CECHY KSIĄŻKI XV WIEKU - INKUNABUŁY
Cechy książki XV (książka drukowana):
Nie ma karty tytułowej.
Wszystkie dane o autorze, drukarzu, miejscu i roku wydania umieszczone są na końcu w kolofonie.
Zaczyna się zwrotem Incipit, a kończy Explicit.
Biblie, dzieła liturgiczne i prawnicze mają układ dwuszpaltowy.
Dzieła o treści świeckiej, literackiej jednoszpaltowy.
Tekst wymagający objaśnień umieszczano w małych odcinkach na środku stronicy i otaczano go komentarzem. Przy czym fragment komentowany był drukowany większymi, a komentarz mniejszymi czcionkami. Taki układ to modus modernus.
Malarstwo miniaturowe stosowane do luksusowych książek liturgicznych.
Inicjały uncjalne tzw. Lombardy dopisywane były ręcznie oraz czerwone i niebieskie rubryki. W nich zostawiano puste miejsce na przewidziane inicjały. W środku takiego pola odbijano małą literkę (reprezentant).
Inkunabuły:
Określenie pierwszych druków w XV w., do 1500 r. Nazwa pochodzi z łac. Cunabula (powijaki, kolebka), czyli druki w początkowym okresie. Początek inkunabulistyki, czyli nauki o badaniu inkunabułów przyjmuje się na rok 1643. Wtedy to Jan Saubert stworzył pierwszy katalog inkunabułów.
Rodzaje pisma drukarskiego stosowane w inkunabułach:
Tekstura - monumentalne pismo gotyckie, używane głównie do ksiąg kościelnych (mszały, psałterze).
Gotyko-antykwa - półgotyckie pismo przejściowe (fere humanistica), mieszanina karolińskiej i gotyckiej minuskuły.
Rotunda - północnowłoska forma pisma późnogotyckiego.
Bastarda - powstała ze złagodzonych form gotyckiej kursywy.
Antykwa - oparta na prostym i czytelnym kształcie humanistycznej minuskuły.
Format bibliograficzny książki:
Papier w XV w. - masywny, zwarty, niełamliwy, trwały, szarożółty.
Wymiar arkusza zależał od wielkości sita czerpalnego: wielki `regalis' 70x50cm albo mniejszy `mediana albo communis' 50x30cm.
Oznaczane formatem bibliograficznym - nie zależy od wymiarów książki, lecz od tego, ile razy arkusz papieru został złamany np. raz złamany to 2 stopnie-folio, dwa razy to 4 stopnie-quarto itd. Dzięki wielokrotności złamania arkusza możemy określić: kierunek kres papieru i położenie filigranu oraz ilość kart w składce.
Znaki porządkowe układu książki:
Kustosze - na końcu każdej poprzedniej składki powtarzane słowa lub zgłoski zaczynają składkę następną.
Sygnatury - znaki którymi sygnowano kolejność składek w woluminie i liczbę kart w składce. Umieszczano je zazwyczaj w prawym dolnym rogu karty.
Wykaz składek (Rejestr) - do sprawdzenia, czy dzieło jest kompletne. Umieszczany na końcu druku przed albo po kolofonie pod rożnymi nazwami.
Tabela rubricarum - kolejny spis nagłówków, dla rubrykatora jako wskaźnik, gdzie ma dopisywać ręcznie kolorowym atramentem poszczególne nagłówki rozdziałów. Często drukowana na oddzielnej karcie i nie wchodziła w skład książki.
Foliowanie - liczbowanie kart tekstu - ręcznie rzadko albo w ogóle, natomiast drukowane dopiero w latach 70 XV w. Umieszczano u góry nad kolumną tekstu.
Karta tytułowa:
Na pierwszej, czystej stronie coś w rodzaju tytułu tzw. Włoska occhietto-oczko. Były to jeden lub dwa wyrazy, które wycinano nieraz z różnymi ozdobami w drzeworytowym klocku i odbijano na karcie.