PRAWO WYZNANIOWE dr Grzegorz Koksanowicz

Zagadnienia wstępne prawa wyznaniowego

Związek wyznaniowy

Poszukując odpowiedzi na fundamentalne pytania dot. racji i celu życia ludzie przystępują do wspólnot religijnych zorganizowanych wokół określonych zespołów przekonań. Wspólnoty te przybierają różne nazwy, jednakże bez względu na nazwę mogą one być zaliczone do prawnej kategorii związków wyznaniowych.

Pod pojęciem związku wyznaniowego w prawie polskim rozumieć należy wspólnotę religijną założoną w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe.

Jest to definicja zbudowana w oparciu o przepisy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Do kategorii związków wyznaniowych należą więc także takie grupy religijne, które posiadają swoje specyficzne nazwy np. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego w Polce, Zbór Ewangeliczny Syjon.

Wśród związków wyznaniowych tradycyjnie wyróżnia się kościoły.

Nazwa kościół stosowana jest zazwyczaj przez te związki wyznaniowe, które opierają się na doktrynie chrześcijańskiej np. kościół katolicki, śkościół prawosławny, kościół ewangelicko - augsburski, kościół chrześcijan baptystów.

Zdarzają się jednak i takie grupy religijne, w których nazwie występuje słowo kościół, a które nie odwołują się do chrześcijaństwa np. Polski Kościół Słowiański, Rodzimy Kościół Polski.

Polskie prawo powszechne posługuje się sformułowaniem „kościoły i inne związki wyznaniowe”. Wyróżnienie kościołów spośród innych związków wyznaniowych nie niesie żadnych konsekwencji prawnych. Nie istnieją bowiem unormowania, które przyznawałyby kościołom uprawnienia, które nie są przewidziane wobec innych związków wyznaniowych.

Prawo polskie przewiduje dla związków wyznaniowych odrębny reżim prawny inny niż np. w przypadku stowarzyszeń. Reżimowi temu podlegają grupy, które uregulowały swoją działalność jako związki wyznaniowe. Dokonuje się to poprzez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Rejestr taki prowadzi aktualnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Szczególnym sposobem regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego jest uchwalenie osobnej ustawy o stosunku państwa do tego związku wyznaniowego.

Wejście w życie takiej ustawy pociąga za sobą wykreślenie związku wyznaniowego z rejestru.

W oparciu o przepisy odrębnych aktów normatywnych działa obecnie 15 kościołów i innych związków wyznaniowych m.in. kościół katolicki, polski autokefaliczny kościół prawosławny, kościół ewangelicko - augsburski, kościół ewangelicko - reformowalny, kościół ewangelicko - metodystyczny, kościół chrześcijan baptystów, kościół adwentystów dnia siódmego, kościół polsko - katolicki, gminy wyznaniowe żydowskie, kościół zielonoświątkowy, kościół katolicki mariawitów, muzułmański związek religijny.

Natomiast w rejestrze kościołów i innych związków wyznaniowych wpisanych jest ponad 140 grup religijnych.

Sekta

W przepisach polskiego prawa nie jest używane określenie sekta.

Z socjologicznego punktu widzenia za sektę należy uważać wspólnotę
o charakterze religijnym mającą własny indywidualny światopogląd działającą w pewnych ramach organizacyjnych izolującą się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentującą rolę przywódcy.

Tak rozumiane sekty przybierają różne nazwy i różne formy organizacyjne. Działają nie tylko jako związki wyznaniowe, ale również jako stowarzyszenia,
a nawet z wykorzystaniem przepisów o działalności gospodarczej. Wiele sekt funkcjonuje wyłącznie jako grupy nieformalne.

Prawo wyznaniowe

Zespół norm prawnych, które w Polsce nazywany jest prawem wyznaniowym w innych państwach określany jest jako prawo kościelne. Ten zespół norm reguluje funkcjonowanie grup religijnych w społeczności świeckiej.

Przyjęta w Polsce nazwa zwraca uwagę, że chodzi o zespół norm dot. nie tylko kościołów, ale także innych związków wyznaniowych.

