W XXI wieku z pedagogiką

Janusza Korczaka i Aleksandra Kamińskiego

W twórczości wielu polskich pedagogów XX wieku znajdują się cenne i niezwykle przy­datne we współczesnej rzeczywistości społecznej przemyślenia i propozycje odnoszące się do wychowania młodego pokolenia (dzieci i młodzieży). Nawiązujemy do nich niejednokrotnie w twór­czości naukowej i stosujemy je praktyce pedagogicznej.

Do pedagogów, których dorobek teoretyczny i praktyczny w wychowaniu dzieci i młodzieży zachowuje swoją aktualność i wartość należą niewątpliwie Janusz Korczak i Aleksander Ka­miński. Jakkolwiek ich działalność opiekuńczo - wychowawcza, twórczość publicystyczna, lite­racka i naukowa związana jest z XX wiekiem, to nadal jest przedmiotem nie tylko analiz i badań ze strony historyków wychowania, ale sięgają do niej współcześni pedagodzy, a do ich twórczości literackiej o niewątpliwych walorach wychowawczych - dzieci i młodzież.

Kim byli - jako pedagodzy? Czy można znaleźć ślady ich kontaktów, czy też współ­pracy? Dlaczego ich twórczość jest znacznie częściej i szerzej upowszechniana w sto­sunku do innych polskich pedagogów XX wieku a znani są oni dobrze w Polsce, a w przypadku J. Korczaka, także na świecie? Co z działalności dorobku tych znanych pedago­gów może mieć niewątpliwą wartość w wy­chowaniu młodych pokoleń w XXI wieku?

Kim byli jako pedagodzy?

Życie, działalność i twórczość J. Korczaka i A. Kamińskiego jest na ogół znana z opraco­wań ich dorobku, artykułów i biogramów znajdujących się w licznych leksykonach, encyklopediach, w tym także internetowych. Te fakty są zatem dostępne dla każdego zainteresowanego i nie oto chodzi w tym pytaniu. W odpowiedzi na to pytanie, istotne jest to, jak sami postrzegali siebie i swoja misję życiową, a także jak byli postrzegani przez im współczesnych ludzi znanych i nie­znanych. W takiej odpowiedzi można znaleźć źródło ich dalszej popularności, wzór postawy (au­torytetu) - tak potrzebnej aktualnie w procesie wychowania.

Janusz Korczak, w końcu swojego niezwykle aktywnego życia pisał w „Pamiętniku” - „By­łem osobą małą, ale odważną".

W tym stwierdzeniu jak pisał M. Jakubowski (- autor jednej z ciekawszych monografii o do­robku pedagogicznym J. Korczaka) „wybija się na pierwszy plan skromność, samokrytycyzm Kor­czaka. Można bez przesady powiedzieć, że był on kimś więcej niż przyjacielem dziecka, dobrym wy­chowawcą i wytrwa­łym reformatorem wychowania” ¹

Autor tej korczakowskiej monografii stawia dalej pytanie: Jak dalece sięga więc miara jego wielkości?

Odpowiadając na to pytanie, jak wielu innych dostrzegających wielkość tego pedagoga, pi­sze: „Gdyby wziąć pod uwagę wybrane fakty z życia i działalności J. Korczaka, wyeksponować do rzędu najważniejszych jego talent pedagogiczny, twórczą i wielostronną osobowość, oryginalność i roz­mach dorobku pisarskiego oraz tę bezkompromisową konsekwencję w służbie dziecka, to rze­czywiście nie ma on wielu sobie równych w całej historii polskiej pedagogiki. Zatem zrozumiała być może uczuciowa afirmacja Korczaka jako człowieka - wychowawcy nie tylko w kręgach jego wielbi­cieli.”²

Przykładem takiej afirmacji uczuciowej, a zarazem racjonalnej może być wypowiedź Wojcie­cha Eichelbergera (współczesny psycholog i terapeuta), który pisze, że „za każdym razem, gdy stykam się, na­wet pobieżnie, z tekstami Janusza Korczaka, pozostaję z nieodpartym wrażeniem obcowania z ge­niuszem. Z geniuszem, który swoją epokę wy­przedził tak bardzo, że po z górą 50 latach od jego śmierci za­ledwie za­czynamy doceniać i rozumieć jego dzieło.” ³

Inni współcześni dostrzegają jedynie postawie pedagogicznej J. Korczaka - jego oddanie i pełną miłości sto­sunek do dziecka.

