Ekologiczne znaki
towarowe w Unii
Europejskiej
Rafał Bach
Beata Belica
Dominika Becker
Czym są ekoznaki?
Ekoznaki
–
to
ekologiczne
znaki
towarowe;
są
one
jednym
ze sposobów wywierania wpływu na rynek. Wskazują produkty, które spełniają
wymagania w zakresie ochrony środowiska. Kupując produkty oznaczone
ekoznakami możemy ukierunkować swoje zakupy na proekologiczną działalność.
Coraz
częściej
więc
słychać,
nawet
w
polskich
sklepach,
o „zielonych”, „ekologicznych” czy „etycznych” zakupach.
Czym są ekoznaki?
Ekoznaki to symbole graficzne z krótką informacją o cechach produktu,
wykorzystywane do oznaczania towarów, które wyróżniają się wśród
innych mniejszą presją na środowisko przyrodnicze. Klient świadomie
wybierając oznakowane produkty, kształtuje popyt (a więc wpływa na
podaż) i zaczyna mieć wpływ na poprawę stanu środowiska.
Zalecenia Międzynarodowej Izby Handlowej nie precyzują szczegółowych
regulacji
ani
metod
atestacyjnych,
pozostawiając
ich
wybór
poszczególnym krajom. Jest to uzasadnione odmiennością kulturową,
zamożnością społeczeństwa, dostępnością technologii wytwórczych i
innymi czynnikami powodującymi, iż każdy kraj jest odmiennym polem
działania systemu ekologicznych znaków towarowych. Z tego powodu
konieczne są analizy otoczenia społecznego, politycznego i kulturowego
oraz uwarunkowań gospodarczych.
Zasady
przyznawania
Zasady
przyznawania
1.
Spełnienie kryteriów - są one określane przez ekspertów, którzy
badają cały cykl produkcji towaru i wskazują krytyczne punkty,
w których mogą się pojawić zagrożenia ekologiczne, proponują
również sposoby ich wyeliminowania.
2.
Wymagania stawiane produktom powinny być jasne i dokładne,
ale nie mogą być zbyt sztywne i wyśrubowane.
3.
Kryteria badań są ustalane w oparciu o grupę produktów
dostępnych na rynku.
Zasady
przyznawania
1.
Nigdy nie ustala się kryteriów dla jednego, konkretnego produktu,
ponieważ nie ma do czego go porównać, a gdy nie ma odnośników - nie
sposób określić czy coś jest lepsze, czy gorsze. Zawsze należy badać wiele
wyrobów tego samego typu, ale różnych producentów; dopiero wtedy
pojawiają się różnice, które możemy wartościować, a oceny porównywać.
2.
Nie może też być żadnym pozytywnie wyróżniających kryterium fakt
spełnienia obowiązkowych norm ochrony środowiska, gdyż jest to
absolutne minimum, które powinno charakteryzować wszystkie produkty
dopuszczone do handlowego obrotu. To, że ktoś nie łamie prawa, nie
powinno być wyróżniającą go wśród innych zaletą, ale normą regulowaną
przez porządek prawny państwa.
Rekomendacje
Aby system ekologicznych znaków towarowych mógł skutecznie i
efektywnie spełniać przypisane sobie funkcje, musi opierać się na
odpowiednio zaprojektowanym i ujętym w ramy prawne systemie
atestacyjnym. Międzynarodowa Izba Handlowa opracowała
"Rekomendacje
dla
ekoetykietowania",
które
proponują
podstawowe warunki atestacyjne stosowane przy ekoznakowaniu.
Rekomendacje
1. Komisja ustalająca kryteria określające "przyjazność" danego
produktu dla środowiska, powinna składać się z możliwie
szerokiej, międzynarodowej reprezentacji specjalistów różnych
dziedzin. Wraz z przedstawicielami nauki, administracji i
organizacji
proekologicznych,
współdziałać
powinni
reprezentanci producentów, środków masowego przekazu oraz
eksperci
od
reklamy.