Prawo wyznaniowe nie może być mylone z prawem wewnętrznym wspólnot religijnych, a w szczególności z prawem kanonicznym, czyli prawem wewnętrznym kościoła katolickiego.

Współczesne polskie prawo wyznaniowe to zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.

W zakres prawa wyznaniowego wchodzą więc zarówno unormowania odnoszące się do sytuacji prawnej poszczególnych ludzi jak i całych grup religijnych. Taki zakres prawa wyznaniowego wynika z obowiązujących przepisów Konstytucji.

Art. 53 odnosi się do wolności religijnej jednostek, a art. 25 określa zasady stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych.

Art. 25.

1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.

2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.

3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.

5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

Art. 53. 

1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego

Prawo wyznaniowe jest odrębną dyscypliną naukową i dydaktyczną koncentrującą się na regulacjach związanych z wolnością sumienia i religii poszczególnych ludzi oraz odnoszącą się do statusu grup religijnych. Unormowania te wchodzą w zakres różnych gałęzi prawa. Wiele zagadnień związanych z wolnością sumienia i religii wchodzi w zakres prawa administracyjnego np. regulacje dotyczące zrzeszania się, kompetencje
i struktura administracji wyznaniowej, przepisy o zbiórkach publicznych.

Do prawa cywilnego, a ściślej do prawa rodzinnego należą np. regulacje odnoszące się do wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa.

Przepisy prawa karnego poza innymi przestępstwami normują również przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania.

Kolejnym przykładem są normy prawa podatkowego odnoszące się do zasad opodatkowania kościelnych osób prawnych oraz osób duchownych.

Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych
w systemie prawa państwowego.

Władza państwowa realizując swe zadanie posługuje się normami prawnymi. Dotyczą one również grup społecznych skupionych wokół wierzeń religijnych. Sytuacja taka powoduje możliwość powstawania konfliktów między unormowaniami państwowymi a wewnętrznym prawem kościołów i innych związków wyznaniowych np. prawem kanonicznym.

Można wyróżnić 4 teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego wspólnot religijnych:

1. teoria pozaprawnej natury prawa wewnętrznego związków wyznaniowych - zakładała, że prawo może pochodzić jedynie od państwa. Konsekwencją tego było twierdzenie, że prawo kanoniczne czy prawo wewnętrzne jakiegokolwiek innego związku wyznaniowego nie jest prawem w ścisłym sensie, lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.

2. teoria skuteczności prawa - zakładała, że prawo kanoniczne (analogicznie prawo wewnętrzne innego związku wyznaniowego) posiada moc obowiązującą w stosunku do wszystkich ludzi. Teoria ta wyrosła na gruncie doktryny kościoła katolickiego, ale obecnie
   w doktrynie kościoła katolickiego nie funkcjonuje.

3. teoria natury statutowej norm prawa wewnętrznego związków wyznaniowych - powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Zakłada ona, że związkom wyznaniowym nie przysługuje osobowość publiczno - prawna i że powinny one być traktowane jako organizacje lub zrzeszenia prywatne, a ich prawo jako statuty tych zrzeszeń. Państwo akceptuje te normy wewnętrzne o ile nie są sprzeczne
   z prawem świeckim.

4. teoria recepcji prawa wewnętrznego związków wyznaniowych przez prawo świeckie - zgodnie z tą teorią normy prawa wewnętrznego grup religijnych nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązują na mocy prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich.

Wolność sumienia i religii

Pojęcie wolności sumienia i wyznania.

Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania dowolnego światopoglądu zarówno religijnego jak i areligijnego.

Światopogląd - to nawiązując do sformułowań wstępu do Konstytucji przekonanie co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna”.

Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu polskiego ludzi
o różnych światopoglądach.

Wolność religii jest jedną z sytuacji (przejawów) realizowania się wolności sumienia. Ma ona miejsce w przypadku przyjęcia światopoglądu uznającego istnienie Boga niezależnie od tego jak bardzo zróżnicowana jest wizja Boga
w rozmaitych religiach.