Gdyby jedynie to dostrzec w sylwetce J. Korczaka tylko te cechy, to już jest wspaniały wzór i autorytet chociażby w formacji i kształceniu przyszłych pedagogów w tym niełatwym po­czątku XXI wieku. A przecież to jedynie odwołanie się do wzoru osobowego Janusza Korczaka jako pedagoga.

O Aleksandrze Ka­mińskim - instruktorze i wychowawcy wielu harcerskich pokoleń, ale także pedagogu społecznym - praktyku i teoretyku, - Jan Szczepański pisał, że „wychowanie było fascynacją i pasją Jego Życia”. Nie zawahano się też po­wiedzieć, że był „jednym z Wycho­wawców Narodu”. Słowa te - w pełni zasłu­żone - podkreślające wielkość dokonań Aleksan­dra Kamiń­skiego, znaj­dują swe potwierdzenie w całokształcie Jego życia, zarówno w prak­tycznej działalności wy­chowawczej w harcerstwie, w twórczości metodycznej i literac­kiej, któ­rej motywem przewodnim jest idea harcerska, jak też w twórczości na­ukowej - histo­rycz­nej i pedagogicznej - w której wiele prac poświeconych jest społeczno - wychowaw­czej pro­blematyce czasu wolnego, wychowawczemu funkcjonowaniu harcer­stwa i pla­cówek opieki i wychowania pozaszkolnego.

W wielu pracach literackich i naukowych owocowały doświadczenia zdobyte w wieloletniej, twórczej działalności w harcerstwie, w stowarzyszeniach społecznych i pla­ców­kach opiekuńczych. Sam też podkreślał, że jego zawodem jest „wychowawstwo”, że „jego osobowość ukształtowały stowarzyszenia społeczne, a przede wszyst­kim harcerstwo.”

Jego postawa jako instruktora harcerskiego, żołnierza, pedagoga i naukowca była i jest niezwykle wysoko oceniana przez współpracowników i badaczy jego twórczości, czego przykła­dem mogą być takie wypowiedzi:

• „Myślę, że „Kamyk” był zawsze i będzie wspaniałym wzorem wychowawcy, wiernym zasadzie wychowa­nia przez przykład. Walczył o ocaleni, więcej o wskazanie najpiękniejszych cech ludzkiej osobowości, na przekór okropnościom wojny i jej moralnemu spustoszeniu, wszystko cokolwiek robił starał się robić wzorowo i innych do tego nakłaniał. Był ogromnie wymagający, wydawało się, że żądał rzeczy niemożliwych, ale w naj­cięższych sytuacjach, najtrudniejszych zadaniach zarażał radością dobrej roboty. Staranność, sumienność, precyzja i punktualność, surowość, samokontrola - tego wymagał od siebie innych. (...) Był naprawdę dzielny w różnych jakże trudnych i ciężkich okolicznościach. Miał niewyczerpany optymizm, wiarę w pozytywne strony ludzkiej natury, przekonany, że można stworzyć warunki, w których górę biorą te wartości tkwiące w każdym człowieku, choćby w minimalnym stopniu. Miał niemal chłopięcą wiarę w ostateczne zwycięstwo humanistycz­nych wartości.” (Maria Straszewska)

• „Jak inni wielcy pedagogowie - wychowawcy, Aleksander Kamiński wierzy głęboko w możliwości doskonale­nia każdego wychowanka, każdego człowieka, szanuje indywidualną wartość każdej jednostki. Ta wiara właśnie, przykład osobisty postępowania zgodnego z przekonaniami zjednały mu i zjednują ciągle - poprzez pozostawione dzieła - nowych uczniów i naśladowców.” (Maria Pelcowa)

