ekologiczne znaki towarowe Unii Europejskiej 3

background image

Ekologiczne znaki

towarowe w Unii

Europejskiej

Rafał Bach

Beata Belica

Dominika Becker

background image

Czym są ekoznaki?

Ekoznaki

to

ekologiczne

znaki

towarowe;

one

jednym

ze sposobów wywierania wpływu na rynek. Wskazują produkty, które spełniają

wymagania w zakresie ochrony środowiska. Kupując produkty oznaczone

ekoznakami możemy ukierunkować swoje zakupy na proekologiczną działalność.

Coraz

częściej

więc

słychać,

nawet

w

polskich

sklepach,

o „zielonych”, „ekologicznych” czy „etycznych” zakupach.

background image

Czym są ekoznaki?

Ekoznaki to symbole graficzne z krótką informacją o cechach produktu,

wykorzystywane do oznaczania towarów, które wyróżniają się wśród

innych mniejszą presją na środowisko przyrodnicze. Klient świadomie

wybierając oznakowane produkty, kształtuje popyt (a więc wpływa na

podaż) i zaczyna mieć wpływ na poprawę stanu środowiska.

background image

Zalecenia Międzynarodowej Izby Handlowej nie precyzują szczegółowych

regulacji

ani

metod

atestacyjnych,

pozostawiając

ich

wybór

poszczególnym krajom. Jest to uzasadnione odmiennością kulturową,

zamożnością społeczeństwa, dostępnością technologii wytwórczych i

innymi czynnikami powodującymi, iż każdy kraj jest odmiennym polem

działania systemu ekologicznych znaków towarowych. Z tego powodu

konieczne są analizy otoczenia społecznego, politycznego i kulturowego

oraz uwarunkowań gospodarczych.

Zasady

przyznawania

background image

Zasady

przyznawania

1.

Spełnienie kryteriów - są one określane przez ekspertów, którzy

badają cały cykl produkcji towaru i wskazują krytyczne punkty,

w których mogą się pojawić zagrożenia ekologiczne, proponują

również sposoby ich wyeliminowania.

2.

Wymagania stawiane produktom powinny być jasne i dokładne,

ale nie mogą być zbyt sztywne i wyśrubowane.

3.

Kryteria badań są ustalane w oparciu o grupę produktów

dostępnych na rynku.

background image

Zasady

przyznawania

1.

Nigdy nie ustala się kryteriów dla jednego, konkretnego produktu,

ponieważ nie ma do czego go porównać, a gdy nie ma odnośników - nie

sposób określić czy coś jest lepsze, czy gorsze. Zawsze należy badać wiele

wyrobów tego samego typu, ale różnych producentów; dopiero wtedy

pojawiają się różnice, które możemy wartościować, a oceny porównywać.

2.

Nie może też być żadnym pozytywnie wyróżniających kryterium fakt

spełnienia obowiązkowych norm ochrony środowiska, gdyż jest to

absolutne minimum, które powinno charakteryzować wszystkie produkty

dopuszczone do handlowego obrotu. To, że ktoś nie łamie prawa, nie

powinno być wyróżniającą go wśród innych zaletą, ale normą regulowaną

przez porządek prawny państwa.

background image

Rekomendacje

Aby system ekologicznych znaków towarowych mógł skutecznie i

efektywnie spełniać przypisane sobie funkcje, musi opierać się na

odpowiednio zaprojektowanym i ujętym w ramy prawne systemie

atestacyjnym. Międzynarodowa Izba Handlowa opracowała

"Rekomendacje

dla

ekoetykietowania",

które

proponują

podstawowe warunki atestacyjne stosowane przy ekoznakowaniu.

background image

Rekomendacje

1. Komisja ustalająca kryteria określające "przyjazność" danego

produktu dla środowiska, powinna składać się z możliwie

szerokiej, międzynarodowej reprezentacji specjalistów różnych

dziedzin. Wraz z przedstawicielami nauki, administracji i

organizacji

proekologicznych,

współdziałać

powinni

reprezentanci producentów, środków masowego przekazu oraz

eksperci

od

reklamy.

background image

Rekomendacje

2. Atestacja powinna być dostępna dla wszystkich produktów, z

których wyłonione zostaną towary o najmniejszej uciążliwości

dla środowiska. Produkty, które pomyślnie przejdą proces

atestacyjny, otrzymają certyfikat upoważniający do stosowania

odpowiedniego ekoznaku. Koszty związane z przyznaniem

certyfikatu pokrywają producenci lub importerzy produktu.

background image

Rekomendacje

3. Przyznawanie ekologicznych znaków towarowych jest dobrowolne i nie

może być związane z jakimkolwiek przymusem prawnym. Nie może również

stanowić warunku dopuszczenia do obrotu danym towarem na rynku.

