Zasady BHP podczas obsługi i użytkowania obrabiarek skrawających do metali

Obróbka skrawaniem metali jest podstawową techniką wytwarzania części maszyn, urządzeń, przedmiotów użytkowych, itp., polegającą na nadawaniu przedmiotowi obrabianemu żądanego kształtu, wymiarów i właściwości warstwy wierzchniej poprzez usunięcie części materiału za pomocą narzędzia skrawającego. Można wyróżnić następujące rodzaje obróbki skrawaniem:

• obróbka ścierna - obróbka skrawaniem wykonywana ziarnami ściernymi luźnymi lub związanymi spoiwem; m.in.: szlifowanie, docieranie, gładzenie, polerowanie.

• obróbka wiórowa - obróbka skrawaniem narzędziami o określonym kształcie i geometrii ostrza (np. nożem tokarskim, frezem), które usuwają materiał w postaci wiórów; m.in. poprzez: toczenie, wiercenie, frezowanie, struganie, dłutowanie, przeciąganie.

• obróbka ubytkowa - obróbka, podczas której następuje usunięcie określonej części materiału obrabianego przedmiotu, m. in. poprzez: obróbkę skrawaniem lub obróbkę erozyjną.

• obróbka obwiedniowa - obróbka skrawaniem, podczas której zarys obrabianego elementu (np. zębów) stanowi obwiednię kolejnych, blisko siebie leżących krawędzi skrawających narzędzia, najczęściej stosowana przy obróbce uzębień kół zębatych.

W obróbce skrawania metali stosuje się obrabiarki:

• do skrawania metali, takie jak:

• tokarki (wielonożowe, kopiarki, półautomaty i automaty tokarskie, uchwytowe, kłowe, tarczowe, rewolwerowe, karuzelowe, zataczarki),

• wiertarki (stołowe, kolumnowe, promieniowe, współrzędnościowe, wielowrzecionowe),

• frezarki (pionowe i poziome, uniwersalne, do kół zębatych, do gwintów, wiertarko-frezarki, frezarko-wytaczarki, kopiarki),

• wytaczarki,

• przecinarki (taśmowe, włośnicowe, tarczowe),

• strugarki (ogólnego przeznaczenia (wzdłużne, poprzeczne i pionowe (tzw. dłutownice) oraz specjalizowane (do kół zębatych , do obróbki krawędzi blach , do łóż obrabiarek , kopiarki)),

• przeciągarki (do otworów i do płaszczyzn),

• szlifierki (do płaszczyzn, do otworów, honownice , dogładzarki, docieraczki, polerki),

Ogólne zasady BHP dotyczące użytkowania obrabiarek do obróbki metali

• do pracy na obrabiarce powinien być dopuszczony pracownik mający odpowiednie umiejętności,

• obrabiarka powinna być sprawna technicznie,

• osłony stałe lub ruchome powinny mieć niezawodne blokady uniemożliwiające ich przypadkowe otwarcie. Jeżeli istnieje możliwość pracy na obrabiarce z otwartą osłoną, to osłona powinna być wyposażona w urządzenie blokujące uniemożliwiające jej otwarcie bez zatrzymania pracy obrabiarki.,

• urządzenia sterujące i inne zabezpieczenia powinny być zgodne z dokumentacją techniczno-ruchową oraz oznakowane w wyraźny sposób,

• obrabiarka powinna być wyposażona w odpowiednie urządzenia ochronne osłaniające przestrzeń roboczą, chroniące przed odpryskującymi wiórami, rozpryskującymi się płynami smarująco-chłodzącym i medium roboczym,

• obrabiarka powinna być wyposażona w odpowiednie urządzenia zapobiegające zalewaniu podłogi przez płyn smarujaco-chłodzący.

• osłony stałe wystające poza obrys obrabiarki oraz osłony ruchome zmieniające swoje położenie podczas pracy obrabiarki powinny być oznakowane barwami i znakami bezpieczeństwa,

• lampy elektryczne przeznaczone do oświetlania miejscowego na stanowisku pracy powinny być zasilane napięciem bezpiecznym, a natężenie tego oświetlenia powinno zapewniać widoczność pozwalającą na bezpieczne wykonywanie pracy,

• obrabiany przedmiot powinien być zamocowane w odpowiednim uchwycie lub imadle w sposób pewny,

• do pracy na obrabiarkach stosowane powinny być tylko narzędzia ostre i właściwe dla danej obróbki,

• ręczne pomiary powinny być dokonywane po zatrzymaniu obrabiarki,

• obrabiarki powinny być wyposażone w urządzenia do usuwania powstających wiórów,

• podczas naprawy, konserwacji i czyszczenia obrabiarka powinna być odłączona od zasilania prądem elektrycznym,

• przed przystąpieniem do naprawy lub czyszczenia obrabiarki należy sprawdzić, czy jej napęd jest odłączony od zasilania oraz, czy jest możliwe jej przypadkowe włączenie. W widocznych miejscach powinny być umieszczone czytelne tablice, „NAPRAWA. Nie uruchamiać”,

• pracownik obsługujący obrabiarkę powinien być ubrany w odzież roboczą, ściśle przylegającą, dotyczy to przede wszystkim rękawów przy nadgarstkach obsługującego, które powinny być opięte. Obsługujący powinien pracować z nakrytą głową i obuwiu roboczym.

Pracownik zanim przystąpi do pracy na obrabiarce do metali, powinien:

• zapoznać się z dokumentacją wykonawczą, z instrukcją obsługi obrabiarki i tabliczką znamionową maszyny,

• zaplanować kolejność wykonywania poszczególnych czynności,

• przygotować odpowiednie urządzenia pomocnicze umożliwiające składowanie materiałów, półfabrykatów i odpadów,

• przygotować materiał do obróbki ustawiając go w sposób zapewniający maksymalne bezpieczeństwo i łatwość pobierania,

• przygotować niezbędne pomoce warsztatowe, tj.: przyrządy pomiarowe, narzędzia pracy, zmiotki, haczyki, itp.,

• zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej, np. okulary, maski, ochronniki słuchu, fartuchy skórzane, itp.,

• sprawdzić stan techniczny obrabiarki, oświetlenia stanowiska, a w szczególności wizualnie stan instalacji elektrycznej,

• próbnie uruchomić obrabiarkę i sprawdzić jakość jej działania,

• sprzątnąć stanowisko pracy po wykonaniu powierzonych zadań.

Frezarki

Frezarki stosowane są do obróbki powierzchni płaskich i kształtowych (tj.: rowki, gwinty, koła zębate). Obróbka frezarką nazywa się frezowaniem. Frezowanie jest to usuwanie warstwy materiału z obrabianego przedmiotu za pomocą narzędzia obróbczego zwanego frezem. Głównym ruchem powodującym skrawanie freza jest jego ruch obrotowy, oprócz tego frez przesuwa się względem obrabianego materiału. Frezowanie może być wykonywane przy użyciu pojedynczego freza, głowicy frezowej lub zespołu frezów.

W procesie obróbczym mogą być używane frezarki: ogólnego przeznaczenia, specjalizowane i specjalne. Można wyróżnić frezarki:

• stołowe,

• kolumnowe i wspornikowe z pionowym (Fot. zamieszczone niżej)lub z poziomym wrzecionem,

• łożowe do obróbki kształtowej z pionowym lub poziomym wrzecionem,

• kopiarkowe,

• karuzelowe i bębnowe (w produkcji seryjnej),

• wiertarko-frezarki,

• wielowrzecionowe,

• bramowe typu ganty lub portalowego,

• sterowane numerycznie CNC.

Widok ogólny frezarki pionowej

W procesie obróbczym na frezarce wyróżniamy metody frezowania:

• obwodowego charakteryzującego się frezowaniem przeciwbieżnym, polegającego na tym, iż obrabiany przedmiot przesuwa się w kierunku przeciwnym do ruchu skrawającego ostrza freza,

• czołowego charakteryzującego się frezowaniem współbieżnym, polegającego na tym, iż obrabiany przedmiot przesuwa się w kierunku zgodnym z ruchem skrawającego ostrza freza.

Na frezarce wykonywane są następujące czynności:

• przygotowanie frezarki do pracy,

• zamocowanie obrabianego przedmiotu,

• uruchomienie frezarki,

• ustawienie parametrów frezowania,

• dosunięcie freza (lub głowicy frezarskiej) do powierzchni obrabianej,

• włączenie posuwu,

• proces frezowania,

• odsunięcie freza od obrabianego przedmiotu,

• zatrzymanie frezarki,

• odmocowanie przedmiotu, itd.,

• oczyszczenie frezarki.

Zalecenia bezpieczeństwa użytkowania frezarek

Osłony stałe i ruchome stosowane we frezarkach mają na celu przede wszystkim przeciwdziałanie możliwości zetknięcia się ręki lub innej części ciała pracownika z wirującym frezem, jak również zabezpieczenie przed rozpryskiem skrawanych wiórów i cieczy chłodzących. Ze względu na różnorodność obrabianych przedmiotów, jak i typów samych frezarek stosuje się wiele rodzajów osłon ochronnych. Na fotografii zamieszczonej poniżej przedstawiono frezarkę pionową z zamocowaną na stole frezarki osłoną stałą z uchylnymi drzwiczkami osłaniającą strefę roboczą oraz osłoną stałą wrzeciona i freza.