Należy podkreślić, że wolności wyznawania dowolnej religii odpowiada wolność przyjęcia światopoglądu ateistycznego, deistycznego lub agnostycznego.

Wolność sumienia i religii prowadzi do pluralizmu światopoglądowego. Zakłada w sobie wymóg tolerowania, a nawet znoszenia krytycyzmu przez zwolenników określonego światopoglądu.

Konstytucja w art. 53 ust. 1 stanowi, iż każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wcześniej było - wolność sumienia i wyznania. Odejście od stosowania tej terminologii odczytywać należy jak znak zerwania z przyjętym na gruncie konstytucji PRL z 1952r. zaliczeniem wolności sumienia i wyznania do praw obywatelskich. Zmiana stosowanej terminologii nie została przeprowadzona jednak konsekwentnie. W art. 48 Konstytucji użyto sformułowania wolność sumienia i wyznania. Podobnie jest na gruncie ustawodawstwa zwykłego np. ustawa z 17 maja 1989r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Fakty te sugerują, że wolą ustrojodawcy nie była zmiana zakresu przedmiotowego omawianej wolności. Można więc uznać, że oba określenia są pojęciami tożsamymi.

W nauce prawa wyznaniowego przyjęło się ponadto określenie wolność religijna, zaczerpnięte z kościoła katolickiego, które może być traktowane jako synonim wolności sumienia i wyznania (religii).

Koncepcja rozumienia instytucji prawnej wolności sumienia i wyznania

Wolność sumienia i wyznania bywa rozumiana albo jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie albo jako wolność płynąca z godności człowieka. Zależy to od założeń aksjologicznych, ideologicznych.
W państwach tzw. demokracjach ludowych przyjmowano koncepcję wolności sumienia i wyznania jako prawa obywatelskiego. We współczesnych państwach demokratycznych unormowania składające się na prawo wyznaniowe są podporządkowane zagwarantowaniem wolności w sprawach religijnych i światopoglądowych.

Obowiązująca Konstytucja wolność sumienia i religii zalicza do wolności i praw o charakterze osobistym, ponieważ korzystanie z niej związane jest
z osobowością człowieka. Uznanie i poszanowanie przez państwo tej wolności wynika z obowiązku ochrony godności ludzkiej.

Systemy relacji między państwem
a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi

Rozróżniamy 2 rodzaje:

1. system powiązania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi

2. system rozdziału kościołów i państwa.

Ad. 1)

System powiązania państwa i religii

właściwy jest dla państw wyznaniowych. Rozróżniamy 2 rodzaje:

• prawo wyznaniowe zamknięte (tradycyjne)

• prawo wyznaniowe otwarte

Cechy państwa wyznaniowego w wersji zamkniętej:

1. afirmacja określonej doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej,

2. formalne uznanie w ustawie lub umowie konkordatowej jednej religii lub jednego z kościołów rozwijających działalność na terytorium danego państwa jako religii oficjalnej lub kościoła państwowego,

3. subwencjonowanie określonej religii lub działalności określonego kościoła z funduszy publicznych,

4. formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie ich przez państwo.

Cechy państwa wyznaniowego w wersji otwartej:

1. rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej

2. uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych lub socjologicznych

3. subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych

4. gwarancje wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości

Różnica pomiędzy tymi wersjami polega na tym, że państwo wyznaniowe otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny teologicznej, wstrzymuje się od stanowiska co do tego która doktryna religijna jest prawdziwa, pozostawiając jednostce wolność wyboru religii i światopoglądu.

Niezależnie od tego jednak uznaje oficjalny charakter jednej z religii lub jednego z kościołów. Państwo wyznaniowe w kulturach niechrześcijańskich charakteryzuje monizm religijno - polityczny. Natomiast w kulturze chrześcijańskiej dualizm religijno - polityczny.

Monizm religijno - polityczny -

istota tego systemu polega na tym, że władza polityczna i religijna skoncentrowane są na tym samym podmiocie, a społeczność państwowa utożsamiana jest ze społecznością religijną. Podmiotem tym najczęściej był monarcha, który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana,
a niekiedy przypisywano mu atrybuty boskie. Współcześnie założenia monistyczne funkcjonują w niektórych państwach arabskich, których ustawodawstwo oparte jest na Koranie np. Arabia Saudyjska, Afganistan, Irak.