Rekomendacje
2. Atestacja powinna być dostępna dla wszystkich produktów, z
których wyłonione zostaną towary o najmniejszej uciążliwości
dla środowiska. Produkty, które pomyślnie przejdą proces
atestacyjny, otrzymają certyfikat upoważniający do stosowania
odpowiedniego ekoznaku. Koszty związane z przyznaniem
certyfikatu pokrywają producenci lub importerzy produktu.
Rekomendacje
3. Przyznawanie ekologicznych znaków towarowych jest dobrowolne i nie
może być związane z jakimkolwiek przymusem prawnym. Nie może również
stanowić warunku dopuszczenia do obrotu danym towarem na rynku.
4. Ekoznakowanie powinno być pozytywne. Nie powinno bezpośrednio
spełniać funkcji ostrzegawczych lub zawierać informacji o zawartości w
produkcie
substancji
niebezpiecznych.
5. Zasady przyznawania ekologicznych certyfikatów oraz kryteria atestacyjne
powinny być jawne i dostępne dla wszystkich osób zainteresowanych.
Rekomendacje
6. Administracja systemu ekoznakowania powinna być ograniczona do
niezbędnego minimum.
7. Naukowo opracowane kryteria atestacyjne powinny obejmować
wszystkie ekologiczne aspekty wybranych grup produktów. Powinny
odzwierciedlać
i uwypuklać faktyczne, znaczące czynniki pozytywne dla środowiska
naturalnego, a pomijać pozorne bądź marginalne atrybuty proochronne.
8. Znakowi powinna towarzyszyć krótka informacja o tym, dlaczego
dany produkt został uznany za bardziej przyjazny dla środowiska od
innych.
Rekomendacje
9. Ekokryteria atestacyjne powinny wykazywać charakter dynamiczny,
dostosowując się w czasie do rozwoju nauki i techniki. Wiąże się to
z przyznawaniem certyfikatów na czas ograniczony (np. 3 lata), po
którym następowałaby weryfikacja licencji i ewentualne jej
przedłużenie. Czas trwania licencji powinien być uzależniony od
specyfiki poszczególnych grup towarów. Aby jednak ekoetykietowanie
mogło być efektywnym narzędziem proochronnym, okres ten nie może
być
zbyt
krótki.
Rekomendacje
10. Preferencje atestacyjne powinny dotyczyć tych grup produktów, które
wykazują duże możliwości poprawienia cech wpływających na jakość środowiska
naturalnego.
11. Atestacja i ekoetykietowanie powinny być finansowane z opłat pobieranych
z tytułu używania oznaczeń. Zewnętrzne dofinansowywanie systemu ze źródeł
państwowych lub prywatnych powinno być możliwie zminimalizowane
lub wykluczone.
Produkty
ekologiczne
Jeśli chodzi o produkty w polskich sklepach – oznaczenia na nich wskazują na
niemieckie bądź skandynawskie pochodzenie. Prekursorem w tej dziedzinie
była Szwecja, która w 1987 roku postanowiła o rozpoczęciu produkcji papieru
wykorzystując do tego jak najmniej chloru. Szwedzkie Towarzystwo Ochrony
Przyrody zaczęło promować firmy produkujące papier z zachowaniem zasad.
W latach 1990-1993 emisja chloru ze szwedzkich zakładów celulozowych
spadła o połowę. To już bez wątpienia można było nazwać sukcesem i
pierwszym praktycznym sprawdzianem sił konsumentów w walce o czyste
środowisko.
W podobny sposób Szwecja podeszła do problemu baterii
i proszków do prania. Efektem działań było to, że w ciągu 6-ciu
miesięcy od podjęcia akcji żadna bateria na szwedzkim rynku
nie zawierała rtęci (1990), a 50% producentów proszków
do prania spełniało zaostrzone wymogi (1993) – obecnie spełniają je
prawie wszyscy szwedzcy producenci.
Proekologiczne
działania
Produkty
regionalne
i tradycyjne
Jest
on
jedną
z
możliwości
ochrony
i
promocji
rodzimych
specjałów.
Certyfikaty
Chronionej
Nazwy
Pochodzenia, Chronionego Oznaczenia Geograficznego oraz
Świadectwa
Specyficznego
Charakteru
są
oficjalnym potwierdzeniem wysokiej jakości i gwarancją
pochodzenia produktów. System działa już od 1992 roku i
realizuje założenia Wspólnej Polityki Rolnej oraz unijnej polityki
jakości.
