarach gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, a także miast do 20 tyś. mieszkańców, rozwój infrastruktury techniczno-produkcyjnej rolnictwa i inne.

Agencja realizuje swe zadania przez dopłatę do oprocentowania kredytów bankowych, finansowanie lub udział w finansowaniu wspieranych zadań, udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych, wykup obligacji banków regionalnych. Agencja realizuje za pośrednictwem banków lub innych osób prawnych na podstawie umów zawieranych przez Agencję z tymi podmiotami.

Działalność Agencji w sposób szczegółowy określa rozporządzenie Rady Ministrów z 30 stycznia 1996r. w sprawie szczegółowych kierunków działań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz sposobów ich realizacji.

Według tego rozporządzenia pomocą finansową ze strony Agencji objęte są m.in. takie przedsięwzięcia jak: budowa wodociągów i kanalizacji na terenach wiejskich, telefonizacja wsi, gazyfikacja wsi, budowa i modernizacja dróg gminnych. Z wnioskami o udział w finansowaniu przez Agencję wspomnianych przedsięwzięć infrastrukturalnych mogą występować gminy. Rozporządzenie określa, jaki może być procentowy udział Agencji w kosztach budowy, a także procentowy udział we wspomnianych kosztach zainteresowanej gminy (inwestora) i mieszkańców związanych z realizacją przedsięwzięcia inwestycyjnego.

Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku złożonego przez zainteresowaną gminę Agencja zawiera z gminą umowę, która określa kwotę przeznaczoną na finansowanie przedsięwzięcia oraz terminy i warunki uczestnictwa w jego finansowaniu.

8.Przychody gmin o charakterze zwrotnym-kredyty, pożyczki, obligacje

8.1 Uwagi wstępne

Gmina może zaciągnąć pożyczkę lub kredyt. Te dwie formy różnią się określonymi elementami konstrukcji i funkcjonowania.

Umowa pożyczki uregulowana jest w kodeksie cywilnym(art. 720-724 k.c.), a umowa kredytowa w ustawie z 29 sierpnia 1997r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939).

Kredyt może być udzielony tylko przez bank, jak i przez inne podmioty, np. Skarb Państwa, państwowe fundusze celowe, fundacje itp.

Umowa kredytowa przewiduje wykorzystanie kredytu na określony cel i na ściśle wyszczególnionych warunkach, co wiąże się z uprawnieniami banku w zakresie kontroli wykorzystania kredytu.

Umowa pożyczki ma bardziej uniwersalny charakter, nie muszą być w niej określone szczegółowe cele i warunki dotyczące wykorzystania pożyczonego kapitału.

Kredyty i pożyczki zaciągane przez gminę mają publiczny charakter, co zdeterminowane jest charakterem gminy jako podmiotu publicznoprawnego.

Umowa kredytowa przewiduje wykorzystanie kredytu na określony cel i na ściśle wyszczególnionych warunkach, co wiąże się z uprawnieniami banku w zakresie kontroli wykorzystania kredytu.

Umowa pożyczki ma bardziej uniwersalny charakter, nie muszą być w niej określone szczegółowe cele i warunki dotyczące wykorzystania pożyczonego kapitału.

Kredyty i pożyczki zaciągane przez gminę mają publiczny charakter, co zdeterminowane jest charakterem gminy jako podmiotu publicznoprawnego. Zaciągane przez gminy kredyty i pożyczki służą interesowi publicznemu (wspólnoty lokalnej).

W przypadku nadmiernego zadłużenia się gminy, koszty obsługi zadłużenia (spłata rat i odsetek) mogą być wysokie. Gminie obciążonej wysokimi wydatkami na spłatę swych długów zapewne przyjdzie z pomocą państwo, przejmując część zadłużenia i wówczas to ono poniesie koszty działania gminy. Ogłoszenia upadłości gminy, która zaprzestała płacenia długów, nie jest możliwe.

