Prawo Unii Europejskiej

Prawo Unii Europejskiej

Unia Europejska

Ten artykuł jest częścią serii o:

Polityce i instytucjach

Unii Europejskiej

Instytucje Europejskie

Komisja Europejska (Komisja José Barroso)

Przewodniczący (José Barroso)

Wysoki przedstawiciel (Catherine Ashton)

Rada Europejska

Przewodniczący (Herman Van Rompuy)

Rada UE

Prezydencja (Dania)

Parlament

Przewodniczący (Martin Schulz)

Członek PE

Okręgi wyborcze

Wybory (wg państwa)

2009 (UE–27)

2007 (Bułgaria i Rumunia)

2004 (EU–25)

Grupy polityczne

Stałe komitety

Jurysdykcja

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Trybunał Sprawiedliwości (Członkowie)

Sąd

Sąd do spraw Służby Publicznej

Rewizja finansów

Trybunał Obrachunkowy

Instytucje finansowe

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Fundusz Inwestycyjny

Prawo Unii Europejskiej

Ciała doradcze

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Komitet Regionów

Ciała zdecentralizowane

Rozporządzenia · Dyrektywy · Decyzje

Europejska Inicjatywa Obywatelska

Zalecenia · Opinie

Inne

Unia Gospodarcza i Walutowa

Eurogrupa

Rozszerzenia

Relacje zagraniczne

Paneuropejskie partie polityczne

Budżet UE

••

Wikiprojekt Unia Europejska

Przez prawo Unii Europejskiej rozumiemy zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii

Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami ETS, nosi nazwę acquis.

Przed Traktatem z Lizbony znaczna część uregulowań wymienionych w niniejszym artykule występowała pod

nazwą prawo wspólnotowe. Wraz z wejściem w życie Traktatu, z dniem 30 listopada 2009 roku Wspólnota

Europejska (a wraz z nią prawo wspólnotowe jako odrębna kategoria) przestała istnieć, a jej spadkobiercą prawnym

została Unia Europejska.

Źródła prawa Unii Europejskiej

Podstawowym podziałem prawa UE jest podział na prawo pierwotne – stanowione przez państwa członkowskie

jako część prawa międzynarodowego oraz prawo wtórne – stanowione przez instytucje Unii. W razie konfliktu

norm prawnych z zakresu prawa pierwotnego i prawa wtórnego, pierwszeństwo przysługuje prawu pierwotnemu.

Prawo pierwotne

Na prawo pierwotne składają się traktaty zawierane przez Państwa członkowskie - z prawnego punktu widzenia są to

zwyczajne umowy międzynarodowe, jednakże jedynie początkowo zawierane w sposób uregulowany Konwencją

wiedeńską o prawie traktatów. Obecnie tryb zmiany traktatów opisany jest w artykule 48 Traktatu o Unii

Europejskiej.

Lista aktów prawa pierwotnego (akty zaznaczone na szaro jeszcze nie obowiązują lub już przestały):

•• traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

•

Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952-2002)

•• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

• Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszły w życie w 1958 r.)

•• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą

•• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

Prawo Unii Europejskiej

• Traktat z Maastricht z 1992 r. (wszedł w życie w 1993 r.)

•

Konstytucja dla Europy z 2004 r. (nie weszła w życie)

•• umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

• Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie w 1958 r.)

•• Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1978 r.)

• Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.)

• Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r.

• Brukselski traktat budżetowy z 1975 r.

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu EBI z 1975 r.

•• Traktat grenlandzki z 1984 r.

• Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (wszedł w życie w 1987 r.)

• Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.)

• Traktat nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.)

• Traktat lizboński z 2007 r. (wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.)

•• traktaty akcesyjne

•• Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1972 r. (wszedł w życie w 1973 r.)

•• Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. (wszedł w życie w 1981 r.)

•• Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. (wszedł w życie w 1986 r.)

•• Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. (wszedł w życie w 1995 r.)

• Traktat ateński z 2003 r. (wszedł w życie w 2004 r.)

• Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r. (wszedł w życie 1 stycznia 2007)

• ogólne zasady prawa Unii Europejskiej – szereg zasad prawa UE wypracowanych na podstawie orzeczeń

Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które nie zawsze wynikają wprost z Traktatów. Również zasady, do

których przestrzegania zobowiązała się Unia Europejska (głównie Europejska Konwencja Praw Człowieka);

•• postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich

• Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów

bezpośrednich z 1976 r.

•• inne

Częścią prawa pierwotnego są również załączniki (w formie protokołów) dołączone do wyżej wymienionych umów.

Prawo wtórne

Prawo wtórne (nazywane często pochodnym) znajduje swoje umocowanie w art. 288 Traktatu z Lizbony, dawny art.

249 TWE.

Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Unii na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej

liczby aktów prawnych o różnorodnej postaci. Warto zwrócić uwagę, że choć analogie pomiędzy typami aktów

prawnych a aktami prawa krajowego są wyraźne, mogą jednak prowadzić do błędów. Nie zawsze bowiem nazwa

aktu odpowiada jego faktycznej zawartości - przyjmowane są np. rozporządzenia o faktycznym charakterze decyzji

(i odwrotnie).

Wyróżnia się (na podstawie treści art. 288) pięć kategorii aktów prawnych.

Rozporządzenia

Swoim charakterem rozporządzenia zbliżone są do ustaw polskiego porządku prawnego, pełnią rolę ujednolicającą

przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być

zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają

ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym.

Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo transpozycja zawartego w rozporządzeniach

Prawo Unii Europejskiej

prawa do krajowych porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. W praktyce do rozporządzeń

dodawane są również akty wykonawcze. Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów

niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z jego treścią.

Dodatkowo państwa członkowskie nie posiadają żadnej swobody regulacyjnej w ramach wprowadzania /

wykonywania postanowień zawartych w rozporządzeniu. Artykuł 296 akapit 2 Traktatu o Funkcjonowaniu UE

nakazuje uzasadniać rozporządzenia.

Publikacja w Dzienniku Urzędowym UE

Zgodnie z art. 297 pkt. 1 akapit drugi oraz pkt. 2 akapit drugi Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej,

rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzi w życie z dniem

określonym w rozporządzeniu bądź dwadzieścia dni po jego ogłoszeniu (jeśli w rozporządzeniu nie zawarto daty

wejścia w życie).

W 2007 roku ETS wypowiedział się w kwestii mocy obowiązującej przepisów rozporządzenia przed jego publikacją

w oficjalnym Dzienniku Urzędowym UE a po opublikowaniu treści rozporządzenia na stronie internetowej Eur-Lex.

Trybunał, w sprawie Skoma-Lux sro vs. Celní ředitelství Olomouc, C-161/06, wyrokiem z dnia 11 grudnia 2007 r.

stwierdził, że opublikowanie treści aktu prawnego w internecie nie jest równoznaczne z tym, że przepisy takiego

aktu prawnego uzyskują moc obowiązującą. Czyli możliwość zapoznania się z treścią aktu nie czyni go jeszcze

wiążącym. Tak więc akty prawne mogą nabrać mocy obowiązującej dopiero po ich publikacji w Dzienniku

Urzędowym UE w języku urzędowym danego państwa. W przypadku braku takiej publikacji nie obowiązują.

Bezpośrednie obowiązywanie rozporządzenia i wykonanie rozporządzenia

Bezpośrednia skuteczność oznacza, że wejście w życie rozporządzenia i stosowanie na korzyść lub niekorzyść tych,

którzy mu podlegają, jest całkowicie niezależne od prawa danego państwa członkowskiego. Zgodnie z orzeczeniem

w sprawie 34/73 F. Variola SpA v. Włoski Zarząd Finansów (Zbiór Orzeczeń 1973, s. 981) "postanowienia prawa

krajowego reprodukujące treść bezpośrednio skutecznego postanowienia wspólnotowego nie mogą w żaden sposób

wpływać na bezpośrednią skuteczność lub jurysdykcję Trybunału wynikającą z Traktatu." Ponadto w orzeczeniu tym

stwierdzono, że prawo krajowe nie może uchylać postanowień rozporządzenia. Zgodnie z wyrokiem w sprawie

40/69 Bollman państwo członkowskie nie może podejmować takich kroków w celu wykonania rozporządzenia,

które doprowadziłyby do zmiany jego treści.