Podczas obsługi frezarek należy przestrzegać następujących zasad:

• przed uruchomieniem wrzeciona frezarki należy sprawdzić stan techniczny obrabiarki,

• przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić stan techniczny lub ewentualnie zastosować:

• osłony ruchomych części nie biorących udziału w procesie frezowania chroniące przed przypadkowym dotknięciem częścią ciała przez operatora lub innych osób,

• osłony strefy roboczej chroniące pracowników przed odrzucanymi wiórami (szczególnie podczas szybkościowego frezowania metali frezami o dużej średnicy lub głowicami frezowymi),

• osłonę trzpienia frezarskiego wystającego poza okular,

• osłonę śruby mocującej frez i trzpień wystającej poza korpus frezarki,

• przed przystąpieniem do pracy należy:

• zapoznać się z dokumętacją techniczno - ruchową frezarki,

• sprawdzić działanie urządzeń napędowych, sterujących i obieg smarowania frezarki,

• przy szybkościowym frezowaniu metali wyłączenie frezarki powinno się odbywać przez wyłączenie ruchu noża, a następnie - posuwu stołu,

• sprawdzić stan i funkcjonowanie sprzęgiełka rozłączającego korbki i kółka służące do ręcznego posuwu stołu ze śrubą pociągową stołu w przypadku włączenia posuwu mechanicznego,

• sprawdzić we frezarkach sterowanych numerycznie stan działania automatycznego mechanizmu mocowania narzędzi i przyrządów we wrzecionie,

• ustawić barierki lub odpowiednio oznakować barwami ostrzegawczymi miejsca wysuwania się stołu frezarki poza jej korpus lub obrabianego przedmiotu, w przypadku gdy obrabiany przedmiot ma większe gabaryty niż stół frezarki,

• do zakładania i zdejmowania ciężkich przedmiotów należy stosować urządzenia transportowe, tj.: wciągniki, żurawie, suwnice, wózki jezdniowe z odpowiednim osprzętem,

• podczas pracy na frezarce należy używać wyłącznie narzędzi skrawających i przyrządów dostosowanych do określonego procesu frezowania,

• przedmiot i narzędzia skrawające powinny być prawidłowo i pewnie zamocowane,

• przed włączeniem obrotów wrzeciona frezarki, frez powinien być odsunięty od obrabianego przedmiotu,

• nie wolno zdejmować osłon i zabezpieczeń z obsługiwanych frezarek,

• naprawy frezarek powinny być wykonywane wyłącznie przez osoby upoważnione przez pracodawcę,

• niedopuszczalne jest usuwanie wiórów sprężonym powietrzem lub ręcznie (gołą dłonią),

• do usuwania wiórów z przestrzeni roboczej należy stosować narzędzia ręczne (np.: pędzle, zmiotki) lub urządzenia (np. elektromagnetyczne lub pneumatyczne),

• niedopuszczalne jest chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa,

• nigdy nie należy hamować ruchu wrzeciona ręką lub przy użyciu jakichkolwiek przedmiotów,

• nie wolno w czasie mechanicznej obróbki sprawdzać dłonią dokładności obróbki, wymiarów przedmiotu obrabianego i dokonywać innych podobnych czynności,

• nie dotykać ręką przedmiotu obrabianego w czasie ruchu wrzeciona,

• niedopuszczalne jest dokonywanie czynności smarowniczych i konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja obsługi nie zezwala na taką czynność (np.: gdy na frezarce prowadzone jest frezowanie),

• nie wolno układać w trakcie obróbki na stole frezarki narzędzi, sprzętu, przyrządów pomiarowych, itp.,

• nie wolno chłodzić obrabianego przedmiotu i narzędzia przy pomocy mokrych szmat, pakuł w czasie trwania obróbki,

• nie wolno podczas frezowania zdejmować jakichkolwiek osłon,

• nie wolno dopuszczać do obsługi frezarki inne osoby bez zgody przełożonego,

• nie dopuszczalne jest samodzielne naprawianie uszkodzeń we frezarce.

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania frezarek to zagrożenia:

• cięciem, odcięciem, skaleczeniem, uderzeniem w skutek wykonywania czynności związanych z realizacją procesu skrawania, np.:

• podczas postoju frezarki (przy usuwaniu wiórów spod freza, sprawdzaniu gładkości obrabianej powierzchni, zakładaniu lub zdejmowaniu frezów z wrzeciona, mocowaniu przedmiotu obrabianego, itp.),

• w czasie pracy freza ( czynność ta niedozwolona jest podczas pracy freza - przy sprawdzaniu gładkości obrabianej powierzchni, usuwaniu wiórów spod freza, mierzeniu obrabianego przedmiotu ),

• w czasie wykonywania czynności pomocniczych (przy przenoszeniu ostrych frezów, zakładaniu lub zdejmowaniu frezów z wrzeciona, przy sprawdzaniu krawędzi skrawających frezów),

• uderzeniem, zgnieceniem na skutek upadających ciężkich przedmiotów lub głowic frezarskich,

• uderzeniem, zgnieceniem, obtarciem, starciem na skutek przemieszczających się urządzeń transportowych lub ich elementów (tj. wciągnika, żurawi, suwnic, wózka jezdniowego z odpowiednim osprzętem),

• skaleczeniem części ciała operatora w skutek u życia nie odpowiedniego lub stępionego freza będącego przyczyną powstawania zadziorów na obrabianym przedmiocie,

• pochwyceniem, wciągnięciem, uderzeniem, odcięciem, skaleczenie, w skutek obracającego się wrzeciona lub narzędzie (frezu, głowicy frezowej),

• uderzeniem, skaleczeniem, przekłuciem, przebiciem w skutek wyrzutu na znaczną odległość i z dużą energią wiórów,

• poparzeniem w skutek wyrzutu wiórów o wysokiej temperaturze, np.: podczas frezowania głowicą frezarską,

• uderzeniem, pochwyceniem, obtarciem w skutek obracających się elementów maszyny wystających poza okular część trzpienia frezarskiego, część śruby mocującej trzpień lub frez, a także korbki i kółka ręcznego posuwu stołu,

• uderzeniem, starciem, obtarciem, przebiciem w skutek upadku przedmiotu obrabianego, podczas jego mocowania i zdejmowania,

• uderzeniem, zgnieceniem, starciem, obtarciem w skutek przemieszczania się elementów maszyny (ruch przestawny stołu lub wrzeciennika),

• uderzeniem, zgnieceniem, starciem, obtarciem w skutek kontaktu z transportem przedmiotu obrabianego (np.: załadowczy system paletowy)

• uderzeniem, poparzeniem na skutek wytrysku płynów (cieczy eksploatacyjnych) pod ciśnieniem,

• porażeniem prądem elektrycznym na skutek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z elementem maszyny znajdującym się pod napięciem,

• skaleczeniem, obtarciem, przebiciem w skutek kontaktu z ostrymi frezami lub ostrymi krawędziami przedmiotów obrabianych,

• pochwyceniem, wplątaniem, wciągnięciem w skutek stosowania niewłaściwej odzieży roboczej (zbyt luźno noszona).

Strugarki

Strugarki do metalu stosowane są zazwyczaj do obróbki płaszczyzn. Głównym narzędziem obróbczym strugarek są noże strugarskie. Obróbka na strugarce nazywana jest struganiem. W zależności od kierunku posuwu narzędzia może być struganie poziome nazywane potocznie struganiem oraz struganie pionowe nazywane dłutowaniem. Metodą strugania można obrabiać koła zębate, walcowe i stożkowe.

Wyróżniamy strugarki:

• ogólnego przeznaczenia:

• poprzeczne (zdjęcie zamieszczone niżej) przeznaczone do obróbki części o niedużych wymiarach i charakteryzują się tym, że nóż wykonuje ruch roboczy postępowo-zwrotny, a stół strugarki wraz z przedmiotem obrabianym wykonuje posuw w kierunku prostopadłym do kierunku ruchu noża.

• wzdłużne przeznaczone do obróbki dużych płaszczyzn i wyróżniają się tym, że część obrabiana wraz ze stołem wykonuje ruch roboczy postępowo-zwrotny, a nóż wykonuje posuw w kierunku prostopadłym do kierunku ruchu przedmiotu obrabianego.

• pionowe (zwane dłutownicami) (Fot.3.) przeznaczone do obróbki rowków oraz otworów kształtowych w produkcji jednostkowej i małoseryjnej. Narzędzie wykonuje ruch roboczy pionowy postępowo-zwrotny, a stół wraz z przedmiotem obrabianym wykonuje posuw w kierunku prostopadłym do kierunku ruchu noża lub ruch obrotowy w przypadku zastosowania stołu obrotowego do obróbki otworów kształtowych.

• strugarki specjalizowane: do kół zębatych, do obróbki krawędzi blach, kopiarki itp..

Widok strugarki poprzecznej

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania strugarek do metali to zagrożenia

• uderzeniem, obtarciem, zgnieceniem w skutek przemieszczania się elementów strugarki (ruch przestawny stołu lub wrzeciona wraz z nożem strugarskim,

• uderzeniem, skaleczeniem, przebiciem w skutek odpryskujących drobnych wiórów powstających podczas skrawania na strugarce,

• uderzeniem, obtarciem podczas mocowania lub zdejmowania przedmiotów obrabianych ze strugarki,

• skaleczeniem, przebiciem w skutek kontaktu części ciała operatora z zadziorami lub ostrymi krawędziami przedmiotów obrabianych podczas ich zakładania i zdejmowania,

• uderzeniem na skutek wytrysku płynów (cieczy eksploatacyjnych) pod ciśnieniem,

• porażeniem prądem elektrycznym na skutek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z elementem maszyny znajdującym się pod napięciem,

• skaleczeniem, obtarciem, przebiciem w skutek kontaktu z ostrymi nożami strugarskimi,

• uderzeniem, zgnieceniem na skutek upadających ciężkich przedmiotów,

• uderzeniem, zgnieceniem, obtarciem, starciem na skutek przemieszczających się urządzeń transportowych lub ich elementów (tj.: wciągniki żurawi, suwnic, wózka jezdniowego z odpowiednim osprzętem).

Zalecenia bezpieczeństwa użytkowania strugarek


Bezpieczeństwo użytkowania strugarek w dużej mierze zależy od prawidłowego zamocowanie przedmiotu. Przy mocowaniu przedmiotu w imadle maszynowym, które to jest najczęściej stosowane w strugarkach poprzecznych, przesuw roboczy narzędzia skrawającego powinien być skierowany ku szczęce stałej imadła, a nie w kierunku szczęki ruchomej, która jest mniej sztywne, przez co może pod wpływem sił skrawania nastąpić wyrwanie przedmiotu obrabianego z imadła.


Zasadę tą należy stosować również przy mocowaniu przedmiotu obrabianego bezpośrednio na stole strugarki za pomocą docisków, klocków oporowych, śrub mocujących, itp.. Urządzenia mocujące powinny być łatwo dostępne, wygodne w obsłudze, pewne w działaniu i pewnie przymocowane do stołu strugarki. Wszelkie elementy służące do zaciskania powinny być umieszczone w polu widzenia i obsługiwane z jednego miejsca. Manipulacja rękami w czasie mocowania przedmiotu nie powinna odbywać się bezpośrednio w sąsiedztwie noży strugarki.