W państwach tych także współcześnie za zmiany przynależności wyznaniowej grozi kara śmierci.

Dualizm polityczno - religijny -

nie zrywając z zasadą powiązania państwa i kościoła zakładał jednak odrębność władzy państwowej i kościelnej. W ramach tego nurtu wskazać można historycznie następujące systemy: cezaropapizm, papocezaryzm, jurysdykcjonizm.

Systemy te były systemami zwierzchnictwa bądź państwa nad kościołem (cezaropapizm - okres cesarstwa rzymskiego), jurysdykcjonizm - wiek XV (następstwo reformacji), bądź kościoła nad państwem (papocezaryzm - wiek XI - XIII)

Ad. 2)

System rozdziału kościołów i państwa

właściwy jest dla państw świeckich.

Cechy państwa świeckiego:

• nieuznawanie religii państwowej oraz oficjalnego kościoła

• przyjęcie zasady równości kościołów (związków wyznaniowych) wobec prawa

• przyjęcie zasady separacji czyli oddzielenia kościoła od państwa

Współczesne konstrukcje ustrojowe państw świeckich:

1. Amerykański model państwa laickiego (system separacji czystej)

2. Francuski model państwa laickiego (system separacji wrogiej)

3. Niemiecki model państwa laickiego (system separacji skoordynowanej)

Model amerykański

Model rozdziału państwa od kościoła jako separacja czysta ukształtował się
w USA w warunkach wielkiego pluralizmu kulturowego i religijnego w celu pokojowego rozwiązywania konfliktów religijnych. Formalne podstawy tego modelu sformułowane zostały w pierwszej poprawce do konstytucji. Zawiera ona zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych. Sąd Najwyższy USA orzekł, że oznacza ona zakaz wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych kościołów. W modelu separacji amerykańskiej wolność religijna obejmuje przede wszystkim ochronę jednostki przed przymusem
i dyskryminacją, gwarantuje wolność spełniania praktyk religijnych w życiu prywatnym i publicznym.

Model francuski

Rewolucja Francuska w swoim początkowym stadium nie była skierowana przeciwko religii. Pierwszy dokument władz rewolucyjnych, jakim była Deklaracja Praw i Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r. proklamował gwarancje wolności sumienia i wolności religijnej. W myśl tych postanowień żaden obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych. Wyznanie nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela
w państwie. Deklaracja ta stanowi trwałe osiągnięcie Rewolucji Francuskiej
w zakresie kształtowania relacji państwo - kościół. W kolejnych latach władze rewolucyjne podjęły decyzje o charakterze dyskryminacyjnym. Rozwiązano zakony, zarządzono obsadę stanowisk biskupów i proboszczów w drodze wyborów. Podstawy współcześnie obowiązującego we Francji rozdziału ukształtowane zostały na początku XX wieku. W 1905 roku pozbawiono kościół osobowości prawnej i przestano go uznawać jako legalną instytucję prawną. Jedyną formą działalności kościoła stały się prywatne stowarzyszenia kultu. Stowarzyszenia te zarządzały majątkiem kościelnym oraz sprawowały opiekę nad miejscami kultu.

Złagodzenie antyreligijnej polityki we Francji nastąpiło po I i II wojnie światowej. Jednak nadal rygorystycznie pojmowana jest sekularyzacja (ureligijnienie) szkolnictwa państwowego zakazujące między innymi nauczania religii w szkołach państwowych.

Obecnie na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych dotyczących praw człowieka przyjąć należy, że system relacji państwo - kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego. Współcześnie francuski system separacji utożsamiany jest z państwem neutralnym wobec przekonań religijnych. Nadal jednak nieprzychylny jest stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów i uczuć religijnych w sferze publicznej.

Model niemiecki

System skoordynowanego rozdziału ukształtował się w Niemczech. Rozdział został wprowadzony w tym kraju Konstytucją Republiki Weimarskiej z 1919 r. Stosowny przepis stanowił, że „nie istnieje kościół państwowy”.