Dyrektywy

Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie

co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej dyrektywy.

Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Okres transpozycji podany jest każdorazowo w

treści dyrektywy – na ogół wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do dostosowania prawa

krajowego do założeń i postanowień dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie

organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego, powszechnie obowiązującego (w polskim

porządku prawnym rolę taką pełni ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z podstawowych

obowiązków ciążących na państwach członkowskich, w świetle art. 10 TWE, który ustanawia tzw. zasadę lojalności.

Monitorem poprawnego transponowania oraz późniejszego przestrzegania praw zawartych w dyrektywach jest

Komisja Europejska. Naruszenie zobowiązania pełnej i terminowej transpozycji dyrektywy może być podstawą

wniesienia przez Komisję lub państwo członkowskie skargi do ETS o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom

wspólnotowym. Wynikiem tego może być narzucona na dane państwo – naruszyciela sankcji finansowych lub

możliwość wystąpienia z postępowaniem roszczeniowym przeciwko własnemu państwu przez osobę fizyczną lub

osobę prawną (odpowiedzialność odszkodowawcza). Funkcją dyrektyw nie jest ujednolicanie krajowych porządków

prawnych państw członkowskich, lecz ich harmonizowanie.

Prawo Unii Europejskiej

Decyzje

Swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w polskim porządku prawnym. Decyzje mają charakter

indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i

dotyczą ściśle określonych spraw / sytuacji. Adresatami decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub

osoby prawne / fizyczne, dla których mają one charakter wiążący. Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich

państw członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, jeżeli zaś skierowana jest do

mniejszej liczby adresatów – podlega notyfikacji adresatom, do których jest skierowana.

Opinie

Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między instytucjami i

organami wspólnot

Zalecenia

Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, niekiedy przy współudziale

Parlamentu Europejskiego (procedury współpracy i współdecydowania). Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w tym

zakresie przysługuje Komisji Europejskiej (wyjątkiem jest prawo Parlamentu do opracowania projektu jednolitej

ordynacji wyborczej do PE).

Szczególny rodzaj rozporządzeń, tzw. rozporządzenia wykonawcze, są wydawane przez Komisję Europejską. W

hierarchii aktów prawnych stoją one niżej od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w

rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość.

Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych.

Oprócz wyżej wymienionych aktów prawnych istnieje też wiele rodzajów aktów nienazwanych w traktatach, lecz

mogących mieć niekiedy moc wiążącą. Są one nazywane aktami sui generis. Noszą one rozmaite nazwy:

oświadczenie, deklaracja, program działania, protokół, rezolucja, konkluzje, wnioski, wspólne działanie, komunikat,

obwieszczenie.

Inne źródła prawa

Niektóre ze źródeł prawa wspólnotowego nasuwają wątpliwości co do ich przynależności do prawa pierwotnego czy

wtórnego:

• umowy międzynarodowe zawarte przez Unię z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi;

należą tu m.in. traktaty stowarzyszeniowe (w tym Układ Europejski z Polską), układ o Europejskim Obszarze

Gospodarczym czy układ powołujący Światową Organizację Handlu.

•• ogólne zasady prawa:

•• ogólne zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych państw członkowskich;

• ogólne zasady prawa międzynarodowego;

• prawa i wolności fundamentalne – obecnie zapisane są w Karcie Praw Podstawowych niemającej jeszcze

mocy wiążącej w znaczeniu prawa pierwotnego.

Prawo Unii Europejskiej

Publikacja aktów prawnych

Większość aktów normatywnych prawa wspólnotowego jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Unii

Europejskiej (do 2003 r. nosił on nazwę Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich). Jest on wydawany we

wszystkich językach oficjalnych UE; każda z wersji językowych jest jednakowo autentyczna.