Wykonując prace strugania, konserwacji lub prace serwisowe na strugarce (zwłaszcza na strugarce wzdłużnej lub poprzecznej) istnieje możliwość uderzenia lub przyciśnięcia pracownika stołem do ściany lub innego stałego przedmiotu. Może to nastąpić, jeśli między tym przedmiotem a stołem maszyny jest zbyt mała odległość. Wolna przestrzeń przy największym skoku stołu strugarki powinna być wystarczająca dla swobodnego przejścia i bezpiecznej pracy. Po bokach strugarki, a także od końca stołu strugarki w jego położenia krańcowym, bądź od końca przedmiotu obrabianego, powinna pozostawać wolna przestrzeń, co najmniej 0,75 m. Zakres ruchu stołu zmienia się w zależności od wykonywanej pracy. Dlatego w miejscach, do których dochodzi koniec stołu lub obrabianego przedmiotu w swym położeniu krańcowym, należy ustawiać barierki odpowiednio oznakowane barwami ostrzegawczymi, określające granicę miejsca bezpiecznego. Barierki te można nie stosować tylko wtedy, gdy miejsca te są odpowiednio zabezpieczone, np. stałymi zagrodami.

Przed rozpoczęciem pracy i przed uruchomieniem ruchu stołu strugarki należy sprawdzić, czy zamocowany na stole przedmiot obrabiany, nie zaczepi o jakikolwiek element konstrukcyjny strugarki. Na mniejszych strugarkach ustawianie przedmiotu sprawdza się zwykle przez ręczne przesunięcie stołu, a na dużych — za pomocą narzędzi pomiarowych.



Ponadto podczas obsługi strugarki należy przestrzegać następujących zasad:

• przed uruchomieniem strugarki należy sprawdzić stan techniczny obrabiarki ,

• przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić stan techniczny lub ewentualnie zastosować:

• osłony strefy roboczej chroniące pracowników przed odpryskującymi wiórami,

• ustawić barierki lub odpowiednio oznakować barwami ostrzegawczymi miejsca (przestrzeń) wysuwania się stołu strugarki poza jej korpus lub obrabianego przedmiotu,

• do zakładania i zdejmowania ciężkich przedmiotów należy stosować urządzenia transportowe, tj.: wciągniki, żurawie, suwnice, wózki jezdniowe z odpowiednim osprzętem,

• podczas pracy na strugarce należy używać wyłącznie narzędzi skrawających i przyrządów dostosowanych do określonego procesu skrawania,

• podczas mierzenia przedmiotu obrabianego uniwersalnymi przyrządami strugarkę należy wyłączyć,

• przedmiot obrabiany i narzędzia skrawające powinny być prawidłowo i pewnie zamocowane,

• nie wolno zdejmować osłon i zabezpieczeń z obsługiwanych strugarek,

• naprawy strugarek powinny być wykonywane wyłącznie przez osoby upoważnione przez pracodawcę i z kwalifikacjami,

• niedopuszczalne jest usuwanie wiórów sprężonym powietrzem lub ręcznie (gołą dłonią),

• do usuwania wiórów z przestrzeni roboczej należy stosować narzędzia ręczne (np.: pędzle, zmiotki),

• niedopuszczalne jest chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa,

• nie wolno w czasie skrawania sprawdzać dłonią dokładności obróbki,

• niedopuszczalne jest dokonywanie czynności smarowniczych lub konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja obsługi nie zezwala na taką czynność (np.: gdy strugarka jest uruchomiona),

• nie wolno układać w trakcie obróbki na stole lub na łożu strugarki narzędzi, sprzętu, przyrządów pomiarowych, itp.,

• nie wolno przechowywać w łożu lub pod stołem strugarki żadnych przedmiotów, jak np. szmat, pakuł, narzędzia, itp..

Tokarki


Tokarki stosowane są do obróbki skrawaniem przedmiotów najczęściej o powierzchni brył obrotowych (wałki, stożki, kule, gwinty wewnętrzne i zewnętrzne). Narzędziem obróbczym w tokarkach są najczęściej noże tokarskie. Obróbka na tokarce nazywana jest toczeniem. Toczenie to najbardziej rozpowszechniony sposób obróbki skrawaniem polegający na oddzielaniu nożem tokarskim warstwy materiału z przedmiotu w celu nadania mu odpowiedniego kształtu, wymiaru i gładkości. Toczenie wykonuje się poprzez wprawienie obrabianego przedmiotu, zamocowanego w uchwycie tokarki, w ruch obrotowy, a następnie odbywa się skrawanie jego powierzchni narzędziem obróbczym. W zależności od kierunku ruchu posuwistego noża względem osi obrotu przedmiotu, rozróżniamy toczenie:

• wzdłużne (kierunek posuwu noża równoległy do osi obrotu przedmiotu),

• poprzeczne (kierunek posuwu noża prostopadły do osi obrotu przedmiotu),

• kopiowe tj. według wzornika sterującego ruchem posuwowym noża po dowolnej w zasadzie linii,

• kształtowe  tj. toczenie krótkich brył obrotowych niecylindrycznych za pomocą noża, którego ostrze ma kształt obrabianego przedmiotu.

Na tokarce oprócz toczenia można wykonywać inne operacje, a mianowicie:

• wytaczanie,

• wiercenie,

• rozwiercanie,

• przecinanie i radełkowanie,

• frezowanie i szlifowanie z użyciem dodatkowych przyrządów.




Widok ogólny tokarki uniwersalnej

Można wyróżnić następujące tokarki:

• kłowe, które dzieli się na: stołowe przeznaczone do wykonywania drobnych elementów precyzyjnych, produkcyjne przeznaczone do mało i średnio - seryjnej produkcji dowolnych przedmiotów obrotowych, uniwersalne (Fot. zamieszczone wyżej) które umożliwiają obróbkę w kłach, w uchwycie lub z podparciem kłem.

• uchwytowe są przeznaczone do obróbki przedmiotów sztywnych (tarcze, pierścienie, krążki, krótkie tuleje) mocowanych w uchwycie wrzeciona.

• rewolwerowe są obrabiarkami do zgrubnej i dokładnej obróbki przedmiotów o złożonych kształtach w produkcji średnio i wielkoseryjnej. Charakterystyczną cechą tokarek rewolwerowych jest zamocowanie wszystkich narzędzi potrzebnych do obróbki części głowicy rewolwerowej oraz w suporcie poprzecznym, co zapewnia dużą koncentrację zabiegów. Obrót głowicy rewolwerowej dla zmiany kolejnego narzędzia odbywa się automatycznie w tylnym położeniu głowicy.

• tarczowe są przeznaczone do obróbki przedmiotów o dużej średnicy (do 2400 mm), małej długości, tzn. kół pasowych, tarcz, wirników itp. Ze względu na duże momenty bezwładnościowe i trudne zrównoważenie obrabianych przedmiotów są stosowane małe prędkości obrotowe wrzeciona (do 20 obr/min.).

• karuzelowe charakteryzują się wrzecionem o pionowej osi obrotu, na którym jest osadzony na stałe obrotowy stół przeznaczony do mocowania obrabianych przedmiotów. Poziome usytuowanie stołu umożliwia obróbkę ciężkich przedmiotów.

• wielonożowe są wyposażone w dwa lub więcej suportów narzędziowych niezależnie napędzanych. W każdym suporcie można zamocować kilka noży. Układ taki zapewnia dużą wydajność obróbki.

• automaty i półautomaty tokarskie są obrabiarkami o dużej wydajności przeznaczonymi do seryjnej i masowej produkcji części obrotowych wykonanych z prętów (np. części drobne, elementy złączne) lub półfabrykatów (odlewy, odkuwki, części po wstępnej obróbce). Mają one stały cykl pracy w czasie, którego następuje całkowita obróbka jednego przedmiotu. Cykl pracy w automatach następuje samoczynnie aż do wyczerpania się zapasu materiału, natomiast w półautomatach cykl ten włączany jest przez użytkownika obrabiarki po zdjęciu przedmiotu obrobionego i zamocowaniu następnego.

• specjalnego przeznaczenia są to tokarki przeznaczone do obróbki pewnych takich samych przedmiotów. Zalicza się do nich np. tokarki do zestawów kołowych, tokarki do walców.

• Zastosowanie sterowania numerycznego w konwencjonalnych tokarek przekształciły je w obrabiarki CNC. Obróbka CNC pozwala na szybkie, precyzyjne i wysoce powtarzalne wykonanie często bardzo złożonych kształtów. Typowy proces skomputeryzowanego wytwarzania przedmiotu składa się z faz CAD (projekt), CAM (przetworzenie projektu na plan sterowania maszyn) i CNC (właściwe wykonanie).

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania tokarek to zagrożenia:

• uderzeniem, pochwyceniem, wciągnięciem w skutek obracającego się uchwytu mocującego obrabiany przedmiot,

• pochwyceniem, wciągnięciem, zgnieceniem w skutek obracających się elementów napędowych obrabiarki (np.: śruba pociągowa),

• wciągnięciem, uderzeniem, pochwyceniem na skutek kontaktu z wirującym uchwytem tokarki, jeśli nie jest dostatecznie osłonięty,

• uderzeniem, obtarciem, starciem w skutek obracającego się przedmiotu obrabianego - szczególnie przy obrabianiu długich prętów wystających poza wrzeciennik obrabiarki, gdzie siła odśrodkowa może spowodować, że wystający pręt zostanie zgięty i obracając się może doprowadzić do wypadku,

• uderzeniem, przebiciem, poparzeniem, przecięciem na skutek wyrzutu wiórów podczas procesu skrawania, w szczególności wiórów ciągłych lub odpryskowych,

• uderzeniem, poparzeniem na skutek wytrysku płynów (cieczy eksploatacyjnych) pod ciśnieniem, w szczególności przy półautomatach i automatach tokarskich,

• porażeniem prądem elektrycznym na skutek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z elementem maszyny znajdującym się pod napięciem,

• uderzeniem, zgnieceniem, starciem, obtarciem w skutek upadku ciężkich przedmiotów (tj.: uchwyty tokarskie, obrabiane przedmioty, itp.),

• cięciem, przekłuciem, przebiciem, obtarciem w skutek kontaktu z nożem lub ostrymi krawędziami obrabianego przedmiotu,

• uderzeniem, przecięciem, starciem w skutek wyrzucanych uszkodzonych narzędzi (noże tokarskie, klucz trzpieniowy) lub części przedmiotów obrabianych,

• zgnieceniem, uderzeniem, starciem, obtarciem w skutek dostania się części ciała pracownika pomiędzy ruchomą a stałą część obrabiarki,

• wciągnięciem, pochwyceniem, poparzeniem w skutek stosowania niewłaściwej odzieży roboczej (zbyt luźno noszonej).