 4. Ekoznakowanie powinno być pozytywne. Nie powinno bezpośrednio

spełniać funkcji ostrzegawczych lub zawierać informacji o zawartości w

produkcie

substancji

niebezpiecznych.

5. Zasady przyznawania ekologicznych certyfikatów oraz kryteria atestacyjne

powinny być jawne i dostępne dla wszystkich osób zainteresowanych.

 

background image

Rekomendacje

 

  6. Administracja systemu ekoznakowania powinna być ograniczona do

niezbędnego minimum.

   7. Naukowo opracowane kryteria atestacyjne powinny obejmować

wszystkie ekologiczne aspekty wybranych grup produktów. Powinny

odzwierciedlać

i uwypuklać faktyczne, znaczące czynniki pozytywne dla środowiska

naturalnego, a pomijać pozorne bądź marginalne atrybuty proochronne.

   8. Znakowi powinna towarzyszyć krótka informacja o tym, dlaczego

dany produkt został uznany za bardziej przyjazny dla środowiska od

innych.

background image

Rekomendacje

 9. Ekokryteria atestacyjne powinny wykazywać charakter dynamiczny,

dostosowując się w czasie do rozwoju nauki i techniki. Wiąże się to

z przyznawaniem certyfikatów na czas ograniczony (np. 3 lata), po

którym następowałaby weryfikacja licencji i ewentualne jej

przedłużenie. Czas trwania licencji powinien być uzależniony od

specyfiki poszczególnych grup towarów. Aby jednak ekoetykietowanie

mogło być efektywnym narzędziem proochronnym, okres ten nie może

być

zbyt

krótki.

 

background image

Rekomendacje

10. Preferencje atestacyjne powinny dotyczyć tych grup produktów, które

wykazują duże możliwości poprawienia cech wpływających na jakość środowiska

naturalnego.

  11. Atestacja i ekoetykietowanie powinny być finansowane z opłat pobieranych

z tytułu używania oznaczeń. Zewnętrzne dofinansowywanie systemu ze źródeł

państwowych lub prywatnych powinno być możliwie zminimalizowane

lub wykluczone.

background image

Produkty

ekologiczne

Jeśli chodzi o produkty w polskich sklepach – oznaczenia na nich wskazują na

niemieckie bądź skandynawskie pochodzenie. Prekursorem w tej dziedzinie

była Szwecja, która w 1987 roku postanowiła o rozpoczęciu produkcji papieru

wykorzystując do tego jak najmniej chloru. Szwedzkie Towarzystwo Ochrony

Przyrody zaczęło promować firmy produkujące papier z zachowaniem zasad.

W latach 1990-1993 emisja chloru ze szwedzkich zakładów celulozowych

spadła o połowę. To już bez wątpienia można było nazwać sukcesem i

pierwszym praktycznym sprawdzianem sił konsumentów w walce o czyste

środowisko.

background image

W podobny sposób Szwecja podeszła do problemu baterii
i proszków do prania. Efektem działań było to, że w ciągu 6-ciu
miesięcy od podjęcia akcji żadna bateria na szwedzkim rynku
nie zawierała rtęci (1990), a 50% producentów proszków
do prania spełniało zaostrzone wymogi (1993) – obecnie spełniają je
prawie wszyscy szwedzcy producenci.

Proekologiczne

działania

background image

Produkty

regionalne

i tradycyjne

Jest

on

jedną

z

możliwości

ochrony

i

promocji 

rodzimych

specjałów.

