Znakiem towarowym może być znak, który nadaje się do tego, aby odróżnić towary (lub usługi) określonego przedsiębiorstwa od towarów (lub usług) tego samego gatunku innych przedsiębiorstw. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma plastyczna, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy… Znakiem towarowym może być też zestawienie wyżej wymienionych elementów, a więc np. wyraz i rysunek, co jest obecnie najczęściej spotykane. Katalog wymienionych powyżej oznaczeń nie ma charakteru wyczerpującego i także inne oznaczenia, np. zestawienia liter niestanowiące wyrazów, mogą być uznane za znaki towarowe.
Wynika, więc z tego, iż znakiem towarowym może być oznaczenie (nazwa, firma) przedsiębiorstwa; tego typu znaki nazywane są w znakami firmowymi.
Znak towarowy, aby mógł być zarejestrowany, musi mieć moc wyróżniającą, a więc prezentować cechy, które pozwolą na odróżnienie go w obrocie gospodarczym. Nie ma tej mocy znak, który stanowi jedynie nazwę towaru lub tylko informuje o jego właściwościach. Polska należy do grupy krajów, która przewiduje obowiązek używania zarejestrowanych znaków. Rejestracji dokonuje się w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej. Wyjątek stanowią znaki powszechnie znane, które korzystają z ochrony już z samego faktu ich powszechnej znajomości i nie trzeba ich rejestrować. W Urzędzie należy dokonać opłaty za pierwszy dziesięcioletni okres ochrony, po tym można dokonać rejestracji. Zarejestrowane znaki publikowane są w piśmie Urzędu Patentowego pt. „Wiadomości Urzędu Patentowego”. Po rejestracji można używać przy znaku litery R w okręgu ®.
Nie wszystkie znaki można rejestrować. Nie można tego uczynić wobec znaku, który m.in. zawiera dane niezgodne z prawdą, narusza prawa osób trzecich, jest sprzeczny z obowiązującym prawem lub zasadami współżycia społecznego, zawiera symbole RP lub jej nazwę.
Używanie znaku towarowego polega zarówno na umieszczaniu tego znaku na towarach objętych rejestracją lub ich opakowaniu i wprowadzaniu tak oznaczonych towarów do obrotu, jak i na umieszczaniu go na dokumentach związanych z wprowadzeniem towarów do obrotu albo na posługiwaniu się nim w środkach masowego przekazu w celu reklamy.
Prawo z rejestracji znaku towarowego jest zbywalne. Umowa o przeniesienie tego prawa wymaga formy pisemnej z wyraźną datą. Umowa ta staje się skuteczna wobec osób trzecich od dnia dokonania wpisu w rejestrze znaków towarowych. Zasadą, która obowiązuje w Polsce jest, iż przeniesienie znaku powinno się dokonać razem z przeniesieniem przedsiębiorstwa. Przeniesienie prawa z rejestracji znaku towarowego bez przeniesienie przedsiębiorstwa lub jego części może nastąpić tylko wtedy, gdy nie zachodzi możliwość wprowadzenia odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów. Przeniesienie prawa z rejestracji znaku towarowego bez przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego części nie może nastąpić, jeżeli na zbywcy są zarejestrowane inne podobne znaki towarowe dla towarów tego samego rodzaju.
Właściciel znaku może upoważnić inne przedsiębiorstwo do używania tego znaku dla towarów objętych rejestracją, zawierając z nim umowę licencyjną. Jeżeli w umowie licencyjnej nie postanowiono inaczej, uprawniony z licencji ma prawo używania znaku towarowego w takim zakresie, jak jego właściciel. Umowa licencyjna wymaga formy pisemnej. Umowa ta ma moc prawną wobec osób trzecich od dnia dokonania wpisu w rejestrze znaków towarowych.
Do odpowiedzialności zbywcy i licencjodawcy prawa z rejestracji znaku towarowego stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za wady prawne przy sprzedaży .