• „Kamiński pozostał na zawsze harcerzem, optymistycznie patrzącym w przyszłość, jak każdy człowiek wypełniający swoje obowiązki, stojący - by użyć słów z „obrony Sokratesa” - niewzruszenie na stanowisku, które uznał za najodpowiedniejsze. Tym samym ideałom ludzkim służył pracą naukową, kładąc podstawy pod wychowanie „Ludzi mądrych i dobrych”, o których Florian Znaniecki mówił, że oni tworzą cywilizację przyszło­ści. Sam jest przykładem tej postawy ceniącej mądrość i dobroć przede wszystkim” (Jan Szczepański)

• „Wierzę, że wiele polskich pokoleń będzie żyło chlebem z dobrych, uszlachetnionych ziaren posianych przez Aleksandra Kamińskiego” (Antoni Wasilewski)

Całe niezmiernie aktywne życie Aleksandra Kamińskiego i jego twórczość to niewy­czer­pane, bogate źródło wzorów do naśladowania i myśli do przydatnych do wzbogacania swego życia, ktokol­wiek z tego źródło chciałby czerpać, czy zuch i harcerz, czy instruktor, czy młodzież w ogóle, czy nauczyciele i naukowcy.

Czy można znaleźć ślady kontaktów, czy też współpracy tych dwóch pedagogów?

Kiedy urodził się Aleksander Kamiński (1903) Janusz Korczak był już znanym w Warsza­wie lekarzem pedagogiem, i publicystą. Zatem między nimi była różnica prawie całego pokolenia, tym bardziej że po wojennej wędrówce po kresach przyjechał do Polski dopiero w 1921 roku. Związał się wówczas z Pruszkowem, gdzie kontynuując swoją naukę, a następnie studia podjął się pracy wychowawczej w zespole placówek opiekuńczych kierowanych przez znanego pedagoga - J. Cz. Babickiego

W 1926 roku nawiązał kontakt i współpracę z „Naszym Domem” - placówką opiekuńczą dla sierot robotniczych, prowadzoną przez Marynę Falską w Pruszkowie, która w liście do niego pisze: "Pan czyni wrażenie ogromnej, silnej organizacji psychicznej i umysłowej. Władza pana nad umy­słem i duszą dziecięcą musi być mocna i duża.". Nie zgadza się ona jednak na realizację jego projektu założenia w placówce drużyny harcerskiej, czym zajmował się wówczas (jako komendant hufca) obok studiów i pracy zawodowej.

W notatkach archiwalnych jest także informacja, że zapoznał się z pracą „Domu Sierot” na ulicy Krochmalnej w Warszawie i pracą w nim Janusza Korczaka, a zwłaszcza z jego koncepcją samorządu wychowanków.

Różnica pokoleniowa, zawodowa i odmienne zainteresowania i środowiska działalności i dalsze losy życiowe obydwu pedagogów spowodowały, że to był faktycznie jedyny odnotowany kontakt.

Nie oznacza jednak, że nie wywarły pewnego wpływu na działalność społeczną i wycho­wawczą i zainteresowanie naukowe Aleksandra Kamińskiego, czego przykładem może być m cykl artykułów (gawęd historycznych) na temat wychowania w domu dziecka⁴, w których nie tylko powo­łuje się na doświadczenia Janusza Korczaka ( i wysoko je ocenia), ale upowszechnia w nich konkretne propozycje metodyczne.⁵ Jest zapewne kontynuatorem zainteresowań praktycznych i teoretycznych nad samorządnością dziecięco - młodzieżową, czego dowodem mogą być liczne artykuły i najbardziej znana praca na temat pt.: „Samorząd młodzieży jako metoda wychowaw­cza”⁶

W wielu pracach pedagogicznych Aleksandra Kamińskiego z pedagogiki społecznej można znaleźć odwoływanie się do przemyśleń i doświadczeń Janusza Korczaka, mimo odmienności czasu, rodzaju i środowisk działalności. Niewątpliwie wspólnym zainteresowaniem było niezwykle odpowiedzialne wychowanie dzieci i młodzieży i dbałość o jego dobro.

Dlaczego twórczość prezentowanych pedagogów jest stale upowszechniana i znani są oni dobrze w Polsce, a w przypadku J. Korczaka także na świecie?