Chroniona Nazwa
Pochodzenia
Nazwę produktu rolnego lub środka spożywczego można zarejestrować
i chronić jako Chronioną Nazwę Pochodzenia w przypadku, gdy nazwa
produktu wykorzystuje lub bezpośrednio nawiązuje do regionu,
konkretnego
miejsca lub (w wyjątkowych przypadkach) kraju, gdzie dany wyrób jest
produkowany, a cały proces technologiczny (wytwarzanie surowców,
produkcja wyrobu, przygotowanie do sprzedaży) odbywa się na obszarze,
do którego odnosi się nazwa produktu.
Chronione
oznaczenie
geograficzne
Nazwę produktu rolnego lub środka spożywczego można zarejestrować i chronić
jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, tak samo jak w przypadku gdy
Chronione Nazwy Pochodzenia , nazwa produktu bezpośrednio nawiązuje do
regionu gdzie dany wyrób jest produkowany oraz wtedy, gdy istnieje związek
pomiędzy produktem a obszarem z którego ten produkt pochodzi. Powiązanie to
nie musi być tak silne jak w przypadku Chronionej Nazwy Pochodzenia,
aczkolwiek co najmniej jeden z etapów całego procesu produkcyjnego
musi odbywać się na obszarze geograficznym, do którego odnosi się nazwa.
Specyficzny
charakter
Nazwę Specyficznego Charakteru oraz wydanie Świadectwa
Specyficznego Charakteru (na opakowaniu umieszcza się symbol
Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności) mogą otrzymać
produkty, których nazwa jest sama w sobie specyficzna (np.
Mozzarella) a produkt posiada specyficzny i tradycyjny charakter.
Produkcja ekologiczna
(UE)
Jednolite dla całej UE logo produkcji ekologicznej
zostało wprowadzone w marcu 2000 r. na mocy
rozporządzenia Komisji nr 331/2000. Celem było
podniesienie
wiarygodności
żywności
produkowanej metodami ekologicznymi oraz
identyfikacja
produktu
na
rynku.
Etykiety,
materiały reklamowe oraz dokumenty komercyjne
związane z produkcją ekologiczną mogą być
opatrywane tym logo i mogą zawierać informację,
że produkt został wytworzony w zgodzie z
metodami opisanymi w Rozporządzeniu 2092/91.
Logo nie jest obowiązkowe, ale producenci mogą go użyć, jeżeli ich
produkty odpowiadają następującym kryteriom:
a/ co najmniej 95% składników zostało wyprodukowanych
metodami ekologicznymi;
b/ produkty były nadzorowane podczas procesu produkcji
i przygotowania tak, jak to zapisano w rozporządzeniu;
c/ produkty są sprzedawane bezpośrednio przez producenta
lub
w
zamkniętych,
zabezpieczonych
i
oznakowanych
opakowaniach;
d/ na produktach widoczne jest nazwisko lub nazwa handlowa
producenta, przetwórcy i sprzedawcy, a dodatkowo nazwa i kod
jednostki certyfikującej.
Margerytka (UE)
Stylizowana "Margerytka" z dwunastoma
gwiazdkami ma być alternatywą dla
państwowych
ekologicznych
znaków
towarowych
krajów
zrzeszonych,gwarantującą określoną jakość
także poza politycznymi granicami państw
członkowskich.
"Margerytka"
jest
przyznawana
na podstawie skróconej analizy cyklu życia
produktu.
Badania atestacyjne skupiają się na stopniu obciążenia środowiska na
etapie: pozyskiwania surowców pierwotnych, produkcji, pakowania
i transportu, użytkowania produktu, utylizacji.
Na każdym z tych etapów oceniane są takie aspekty, jak: produkcja odpadów,
zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza, hałas, zużycie zasobów naturalnych
i energii, wpływ na ekosystemy.
Kryteria atestacyjne są ustalane dla każdej z 19 grup badanych produktów.