Zalecenia bezpieczeństwa podczas użytkowania tokarek

• tokarki stosowane do obróbki skrawaniem metali powinny być wyposażone w osłony chroniące operatora przed urazami powodowanymi przez ruchome elementy (np.: uchwyty, śruby pociągowe), wyrzucane elementy (wióry, uszkodzone narzędzia) oraz przed rozbryzgiem cieczy chłodzących,

• stosowane przy tokarkach uchwyty i tarcze zabierakowe powinny być zabezpieczone osłonami,

• osłony ruchome uchwytów tokarskich, które mogą być unoszone (gdy tego proces wymaga, aby dostać się do strefy roboczej) powinny być dostosowane do wymiarów uchwytu tokarki oraz oznakowane znakiem bezpieczeństwa. Wskazane jest, aby osłony ruchome zastosowane przy uchwytach tokarskich wyposażone były w urządzenia blokujące uniemożliwiające otwarcie jej w czasie pracy tokarki,

• przestrzeń robocza tokarki powinna być osłonięta osłonami stałymi lub ruchomymi, np.: w postaci osłony stałej zamocowanej do suportu tokarki i poruszającej się wraz z nim lub w postaci drzwi przesuwnych (osłony ruchomej) osłaniających całą strefę roboczą,

• osłony zastosowane w tokarkach wystające poza obrys obrabiarki powinny być oznakowane barwami ostrzegawczymi lub znakami bezpieczeństwa.

• w przypadku stołów obrotowych tokarek karuzelowych należy je wyposażyć na całym obwodzie w osłony chroniące przed zagrożeniami powodowanymi przez wióry lub ciecz chłodzącą.

• przed uruchomieniem wrzeciona tokarki należy sprawdzić, czy nie pozostawiono klucza do zaciskania przedmiotu w uchwycie tokarki,

• nie przedłużać ramienia klucza innym kluczem bądź rurką,

• podczas pracy na tokarce należy używać wyłącznie odpowiednich narzędzi przewidzianych w procesie skrawania i przyrządów dostosowanych do określonego procesu skrawania,

• przedmiot i narzędzia skrawające powinny być sztywno zamocowane i jak najmniej wysunięte,

• po zakończeniu mocowania przedmiotu klucz powinien być natychmiast wyjęty z uchwytu,

• przed włączeniem obrotów wrzeciona nóż tokarski zamocowany w imaku powinien być odsunięty od obrabianego przedmiotu,

• podczas przerw w pracy nóż tokarski należy odsunąć od obrabianego przedmiotu,

• narzędzie skrawające (nóż tokarski) dosuwać powoli i ostrożnie do obrabianego przedmiotu,

• nie należy używać noży mających po obu końcach ostrza skrawające lub tępych,

• długie elementy powyżej 800 mm należy mocować przy pomocy uchwytu i kła w koniku, a powyżej 1500 mm stosować okular lub podtrzymkę, natomiast długie przedmioty (np.: pręt) wystające poza wrzeciono należy osłonić lub zabezpieczyć przed możliwością kontaktu pracownika (lub innych osób),

• stosować odpowiednie koszyczki zaopatrzone w długą rączkę umożliwiające chwytanie opadających obrobionych przedmiotów podczas toczenia i obcinania,

• do zakładania i zdejmowania ciężkich przedmiotów należy stosować urządzenia transportowe tj.: wciągniki, żurawie, suwnice, wózki jezdniowe z odpowiednim osprzętem,

• nie wolno zdejmować osłon i zabezpieczeń z użytkowanych tokarek,

• przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić stan techniczny lub ewentualnie zastosować:

• odpowiednią osłonę uchwytu tokarskiego, tarczy zabierakowej lub całej strefy roboczej,

• osłonę na całym obwodzie stołu obrotowego tokarki karuzelowej,

• osłonę przedmiotu wystającego poza obrys tokarki, szczególnie w tokarkach rewolwerowych i automatach tokarskich, które nie zostały wyposażone w magazyn obrabianego przedmiotu,

• naprawy tokarek powinny być dokonywane wyłącznie przez osoby upoważnione przez pracodawcę i z odpowiednimi kwalifikacjami,

• niedopuszczalne jest usuwanie wiórów sprężonym powietrzem lub ręcznie (gołą dłonią),

• do usuwania wiórów z przestrzeni roboczej należy stosować narzędzia ręczne (haczyki, zmiotki),

• należy stosować noże z łamaczami lub zwijaczami wiórów przy obrabianiu materiałów miękkich,

• niedopuszczalne jest chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa,

• nigdy nie należy hamować ruchu wrzeciona ręką lub przy użyciu jakichkolwiek przedmiotów,

• nie wolno w czasie mechanicznej obróbki sprawdzać dłonią dokładności obróbki, wymiarów przedmiotu obrabianego i dokonywać innych podobnych czynności,

• nie dotykać ręką przedmiotu obrabianego w czasie ruchu wrzeciona,

• niedopuszczalne jest dokonywanie czynności konserwacyjnych podczas pracy tokarki,

• niedopuszczalne jest nakładanie pasów napędowych i regulacja ich naciągu podczas pracy tokarki,

• nóż powinien opierać się całą swoją podstawą o powierzchnię imaka nożowego,

• wysuniecie noża poza krawędź imaka powinno być jak najmniejsze,

• kierunek docisku śrub mocujących nóż powinien być zgodny z kierunkiem sił skrawania oddziałujących na narzędzie w czasie jego pracy,

• używanie odpowiednich podkładek oraz ich odpowiednie położenie nie powodujące niezamierzonego zwiększenia wysięgu poza krawędź imaka nożowego,

• w ustawianiu wierzchołka ostrza noża w osi obrabianego przedmiotu stosować różnego rodzaju wzorniki oraz przyrządy,

• ze względu na bezpieczeństwo przewody i urządzenia elektryczne powinny być szczególnie starannie zabezpieczone przed wilgocią i działaniem cieczy stosowanych przy obróbce metali.

• każda tokarka powinna mieć uziemienie ochronne

• w razie zauważenia usterek lub uszkodzeń należy je natychmiast zgłosić i wprowadzić działania naprawcze,

• nie naprawiać zauważonych uszkodzeń tokarki samemu.

Ponadto w tokarkach powinna być zastosowana ochrona przed wyrzutem wiórów, a mianowicie:

• Wiór wstęgowy, powstający przy skrawaniu materiałów miękkich nieodprowadzany gromadzi się przy przedmiocie obrabianym skąd może być łatwo porwany przez części wirujące i zaczyna wirować w formie kłębu wraz z nimi stwarzając niebezpieczeństwo. Środkiem zaradczym jest w takim przypadku stosowanie zwijaczy wiórów (wklęsła powierzchnia natarcia) lub łamaczy wiórów. Środkiem doraźnym może być bieżące odprowadzanie wiórów za pomocą odpowiednich szczypiec lub zagiętego pręta (haczyka). Nie wolno wiórów chwytać ręką.

• Wiór krótki odpryskowy - powstaje podczas skrawania materiałów kruchych (np. żeliwo, brąz, mosiądz). Wióry te mają ostre brzegi i wysoką temperaturę (nawet do 350 ° C). Mogą spowodować poważne skaleczenia i oparzenia skóry a nawet ślepotę. Zabezpieczeniem są osłony stałe lub ruchome wykonane, np.: z materiałów przezroczystych (nietłukących się), jeżeli nie można zastosować osłon należy pracownika wyposażyć w okulary ochronne. Ochronę przed wiórami można również zapewnić przez zmianę kierunku odpryskujących wiórów, np. za pomocą występu na powierzchni natarcia noża tokarskiego jak również przez zmianę kierunku strumienia powietrza lub cieczy chłodzącej.

Wiertarki


Wiertarki przeznaczone są do skrawania materiału przy pomocy obracającego się narzędzia skrawającego, pracującego głównie powierzchnią czołową, zwanego wiertłem. Typowymi operacjami wykonywanym podczas wiercenia na wiertarkach stołowych są:

• wiercenie - wykonywanie otworu podczas, którego krawędzie skrawające wiertła pracują całą swą długością,

• powiercenie - powiększanie średnicy otworu, krawędzie skrawające wiertła pracują tylko częścią swej długości,

• pogłębianie - zmiana wymiarów otworu,

• rozwiercanie - w celu uzyskania dokładnego wymiaru i małej chropowatości,

• można również wykonywać operacje roztaczania i gwintowania.


Spośród wielu typów wiertarek stosowanych w produkcji można wyróżnić wiertarki:

• stołowe - niewielka obrabiarka ustawiana na stole warsztatowym,

• kolumnowe (fotografia zamieszczona niżej) - wrzeciono wiertarki mocowane jest na kolumnie umożliwiającej pozycjonowanie przesuwu w pionie,

• udarowe - w której wiertło oprócz ruchu obrotowego wykonuje ruch posuwisto-zwrotny uderzając o obrabiany materiał, stosowana jest do obróbki materiałów twardych i kruchych (głównie materiałów budowlanych),

• rewolwerowe — z rewolwerową głowicą narzędziową,

• wielowrzecionowe — z wieloma obracającymi się jednocześnie wrzecionami, można nią wiercić wiele otworów jednocześnie,

• współrzędnościowe — do wiercenia otworów o bardzo dokładnym położeniu.



Widok ogólny wiertarki kolumnowej

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania wiertarek to zagrożenia:

• zgnieceniem w wyniku ruchu obrotowego wrzeciona wiertarki, mocowania narzędzia przy nastawianiu, wymianie narzędzia, konserwacji w strefie miedzy ruchomymi i nieruchomymi elementami obrabiarki,

• odcięciem, cięciem, skaleczeniem w skutek ruchu narzędzia w osi przy sterowaniu ręcznym w strefie miedzy narzędziem bądź wrzecionem i stołem bądź przedmiotem obrabianym,

• cięciem, odcięciem, przebiciem w skutek wiercenia przedmiotu trzymanego w dłoni,

• wplątaniem odzieży lub włosów operatora:

• w obracające się wrzeciono lub narzędzie podczas zakładania, zdejmowania przedmiotu, regulacji położenia, ręcznym usuwaniu wiórów, podawania płynu obróbkowego w przestrzeni roboczej,

• w inne wirujące części (np. transportery, elementy transmisyjne) przy nastawianiu czyszczeniu i konserwacji, w miejscach gromadzenia się wiórów, wokół elementów transmisyjnych,

• wciągnięciem lub pochwyceniem w skutek:

• ruchu przestawnego stołu wraz z zamocowanym przedmiotem,

• ruchu przestawnego wrzeciennika z zamocowanym narzędziem w głowicy,

• obracającego się mechanizmu transmisji mocy w czasie konserwacji obrabiarki,

• uderzeniem, obtarciem, starciem w skutek niezamierzonego przemieszczenia się przedmiotu obrabianego źle zamocowanego w uchwycie lub imadle,

• uderzeniem, obtarciem, starciem w skutek przy szybkim ruchu przedmiotu obrabianego lub wrzeciennika podczas zmechanizowanego przesuwu poprzecznego,

• uderzeniem, zgnieceniem, starciem w skutek dostania się części ciała operatora pomiędzy przedmiotem obrabianym a automatycznym urządzeniem transportowym,

• uderzeniem, zgnieceniem na skutek upadających ciężkich obrabianych przedmiotów,

• uderzeniem, zgnieceniem, obtarciem, starciem na skutek przemieszczających się urządzeń transportowych lub ich elementów (tj. wciągnika, żurawi, suwnic, wózka jezdniowego z odpowiednim osprzętem),

• przekłuciem lub przebiciem, skaleczeniem w skutek kontaktu z ostrym narzędziem (podczas ręcznej wymiany narzędzia), z ostrym wiórem (podczas prac zakładania/zdejmowania i czyszczenia przedmiotów obrabianych),

• skaleczeniem, przebiciem, zaprószeniem oka w skutek oczyszczania otworów z wiórów sprężonym powietrzem lub wydmuchania ustami.