Współcześnie w doktrynie niemieckiej podkreśla się, że zasadę rozdziału należy interpretować nie w izolacji, ale w powiązaniu z przepisem, uznającą autonomię kościoła w odniesieniu do własnych spraw. Niemiecki model rozdziału dopuszcza między innymi nauczanie religii w szkołach publicznych, możliwość pobierania podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych, możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku, zakładach karnych, szpitalach.

Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej jest uznanie autonomii związków wyznaniowych. Dodatkowe cechy są następujące:

1. związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem,

2. wewnętrzna sfera prawna związków wyznaniowych nie jest
   w jakikolwiek sposób uzależniona od prawodawstwa państwowego

Autonomia ta nie wyklucza, a wręcz zakłada działanie, szczególnie
w dziedzinie socjalnej. Współdziałanie ułatwia fakt, że związki wyznaniowe
w Niemczech mają status korporacji prawa publicznego.

O nadaniu statusu decyduje ustawodawstwo krajowe.

Skoordynowany system rozdziału ukształtował się po II wojnie światowej
w wielu krajach europejskich: we Włoszech i Hiszpanii.

Źródła prawa wyznaniowego:

Sytuacja prawna jednostek i grup religijnych w zakresie wolności sumienia
i wyznania regulowana jest w różnorakich aktach normatywnych. Zasadniczą część tego systemu stanowią akty, których podstawowym celem jest zagwarantowanie wolności wyznawania wiary w wymiarze indywidualnym
i kolektywnym.

Źródłem prawa wyznaniowego jest każdy akt normatywny, który całościowo lub fragmentarycznie określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary.

Konstytucja -

najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zagwarantowane w dwóch obszernych artykułach - art. 25 i 53.

Art. 25 zawiera unormowania dotyczące sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem.

Art. 53 poświęcony został wolności człowieka i religii w wymiarze indywidualnym.

Inne przepisy Konstytucji mające znaczenie dla prawa wyznaniowego to:

• art. 30 - wskazujący pośrednio na źródło wolności sumienia i religii. Zgodnie z nim „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka” jest źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela.

• art. 32 - wyrażający zasadę równości wobec praw i związany z nią zakaz dyskryminacji.

• art. 48 - gwarantujący prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami.

• art. 85 ust. 3 - przewidujący możliwość odbycia służby zastępczej, jeżeli przekonania religijne lub zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej

• art. 191 - przyznający kościołom i innym związkom wyznaniowym prawo do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego.

• art. 233 - ustanawiający zakaz ograniczania wolności sumienia i religii w czasie stanów nadzwyczajnych.

• art. 54 - zapewniający wolność wyrażania poglądów.

• art. 57 - zapewniający wolność organizowania zgromadzeń
  i uczestniczenia w nich.

• art. 58 - zapewniający wolność zrzeszania się

Szczególne znaczenie wśród źródeł polskiego prawa wyznaniowego posiada konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a RP podpisany 28 lipca 1993 roku
i ratyfikowany 23 lutego 1998 roku.

Inne umowy międzynarodowe mogące być uznane za źródła prawa wyznaniowego w Polsce to między innymi:

1. Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka - art. 9 poświęcony ochronie prawa do wolności myśli, sumienia i religii,

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych zawierający unormowania dotyczące zasady równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji,

3. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych
   i Kulturalnych gwarantujący rodzicom wolność zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami.

USTAWY JAKO ŹRÓDŁA PRAWA WYZNANIOWEGO

Szczególne znaczenie w ustawodawstwie wyznaniowym posiada ustawa z 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności, sumienia i wyznania. Jej postanowienia odnoszą się do bieżących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.

Specyficzną cechą systemu źródeł prawa wyznaniowego jest obecność ustaw regulujących w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych. Ich celem jest uwzględnienie specyfiki wynikającej
z reguł przyjmowanych przez konkretną grupę religijną z zachowaniem jednak zasady równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.