Svanen – Łabędź
(Szwecja)
Funkcjonuje od 1989 roku, najbardziej znany, wspólny dla krajów
skandynawskich znak ekologiczny. Produkty oznaczone tym
znakiem
charakteryzują
się
mniejszym
negatywnym
oddziaływaniem
na
ludzi
i środowisko naturalne niż inne towary z tej samej grupy o takim
samym przeznaczeniu.
Znakowi graficznemu towarzyszy napis "ekooznakowany" oraz
krótki opis wyjaśniający proekologiczny charakter produktu.
Przyznanie znaku "Svanen" jest poprzedzone dokładną analizą
wybranych cech produktu i procesu produkcyjnego. Wymagania
ekologiczne są stopniowo podnoszone, w miarę postępu
technicznego
i
naukowego.
Przestrzeganie
wymogów
certyfikacyjnych
jest
systematycznie
kontrolowane
w ciągu trwania okresu licencyjnego.
Sokół - Falkon
(Szwecja)
Od 1992 roku istnieje znak "Dobry
Ekologiczny
Wybór"
(Goud
Environmental Choice) - "Falkon",
reprezentujący
kryteria
pozarządowej
organizacji
ekologicznej
–
Szwedzkiego
Towarzystwa Ochrony Przyrody.
Przy atestacji brane są pod uwagę
wyłącznie
ekologiczne
cechy
towaru.
Obecnie funkcjonuje na rynku
około
200
produktów oznaczonych znakiem
"Falkon", są to m.in. mydła,
szampony,
środki
czyszczące,
baterie,
pieluszki
i inne.
Krav (Szwecja)
Ekologiczny znak "Krav", istniejący od 1985
roku,
przyznawany
jest
przez
Związek
Plantatorów Upraw Ekologicznych. Oznaczone
nim artykuły żywnościowe zostały wytworzone
bez stosowania nawozów sztucznych oraz
chemicznych środków ochrony roślin. Znak
"Krav-import" gwarantuje, że importowana
żywność
pochodzi
z
gospodarstw
ekologicznych.
Błękitny Anioł
Der Blaue Engel (Niemcy)
Znak Błękitny Anioł produkty z tym znakiem mają
lepszą charakterystykę środowiskową od innych
artykułów z tej grupy towarów. W ocenie, oprócz
zanieczyszczenia trzech podstawowych składników
środowiska przyrodniczego (powietrza, wody, gleby),
bierze się pod uwagę hałas oraz możliwości
powstawania
substancji
szczególnie
niebezpiecznych. Obecnie znak ten przyznawany jest
w 75 grupach produktów tj.: opony, lodówki,
materiały budowlane, chemia gospodarcza, wyroby
papierowe, dezodoranty.
Wprowadzony w 1977 roku z inicjatywy niemieckiego MSZ, jest najstarszą tego typu
inicjatywą europejską.
Zasady przyznawania tego znaku:
• oznaczane są produkty o zdecydowanie lepszej charakterystyce środowiskowej od
innych artykułów z tej samej grupy towarów, zaspokajające te same potrzeby;
• podstawę środowiskowej oceny stanowi uproszczona analiza cyklu życia produktu,
obejmująca produkcję, użytkowanie produktu i zagospodarowanie odpadów;
• w ocenie, oprócz zanieczyszczenia trzech podstawowych składników środowiska
przyrodniczego (powietrza, wody, gleby), bierze się pod uwagę także hałas oraz
możliwość powstawania substancji szczególnie niebezpiecznych;
• bezpieczeństwo użytkowania oraz wygoda i estetyka wykonania stanowią kryteria
pomocnicze;
• znakowi graficznemu towarzyszy krótkie wyjaśnienie proekologicznego charakteru
oznaczonego produktu;
• czas trwania licencji certyfikacyjnej wynosi maksymalnie 3 lata.
Ekoznak (Polska)
Polskie
Centrum
Badań
i
Certyfikacji
(działające
z
ramienia
Ministerstwa
Środowiska)
opracowało zasady przyznawania krajowego
ekoznaku w 1998 roku. Założenia ogólne
stanowią,
że
polski
"Eko-znak"
mogą
otrzymywać wyroby krajowe i zagraniczne
niepowodujące negatywnych skutków dla
środowiska oraz spełniające ustalone kryteria
dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i
ekonomicznego
wykorzystania
zasobów
naturalnych w trakcie całego cyklu życia
wyrobu.