Niewątpliwie zawarte w nich treści wychowawcze o wysoce humanistycznej wartości i do­świadczenia z praktyki pedagogicznej o dużej wartości prakseologicznej co będzie przedmiotem analizy w ostatnie części artykułu / wystąpienia. Warto jednak w tej odpowiedzi podkreślić jedną wspólną cechę, czy umiejętność, którą posiadał zarówno Janusz Korczaka, jak i Aleksander Ka­miński, to zdolności upowszechnienia swoich przemyśleń pedagogicznych formie publicystycznej i literackiej, czego przykładem mogą być znane i często wznawiane ich książki.

W „ Trenie ku czci Janusza Korczaka” poeta ( W Słobodnik) napisał: Dokąd z dziećmi od­chodzisz współczesny Sokratesie? Któryś zmyślał baśnie, sam stałeś się legendą. (...). Tobie do­broć i męstwo śmiertelną koszulę przędą. I pamięć o Tobie wzbiera jak rozlewista rzeka".

Rzeczywiście w utworach literackich jest pełno marzeń i tęsknot dziecięcych, ale też wierna fotografia natury dziecka i wyraźne przesłanie pedagogiczne dla dorosłych. Stąd ich nie­słabnąca popularność , mimo upływu czasu i zniknięcia tych obrazów świata, które opisuje.

Podobnie jak J. Korczak , tak i A. Kamiński swoją literacką twórczość pojmował jako „swoistą działalność wychowawczą nie bezpośrednią, lecz pośrednią, przekazującą odpowiednim kręgom społecznym pożądane inspiracje, koncepcje i atmosferę wychowawczą - za pomocą treści literac­kich.” (Irena Lepalczyk)

I chociaż literackie osiągnięcia Korczaka były znacznie bardziej docenione, to ocena wartości dorobku Aleksander Kamińskiego jest równie wysoka

K. Heska - Kwaśniewicvz pisze , że jest On „ autorem wielu pięknych i mądrych książek. Jest to piękno dwojakie: moralne i estetyczne. Wszystko w nich prawe, szlachetne i uczciwe, a przy tym napisane nienagannie czystą polszczyzną, językiem barwnym i bogatym. I fakt ten decyduje o ich nieprzemijającej wartości. W swej wartości ideowej wszystkie książki Kamińskiego będą zawsze aktualne i czytelne dla wielu pokoleń Polaków. Nie ma w nich bowiem koniunkturalnego kłamstwa, zafałszowań, nie ma także banałów i słów, które nic nie znaczą. Ale nie ma też w pisarstwie Alek­sandra Kamińskiego natrętnego dydaktyzmu; treści pedagogiczne są w nim wtopione w sposób dyskretny i pełen umiaru.”

Sądzę, że w dobie medialnej rewolucji, jaką obserwujemy na przełomie naszych wieków li­czyć się będzie się sposób przekazu treści pedagogicznych językiem prostym, pięknym i boga­tym, a więc posiadającym niewątpliwe walory literackie, jest niezwykłym wyzwaniem dla peda­gogów XXI wieku.

Co z działalności dorobku tych znanych pedagogów może mieć niewątpliwą wartość w wy­chowaniu młodych pokoleń w XXI wieku?

Z dotychczasowej analizy wynika, że treści dorobku pedagogicznego J. Korczaka i A. Ka­mińskiego nie są jedynie zjawiskiem historycznym, który jest przedmiotem zainteresowania bada­czy (historyków wychowania), ale są i mogą być nadal żywe we współczesnej rzeczywistości wy­chowawczej.

Np. w odniesieniu do J. Korczaka słuszne jest zdanie cytowanego już pedagoa, że "nie można zgodzić się z poglądem, że cała wartość systemu poglądów Korczaka zasadza się tylko na wysoce humanitarnym jego stosunku do dziecka i jakiejś wyzwalającej postawie wychowaw­czej.” bo wiele elementów systemu wychowawczego odpowiednio zmodyfikowanych w pełni znajduje zastosowanie w pracy opiekuńczo - wychowawczej we współczesnych realiach.