Zalecenia bezpieczeństwa użytkowania wiertarek


Stanowisko pracy przy wiertarce powinno być tak zorganizowane, aby zarówno przedmioty przeznaczone do obróbki, jak i narzędzia pomocnicze oraz urządzenia służące do sterowania obrabiarką znajdowały się w zasięgu rąk obsługującego, przy zachowaniu przez niego pozycji siedzącej lub stojącej. Nie należy jednak kłaść żadnych przedmiotów bezpośrednio na stole wiertarki.

Zdarza się często w czasie obróbki seryjnej, że pracownik po włączeniu automatycznego posuwu i wierceniu jednego detalu, przygotowuje sobie w tym czasie detal następny na płycie wiertarki, w bezpośredniej bliskości obracającego się wrzeciona. Narażony jest wtedy na pochwycenia przez elementy wirujące odstającej części odzieży. Aby tego uniknąć, należy ustawić przy wiertarce stół pomocniczy lub podstawę, gdzie przejściowo składa się przygotowane do obróbki detale w bezpiecznej odległości od wirującego wiertła i wrzeciona. A także należy zastosować odzież roboczą przylegającą do ciała (odzież powinna być pozapinana).

W czasie ruchu roboczego nie wolno sięgać po przedmioty znajdujące się z tyłu lub z boku wrzeciona. Uwaga pracownika jest wtedy skierowana na przedmiot, po który sięga i łatwo może zapomnieć o wirującym wiertle i wrzecionie.


Podczas wykonania na wiertarce ślepych otworów występują często trudności w oczyszczaniu ich z wiórów pozostałych po wierceniu lub gwintowaniu. Trudności te występują zwłaszcza wtedy, gdy przedmiot, w którym wykonywane są otwory, ma duże wymiary, np. korpus maszyny i nie można usunąć wiórów z otworu przez odwrócenie detalu. W tym przypadku wydmuchiwanie wiórów z otworu ustami, co mimo kategorycznych zakazów — niejednokrotnie praktykuje się, jest bardzo niebezpieczne. Zagraża to zaprószeniem oczu pyłem lub wiórami znajdującymi się w otworze. Niebezpieczeństwo takie występuje również przy wydmuchiwaniu wiórów sprężonym powietrzem. Rozprysk wiórów skierowany jest wówczas we wszystkich kierunkach, a więc i w stronę oczu pracownika wykonującego tę czynność.

Oczyszczanie sprężonym powietrzem głębokich otworów powinno odbywać się za pomocą specjalnego pistoletu z odpowiednią ukształtowaną dyszą. Wydostające się przez tę dysze, powietrze tworzy stożek ochronny, pod którego działaniem następuje zmiana kierunku ruchu wydmuchiwanych wiórów. W miarę możliwości technologicznych należy stosować urządzenia do samoczynnego usuwania wirów ze stołu wiertarki.


Przy szybkościowym wierceniu metali, łamanie wióra ciągłego należy dokonywać przy zastosowaniu następujących metod:

• przy posuwie ręcznym - przez wiercenie przerywane,

• przy posuwie samoczynnym - przez zastosowanie wierteł z łamaczami wiórów,


Niedopuszczalne jest przytrzymywanie obrabianego przedmiotu przez operatora wiertarki, ponieważ moment obrotowy wrzeciona może spowodować nagły obrót przedmiotu i skaleczenie ręki. Przedmioty w czasie wiercenia powinny być dobrze zamocowane i unieruchomione w imadle, w uchwycie szybkomocującym lub innym przyrządzie pomocniczym.

Podczas wykonywania czynności wiercenia nie wolno:

• zdejmować osłony i zabezpieczenia z wiertarki,

• obsługiwać wiertarkę w rękawicach ochronnych lub z zabandażowanymi palcami,

• chłodzić wiertło lub obrabiany przedmiot mokrymi szmatami lub pakułami podczas pracy wiertarki,

• hamować ręką wrzeciono przy wyłączeniu silnika, przytrzymywać nawiercany przedmiot ręką, dotykać wiertła w czasie ruchu,

• smarować i konserwować wiertarkę w czasie ruchu,

• zdmuchiwać wióry ustami lub sprężonym powietrzem, usuwać wióry rękami,

• używać do pracy niewłaściwych, uszkodzonych, tępych narzędzi,

• pozostawiać klucza w uchwycie lub klin w otworze wrzeciona,

• wiercić metali ciągliwych bez zastosowania wierteł z łamaczami wierteł,

• mocować lub zdejmować przedmiot w czasie ruchu wrzeciona,

• pracować z niewłaściwym lub źle naostrzonym wiertłem,

• ręcznie przemieszczać i przewozić ciężary o masie przekraczającej ustalone normy,

• układać żadnych przedmiotów na płycie stołu podczas wiercenia,

• pracować na wiertarce w rękawicach lub z palcem obandażowanym o odstających końcach bandaża,

• podtrzymywać przy mocowaniu wiertło od dołu,

• mocować wierteł z uchwytem stożkowym w uchwytach wiertarskich przeznaczonych do wierteł cylindrycznych.

Szlifierki


Szlifierki stosowane są do obróbki wykończeniowej powierzchni przedmiotów obrabianych w wyniku, której uzyskuje się dużą dokładność wymiarową i kształtową oraz małą chropowatość powierzchni. Proces obróbki na szlifierce nazywamy szlifowaniem. Szlifowanie można wykonywać na otworach, wałkach i płaszczyznach. Narzędziem skrawającym (szlifującym) na szlifierce jest tarcza ścierna zwana ściernicą. Ściernice wykonane są z drobnych twardych ziaren ścierniwa, którym najczęściej jest karborund lub elektrokorund, połączonych ze sobą odpowiednim spoiwem. Ściernice są to bryły obrotowe, w postaci tarcz, garnczka, talerzy, pierścieni, krążków lub stożków, itp. o różnych przekrojach i wymiarach. Ponadto w szlifierkach taśmowych stosowane są różne rodzaje płócien ściernych.

Ze względu na przeznaczenie szlifierki można podzielić na:

• ogólnego przeznaczenia (kłowe i bezkłowe do wałków, zwykłe do otworów, planetarne i bezkłowe, do płaszczyzn (fotografia zmieszczona niżej) obwodowe i czołowe),

• specjalizowane (taśmowe, wygładzarki (honownice), dogładzarki, docieraczki),

• specjalne (do walców, do zaworów i gniazd zaworowych, do wałów korbowych oraz szlifierko - ostrzałki),



Widok ogólny szlifierki do płaszczyzn z ruchomymi drzwiczkami zamykającymi strefę roboczą szlifierki

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania szlifierek do metali to zagrożenia:

• uderzeniem, skaleczeniem, przebiciem w skutek wyrzutu pękniętych części ściernicy szlifierskiej.

• pochwyceniem, starciem, skaleczeniem, obtarciem w skutek zetknięcia się części ciała operatora z wirującą ściernicą,

• rzebiciem, skaleczeniem, uderzeniem w skutek odpryskiwania ostrych cząstek zarówno ściernicy jak i przedmiotu obrabianego (urazy oczu),

• urazem części ciała operatora (oczu, skóry) w skutek przebywania na stanowisku szlifierskim o dużym zapyleniem (pył szlifierski)


Wyrzut pękniętych części ściernic podczas procesu szlifowania może spowodować ciężkie urazy u operatora szlifierki. Najczęstszymi przyczynami pęknięcia lub rozerwania się ściernic są:

• ukryte wady w ściernicy szlifierskiej, między innymi: (niejednolitość, nierówna spoistość, mikro pęknięcia, itp.),

• niewłaściwe położenie środka ciężkości ściernicy (niewyważenie ściernicy), które może prowadzić do:

• powstania dodatkowych naprężeń w trzpieniu,

• nadmiernego zużycia łożysk,

• powstania drgań pogarszających jakość obróbki i zwiększonych naprężeń wewnętrznych ściernicy,

• większego zmęczenia operatora,

• nieprawidłowe zamocowanie ściernicy na wale (wrzecionie), zbyt mała lub niejednakowa średnica tarcz mocujących (dociskowych) lub niewłaściwy ich kształt (tzn.: brak wgłębień w tarczach dociskowych w swej części środkowej ),

• nadmierne naciski boczne wywierane na jedną ze stron ściernicy na skutek przykładanego przedmiotu obrabianego,

• zaklinowane pomiędzy ściernicą a obudową elementy przedmiotu obrabianego,

• uderzenia w ściernicę ciężkim przedmiotem obrabianym,

• nadmierne rozgrzanie się ściernicy lub nagłe jej ochłodzenie,

• nadmierna szybkość obrotowa.

Zalecenia bezpieczeństwa użytkowania szlifierek


Ze względu na bezpieczeństwo obsługi szlifierek wskazane jest, aby ściernica uchwycona była tarczami dociskowymi o możliwie dużej średnicy. Im większą zastosuje się średnicę tarcz dociskowych, tym bardziej ściernica będzie odciążona od naprężeń wewnętrznych wywołanych siłą odśrodkową w czasie pracy. Tarcze dociskowe nie mogą przylegać do ściernicy całą swą powierzchnią. Powinny one mieć wgłębienia w części środkowej tak, aby powierzchnie tarczy przylegające do ściernicy tworzyły kształt pierścienia.