Ekoznak (Polska)
W czasie każdego z tych etapów oceniane
są aspekty:
• jakość powietrza, wody, gleby,
• ograniczenie ilości odpadów,
• oszczędność energii,
• gospodarka zasobami naturalnymi,
• zapobieganie globalnemu ociepleniu,
• ochrona warstwy ozonowej,
• bezpieczeństwo środowiska,
• hałas,
• ochrona ekosystemu.
Zaznaczono również, że polski system
certyfikacji będzie dostosowany do systemu
ekoznakowania
Wspólnoty
Europejskiej.
Ocena produktu obejmuje etapy:
• przed produkcją,
• produkcja,
• dystrybucja (w tym pakowanie),
• użytkowanie,
• recykling, utylizacja, odpady.
Ekoznak (Polska)
Dotychczas polski "Eko-znak" przyznano kilkudziesięciu wyrobom, głównie
nawozom sztucznym i organicznym oraz materiałom włókienniczym. Polski
"Eko-znak" jest praktycznie niewidoczny w sklepach, a z powodu słabej
promocji
i utrudnionego dostępu do informacji trudno jest stwierdzić jego wiarygodność.
Rosnąca rola konsumentów na pewno z czasem zmieni tę sytuację.
Ekoland (Polska)
Najbardziej znanym i rozpoznawalnym na rynku krajowym
znakiem, kojarzonym z żywnością ekologiczną, jest logo
Stowarzyszenia
Producentów
Żywności
Metodami
Ekologicznymi "Ekoland". Prawo do używania tego znaku
na swych wyrobach mają producenci, przetwórcy i handlowcy
spełniający wymagania ustawy o rolnictwie ekologicznym,
posiadający certyfikat nadany przez uprawnioną jednostkę
i jednocześnie będący członkami "Ekolandu". Certyfikat
przyznawany jest na podstawie oceny warunków prowadzenia
produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego metodami
ekologicznymi oraz obrotu tymi produktami wg zasad
określonych w ustawie o rolnictwie ekologicznym z dnia
16 marca 2001 r.
Produkt
biodegradowalny
Produkt który otrzyma ten znak jest w
pełni
biodegradowalny
i
podczas
kompostowania nie uwalnia żadnych
szkodliwych substancji (tzn. może być
kompostowany ze zwykłymi odpadkami
organicznymi
w
miejskich
kompostowniach). Znak przyznawany
jest przez DIN CERTCO (Niemiecki
Instutut Standaryzacji).
FSC
FSC - Forest Stewardship Council (Rada Dobrej
Gospodarki Leśnej)
Znak ten informuje o tym, że produkt zrobiony
jest z drewna, które pochodzi z lasu
zarządzanego ekologicznymi zasadami. Oznacza
to ochronę kluczowych siedlisk zwierząt, lasów
terenów podmokłych i lasów pierwotnych. W
lesie zarządzanym takimi zasadami rośnie
powierzchnia lasów liściastych, nie stosuje się
chemicznych środków ochrony roślin, a martwe
drzewa pozostawia się w lesie.
BIO
Niemiecki znak dla spożywczych produktów
ekologicznych. Znak ten stał się niezależnym
symbolem wyrobów i produktów spożywczych
wszystkich marek wytwarzanych w gospodarstwach
organicznych. Znak ten został powołany do życia
przez duże niemieckie stowarzyszenia zrzeszające
przedstawicieli branży spożywczej, stowarzyszenia
rolnictwa
ekologicznego,
organizacje
konsumenckie, stowarzyszenia rolnicze oraz scenę
polityczna w celu zwiększenia bezpieczeństwa
wyrobu
produktów
pochodzących
z gospodarstw ekologicznych
Energy Star
Znak świadczy o tym, że urządzenia
pozostając
w
stanie
„czuwania”
zużywają minimalną ilość energii,
poniżej przyjętego standardu. Z uwagi
na bezpośredni związek pomiędzy
wytwarzaniem energii elektrycznej a
zatruciem środowiska naturalnego
kładzie się szczególny naciska na
„poszanowanie” energii elektrycznej.