Należy zaznaczyć, iż w świetle obowiązujących przepisów niezbyt jasno przedstawia się zakres ochrony wynikający z rejestracji. Powodem tego jest brak przyjętej powszechnie w innych krajach dysklamacji (disclaimer). Dlatego w zarejestrowanym znaku często znajdują się elementy, które z natury rzeczy nie posiadają zdolności rejestrowej i nie powinny podlegać ochronie, jednak od strony formalnej brak podstawy do takiego stwierdzenia.
Z naruszeniem prawa z rejestracji znaku towarowego mamy do czynienia wówczas, gdy osoba nieuprawniona używa znaku zarejestrowanego (lub znaku do niego podobnego) dla towarów objętych rejestracją (lub podobnych do nich), w sposób stwarzający niebezpieczeństwo wprowadzenia w błąd odbiorców, co do pochodzenia towarów. Przesłanką naruszenia jest nie tylko identyczność znaków, ale także ich podobieństwo. Podobieństwo znaków bada się w różnych płaszczyznach. Jeśli chodzi o znaki słowne, to ich podobieństwo oceniane będzie w płaszczyźnie wizualnej, znaczeniowej oraz fonetycznej. Znaki graficzne zaś porównywane będą głównie w płaszczyźnie graficznej.
Drugim warunkiem jest podobieństwo towarów. W kwestii tej problematyczny jest brak w ustawie wskazówek, jak należy oceniać ten warunek. Pomocne może być zaklasyfikowanie wyrobów do tej samej klasy towarowej. Można w sporej liczbie przypadków uznać, iż towary znajdujące się w tej samej klasie towarowej będą wyrobami podobnymi. Nie można jednak zapomnieć, iż nie zawsze tak będzie, bowiem mimo przynależności towarów do tej samej klasy nie można uznać ich za podobne. I tak np. w jednej klasie znajdują się świeże owoce i jarzyny oraz żywe zwierzęta, których przecież w żaden sposób nie można uznać za towary podobne. I odwrotnie - fakt, iż towary zakwalifikowane są do różnych klas, nie oznacza, że nie mogą być uznane za podobne. Na przykład metalowe palety transportowe znajdują się w klasie 6., niemetalowe zaś w klasie 20., a nie ma wątpliwości, iż są to towary podobne.
Przy ocenie podobieństwa towarów stosowane być mogą różne kryteria, przy czym za najistotniejsze uznawane jest kryterium rodzaju towaru oraz kryterium jego przeznaczenia, tj. jego zastosowania oraz funkcji.
Z naruszeniem prawa z rejestracji znaku mamy do czynienia tylko wtedy, gdy osoba nieuprawniona używa go w taki sposób, iż istnieje niebezpieczeństwo wprowadzenia w błąd odbiorców, co do pochodzenia. Wyróżnić można niebezpieczeństwo bezpośrednie i pośrednie. Pierwsze z nich polega na tym, iż klient, że ma do czynienia z towarem właściciela znaku, podczas gdy w rzeczywistości jest to towar naruszyciela. Niebezpieczeństwo pośredniego wprowadzenia w błąd odbiorców polega na tym, że klient wprawdzie orientuje się, iż ma do czynienia z towarem innego przedsiębiorcy, niż właściciel znaku, ale pomiędzy tymi dwoma przedsiębiorstwami istnieją związki produkcyjne lub organizacyjne. Z przypadkiem takim mamy szczególnie do czynienia, gdy naruszyciel używa cudzego znaku dodając własne oznaczenie.
Przedsiębiorstwo, które chce upewnić się, czy znak, którego używa lub zamierza używać, nie narusza zarejestrowanego już znaku towarowego, może wystąpić do Urzędu Patentowego. Ten działając w trybie postępowania spornego ustala, czy między konkretnym zarejestrowanym znakiem towarowym a znakiem, którego przedsiębiorca używa lub zamierza używać, nie zachodzi podobieństwo. Ustalenie, iż kolizja nie ma miejsca, dokonane przez Urząd Patentowy, jest wiążące dla sądu, gdyby przypadkiem właściciel znaku zarejestrowanego wystąpił do sądu o naruszenie prawa z rejestracji znaku.