Przedmiot obrabiany można mocować w różnego rodzajach uchwytach, w imadle lub bezpośrednio na stole szlifierki za pomocą docisków, klocków oporowych, śrub mocujących, itp.. Urządzenia mocujące powinny być łatwo dostępne, wygodne w obsłudze, pewne w działaniu. Wszelkie elementy służące do zaciskania powinny być umieszczone w polu widzenia i obsługiwane z jednego miejsca.

Operator obsługujący szlifierkę (zdjęcie zamieszczone niżej) powinien nosić odpowiednią odzież roboczą, która powinna być opięta, gdyż luźno noszona odzież, np. nie zapięte rękawy, może zostać pochwycona przez wirujące narzędzie i doprowadzić do powstania urazu u operatora. Ponadto powinien być wyposażony w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, np.: okulary, ochronniki słuchu, fartuchy skórzane, itp..



Widok ogólny stanowiska szlifierza



Dla zapewnienia bezpiecznych warunków pracy na szlifierkach należy przestrzegać następujących zasad:

• należy pamiętać, iż najniebezpieczniejszym elementem szlifierki, mogącym stać się przyczyną wypadku, jest ściernica,

• do szlifowania wolno używać tylko ściernic nie uszkodzonych. Każdą ściernicę, a zwłaszcza o większych wymiarach (o średnicy po nad 250 mm) przed założeniem na szlifierkę trzeba wyważyć staty cznie,

• po zamocowaniu nowej ściernicy na wrzecionie szlifierki i zabez pieczeniu jej osłoną należy uruchomić ją próbnie na biegu jało wym, przy roboczej prędkości, na czas kilku minut. W czasie wykonywanej próby szlifierz powinien stać z boku szlifierki, a nie w płaszczyźnie obrotów ściernicy. Po pomyślnie wykonanej próbie, tzn.: jeżeli ściernica nie uległa rozerwaniu, oraz po dokładnym obejrzeniu, czy nie pojawiły się na niej rysy lub pęknięcia, można przy stąpić do pracy.,

• ręczne lub zmechanizowane dosuwanie przedmiotu obrabianego do ściernicy lub ściernicy do przedmiotu powinno być wykonane powoli tak aby uniknąć uderzenia co może spowodować pęknięcie i rozerwanie się ściernicy,

• podczas szlifowania przedmiotu na szlifierce, używać tylko tych powierzchni ściernic które są do tego celu przeznaczone (powierzchnia czołowa szlifować od czoła, powierzchnia boczna szlifować z boku ściernicy),

• przy szlifowaniu na mokro trzeba przed końcem pracy zamknąć dopływ cieczy chłodzącej, a następnie nie przerywając pracy ściernicy pozostawić ją tak na kilka minut, aby ciecz mogła być wydalona z porów ściernicy na skutek działania siły odśrodkowej. Pozostawienie, bowiem mokrej ściernicy w stanie spoczynku powo duje gromadzenie (ściekanie) się cieczy chłodzącej w jej dolnej części. Zmienia się wskutek tego położenie środka ciężkości ściernicy, co po ponownym uruchomieniu może spowodować jej rozerwanie.,

• po zakończeniu pracy należy całą szlifierkę oczyścić i przetrzeć na oliwioną szmatą. Utrzymywanie maszyny w czystości i właściwa kon serwacja przedłuża okres jej sprawności i jest czynnikiem podnoszą cym bezpieczeństwo pracy.,

• nie wolno szlifierki będącej w ruchu: naprawiać, czyścić, smarować (z wyjątkiem przewidzianych w DTR),

• prace konserwacyjne oraz naprawcze powinna przeprowadzać osoba wyznaczona przez pracodawcę i mająca odpowiednie kwalifikacje,

• nie pozostawiać szlifierki będącej w ruchu bez obsługi lub nadzoru,

• można wznowić pracę na szlifierce dopiero po usunięciu wszelkich uszkodzeń,

• prace na szlifierce wykonywać gdy wszystkie zabezpieczenie i osłony są zainstalowane na szlifierce,

• podczas szlifowania nie wskazane jest sprawdzanie dłonią gładkości powierzchni obrabianego przedmiotu,

• nie należy szlifować przedmiotów bez stosowania ochron dróg oddechowych, jeżeli szlifierka nie posiada sprawnego systemu odpylającego lub zraszającego,

• nie regulować stolika (podpórki) szlifierki podczas ruchy ściernicy.

• w trakcie szlifowania (po wyłączeniu szlifierki) oczyszczać i sukcesywnie usuwać odpady ze stolika szlifierki,

• wymianę narzędzia (ściernicy) wykonywać tylko po wcześniejszym odłączeniu szlifierki od zasilania,

• przestrzeń robocza lub jej część szlifierki ( oprócz szlifierek -polerek) powinna być osłonięta urządzeniami ochronnymi,

• szlifierki z regulacją prędkości obrotowej wrzeciona ściernicy powinny mieć blokadę uniemożliwiającą przypadkowe zwiększenie otworów szlifierskich powyżej dopuszczalnych dla zamocowanej ściernicy,

• zwrot ruchu obrotowego roboczego wrzeciona ściernicy powinien być oznaczony trwale za pomocą dobrze widocznej strzałki, umieszczonej na osłonie ściernicy lub na wrzecienniku,

• dopuszcza się niestosowanie osłon ściernicy na automatach i półautomatach do obróbki bieżni łożysk oporowych, w których zastosowane są urządzenia zabezpieczające przestrzeń roboczą, z automatyczną blokadą,

• konstrukcja osłon ściernic w szlifierkach pracujących bez płynu smarująco-chłodzącego powinna przewidywać wykorzystanie osłon również jako urządzenia do odbioru zanieczyszczonego powietrza,

• płótno ścierne szlifierek taśmowych powinno być osłonięte na całej jego długości z wyjątkiem roboczej przestrzeni obrabiarki,

• ściernica uszkodzona nie może być używana,

• nie wolno dokonywać pomiarów bezpośrednich (stykowych) podczas ruchu narzędzia,

• używać tylko sprawnych narzędzi i pomocy warsztatowych, nieuszkodzonych, prawidłowo oprawionych jak: młotki, pilniki, przecinaki, itp.,

• przedmiot mocować mocno, ale tak aby nie uległ on uszkodzeniu,

• przy wykonywaniu prac na urządzeniu mechanicznym, zapoznać się z instrukcją obsługi danego urządzenia.

Ochrona przed pyłem szlifierskim


Ściernica w czasie swej pracy wytwarza dużo pyłu szlifierskiego (cząsteczki zeszlifowanego materiału, oraz wykruszone ziarna ściernicy), co daje efekt w postaci snopu świecących iskier. Większa część rozrzucanego pyłu szlifierskiego zatrzymywana zostaje przez osłonę ściernicy, lecz znaczna część wydostaje się bezpośrednio na zewnątrz przez otwór roboczy osłony, odbita od obrabianego przedmiotu skierowana zostaje w stronę operatora.

W przypadku, gdy stosowane jest chłodzenie w czasie szlifowania, strumień cieczy częściowo zatrzymuje i spłukuje wytwarzany pył szlifierski, pozostaje natomiast rozprysk cieczy chłodzącej pomieszanej z pyłem. Używane przy szlifowaniu ciecze chłodzące nie mogą mieć żadnych właściwości szkodliwych dla zdrowia. Niezależnie od tego każda szlifierka wyposażona w instalację do cieczy chłodzącej powinna mieć odpowiednie osłony skutecznie zabezpieczające operatora przed jej rozpryskiem.


Do ochrony przed odpryskami pyłu szlifierskiego i cieczy chłodzącej należy stosować odpowiednie osłony stałe lub ruchome, które ustawiane są na drodze rozprysku pyłu i cieczy między ściernicą a operatorem. Dla umożliwienia szlifierzowi obserwacji w czasie obróbki, osłony należy wykonać z przezroczystego tworzywa lub z blachy stalowej z wziernikiem. Jeśli z jakichkolwiek względów przy szlifierce nie można użyć osłon przeciwodpryskowych, konieczne jest stosowanie w czasie szlifowania okularów ochronnych.


Przy szlifierkach pracujących na sucho należy stosować urządzenia do odciągu pyłu szlifierskiego. Urządzenia te mogą być zainstalowane nad stanowiskiem szlifierza jako wyciąg ogólny lub zainstalowane miejscowo przy strefie roboczej szlifierki podłączone do centralnej instalacji wyciągowej w hali fabrycznej. Ssawa urządzenia wyciągowego powinna znajdować się jak najbliżej strefy pracy ściernicy z przedmiotem szlifowanym. Ważne jest, aby urządzenie wyciągowe pracowało prawidłowo i skutecznie, dlatego też powinno być ono okresowo sprawdzane przez specjalistów.


Szlifowanie niektórych materiałów, np. na bazie węglików spiekanych, może być szkodliwe dla dróg oddechowych (wdychanie), pokarmowych (połknięcie) lub spowodować obrażenia skóry lub oczu. W tym celu nie wolno jeść, pić, ani palić tytoniu na stanowisku pracy. Przed jedzeniem, piciem lub paleniem tytoniu dokładnie umyć dłonie. Stosować miejscową wentylację wyciągową w stopniu wystarczającym do utrzymania poziomu ekspozycji znacznie poniżej wartości dopuszczalnych w danym kraju. Jeżeli przewietrzanie nie jest możliwe do zrealizowania, lub jest niewystarczające, należy stosować maski ochronne. W razie konieczności stosować okulary ochronne z osłonami bocznymi oraz stosować odpowiednią odzież ochronną.

Przecinarki do metali


Przecinarki do metali przeznaczone są do cięcia stali, metali kolorowych i tworzyw sztucznych, przy zastosowaniu odpowiedniej ściernicy. Znajdują zastosowanie w zakładach przemysłowych, hurtowniach stali, punktach świadczących usługi ślusarskie i u indywidualnych użytkowników. Przeznaczone są do przecinania prętów: okrągłych, kwadratowych, prostokątnych, profili kształtowych wykonanych ze stali i metali kolorowych.