Certyfikaty

Chronionej

Nazwy

Pochodzenia, Chronionego Oznaczenia Geograficznego oraz

Świadectwa

Specyficznego

Charakteru

oficjalnym potwierdzeniem wysokiej jakości i gwarancją

pochodzenia produktów. System działa już od 1992 roku i

realizuje założenia Wspólnej Polityki Rolnej oraz unijnej polityki

jakości.

background image

Chroniona Nazwa

Pochodzenia

Nazwę produktu rolnego lub środka spożywczego można zarejestrować 

i chronić jako Chronioną Nazwę Pochodzenia w przypadku, gdy nazwa 

produktu wykorzystuje lub bezpośrednio nawiązuje do regionu,

konkretnego 

miejsca lub (w wyjątkowych przypadkach)  kraju, gdzie dany wyrób jest 

produkowany, a cały proces technologiczny (wytwarzanie surowców, 

produkcja wyrobu, przygotowanie do sprzedaży) odbywa się na obszarze, 

do którego odnosi się nazwa produktu.

background image

Chronione

oznaczenie

geograficzne

Nazwę produktu rolnego lub środka spożywczego można zarejestrować i chronić 

jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, tak samo jak w przypadku gdy 

Chronione Nazwy Pochodzenia , nazwa produktu bezpośrednio nawiązuje do 

regionu gdzie dany wyrób jest produkowany oraz wtedy, gdy istnieje związek 

pomiędzy produktem a obszarem z którego ten produkt pochodzi. Powiązanie to

 nie musi być tak silne jak w przypadku Chronionej Nazwy Pochodzenia, 

aczkolwiek co najmniej jeden z etapów całego procesu produkcyjnego 

musi odbywać się na obszarze geograficznym, do którego odnosi się nazwa.

background image

Specyficzny

charakter

Nazwę Specyficznego Charakteru oraz wydanie Świadectwa 

Specyficznego Charakteru (na opakowaniu umieszcza się symbol 

Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności) mogą otrzymać 

produkty, których nazwa jest sama w sobie specyficzna (np.

Mozzarella) a produkt posiada specyficzny i tradycyjny charakter.

background image

Produkcja ekologiczna

(UE)

Jednolite dla całej UE logo produkcji ekologicznej

zostało wprowadzone w marcu 2000 r. na mocy

rozporządzenia Komisji nr 331/2000. Celem było

podniesienie

wiarygodności

żywności

produkowanej metodami ekologicznymi oraz

identyfikacja

produktu

na

rynku.

Etykiety,

materiały reklamowe oraz dokumenty komercyjne

związane z produkcją ekologiczną mogą być

opatrywane tym logo i mogą zawierać informację,

że produkt został wytworzony w zgodzie z

metodami opisanymi w Rozporządzeniu 2092/91.

background image

Logo nie jest obowiązkowe, ale producenci mogą go użyć, jeżeli ich

produkty odpowiadają następującym kryteriom:

a/ co najmniej 95% składników zostało wyprodukowanych

metodami ekologicznymi;

b/ produkty były nadzorowane podczas procesu produkcji

i przygotowania tak, jak to zapisano w rozporządzeniu;

c/ produkty są sprzedawane bezpośrednio przez producenta

lub

w

zamkniętych,

zabezpieczonych

i

oznakowanych

opakowaniach;

d/ na produktach widoczne jest nazwisko lub nazwa handlowa

producenta, przetwórcy i sprzedawcy, a dodatkowo nazwa i kod

jednostki certyfikującej.

background image

Margerytka (UE)

Stylizowana "Margerytka" z dwunastoma

gwiazdkami ma być alternatywą dla

państwowych

ekologicznych

znaków

towarowych

krajów

zrzeszonych,gwarantującą określoną jakość

także poza politycznymi granicami państw

członkowskich.

"Margerytka"

jest

przyznawana

na podstawie skróconej analizy cyklu życia

produktu.

background image

Badania atestacyjne skupiają się na stopniu obciążenia środowiska na

etapie: pozyskiwania surowców pierwotnych, produkcji, pakowania

i transportu, użytkowania produktu, utylizacji.

Na każdym z tych etapów oceniane są takie aspekty, jak: produkcja odpadów,

zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza, hałas, zużycie zasobów naturalnych

i energii, wpływ na ekosystemy.

Kryteria atestacyjne są ustalane dla każdej z 19 grup badanych produktów.

background image

Svanen – Łabędź

(Szwecja)

Funkcjonuje od 1989 roku, najbardziej znany, wspólny dla krajów

skandynawskich znak ekologiczny. Produkty oznaczone tym

znakiem

charakteryzują

się

mniejszym

negatywnym

oddziaływaniem

na

ludzi

i środowisko naturalne niż inne towary z tej samej grupy o takim

samym przeznaczeniu.

Znakowi graficznemu towarzyszy napis "ekooznakowany" oraz

krótki opis wyjaśniający proekologiczny charakter produktu.

Przyznanie znaku "Svanen" jest poprzedzone dokładną analizą

wybranych cech produktu i procesu produkcyjnego. Wymagania

ekologiczne są stopniowo podnoszone, w miarę postępu

technicznego

i

naukowego.