Naruszyciel znaku może bronić się ponadto występując do Urzędu Patentowego działającego w trybie postępowania spornego o unieważnienie prawa z rejestracji znaku towarowego. Od decyzji Urzędu Patentowego przysługuje odwołanie do komisji odwoławczej.
Ustawa o znakach towarowych przewiduje szczególny tryb ochrony znaków wspólnych. Mówi ona, iż organizacja reprezentująca interesy przedsiębiorstw, działająca na terytorium Polski lub w jednym z państw - członków Związku Paryskiego Ochrony Własności Przemysłowej, której istnienie nie jest sprzeczne z ustawodawstwem państwa, w którym działa, może uzyskać rejestrację wspólnego znaku towarowego, zwanego znakiem wspólnym.
Zasady używania znaku wspólnego w obrocie gospodarczym przez organizację oraz przez zrzeszone w niej przedsiębiorstwa określa regulamin ustalony przez tę organizację
Regulamin ten powinien określać sposób używania znaku, wspólne właściwości towarów, dla których oznaczania znak ten jest przeznaczony, zasady kontroli tych właściwości, skutki naruszenia postanowień regulaminu oraz wykaz przedsiębiorstw uprawnionych do używania znaku. Znak może być zarejestrowany dopiero po złożeniu do rejestru regulaminu.
W razie naruszenia prawa z rejestracji znaku wspólnego dochodzić roszczeń mogą wszystkie zrzeszonym przedsiębiorstwa. Pojedyncze przedsiębiorstwo uprawnione do dochodzenia roszczeń może dochodzić ich dopiero po zawiadomieniu organizacji o naruszeniu prawa z rejestracji znaku wspólnego, jeżeli organizacja ta w okresie dwóch miesięcy od zawiadomienia jej nie skorzysta z uprawnienia do dochodzenia roszczeń.
Prawo z rejestracji znaku wspólnego może być przeniesione tylko na rzecz innej organizacji, odpowiadającej warunkom określonym dla organizacji, na rzecz, której znak wspólny został zarejestrowany .
Naruszający prawo z rejestracji znaku towarowego może ponosić zarówno odpowiedzialność karną jak i cywilną. Należy podkreślić, iż z naruszeniem prawa z rejestracji jako prawa podmiotowego mamy do czynienia bez względu na winę naruszającego. Przesłanka winy oraz jej stopień ma natomiast wpływ na rodzaj odpowiedzialności (cywilną, karną oraz rodzaje roszczeń przysługujących temu, którego prawo naruszono).
Roszczenia cywilne dochodzone są na drodze sądowej, przy czym sądem właściwym jest wydział gospodarczy sądu wojewódzkiego.
Jednym z podstawowych roszczeń przysługujących uprawnionemu jest roszczenie o zaniechanie. Zaznaczyć trzeba, iż roszczenie to przysługuje nie tylko wtedy, gdy doszło już do naruszenia, ale także w sytuacji istnienia realnego zagrożenia, iż naruszenie nastąpi.
Kolejne roszczenie to roszczenie o usunięcie skutków naruszenia.
Temu, którego prawo zostało naruszone, służy również roszczenie o wydanie korzyści majątkowej uzyskanej bezprawnie. Zastosowanie znajdzie tu przepis art. 405 kodeksu cywilnego, a więc wydaniu podlegać będą tylko te korzyści, które przeszły z majątku uprawnionego do majątku naruszającego. Korzyściami tymi nie będzie, więc cały zysk, jaki osiągnął naruszyciel. W praktyce wysokość dochodzonych korzyści stanowić będzie z reguły równowartość opłaty licencyjnej, którą musiałby naruszyciel zapłacić uprawnionemu z tytułu korzystania ze znaku.
Wskazane powyżej roszczenia, przysługują bez względu na to, czy naruszającemu można przypisać winę.
Odmiennie przedstawia się natomiast sprawa w przypadku roszczenia o odszkodowanie. Poddane ono zostało ogólnym zasadom przewidzianym w kodeksie cywilnym, a więc zastosowanie znajdzie tu art. 415 tego kodeksu, który oprócz powstania szkody, związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem a szkodą wymaga zaistnienia winy. Jeśli chodzi o szkodę, to należy uwzględnić korzyści, osiągnięte gdyby nie nastąpiło naruszenie prawa z rejestracji.