Można wyróżnić trzy podstawowe grupy przecinarek, są to przecinarki:

• ramowe wśród których można wyróżnić:

• przegubowe poziome (Fotografia zamieszczona niżej),



Widok przecinarki ramowej z przegubem poziomym

• tarczowe wśród których można wyróżnić:

• stołowe z posuwem wzdłużnym, z posuwem skokowym w górę,

• przegubowe z głowicą roboczą z ręcznym posuwem głowicy tnącej,

• pionowe dwukolumnowe, jednokolumnowe otwarte od przodu,

• poziome z górną głowicą roboczą (podwieszaną),

• wahadłowe,

• promieniowe,

• wielogłowicowe do obróbki czołowej,

• dwupiłowe do cięcia ukośnego z posuwem pionowym,

• dwugłowicowe przegubowe z głowicami tnącymi materiał obrabiany od góry,

• taśmowe wśród których można wyróżnić:

• poziome - przegubowe, z głowicą skrętną i kolumnowe,

• pionowe - ze stałą obudową piły (Fotografia zamieszczona niżej) do cięcia konturowego, do obróbki czołowej, poprzeczne z wzdłużnym posuwem stołu, poprzeczne z posuwem obudowy piły.



Widok przecinarki pionowej ze stałą obudową piły



Przecinarki mogą pracować w trybie ręcznym, półautomatycznym lub w pełni zautomatyzowanym

Typowe zagrożenia występujące podczas użytkowania przecinarek do metali to zagrożenia:

• zgnieceniem, uderzeniem, skaleczeniem, obtarciem w skutek zakładania lub zdejmowania obrabianego przedmiotu z przecinarki , wymianą piły, konserwacją lub naprawami,

• zgnieceniem, uderzeniem, obtarciem, starciem w skutek kontaktu części ciała operatora ze zmechanizowanym posuwem głowicy w czasie cięcia oraz podczas prac związanych z nastawianiem przecinarki,

• cięciem, odcięciem, skaleczeniem, obtarciem w skutek kontaktu części ciała operatora z narzędziem (r uchomą piłą ) podczas prac związanych z nastawianiem przecinarki, wymianą piły, konserwacją, smarowaniem oraz naprawami,

• wplątaniem, pochwyceniem w skutek kontaktu części garderoby z elementami z mechanizowanego posuwu piły podczas pracy oraz w czasie zmechanizo wanego ruchu e lementów przecinarki (np. elementy transmisji mocy),

• wciągnięciem, pochwyceniem, skaleczeniem w skutek bezpośredniego kontaktu z r uchomą piłą w czasie pracy podczas z mechanizowanego lub ręcznego podawania materiału obrabianego,

• uderzeniem, zgnieceniem, starciem w skutek upadku przedmiotu z maszyny, z mechanizowanego mocowania przedmiotu obrabianego,

• przekłuciem, przebiciem podczas obsługi piły (konserwacja, wymiana, czyszczenie),

• porażeniem prądem elektrycznym - poprzez bezpośrednie d otknięcie części będących pod napięciem w czasie pracy, zetknięcie się osób lub pracownika z częściami będą cymi pod napięciem w warunkach uszkodzenia (awarii), jak również podczas nastawiania przecinarki, wymiany piły i konserwacji,

• poparzeniem się w skutek wyrzucania gorących wiórów lub kawałków obrabianego przedmiotu podczas cięcia,

• poślizgnięciem się w skutek w yrzucania lub wycieków cieczy obróbkowej, czynnika smarującego lub hydraulicznego,

• uderzeniem, zgnieceniem, obtarciem lub starciem w skutek upadku ciężkich przedmiotów obrabianych, narzędzi,

• uderzeniem, przekłuciem lub przebiciem w skutek wyrzucenia wiórów powstających podczas cięcia, wyrzucenia pękniętej piły lub złamanych i wykruszonych zębów piły,

• uderzeniem, przekłuciem lub przebiciem w skutek wyrzucenia złamanej(-ych) części przecinarki i pęknięcia znajdującego się pod ciśnieniem przewodu systemu podawania płynu.

Zalecenia bezpieczeństwa użytkowania przecinarek do metali


Dostęp do silników i zespołów przenoszenia napędu powinien być uniemożliwiony przez zastosowanie osłon stałych. W przypadku wymaganego częstego dostępu (tj. częstszego niż raz na zmianę) powinny być stosowane ruchome osłony z urządzeniami blokującymi. Blokowanie osłony powinno zawierać, co najmniej jeden czujnik uruchamiany w wymuszonym trybie pracy.


Przecinarki taśmowe


Osłony stałe lub nastawne powinny uniemożliwiać dostęp do piły na całej jej długości, z wyjątkiem miejsca skrawania. Podczas cięcia powinna być zastosowana ruchoma prowadnica z możliwością ustawienia jej jak najbliżej skrawanego przedmiotu.


Prowadnica powinna być połączoną z słoną nastawna, która zakrywa części piły niebiorącej udziału w skrawaniu (fotografia zamieszczona niżej). Prowadnice wpływają na równomierności pracy piły oraz zmniejszają ryzyko pęknięcia piły podczas pracy, a w konsekwencji urazu pracownika. W przecinarkach taśmowych ze zmechanizowanym posuwem obrabianego materiału lub obudowy piły, większym niż 2m/min, dostęp do strefy roboczej narzędzia powinien być osłonięty osłonami.



Widok zastosowanej nastawnej osłony połączonej z prowadnicą piły taśmowej



Przecinarki tarczowe


Przecinarki tarczowe powinny być wyposażone w osłony uniemożliwiające dostęp do ostrzy (zębów) obracającej się piły (w przypadku, gdy głowica robocza pozostaje w spoczynku), do piły podczas cięcia (z wyjątkiem miejsca obsługi) oraz do urządzenia oczyszczającego piłę podczas jej ruchu. Zastosowane osłony w przecinarce powinny chronić przed wyrzucanymi odłamkami (np. cząstkami piły, cząstkami materiału obrabianego, wiórami powstającymi podczas cięcia).


W przecinarkach tarczowych dostęp do piły powinien być uniemożliwiony kombinacją osłon stałych i osłon zamykających się samoczynnie (Fotografia zamieszczona niżej). Osłona zamykająca się samoczynnie odsłania niezbędną część ostrza piły potrzebną do cięcia materiału i podczas powrotu głowicy do pozycji spoczynkowej powinna automatycznie zakryć ostrze piły. W przypadku, gdy ruch lub stopień zamknięcia osłony zamykającej się samoczynnie zależy od położenia głowicy roboczej, w przecinarce powinny być zastosowane odpowiednie urządzenie ochronne (np. sprężyny powrotne lub odciążające, zatrzaski-zapadki) zapobiegające opuszczeniu się głowicy roboczej z położenia spoczynkowego do pozycji roboczej.



Widok przecinarki tarczowej z kombinacją osłon z głowicą w pozycji spoczynkowej (ostrza piły zasłonięte)



W przypadku mniejszych przecinarek tarczowych (o średnicy piły do 760 mm) powinna być zastosowana osłona narzędzia lub obudowa przecinarki. W przypadku dużych przecinarek (o średnicy piły powyżej 760 mm) dopuszcza się stosowanie zabezpieczenia w postaci ogrodzenia przecinarki.


Dostęp do poruszającej się piły, urządzeń do mocowania i jakichkolwiek zmechanizowanych urządzeń pomiarowych lub posuwowych od tylnej strony jak również pod stołem przecinarki powinien być uniemożliwiony przez zastosowania odpowiednich osłon stałych, a jeżeli to nie możliwe powinny być zastosowane osłony odległościowe łącznie z ruchomymi osłonami blokującymi lub urządzeniami odległościowymi do samoczynnego wyłączania.


Podczas wykonywanej pracy należy:

• sukcesywnie usuwać odpady, wióry oraz przecięty materiał,

• odsunąć piłę lub tarczę od przedmiotu obrabianego w czasie postoju maszyny,

• wymieniać narzędzia tylko w czasie postoju maszyn,

• nie wolno pozostawiać przecinarki będącej w ruchu bez obsługi lub nadzoru,

• wymianę narzędzia (piły taśmowe, tarcze) wykonywać tylko po wcześniejszym odłączeniu przecinarki od zasilania,

• przecinarka uszkodzona nie może być używana,

• nie wolno dokonywać pomiarów bezpośrednich podczas ruchu piły taśmowej lub tarczowej,

• używać tylko sprawnych narzędzi i pomocy warsztatowych, nieuszkodzonych, prawidłowo oprawionych jak: młotki, pilniki, przecinaki, itp.,

• po zakończeniu pracy należy całą przecinarkę oczyścić i przetrzeć na oliwioną szmatą. Utrzymywanie maszyny w czystości i właściwa kon serwacja przedłuża okres jej sprawności i jest czynnikiem podnoszą cym bezpieczeństwo pracy.,

• nie wolno przecinarki będącej w ruchu: naprawiać, czyścić, smarować (z wyjątkiem przewidzianych w DTR),

• prace konserwacyjne oraz naprawcze powinna przeprowadzać osoba wyznaczona przez pracodawcę i mająca odpowiednie kwalifikacje.

Narzędzia ręczne stosowane w procesie skrawania metali


Do narzędzi ręcznych wykorzystywanych przy pracach związanych z procesem skrawania metali zaliczamy:

• kleszcze, szczypce, obcęgi,

• wkrętaki,

• wiertła, rozwiertaki, narzynki, gwintowniki,

• młotki,

• przecinaki,

• pilniki,

• nożyce,

• piły ręczne z brzeszczotem,

• imadła, itp.

Zalecenia bezpieczeństwa związane z wykorzystywaniem prostych narzędzi ręcznych


Kleszcze, szczypce, obcęgi


Szczęki kleszczy, szczypiec i obcęgów powinny być tak wytrzymałe, aby nie ulegały pęknięciom i ułamaniom w czasie pracy. Ponadto szczęki muszą być ukształtowane odpowiednio do obrysu chwytanego przedmiotu, co ma zapobiec wysuwaniu się z nich przedmiotów w czasie pracy. Szczypce o szczękach płaskich powinny mieć wewnętrzną powierzchnię szczęk odpowiednio nacinaną. Ostrza szczypiec używanych do przecinania materiału powinny dokładnie się schodzić, nie powinny być wyszczerbione. Końce szczypiec do zginania drutu nie powinny być spiczaste, lecz równo obcięte. Szczypce do obejmowania rur i przedmiotów o przekroju okrągłym powinny mieć wewnętrzną powierzchnię szczęk zaopatrzoną w zęby zapobiegające obracaniu się ściskanego przedmiotu.


Połączenie obu części szczypiec, kleszczy, obcęgów, stanowiące oś obrotu, powinno umożliwić łatwe poruszanie się części około osi. Lecz wykluczać wszelki ich ruch w kierunku osi. W tym celu obydwie części powinny być zamocowane nitem. Nie należy zamiast nitu stosować śruby, ponieważ zakrętka śruby łatwo się obluzowuje, co może spowodować np. przy uderzeniu młotkiem, wyrwanie trzymanego przedmiotu z kleszczy i okaleczenie nim pracownika.