Przestrzeganie

wymogów

certyfikacyjnych

jest

systematycznie

kontrolowane

w ciągu trwania okresu licencyjnego.

background image

Sokół - Falkon

(Szwecja)

Od 1992 roku istnieje znak "Dobry
Ekologiczny

Wybór"

(Goud

Environmental Choice) - "Falkon",
reprezentujący

kryteria

pozarządowej

organizacji

ekologicznej

Szwedzkiego

Towarzystwa Ochrony Przyrody.
Przy atestacji brane są pod uwagę
wyłącznie

ekologiczne

cechy

towaru.
Obecnie funkcjonuje na rynku
około

200

produktów oznaczonych znakiem
"Falkon", są to m.in. mydła,
szampony,

środki

czyszczące,

baterie,

pieluszki

i inne.

background image

Krav (Szwecja)

Ekologiczny znak "Krav", istniejący od 1985

roku,

przyznawany

jest

przez

Związek

Plantatorów Upraw Ekologicznych. Oznaczone

nim artykuły żywnościowe zostały wytworzone

bez stosowania nawozów sztucznych oraz

chemicznych środków ochrony roślin. Znak

"Krav-import" gwarantuje, że importowana

żywność

pochodzi

z

gospodarstw

ekologicznych.

background image

Błękitny Anioł

Der Blaue Engel (Niemcy)

Znak Błękitny Anioł produkty z tym znakiem mają

lepszą charakterystykę środowiskową od innych

artykułów z tej grupy towarów. W ocenie, oprócz

zanieczyszczenia trzech podstawowych składników

środowiska przyrodniczego (powietrza, wody, gleby),

bierze się pod uwagę hałas oraz możliwości

powstawania

substancji

szczególnie

niebezpiecznych. Obecnie znak ten przyznawany jest

w 75 grupach produktów tj.: opony, lodówki,

materiały budowlane, chemia gospodarcza, wyroby

papierowe, dezodoranty.

background image

Wprowadzony w 1977 roku z inicjatywy niemieckiego MSZ, jest najstarszą tego typu
inicjatywą europejską.

Zasady przyznawania tego znaku:

• oznaczane są produkty o zdecydowanie lepszej charakterystyce środowiskowej od
innych artykułów z tej samej grupy towarów, zaspokajające te same potrzeby;

• podstawę środowiskowej oceny stanowi uproszczona analiza cyklu życia produktu,
obejmująca produkcję, użytkowanie produktu i zagospodarowanie odpadów;

• w ocenie, oprócz zanieczyszczenia trzech podstawowych składników środowiska
przyrodniczego (powietrza, wody, gleby), bierze się pod uwagę także hałas oraz
możliwość powstawania substancji szczególnie niebezpiecznych;

• bezpieczeństwo użytkowania oraz wygoda i estetyka wykonania stanowią kryteria
pomocnicze;

• znakowi graficznemu towarzyszy krótkie wyjaśnienie proekologicznego charakteru
oznaczonego produktu;

• czas trwania licencji certyfikacyjnej wynosi maksymalnie 3 lata.

background image

Ekoznak (Polska)

Polskie

Centrum

Badań

i

Certyfikacji

(działające

z

ramienia

Ministerstwa

Środowiska)

opracowało zasady przyznawania krajowego

ekoznaku w 1998 roku. Założenia ogólne

stanowią,

że

polski

"Eko-znak"

mogą

otrzymywać wyroby krajowe i zagraniczne

niepowodujące negatywnych skutków dla

środowiska oraz spełniające ustalone kryteria

dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i

ekonomicznego

wykorzystania

zasobów

naturalnych w trakcie całego cyklu życia

wyrobu.

background image

Ekoznak (Polska)

W czasie każdego z tych etapów oceniane

są aspekty:

• jakość powietrza, wody, gleby,

• ograniczenie ilości odpadów,

• oszczędność energii,

• gospodarka zasobami naturalnymi,

• zapobieganie globalnemu ociepleniu,

• ochrona warstwy ozonowej,

• bezpieczeństwo środowiska,

• hałas,

• ochrona ekosystemu.

Zaznaczono również, że polski system

certyfikacji będzie dostosowany do systemu

ekoznakowania

Wspólnoty

Europejskiej.