ISO 14001
System
zarządzania
środowiskiem,
będący
zbiorem
standardów
proekologicznych,
stworzonym pod nadzorem Międzynarodowej
Organizacji Standaryzacji (ISO). Standard ISO
zawiera specyfikacje rozwoju i wdrożenia systemu
zarządzania proekologicznego EMS, mającego na
celu kontrolę czynników, które w przypadku
pozbawienia władzy nad nimi mogłyby mieć
niekorzystny wpływ na otaczające środowisko
Znaki informacyjne
Zielony Punkt
Taki znak umieszczony na opakowaniu
oznacza, że jest ono zbierane i
przetwarzane w ramach zbiorowego
systemu
zbierania
i
przetwarzania
odpadów. Nie jest to znak recyklingu.
Obecnie umieszczany jest na ok. 400
miliardach produktów rocznie.
Nietestowane na
zwierzętach
Informuje, że dany produkt nie jest
testowany na zwierzętach.
Najczęściej występuje na kosmetykach.
Kosmetyki nie testowane na zwierzętach są
też oznaczane literami “BWC” (Beauty
Without Cruelty – piękno bez okrucieństwa),
Not Tested on Animals czy Animal Friendly.
Ozone friendly
Symbolami oznacza, iż wyroby nim
oznaczone nie zawierają gazów typu
chloro-fluoro-carbon
powszechnie
zwanych freonami, które niszczą
powłokę
ozonową.
Opatrzone
są
napisami: OZONE FRIENDLY, OZON
FREUNDLICH, ohne FCKW, CFC free.
Produkt nadający
się
do recyklingu
Takie oznaczenie spotyka się na
opakowaniach,
które
podlegają
ponownemu
wykorzystaniu.
Umieszcza się je na opakowaniach z
tworzyw sztucznych bądź aluminium.
Cyfra i napis, które towarzyszyć mogą
symbolowi oznaczają nazwę surowca
użytego do produkcji opakowania.
Uczciwy Handel (Fair
Trade)
Oprócz znaków bazujących na kryteriach środowiskowych,
pojawiły się systemy certyfikacji wykraczające poza aspekty
ekologiczne, oceniające podłoże społeczne i etyczne produkcji.
Dotyczy to przede wszystkim produktów importowanych z krajów
ubogich, gdzie oprócz środowiska trzeba chronić ludzi -
robotników pracujących dla międzynarodowych koncernów.
Nagminne łamanie praw człowieka w krajach Trzeciego Świata nie
uszło uwagi konsumentów w krajach europejskich i już w 1988
roku w Holandii pojawił się znak "uczciwego handlu" - "Max
Havelaar", którym oznaczano kawę pochodzącą z plantacji, gdzie
gwarantowano robotnikom godziwe wynagrodzenie i warunki
pracy. Następnym był niemiecki "Transfair" (1993) i brytyjski znak
"Fairtrade" (1994), obejmujący oprócz kawy herbatę, sok
pomarańczowy, kakao, miód, banany i czekoladę.
Uczciwy Handel (Fair
Trade)
Kryteria oceny produktów na znaki "uczciwego handlu"
obejmują:
• korzyści bezpośrednich producentów (np. plantatorów),
• gwarantowane minimalne ceny, płatności z góry,
• stabilność i ciągłość kontraktów handlowych,
• poziom płac,
• równe płace dla kobiet,
• ekologiczne standardy produkcji,
• ochrona zdrowia i bezpieczeństwo w pracy,
• podstawowe standardy zakwaterowania (gdy robotnicy
pracują w polu).
Bibliografia
1.
http://kropla.eko.org.pl/newkropla/index.php?pismo=
34&kolejny=4
2.
http://przedmiot.blox.pl/2009/06/Znaki-ekologiczne.html
3.
http://www.ekologiczni.pl/12,821,Co-znacza-poszczegolne
-znaki-na-produktach
4.
http://www.wre.strefa.pl/index.php?id=konsument&z=1
5.