Szczypce nastawne (tzw. żabki) powinny mieć szczęki ponacinane w zęby. Obie części szczypiec powinny być połączone z sobą za pomocą zabezpieczonej nakrętki i śruby, która stanowi ich oś obrotu. Śruba ta powinna się dawać przekładać w celu uzyskania większego lub mniejszego rozwarcia szczęk. Używanie sworzni zamiast śruby jest zabronione.




Wkrętaki

Wkrętaki (śrubokręty) nie są narzędziami tak bezpiecznymi, za jakie powszechnie uchodzą. Wiele osób uważa je za narzędzia uniwersalne, mogące zastąpić np. dłuto, podbijak lub nawet dźwignię po podważania.


Wkrętaki, które używane są do takich czynności bywają zwykle uszkadzane i dlatego później, przy właściwej pracy, wysuwają się z nacięć wkrętów i mogą skaleczyć pracującego. Należy zawsze używać wkrętaka odpowiedniego rozmiaru, o ostrzu dobrze pasującym do nacięcia. Boki ostrza wkrętaka nie mogą być zaokrąglone, a cześć pracująca powinna stanowić linię prostą. Najczęstszą przyczyna urazów, jakim może ulec pracownik przy pracy wkrętakiem jest brak stateczności przedmiotów, w które wkręca się lub z których wykręca się wkręt. Dlatego przedmioty muszą być zawsze pewnie zamocowane (np. w imadle), aby uniemożliwić wyskoczenie wkrętaka z nacięcia. Zasada ta dotyczy także przedmiotów małych; w niektórych przypadkach małe wkręty można wkręcać w większe przedmioty trzymane w ręku.


Jedyną siłą wywieraną na wkrętak powinien być nacisk rąk na jego trzonek. Stosowane do tego celu obcążki, klucze czy młotek może go wygiąć lub złamać i uszkodzić łeb wkrętaka.


Wiertła, rozwiertaki, narzynki, gwintowniki


Używanie tępych narzędzi tego rodzaju jest niedozwolone, gdyż powoduje zwiększenie wysiłku pracującego, zniszczenie materiału, uszkodzenie, a nawet zniszczenie samego narzędzia, będącego częstą przyczyną urazu. Narzędzie tępe lub uszkodzone trzeba oddawać do narzędziowni.

Narzędzia należy utrzymywać w czystości i przechowywać w szafce narzędziowej, zabezpieczając ostrza przed tępieniem się, a ludzi przed możliwością skaleczenia ręki. Dlatego też po skończonej pracy trzeba je umieszczać w skrzynce, w specjalnych gniazdach.


Młotki

Najczęstszą przyczyna urazów przy pracy młotkiem jest nieumiejętne posługiwanie się nim, niewłaściwe dobranie młotka lub praca młotkiem uszkodzonym. Uszkodzenie młotka może wyrażać się np. zmianą kształtu powierzchni obucha (ścięta, zakrzywiona, popękana) lub powstaniem na niej rozklepów albo szczerb. We wszystkich tych przypadkach młotek w czasie pracy będzie odskakiwał na bok, ześlizgiwał się z przedmiotu lub zaczepiał o niego. Rozklepy utworzone na bijaku należy usuwać. Trzonek młotka powinien być wykonany z suchego twardego drewna odznaczającego się dużą sprężystością i odpowiednią wytrzymałością mechaniczną, a także odpornością na pękanie. Właściwości te mają: akacja, wiąz, buk i brzoza.

Podczas prostowania metali należy pamiętać, że nie wolno uderzać stalowym młotkiem w części ze stali hartowanej, nawęglanej lub cyjanowej, ponieważ z reguły powoduje to odpryskiwanie odłamków.



Przecinaki

Przecinaki używane są podczas ścinania. Nie wolno używać przecinaków ze zbitą, zdeformowaną główką.


W czasie pracy przecinak trzyma się lewą ręką, przyciskając go do miejsca przycinanego. W prawej ręce trzyma się motek, którym uderza się w główkę przecinaka. Nie należy ściskać przecinaka zbyt mocno, aby można było odgiąć rękę w razie nie prostopadłego uderzenia. Dzięki temu zmniejsza się prawdopodobieństwo urazu ręki.

Właściwe prowadzenie przecinaka uzyskuje się przez jego odpowiednie pochylenie. Dolna powierzchnia ostrza powinna tworzyć z powierzchnią obrabianą kąt 5°. Zbyt strome ustawienie przecinaka powoduje nadmierne zagłębienie ostrza w materiale i ciągłe zwiększanie grubości ścinanej warstwy. Natomiast zbyt płaskie ustawienie przecinaka zmniejsza kąt skrawania oraz przyłożenia, a wtedy ostrze wychodzi z materiału.


Podczas pracy przecinakiem można używać specjalnej osłony, rękawicy lub tarczy ochronnej założonej na przecinak. Przy pracy w trudno dostępnych miejscach, tam gdzie ręka mogłaby zetknąć się z obrabianym detalem, wskazane jest używanie specjalnych uchwytów.

W celu zabezpieczenia oczu przed odpryskami obrabianego materiału należy zawsze stosować okulary ochronne ze szkła nierozpryskującego.


Pilniki

Przed przystąpieniem do piłowania obrabiany element należy przede wszystkim pewnie zamocować w imadle lub w inny sposób zabezpieczyć przed wysuwaniem. W czasie pracy pracownik powinien stać w odległości około 0,2 m od obrabianego materiału. Lewa noga powinna być wysunięta do przodu, tułów lekko pochylony do przodu, ciężar ciał głównie na lewej nodze.


Pilnik należy ująć tak, aby duży palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go od spodu. Lewą rękę z nie zgiętymi palcami należy ułożyć na końcu pilnika. Obejmowanie końca pilnika całą dłonią może spowodować skaleczenie palców o piłowany materiał. Piłować należy cała długością pilnika ruchami ciągłymi i równomiernymi, regulując przy tym nacisk zależnie od zmiany położenia pilnika i kształtu piłowanej powierzchni. Stałemu, równomiernemu ruchowi rąk towarzyszy lekkie wahanie tułowia.


Pilnika nie wolno uderzać młotkiem ani o imadło, ponieważ jest on kruchy, może pękać i pokaleczyć stolarza. Nie można także używać pilnika jako dźwigni do podważania. Pilnik uderzany młotkiem może pękać i odprysnąć, co jest niebezpieczne dla otoczenia. Do pracy powinno się używać tylko pilników ostrych i nieuszkodzonych


Nożyce

Nożyce powinny być dostosowane do grubości przycinanego metalu tak, aby nacisk wywierany ręką na dźwignie nożyc wystarczał do jednego przecięcia. Uderzanie młotkiem z dźwignie w celu zwiększenia nacisku jest niedopuszczalne.
Podczas cięcia cienkich blach ręcznymi nożycami można łatwo zranić lewą rękę ostra krawędzią blachy lub bezpośrednio ostrzami nożyc, dlatego rozcinany materiał należy trzymać przez brezentową rękawicę, zachowując odpowiednią ostrożność. Nie należy pracować tępymi nożycami, które zamiast ciąć, powodują zgniatanie materiału. Zgniatany materiał ucieka spod nożyc zwiększając niebezpieczeństwo skaleczenia rąk. W żadnym wypadku nie wolno pracować nożycami zbyt luźno skręconymi lub zużytymi, ponieważ w tym wypadku również następuje zgniatanie blachy, co grozi skaleczeniem lewej ręki.

Najbardziej bezpieczny i jednocześnie mniej męczący sposób cięcia polega na tym, że nożyc nie trzyma się swobodnie, a opiera się je jedną rękojeścią o płytę stołu. Następnie lewą ręką wsuwa się blachę w nożyce, a prawą naciska płynnie z góry na drugą rękojeść. Nie należy obejmować dłonią rękojeści, ponieważ pod koniec ruchu nożyce mogą zamknąć się niespodziewanie szybko i ścisnąć palce.



Piła ręczne z brzeszczotem


Piła ręczna służy do cięcia grubszych blach lub płyt, prętów i rur. Praca piłą nie jest związana z większym ryzykiem, niemal jednak i tu należy zachować odpowiednią uwagę. Przecinany materiał powinien być pewnie zamocowany w imadle. W czasie przecinania piłę należy trzymać w obu rękach. Prawa ręka trzyma trzonek (rękojeść), lewa - przedni koniec oprawki. Pracownik powinien stać w odległości ok. 200 mm od zamocowanego przedmiotu, prosto, swobodnie, utrzymując ciężar ciała na lewej nodze.


Ruch piły od siebie i do siebie należy wykonywać tylko rękami, a nie całym ciałem. Nacisk na piłę powinna wywierać przede wszystkim lewa ręka, prawa zaś prowadzić piłę. Siła wywieranego nacisku zależy od twardości, kształtu i wielkości przecinanego materiału oraz od tanu naostrzenia zębów piły.

Przed rozpoczęciem pracy brzeszczot piły powinien być naciągnięty niezbyt słabo, ale i nie za mocno. W jednym i drugim przypadku zwiększa się możliwość pęknięcia brzeszczota i zranienia pracownika.

Zasady bezpieczeństwa przy przemieszczaniu materiałów z użyciem urządzeń transportowych

• urządzenia transportowe powinny posiadać oznakowanie określające ich dopuszczalny udźwig,

• krążki, wielokrążki i wciągniki stosowane do przemieszczania ładunków powinny być przymocowane do posiadających odpowiednią wytrzymałość belek, haków, dźwigów lub innych konstrukcji - w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracy,

• stosowane krążki i liny powinny być tak dobrane, by niemożliwe było zakleszczenie lub zsunięcie się liny,

• elementy układów cięgnowych stosowanych podczas przemieszczenia ładunków powinny spełniać wymagania określone w polskich normach,

• niedopuszczalne jest używanie lin i łańcuchów uszkodzonych lub o niedostatecznej wytrzymałości albo niewłaściwie zamocowanych,

• długość liny lub łańcucha powinna być dobrana, aby przy rozwinięciu, niezbędnym do przemieszczenia ładunku, pozostały na bębnie dwa zwoje,

• przebywanie pracowników pod zawieszonym ładunkiem jest niedopuszczalne,

• sposób zamocowania ładunku na haku powinien zapobiegać jego upadkowi lub gwałtownej zmianie położenia,

• podnoszenie lub opuszczanie ładunków w miejscu przebywania pracowników powinno być poprzedzone sygnałem ostrzegawczym.

---