Zauważyć trzeba, że wpływy gmin z tytułu kredytów, pożyczek i emitowania obligacji nie są dochodami budżetu gminy, a spłata przez gminę rat kredytów, pożyczek, wykup obligacji nie stanowią wydatków budżetu gminy. Operacje te przepisy ustawy z 5 stycznia 1991r. - Prawo budżetowe nazywają przychodami i rozchodami, a nie dochodami i wydatkami budżetowymi.

Operacje gminy związane z kredytami, pożyczkami, emisją papierów wartościowych związane są bowiem z finansowaniem niedoborów budżetu lub takich wydatków gminy, które nie są pokryte dochodami budżetu gminnego, tj. podatkami, udziałami w podatkach, opłatami, subwencjami, dotacjami.

W sytuacji, gdy wspomniane dochody budżetowe nie pozwalają na pokrycie planowanych wydatków budżetowych, to wówczas gmina może w formach i granicach przewidzianych ustawami, zaciągać kredyty, pożyczki, emitować obligacje.

8.2 Kredyty i pożyczki na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetowego oraz w dłuższym okresie

Jedną z form długu publicznego samorządu terytorialnego są kredyty, pożyczki i wpływy z tytułu papierów wartościowych przeznaczone na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetowego.

Zgodnie z art. 48 ustawy z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, gmina może zaciągać kredyty i pożyczki na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu gminy. Podlegają one spłacie lub wykupowi w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte lub wyemitowane. Tak więc, na koniec roku zadłużenie związane z finansowaniem wspomnianego niedoboru budżetu nie powinno występować.

Kredyty i pożyczki są w istocie instrumentami ze sfery wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego, związanymi z nierytmicznością wpływu dochodów podatkowych i innych dochód na rachunki budżetowe gminy.

Konieczność dokonywania wydatków bieżących w sposób stały i nieprzerwany, przy jednoczesnym okresowym braku środków na rachunkach budżetu gminnego wywołać może potrzebę zaciągnięcia pożyczki lub kredytu na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetowego. Budżet gminy powinien być zrównoważony, dlatego zadłużenie, o którym wyżej mowa, nie może trwać dłużej niż do końca roku budżetowego.

Inne znaczenie mają kredyty, pożyczki i papiery wartościowe, z których wynikają zobowiązania dotyczące dłuższego okresu.

Zgodnie z art. 48 ustawy o finansach publicznych, gmina może zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe na finansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy.

Charakter tych operacji jest inny niż przedstawionych wcześniej dotyczących pokrycia występującego w ciągu roku niedoboru budżetu. Kredyty i pożyczki, o których mowa w tym miejscu, nie muszą być spłacane w ciągu roku, lecz w takim okresie czasu, jaki ustalono w umowie. Środki uzyskiwane z takiego kredytu lub pożyczki służą więc finansowaniu celów inwestycyjnych, rozwojowych, dotyczących zadań własnych gminy wymagających poważniejszych nakładów.

Suma zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz zobowiązań z wyemitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć kwoty określonej w budżecie gminy.

Rada Ministrów może udzielić gminie poręczenia spłaty kredytów bankowych, zaciągniętych na finansowanie inwestycji stanowiącej zadanie własne gminy.

W przypadku, gdy gmina nie będzie w stanie spłacać kredytu objętego poręczeniem Rady Ministrów i w związku z tym spłata tego kredytu dokonywana będzie z budżetu państwa, Ministrowi Finansów przysługuje prawo przejmowania z należnej subwencji ogólnej kwot na poczet refundacji środków przekazanych z budżetu państwa na spłatę tych kredytów.

Opinię o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki lub wykupu papierów wartościowych, wyraża na wniosek gminy regionalna izba obrachunkowa.

8.3 Wpływy z emitowania przez gminę papierów wartościowych

Zgodnie z art. 48 i 49 ustawy z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, gmina ma prawo emitowania papierów wartościowych. Papierami wartościowymi emitowanymi przez gminę na jej potrzeby budżetowe będą z reguły obligacje.

Regulacje prawne dotyczące obligacji zawiera ustawa z 29 czerwca 1995r. o obligacjach (Dz.U. Nr. 83, poz. 420 z późn. zm.).Określa ona zasady emisji, zbywania, nabywania oraz wykupu obligacji. Ustawa nie ma zastosowania do obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski.

Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, e którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatoriusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.

Wspomniane świadczenie może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny.

Świadczenie pieniężne polega na zapłacie należności głównej lub należności ubocznych (odsetek) w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji.

Za należności uboczne uważa się również różnicę między ceną nominalną a ceną emisyjną obligacji (tj. zastosowanie dyskonta).

Głównym celem emitowania przez gminę obligacji jest zgromadzenie wpływów budżetowych z przeznaczeniem na zadania rozwojowe. Wpływy z obligacji mogą być znaczne, o ile warunki ich emitowania będą korzystne dla ewentualnych nabywców.

Obligacja powinna zawierać m.in.: powołanie podstawy prawnej emisji, wskazanie gminy będącej emitentem, nazwę obligacji i cel jej wyemitowania, wartość nominalną i numer kolejny obligacji, opis świadczeń emitenta, oznaczenie obigatariusza, gdy jest to obligacja imienna, datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty i miejsce płatności, warunki wykupu, miejsce i datę wystawienia obligacji oraz podpisy osób.

Wpływy z emisji obligacji mogą posiadać istotne znaczenie głównie w dużych miastach, powiatach i województwach mających zarówno wielkie potrzeby inwestycyjne, jak i możliwości prowadzenia wielopłaszczyznowej polityki finansowej. W małych gminach przychody z tytułu obligacji będą raczej rzadkością. Ponadto, uwarunkowania dotyczące funkcjonowania obligacji, a zwłaszcza wysokość oprocentowania mogą okazać się trudne dla wielu gmin.

Aby emisja obligacji okazała się skuteczna, oprocentowanie obligacji gmin powinno nawiązywać do oprocentowania stosowanego przez banki, a także stosowanego przez Skarb Państwa w procesie emisji obligacji skarbowych.

Zakończenie

Rozwój cywilizacji związany jest ściśle ze społecznym bytowaniem ludzi, czyli życiem we wspólnotach opartych na więzach krwi, miejscu zamieszkania, religii itd. Pozostawiając na boku rozważania historyczne, można stwierdzić, że państwo jest wytworem rozwoju cywilizacji. Reprezentujące państwo i samorząd instytucję publiczne organizują życie społeczności lokalnych, regionalnych i ludności zamieszkującej cały kraj.

Znaczenie instytucji publicznych, wśród których wyraźnie rozróżnia się instytucje państwowe i instytucje samorządowe, dla normalnego funkcjonowania oraz rozwoju zbiorowości lokalnych i całego społeczeństwa nie zawsze jest doceniane. Tak przyzwyczailiśmy się do istnienia działalności instytucji publicznych, że funkcję, które one pełnią, traktujemy jako coś oczywistego.

Problemy z państwem i w ogóle z władzami publicznymi polega na tym, że jednostki samorządu terytorialnego nie są w stanie wytwarzać dochodów, natomiast dochody te są niezbędne do finansowania prowadzonej przez instytucje publiczne działalności.

Dochody publiczne są podstawą działalności finansowej samorządu. Dla dokonywania wydatków publicznych niezbędne są dochody publiczne.

Gmina nie dysponująca odpowiednimi dochodami nie może efektywnie działać. Gromadzenie dochodów jest, więc podstawowym zadaniem gmin, jest warunkiem ich funkcjonowania.

Dochody wspólnot terytorialnych służą finansowaniu zadań odrębnych, organizacyjnie niezależnych systemów - państwowego i samorządowego. Dochody samorządów terytorialnych wpływają na rachunki bankowe jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów, województw) i służą finansowaniu zadań tych jednostek zdecentralizowanej administracji publicznej. Dochody budżetu państwa natomiast wpływają na rachunki bankowe budżetu państwowego i służą finansowaniu zadań państwowych.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego spełniają wiele zadań podrzędnych (np. dotacje mieszkaniowe, roboty publiczne), lecz najważniejszą cechą ich jest to, że dzięki nim gmina jako przedstawiciel jednostki samorządu terytorialnego może funkcjonować we własnym zakresie i na własną odpowiedzialność

---