Ocena produktu obejmuje etapy:

• przed produkcją,

• produkcja,

• dystrybucja (w tym pakowanie),

• użytkowanie,

• recykling, utylizacja, odpady.

background image

Ekoznak (Polska)

Dotychczas polski "Eko-znak" przyznano kilkudziesięciu wyrobom, głównie

nawozom sztucznym i organicznym oraz materiałom włókienniczym. Polski

"Eko-znak" jest praktycznie niewidoczny w sklepach, a z powodu słabej

promocji

i utrudnionego dostępu do informacji trudno jest stwierdzić jego wiarygodność.

Rosnąca rola konsumentów na pewno z czasem zmieni tę sytuację.

background image

Ekoland (Polska)

Najbardziej znanym i rozpoznawalnym na rynku krajowym

znakiem, kojarzonym z żywnością ekologiczną, jest logo

Stowarzyszenia

Producentów

Żywności

Metodami

Ekologicznymi "Ekoland". Prawo do używania tego znaku

na swych wyrobach mają producenci, przetwórcy i handlowcy

spełniający wymagania ustawy o rolnictwie ekologicznym,

posiadający certyfikat nadany przez uprawnioną jednostkę

i jednocześnie będący członkami "Ekolandu". Certyfikat

przyznawany jest na podstawie oceny warunków prowadzenia

produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego metodami

ekologicznymi oraz obrotu tymi produktami wg zasad

określonych w ustawie o rolnictwie ekologicznym z dnia

16 marca 2001 r.

background image

Produkt

biodegradowalny

Produkt który otrzyma ten znak jest w

pełni

biodegradowalny

i

podczas

kompostowania nie uwalnia żadnych

szkodliwych substancji (tzn. może być

kompostowany ze zwykłymi odpadkami

organicznymi

w

miejskich

kompostowniach). Znak przyznawany

jest przez DIN CERTCO (Niemiecki

Instutut Standaryzacji).

background image

FSC

FSC - Forest Stewardship Council (Rada Dobrej

Gospodarki Leśnej)

Znak ten informuje o tym, że produkt zrobiony

jest z drewna, które pochodzi z lasu

zarządzanego ekologicznymi zasadami. Oznacza

to ochronę kluczowych siedlisk zwierząt, lasów

terenów podmokłych i lasów pierwotnych. W

lesie zarządzanym takimi zasadami rośnie

powierzchnia lasów liściastych, nie stosuje się

chemicznych środków ochrony roślin, a martwe

drzewa pozostawia się w lesie.

background image

BIO

Niemiecki znak dla spożywczych produktów

ekologicznych. Znak ten stał się niezależnym

symbolem wyrobów i produktów spożywczych

wszystkich marek wytwarzanych w gospodarstwach

organicznych. Znak ten został powołany do życia

przez duże niemieckie stowarzyszenia zrzeszające

przedstawicieli branży spożywczej, stowarzyszenia

rolnictwa

ekologicznego,

organizacje

konsumenckie, stowarzyszenia rolnicze oraz scenę

polityczna w celu zwiększenia bezpieczeństwa

wyrobu

produktów

pochodzących

z gospodarstw ekologicznych

background image

Energy Star

Znak świadczy o tym, że urządzenia

pozostając

w

stanie

„czuwania”

zużywają minimalną ilość energii,

poniżej przyjętego standardu. Z uwagi

na bezpośredni związek pomiędzy

wytwarzaniem energii elektrycznej a

zatruciem środowiska naturalnego

kładzie się szczególny naciska na

„poszanowanie” energii elektrycznej.

background image

ISO 14001

System

zarządzania

środowiskiem,

będący

zbiorem

standardów

proekologicznych,

stworzonym pod nadzorem Międzynarodowej

Organizacji Standaryzacji (ISO). Standard ISO

zawiera specyfikacje rozwoju i wdrożenia systemu

zarządzania proekologicznego EMS, mającego na

celu kontrolę czynników, które w przypadku

pozbawienia władzy nad nimi mogłyby mieć

niekorzystny wpływ na otaczające środowisko

background image

Znaki informacyjne

background image

Zielony Punkt

Taki znak umieszczony na opakowaniu

oznacza, że jest ono zbierane i

przetwarzane w ramach zbiorowego

systemu

zbierania

i

przetwarzania

odpadów. Nie jest to znak recyklingu.

Obecnie umieszczany jest na ok. 400

miliardach produktów rocznie.

background image

Nietestowane na

zwierzętach

Informuje, że dany produkt nie jest

testowany na zwierzętach.