Treści pedagogiczne zawarte w książkach i artykułach mają nie tylko walory poznawcze i metodyczne, ale zmuszają do głębszej refleksji i poszukiwań coraz lepszych metod poznawa­nia dziecka i efektywnych form pracy opiekuńczo - wychowawczej, a tym samym do samokształ­cenia, tak istotnego w zawodach pedagogicznych.

Abecadło pedagogiczne J. Korczaka, bo tak można nazwać to bogate źródło wiedzy o dziecku zawarte w jego pracach przybliża wychowawcę do dziecka i pozwala odkryć możliwości w nim tkwiące, a pracę opiekuńczo wychowawczą uczynić postulowaną i rzadko zrealizowaną twórczością pedagogiczną. Obszerne hasła tego „ Abecadła” odnoszą się do takich problemów pedagogicznych, jak np.: społeczna i samowychowawcza aktywność dzieci (w tym samorzą­dowa) nauka szkolna dziecka, czas wolny i wypoczynek dziecka, przygotowanie do samodziel­nego życia dzieci sierocych oraz prawa dziecka, i inne.

Wszystkie te problemy występują współcześnie i szuka się dla ich rozwiązania nowych sposobów, a tymczasem znajomość pism pedagogicznych J. Korczaka pobudza do refleksji i jest niezawodną pomocą.

Przykładem mogą być wybrane myśli Janusza zawarte w takim prostym „Abecadle pe­dagogicznym”,

• „Aby osiągnąć efekty wychowawcze, nie wystarczy jak powszechnie sądzono, poznać wychowanków. Rzeczą najważniejszą jest wczuć się w świat ich przeżyć. Trzeba nauczyć dziecinnie cieszyć się i smucić, kochać i gniewać, obrażać i wstydzić, obawiać się i ufać.”

• „Bądź sobą - szukaj własnej drogi. Bądź sobą i czujnie przyglądaj się dzieciom wówczas, gdy sobą być mogą. Przyglądaj się i nie żądaj. Bo nie zmusisz żywego zaczepnego dziecka, by było skupione i ciche; nie­ufne i chmurne nie stanie się szczerym i wylanym; ambitne i oporne nie będzie łagodnym i uległym.”

• „Czytałem interesujące książki, teraz czytuję interesujące dzieci (...) czytałem po raz trzeci i dziesiąty to samo dziecko. I niewiele wiem, bo co dziecko, to ogromny świat, który już od dawna istnieje i nadal istnieć będzie.”

• „Dzieci nie będą dopiero, ale są już ludźmi, tak ludźmi są, a nie lalkami, można przemówić do ich rozumu, odpowiedzą nam, przemówmy do serca, odczują nas (...) W duszy ich są zadatki tych wszystkich myśli i uczuć, które my posiadamy. Więc rozwijać te zadatki, delikatnie kierować ich wzrostem należy.”

• „Eksperymentuję, ale ostrożnie. bo każde doświadczenie powinno być ostrożne, poważne i nie naraża­jące na żadne niebezpieczeństwo. I takie właśnie próbowanie - jak lepiej żyć i działać - jest istotą naszego systemu, metoda naszego wychowania. W wychowaniu wszystko jest eksperymentem, próbowaniem. Próbuję działać łagodnie i ostro. Próbuję dodać otuchy i przestrzegać. Próbuję kogoś przyśpieszać w działaniu, a drugiego przyhamować. Ale nie dążę despotycznie do narzucenia swoich wzorów, planów, czy doświadczeń.”

Odmienna droga życia i twórczości Aleksandra Kamińskiego nie zmienia faktu, że w po­dejmowaniu problemów pedagogicznych pracy z dzieckiem i młodzieżą istnieje zbieżność nie tyle w treściach, co w metodologii poszukiwania rozwiązań i ich upowszechniania.