Ostatnim z przysługujących uprawnionemu roszczeń jest roszczenie o ogłoszenie stosownego oświadczenia.
Oprócz odpowiedzialności cywilnej, ustawa o znakach towarowych przewiduje również odpowiedzialność karną. Zaznaczyć jednak należy, że nie każde działanie prowadzące do odpowiedzialności cywilnej, będzie powodowało automatycznie odpowiedzialność karną.
Po pierwsze, sankcja karna przewidziana została tylko w sytuacji, gdy naruszyciel oznacza towary cudzym znakiem towarowym. Dodatkowo, warunkiem koniecznym powstania odpowiedzialności jest wprowadzenie tak oznaczonych towarów do obrotu. Naruszyciel odpowiada, więc w ten sam sposób nawet pomimo braku drugiej spośród wymienionych przesłanek, pod warunkiem, że oznaczenie towarów lub usług zarejestrowanych znakiem towarowym następuje w celu późniejszego wprowadzaniu ich do obrotu. Zamiar sprawcy powoduje, zatem uniezależnienie odpowiedzialności od skutku w postaci wprowadzenia towarów do obrotu.
Po drugie, dla zaistnienia odpowiedzialności karnej konieczne jest, aby naruszycielowi można było przypisać winę.
Z winą umyślną mamy do czynienia wówczas, gdy sprawca chciał czyn popełnić albo, gdy przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godził. Przestępstwo nieumyślne natomiast zachodzi, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie, a także wtedy, gdy możliwości takiej nie przewiduje, choć powinien i może to zrobić. Jeśli chodzi o sankcje karne, ustawa przewiduje karę pozbawienia lub ograniczenia wolności do roku oraz karę grzywny. Jest to więc występek i jako taki może być popełniony wyłącznie z winy umyślnej. W jednostkach organizacyjnych odpowiedzialność ponosi kierownik jednostki. Jeżeli w jednostce została wyznaczona osoba odpowiedzialna za wprowadzanie towarów do obrotu albo za świadczone usługi, odpowiedzialność ponosi ta osoba. Ściganie następuje nie z urzędu, lecz na wniosek pokrzywdzonego. Z chwilą zaś złożenia takiego wniosku postępowanie toczy się dalej tak, jak gdyby było wszczęte z urzędu.
Prawo z rejestracji znaku towarowego może być unieważnione w całości lub w części, jeżeli nie były spełnione ustawowe warunki wymagane do rejestracji . Z wnioskiem o unieważnienie prawa z rejestracji znaku towarowego może wystąpić każdy mający w tym interes prawny. Prokurator Generalny RP lub Prezes Urzędu Patentowego może w interesie społecznym wystąpić o unieważnienie prawa z rejestracji znaku towarowego albo przystąpić do toczącego się postępowania w sprawie.
Z wnioskiem o unieważnienie prawa z rejestrami znaku towarowego można wystąpić w okresie pięciu lat od daty rejestracji. Po upływie tego okresu z wnioskiem takim można wystąpić jedynie w stosunku do uprawnionego, który uzyskał rejestrację działając w złej wierze. Postępowanie o unieważnienie prawa z rejestracji znaku towarowego toczy się w I instancji przed Urzędem Patentowym działającym w trybie postępowania spornego. Od decyzji wydanej przez Urząd Patentowy przysługuje odwołanie do komisji odwoławczej działającej przy Urzędzie Patentowym RP.
Sankcją za nieużywanie znaku jest utrata prawa z rejestracji. Prawo z rejestracji znaku towarowego wygasa, jeżeli uprawniony nie używał tego znaku w Polsce w okresie kolejnych trzech lat. Oczywiści obowiązek używania znaku powstaje dopiero po jego rejestracji.
Jednak jeśli znak towarowy zarejestrowany dla różnych towarów jest używany tylko dla jednego lub niektórych z nich, prawo z rejestracji znaku towarowego wygasa tylko w stosunku do tych towarów, dla których znak ten nie jest używany. Prawo z rejestracji znaku towarowego nie wygasa, jeżeli uprawniony wykaże, że z usprawiedliwionych powodów nie mógł używać znaku towarowego.