Najczęściej występuje na kosmetykach.

Kosmetyki nie testowane na zwierzętach są

też oznaczane literami “BWC” (Beauty

Without Cruelty – piękno bez okrucieństwa),

Not Tested on Animals czy Animal Friendly.

background image

Ozone friendly

Symbolami oznacza, iż wyroby nim

oznaczone nie zawierają gazów typu

chloro-fluoro-carbon

powszechnie

zwanych freonami, które niszczą

powłokę

ozonową.

Opatrzone

napisami: OZONE FRIENDLY, OZON

FREUNDLICH, ohne FCKW, CFC free.

background image

Produkt nadający

się

do recyklingu

Takie oznaczenie spotyka się na

opakowaniach,

które

podlegają

ponownemu

wykorzystaniu.

Umieszcza się je na opakowaniach z

tworzyw sztucznych bądź aluminium.

Cyfra i napis, które towarzyszyć mogą

symbolowi oznaczają nazwę surowca

użytego do produkcji opakowania.

background image

Uczciwy Handel (Fair

Trade)

Oprócz znaków bazujących na kryteriach środowiskowych,

pojawiły się systemy certyfikacji wykraczające poza aspekty

ekologiczne, oceniające podłoże społeczne i etyczne produkcji.

Dotyczy to przede wszystkim produktów importowanych z krajów

ubogich, gdzie oprócz środowiska trzeba chronić ludzi -

robotników pracujących dla międzynarodowych koncernów.

Nagminne łamanie praw człowieka w krajach Trzeciego Świata nie

uszło uwagi konsumentów w krajach europejskich i już w 1988

roku w Holandii pojawił się znak "uczciwego handlu" - "Max

Havelaar", którym oznaczano kawę pochodzącą z plantacji, gdzie

gwarantowano robotnikom godziwe wynagrodzenie i warunki

pracy. Następnym był niemiecki "Transfair" (1993) i brytyjski znak

"Fairtrade" (1994), obejmujący oprócz kawy herbatę, sok

pomarańczowy, kakao, miód, banany i czekoladę.

background image

Uczciwy Handel (Fair

Trade)

Kryteria oceny produktów na znaki "uczciwego handlu"

obejmują:

• korzyści bezpośrednich producentów (np. plantatorów),

• gwarantowane minimalne ceny, płatności z góry,

• stabilność i ciągłość kontraktów handlowych,

• poziom płac,

• równe płace dla kobiet,

• ekologiczne standardy produkcji,

• ochrona zdrowia i bezpieczeństwo w pracy,

• podstawowe standardy zakwaterowania (gdy robotnicy

pracują w polu).

background image

Bibliografia

1.

http://kropla.eko.org.pl/newkropla/index.php?pismo=
34&kolejny=4

2.

http://przedmiot.blox.pl/2009/06/Znaki-ekologiczne.html

3.

http://www.ekologiczni.pl/12,821,Co-znacza-poszczegolne
-znaki-na-produktach

4.

http://www.wre.strefa.pl/index.php?id=konsument&z=1

5.

http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:5Xc8kLVG
IscJ:www.agro-group.org/eko_pb_archiwum/audyt/plik
i/ekoznaki.pps+ekologiczne+znaki+towarowe+UE&hl=pl
&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEEShItKtSASwXifDsLNfY8keibH
HdDii0-mLwV1oiCT7NHgXn0foYAzyFn65Jl3lipdZcAuGvvxJu
GsHHjKO309l_UiY0_edEgIiJxaM0rSi3n12CMzVjftJ3pP5U6t
QEOeLa32W1&sig=AHIEtbSWGvLgUabUJyKCwLIHSkHGOQh39Q&
pli=1


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Smieci, Rynek uslug w UE, RYNEK TOWARÓW W UNII EUROPEJSKIEJ
Smieci, Rynek uslug w UE, RYNEK TOWARÓW W UNII EUROPEJSKIEJ
Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej
Jadczak, ekologia i ochrona przyrody,OCHRONA PRZYRODY W UNII EUROPEJSKIEJ
SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW ORAZ WSPÓLNA POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej, Polityka Ekologiczna Państwa, Źródła i
Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej
OPIEKA DLUGOTERMINOWA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
LOBBING W UNII EUROPEJSKIEJ
Problemy zrównoważonego rozwoju w Polsce i Unii Europejskiej
Konkurs wiedzy o Unii Europejskiej
Prawo Unii Europejskiej


więcej podobnych podstron