Każde z dokonań z Jego harcerskiej i naukowej działalności miało zna­miona nie­zwykłej trwałości i było zarazem wzorem do naśladowania zarówno w pracy wy­chowawczej, jak też na­ukowej. Był wszakże twórcą meto­dycznego systemu wychowawczego z najmłodszymi dziećmi - zuchami i ani­matorem całego ru­chu zuchowego, który w harcer­stwie ma najtrwalsze fun­damenty meto­dyczne i programowe i jest w nim nadal najbardziej prężny. Jako organizator kształ­cenia in­struktorskiego proponował i inspirował rozwią­zania organizacyjne, meto­dyczne, będące istotną czę­ścią pedagogicznego do­robku szkół instruk­torskich w Nie­rodzimiu i Górkach Wielkich. Do­świadczenia te mogą być wykorzystane nie tylko w działalności współcześnie działających ośrod­ków kształcenia instruktorskiego, ale także w prowadzeniu pracy wycho­wawczej w szkole (do­świadczenia ekspery­mentu miko­łowskiego) i w placów­kach wychowania pozaszkolnego.

Karty Jego życia zapisane są niezwykłej wartości czynami w latach wojny i okupacji jako współorganizatora konspiracyjnego harcer­stwa męskiego - „Szarych Szeregów”, or­ganizatora bo­ha­terskiej walki z oku­pantem prowadzonej przez członków Małego Sabotażu „Wawer”, a przede wszyst­kim autora „Kamieni na szaniec” i redaktora „Biuletynu Infor­macyjnego” Armii Krajowej.

Aktywnie uczestniczył też w działalności odrodzonego po wojnie harcer­stwa (w la­tach 1945 - 1947) i w procesie przywracania mu jego narodowego wychowawczego charak­teru (w latach 1956 - 1958), napotykając w tej dzia­łalno­ści na wiele przeszkód i trudności z racji swych trwałych przekonań i po­glądów na wychowanie harcerskie. Wreszcie jako na­ukowiec - pedagog społeczny - kontynuator dzieła Heleny Radliń­skiej, w swej twórczości naukowej w Katedrze Pedagogiki Spo­łecznej Uniwersy­tetu Łódz­kiego poświecił wiele miej­sca problemom wycho­wawczego funkcjono­wania związków mło­dzieży i harcerstwa oraz społecznym oraz wychowawczym aspektom czasu wolnego.

Niezwykle aktualne są także jego myśli zawarte w bogatej twórczości z metodycznej (har­cerskiej), pedagogicznej i literackiej, czego dowodzą wybrane przykłady odnoszące się do wycho­wawczej roli harcerstwa, do wychowania społecznego oraz relacji wychowania i polityki :.

• „Patriotyzm - jest motorem harcerskiego działania, ożywia pracę naszych drużyn, gromad i kręgów. Wszystko, co jest najlepszego, pra­gniemy dać naszej Ojczyźnie. Ale obcym jest nam szowinizm, pogarda i niechęć dla jakiegokolwiek narodu. Będąc sami patriotami - potrafimy odczuć patrio­tyzm innych narodów.” (Harcerstwo a polityka, „Brzask”, nr 8, s. 1-2.

• „Cała nasza metoda harcerska wychowuje demokratów. Do tego służy nasz system zastępowy, tym są przepojone zasady naszych gier, to się przebija z naszych form organizacyjnych. Fundamenty cnót obywatel­skich państwa demokratycznego: inicjatywa, samodzielność, branie na siebie odpowiedzialno­ści, swoboda w myśleniu, karność w działaniu - wszystko ot promieniuje z każdego szczegółu naszych ćwiczeń, prac i za­baw.” (Harcerstwo a polityka, „Brzask”, nr 8, s. 1-2.

• Nowoczesna szkoła bez organizacji życia społeczno - kulturalnego, samorządnych grup uczniowskich, bez zachęty i okazji do samokształcenia, bez aktywnego wprowadzania w kulturę fizyczną i sztukę - będzie tylko kikutem instytucji kształcącej, instytucją przestarzałą, rozmijającą się z potrzebami społeczeństwa.” (Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza. Wrocław 1965)