Obowiązek wykazania używania znaku towarowego lub istnienia przyczyn, które usprawiedliwiają jego nieużywanie należy do rejestrującego. Urząd Patentowy z urzędu żąda od właściciela znaku oświadczenia, iż znak jest lub był używany przy okazji przedłużania prawa ochrony na następny 10-letni okres ochronny. W przypadku nieużywania znaku także osoby trzecie, mające w tym interes prawny, mogą wystąpić z wnioskiem do Urzędu Patentowego by ten wydał decyzję o wygaśnięciu prawa z rejestracji. Decyzję tą wydaje Urząd Patentowy w trybie administracyjnym, można się od niej odwołać do komisji odwoławczej.
Oprócz przypadku, o którym mowa wyżej (tj. nieużywania znaku przez okres 3 lat) powodem wygaśnięcia prawa z rejestracji znaku może być również utrata przez znak zdolności odróżniającej. Typowym przykładem jest sytuacja, kiedy znak staje się nazwą rodzajową produktu. Nie jest jasne natomiast, czy z wnioskiem o wygaśnięcie prawa z rejestracji znaku towarowego można wystąpić także w sytuacji, gdy znak już w chwili zgłoszenia go w Urzędzie Patentowym RP nie posiadał zdolności odróżniającej.
Postępowanie o wygaśnięcie prawa z rejestracji toczy się przed Urzędem Patentowym działającym w trybie administracyjnym. Od decyzji wydanej przez Urząd Patentowy przysługuje od komisji odwoławczej działającej przy Urzędzie Patentowym.
Bibliografia
- Górnicki L., Nieuczciwa konkurencja, w szczególności przez wprowadzające w błąd oznaczenia towarów lub usług i środki ochrony w prawie polskim, Wrocław 1997,
- Kodeks Cywilny, Warszawa 2003,
- Nowińska E., Tabor W., du Vall M., Polskie prawo własności intelektualnej. Prawo autorskie, prawo wynalazcze, prawo znaków towarowych, Warszawa 1998,
- Ustawa o znakach towarowych z dnia 31 stycznia 1985 r., [w:] Tabor W., Znaki towarowe, Kraków 1994,
- Piotrowska J., Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001,
- Promińska U., Prawo z rejestracji znaku towarowego, treść i naruszenie, Lodź 1994,
- Tabor W., Znaki Towarowe, Kraków 1994,
E. Nowińska, W. Tabor, M. du Vall, Polskie prawo własności intelektualnej. Prawo autorskie, prawo wynalazcze, prawo znaków towarowych, Warszawa 1998, s. 95.
Ustawa o znakach towarowych z dnia 31 stycznia 1985 r., [w:]W. Tabor, Znaki towarowe, Kraków 1994, s. 21.
Tamże, s. 26.
Tamże, s. 27.
L. Górnicki, Nieuczciwa konkurencja, w szczególności przez wprowadzające w błąd oznaczenia towarów lub usług i środki ochrony w prawie polskim, Wrocław 1997, s. 64 - 69; E. Nowińska, W. Tabor, M. du Vall, Polskie prawo…, s.108-110; J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001, . 21- 26, s. 114-138, s. 141- 143; U. Promińska, Prawo z rejestracji znaku towarowego, treść i naruszenie, Lodź 1994, s. 33 - 41;W. Tabor, Znaki Towarowe, Kraków 1994, s. 7- 15.
Ustawa o znakach…, s. 31.
Tamże, s. 32.
Ustawa o znakach…, s. 30.
Tamże, s. 31.
Ustawa o znakach…, s. 30.
Kodeks Cywilny, Warszawa 2003, s. 116, s. 121; E. Nowińska, W. Tabor, M. du Vall, Polskie prawo…, s.107, s. 111-113; J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe…, .s. 145- 152; U. Promińska, Prawo z rejestracji…, s. 44 - 57;W. Tabor, Znaki Towarowe, Kraków 1994, s. 15 - 19.
6