Budowa Normy Prawnej
Norma prawna jest ostatecznym rezultatem procesu interpretacji, konstrukcją językową, która wyrazić musi to, co w prawie najważniejsze - powinność. Powinność przyjmuje w normie postać obowiązku (zobowiązania) lub uprawnienia (roszczenia). W konsekwencji norma prawna jest najmniejszą jednostką struktury określonej mianem prawa lub systemu prawnego - jest swego rodzaju „atomem prawa”. Norma prawna musi być zbudowana, tak aby odzwierciedlać najważniejsze elementy samego prawa. Dlatego kwestia jej budowy ma duże znaczenie dla wszystkich zajmujących się wykładnią prawa. Istnieją co najmniej dwa różne poglądy na temat budowy normy prawnej.
Wedle pierwszego norma prawna składa się z trzech najważniejszych dla prawa elementów: hipotezy - dyspozycji - sankcji (H - D - S).
Hipoteza pozwala na określenie adresata normy prawnej - mówiąc inaczej, hipoteza odpowiada na pytanie, do kogo i w jakich warunkach znajduje zastosowanie sformułowana norma. W zależności od sposobu sformułowania możemy podzielić rodzaje hipotez, jak i norm w ogóle na indywidualne i generalne. Normy indywidualne mają „imiennie” określonego adresata (osobę fizyczną lub prawną), generalne zaś w celu określenia adresata posługują się nazwami rodzajowymi ( np.; wszyscy uprawnieni ..., osoba kierująca pojazdem mechanicznym ...).
Dyspozycja określa sposób powinnego zachowania dla określonych w hipotezie adresatów. Powinność ta konstytuująca obowiązek lub uprawnienie wyrażona jest poprzez nakaz, zakaz lub dozwolenie. Z punktu widzenia dyspozycji dzielimy normy prawne na konkretne i abstrakcyjne. Trzeba pamiętać, że podział norm prawnych na indywidualno - konkretne oraz generalno - abstrakcyjne mimo oczywistych skojarzeń nie musi być jednoznaczny, są bowiem normy naruszające taką dychotomię - normy generalno - konkretne lub indywidualno - konkretne.
Sankcja wreszcie określa następstwa prawne w przypadku zachowania sprzecznego z dyspozycją normy, czyli po prostu sytuacje naruszania prawa. Można rozróżnić co najmniej trzy rodzaje sankcji: represyjną (podlegającą na wymierzeniu - faktycznej - kary, np.; pozbawienia wolności wobec winnego naruszenia prawa), egzekucyjną (podlegającą na wymuszeniu wykonania pewnego obowiązku prawnego) oraz nieważności ( polegają na uznaniu za nieważne pewnych działań jako sprzecznych z prawem. Sankcja prawna jako sankcja zinstytucjonalizowanego (państwowego) przymusu jest charakterystyczna właśnie tylko dla prawa.
Drugi z poglądów przyjmuje, że norma prawna ma jeszcze bardziej złożoną strukturę, i w istocie składa się z dwóch połączonych ze sobą norm a mianowicie z normy sankcjonowanej oraz sankcjonującej (H - D) - (h - d). Norma sankcjonowana to norma określająca adresata i wzór powinnego zachowania, norma sankcjonująca to po prostu wcześniej omawiana sankcja. Powiązania logiczne między obiema normami mogą mieć charakter koniunkcji (spójnik „jeżeli ... to”), a nawet rozłącznej dysjunkcji normatywnej (spójnik „albo... albo”). Zwolennicy takiego ujęcia podkreślają, że tylko takie rozbudowane rozumienie normy prawnej wyczerpuje wszystkie istotne elementy prawa.
Normy prawne a normy moralne.
Normy prawne są jednym z rodzajów norm. Oprócz prawnych istnieją przecież normy moralne, obyczajowe, zwyczajowe i wiele innych. Niektóre spośród nich mają dla prawa istotne znaczenie, w szczególności zaś normy moralne. Dokonujący interpretacji często staje wobec konieczności odróżnienia norm prawnych od innych norm społecznych. W praktyce nie jest to jednak łatwe. Wszystkie normy mają taką samą budowę, w wielu przypadkach również identyczną treść i w zasadzie tylko rodzaj sankcji - w przypadku norm prawnych jest to sankcja zinstytucjonalizowane państwowego przymusu - pozwala nam rozstrzygnąć, kiedy mamy do czynienia z normą wyłącznie prawną, a kiedy również z normą moralną czy zwyczajową. Złożoność tych relacji pokazuje analiza związków istniejących między normami prawnymi i moralnymi, czyli po prostu między prawem i moralnością.
Filozoficznoprawna dyskusja na temat związków prawa i moralności doprowadziła do wykształcenia się dwóch rodzajów poglądów. Pierwszy przyjmował tezę o potrzebie rozdziału prawa i moralności. Drugi, przeciwnie, uznawał jak najściślejszy związek między obydwoma rodzajami norm.