• „Możność swobodnego wyboru zachowań i aktywności stanowi nie­zbędne dopełnienie zachowań i aktywno­ści wymuszanych przez konieczność życia społecznego. Niezbędne `zarówno ze względu na zdrowie psychiczne jed­nostki i pełny rozwój je osobowości, jak i ze względu na konieczność wypraco­wania w ludziach nawyków do wartościowych społecznie zachowań ukierun­kowanych na prze własny m swobodny, dobrowolny wybór.” (Modelowe założenia funkcjonowania typowych placówek wychowania pozasz­kolnego. „Badania Oświatowe” 1981 nr 1, s. 6-25)

• Swoboda i dobrowolność nie ma nic wspólnego z kapryśną dobrowolno­ścią i powodowaniem się zmienną przelotnością zaciekawień -dobrowolność nie stanowi antytezy obowiązkowości i pracowitości, stanowi tylko ich swoistą re­alizację, polegającą na tym, że konieczność nie jest tu rygoryzmem zewnętrz­nym, lecz poczucie konieczności wypływająca od wewnątrz jednostki, pojmo­wanym jako powinność.” (Modelowe założenia funk­cjonowania typowych placówek wychowania pozasz­kolnego. „Badania Oświatowe” 1981 nr 1, s. 6-25)

„Postawa demokratycznego kierownictwa wychowawczego, która sta­nowi fundament partnerskiej więzi z wychowankami, sprowadza się do tego w gruncie rzeczy, iż wychowawca nie stawia siebie ponad, ani poza młodzieżą, lecz wśród niej. Jest czynny razem z młodymi i wśród młodych. Doradza - nie narzuca, inspiruje i sprawdza, nie wykonuje czegoś za młodzież. Kontroluje, gdyż wie, że młodzież lubi być kontrolowana przez tych, którzy jej przewodzą.” (Partnerstwo wychowawcze młodzieży - utopia czy szansa, „Oświata i Wycho­wanie”, nr 8, s. 26-28)

• „Polityk - to realizator zadań społecznych przez władzę. Wychowawca - to organizator pragnień zmierzają­cych ku kształtowaniu siebie i tworzeniu lep­szego świata. Jeśli polityk zniszczy autonomię wycho­wawcy, to jego polityka nie będzie miała cech trwałości. Jeśli wychowawca zlekceważy polityka - jego poczy­nania nie będą ugruntowane w życiu praktycznym. Sojusz wychowawcy i polityka stanowi fakt niezmiernie pożądany pod warunkiem, że obie strony uznają odrębność metod swego działania i zakres swych prac.” (Jakiego harcerstwa pragniemy? (Fragmenty referatu A. Kamińskiego wygło­szonego na posiedze­niu Naczelnej Rady Harcerskiej w dniu 27. I. 1957 r. „Drużyna”, nr 6 (101), z dnia 31. III. 1957 r., s. 3-6).

Nie będzie przesadą więc stwierdzenie, ze pedagogika tych dwóch znakomitych Polaków, których także patriotyzm był wielkiej miary, nie jest jedynie postulatem, ale obecna jest z nami w tym bogatym w nadzieje XXI wieku, bo jakże można zrezygnować z bogactwa, jakim obdarzył nas „odkrywca świata dziecięcego”, czyli Janusz Korczak oraz niezawodny instruktor i przewodnik mło­dzieży po trudnych szlakach życia - Aleksander Kamiński

1 M. Jakubowski, Janusz Korczak i jego dokonania. Częstochowa 1996, s.245.

2 M. Jakubowski, op.cit. , s.245.

3

4 Np.: - Dom Dziecka jako rozszerzona rodzina . Wychowanek jako pomocnik wychowawcy. Wychowawca . Gawędy historyczne . „Dom Dziecka” 1959 , nr 3 , s. 1-4 (Przedruk : "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1972 , nr 5, s. 4-9 , il.); - Wychowanek jako pomocnik wychowawcy. Gawęda historyczna. "Dom Dziecka" 1959, nr 5-6, s. 123-126 ; - Wychowawca. "Dom Dziecka" 1959, nr 11 (Przedruk: "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1981, nr 8, s. 378-380

5 Np.: - Dyżury. "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1964, nr 4 s. 14-15 , il . ; Sąd koleżeński, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1964, nr 5, s. 21-22.

6 A. Kamiński , Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza . Warszawa 1965

---