Podstawowe zasady wspólnotowego systemu prawnego i ich pochodzenie

•• Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego

•• Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego

•• Zasada bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego

•• Zasada jednolitości

•• Zasada subsydiarności

•• Zasada proporcjonalności

•• Zasada równowagi kompetencyjnej

•• Zasada autonomii prawa wspólnotowego

•• Zasada solidarności (Unia Europejska)

•• Zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym

•• Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich wobec jednostek za naruszenie prawa

wspólnotowego

• Zasady acte claire i acte eclaire

W większości przypadku zasady te stwierdzane są przez ETS w toku jego pracy orzeczniczej i nie są bezpośrednio

zapisane w prawie pierwotnym.

• Polski Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w objaśnieniach fundamentów współpracy i rozwoju Unii

Europejskiej wymienia też główne zasady przyświecające tym celom: ... zasadę subsydiarności, zasadę

jednolitych ram instytucjonalnych, zasadę oparcia UE na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw

człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa, zasadę poszanowania tożsamości narodowej państw

członkowskich.

[1]

Procedury stanowienia prawa

Inicjatywę ustawodawczą ma co do zasady Komisja Europejska. Rolę prawodawczą pełnią zasadniczo Parlament

Europejski i Rada Unii Europejskiej. Zakres ich roli zależy jednak od stosowanej procedury prawodawczej.

•• zwykła procedura ustawodawcza

Procedura która zakłada równorzędne współdziałanie Rady i Parlamentu.

•• specjalna procedura ustawodawcza

Zbiorcza nazwa na procedury opisane w różnych miejscach traktatu. Rola Parlamentu Europejskiego jest w nich

znacząco (choć w zależności od konkretnego przepisu w różnym stopniu) ograniczona, a zasadniczym prawodawcą

jest w nich Rada.

Prawo Unii Europejskiej

Podział prawa Unii Europejskiej ze względu na treść

Prawo instytucjonalne

Na prawo instytucjonalne składa się całokształt regulacji zawartych w aktach prawa zarówno pochodnego jak i

pierwotnego (w przeważającej części tego drugiego), które określają strukturę, kompetencje oraz wzajemne relacje

instytucji i organów Unii Europejskiej, takich jak Parlament Europejski, Rada Europejska czy Trybunał

Sprawiedliwości. Stanowi odpowiednik ustrojowych części ustaw zasadniczych uchwalanych przez państwa.

Prawo materialne

Na prawo materialne Unii Europejskiej składa się zbiór pozainstytucjonalnych norm prawnych regulujących

stosunki między państwami członkowskimi, między państwami członkowskimi a podmiotami prywatnymi oraz

między podmiotami prawnymi. Akty prawa materialnego uchwalane są w dziedzinach, w których traktaty przyznały

odpowiednie kompetencje Unii. Akty prawa materialnego nakierowane są przede wszystkim na zbliżenie

gospodarek państw członkowskich, dotyczą przykładowo reguł konkurencji i czterech swobód:

•• swobody przepływu towarów

•• swobody przepływu usług

•• swobody przepływu osób

•• swobody przepływu kapitału

Linki zewnętrzne

• EUR-Lex

[2]

• Wykład profesora Władysława Czaplińskiego o prawie wspólnotowym

[3]

• Zasady stosowania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich Unii Europejskiej

[4]

• ABC prawa wspólnotowego

[5]

• Prawo w dzienniku Rzeczpospolita

[6]

Przypisy

[1] witryna Komitetu Integracji Europejskiej (podgląd z dn. 25 maja, 2009) (http:/

4BC67C61950B9630C1256E860027C0CC?Open)

[2] http:/

[3] http:/

WladyslawCzaplinskiZarysPrawaEuropejskiego.

[4] http:/

[5] http:/

[6] http:/

Źródła i autorzy artykułu

Źródła i autorzy artykułu

Prawo Unii Europejskiej Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=30203935 Autorzy: Bukaj, Eteru, Inrobert, Nazwa ekranowa, Siekierki, Spacejam2, 2 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:UE 2007.PNG Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:UE_2007.PNG Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Danutz

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/

Document Outline

Prawo Unii Europejskiej
Licencja