Do takich ustaw należą:

1. Ustawa z 4 lipca 1991 roku o stosunku państwa do polskiego autokefalicznego kościoła prawosławnego.

2. Ustawa z 13 maja 1994 roku o stosunku państwa do kościoła ewangelicko - augsburskiego w RP.

3. Ustawa z 20 lutego 1997 roku o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich RP.

W skład systemu źródeł prawa wyznaniowego wchodzą również ustawy normujące jedynie określone kwestie związane z działalnością grup religijnych czy niektóre prawa i obowiązki poszczególnych osób mające związek
z wyznaniem wiary.

Przykładowo można wskazać:

1. Ustawa z 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych, normująca zagadnienia odnoszące się do cmentarzy wyznaniowych,

2. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy oraz Ustawa o aktach stanu cywilnego zawierające przepisy dotyczące wyznaniowej formy małżeństwa,

3. Karta nauczyciela normująca status nauczycieli religii oraz kwestię nauczania tego przedmiotu w szkole,

4. Kodeks Karny określający między innymi przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania,

5. KPA, KPC, KPK określające sytuacje duchownego jako świadka
   w odniesieniu do faktów o których dowiedział się na spowiedzi.

ROZPORZĄDZENIA

Większość rozporządzeń zawierających unormowania z zakresu prawa wyznaniowego to akty wykonawcze do ustawy o gwarancjach wolności, sumienia i wyznania lub też do ustaw regulujących pewne kwestie szczegółowo. Przykładowo wskazać można:

Rozporządzenie w sprawie zwolnień z pracy i nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.

Rozporządzenie w sprawie rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych.

KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII

Art. 53 ust.1 Konstytucji - Wolność sumienia i religii gwarantuje każdemu człowiekowi.

W związku z przyjętymi założeniami ograniczania wolności sumienia i religii
w oparciu o kryteria podmiotowe są niedopuszczalne. Wolność należy się każdemu człowiekowi bez względu na narodowość czy obywatelstwo. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na art. 35 Konstytucji zapewniający obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych miedzy innymi prawo tworzenia własnych instytucji służących ochronie tożsamości religijnych.

Zakres przedmiotowy wolności religii został przedstawiony w art. 53 ust.2.
W przepisie tym użyto słów wyznawanie, przyjmowanie i uzewnętrznianie. Odnoszą się one do tych, którzy już przynależą do określonego wyznania, ale wolność przyjmowania religii zakłada także wolność jej zmiany wg własnego wyboru. Uzewnętrznianie religii rozumiane jest przez prawodawcę w sposób szeroki.

W SENSIE POZYTYWNYM (wolność do działania) wyróżnione zostały następujące jego przejawy:

• Uprawianie kultu - sprawowanie aktów mających na celu oddawanie czci Bogu czy w formie prywatnej czy publicznej,

• Modlitwa - (jedna z form kultu),

• Uczestniczenie w obrzędach (ceremonie religijne, składanie ofiar),

• Praktykowanie (przyjmowanie sakramentów),

• Nauczanie (akty podejmowane w celu przekazywania wiary),

• Posiadanie świątyń i innych form kultu,

• Korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania (chodzi o praktyki religijne więźniów, pensjonariuszy).

WOLNOŚĆ RELIGII W ASPEKCIE NEGATYWNYM (wolność od przymusu) oznacza, że zabronione jest zarówno zmuszanie do udziału jak i zmuszanie od powstrzymania się od udziału w praktykach religijnych. Ponadto nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych, wyznania.

DOPUSZCZALNE ograniczenia wolności religii - dopuszczone jest przez ustrojodawcę jedynie w sferze jej uzewnętrznienia - art. 53 ust. 5 Konstytucji.

Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od spełnienia warunków formalnych i materialnych. Wprowadzenie ograniczeń może być dokonane wyłącznie w drodze ustawy. Konstytucja określa również materialne podstawy legalności ograniczeń, wolności uzewnętrznienia religii. Ograniczenia w tej sferze są dopuszczalne, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Zasady równouprawnienia i zakaz dyskryminacji ze względu na religię
i światopogląd - istotną gwarancją wolności sumienia i religii stanowią konstytucyjne przepisy dotyczące równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji. Zgodnie z art. 32 Konstytucji wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władzę publiczną, nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym
z jakiejkolwiek przyczyny. Ten przepis obejmuje swoim zakresem również zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub prezentowany światopogląd. Bez względu na wyznanie religii wszyscy ludzie powinni być traktowani równo w procesie stosowania i stanowienia prawa.

Art. 25. Konstytucji zawiera pięć zasad dotyczących sytuacji prawnej kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów.

Są to:

1. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.

2. Zasada bezstronności.

3. Zasada autonomii i niezależności.

4. Zasada współdziałania.

5. Zasada bilateralności (dwustronności).

Ad.1)

Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

Zgodnie z art. 25 ust.1 Konstytucji kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. Zasada równouprawnienia stanowi jedną z gwarancji wolności sumienia i wyznania. Jej przyjęcie stanowi wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego. Reguła równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych jest swoistą konsekwencją ogólnej zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji. Interpretując postanowienia art. 25 ust. 1 należy więc uwzględnić dorobek orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego dotyczący zasady równości. Zgodnie z tym orzecznictwem podmioty odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą istotną powinny być traktowane równo. Jeżeli więc podmioty nie posiadają wspólnej cechy istotnej to mogą być traktowane w sposób odmienny. Wszystkie związki wyznaniowe jako podmioty jednakowo powołane do realizacji funkcji religijnych na jednolitych zasadach powinny korzystać ze swobody wykonywania tych funkcji. Dotyczy to takich kwestii jak określenie własnej doktryny religijnej, organizowanie kultu, udzielanie posług religijnych, rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem, kształcenie i zatrudnianie duchownych. Różnice istniejące między związkami wyznaniowymi uzasadniają natomiast
w określonych sytuacjach ich niejednakowe traktowanie. Zasady równouprawnienia nie narusza fakt, że tylko sytuacja prawna kościoła katolickiego została unormowana w trybie konkordatu, ponieważ tylko kościół katolicki jest reprezentowany przez podmiot posiadający przymiot podmiotowości międzynarodowej.

Ad.2)

Zasada bezstronności

Art. 25 ust. 2 Konstytucji stanowi, że władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych
i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Określenie „władze publiczne” obejmuje zarówno organy administracji rządowej i samorządowej. Nałożony na te władze obowiązek zachowania bezstronności oznacza postawę zobiektywizowaną, wolną od uprzedzeń. Obowiązek zachowania bezstronności wyklucza promowanie jednego tylko przekonania oraz oficjalne deklaracje o prawdziwości jakichś przekonań. Zasada bezstronności rozpatrywana w kontekście art. 53 (wolność sumienia
i religii) stanowi jej gwarancję, ponieważ nie dopuszcza do wywierania przez władze publiczne wpływu na wybory dokonywane przez poszczególnych ludzi
w sprawach światopoglądowych.

Analizowany przepis nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym. Zasada bezstronności nie polega jednak na eliminacji czynników religijnych z życia publicznego.
Z zasadą tą nie jest np. sprzeczne zawieszanie krzyża w sali obrad rady miasta.

Ad.3)

Zasada autonomii i niezależności

Zasada autonomii i niezależności określa wzajemne relacje struktur państwowych i kościelnych. Art. 25 ust. 3 Konstytucji stanowi, że stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie. Zasada ta powinna być rozumiana jako gwarancja wzajemnej nieingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania. Uznana przez państwo autonomia kościoła i innych związków wyznaniowych oznacza, że podmioty te mają prawo do samoorganizacji i samorządności. Mogą stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej, a ich stanowienie
i stosowanie jest wolne od ingerencji władz publicznych, w szczególności władze nie mają prawa do ingerowania w decyzje dotyczące przynależności do związku wyznaniowego.

Omawiana zasada stanowi również gwarancję niezależności państwa od związków wyznaniowych. Oznacza to wykluczenie jakiejkolwiek podległości instytucji państwowych wobec władz określonego związku wyznaniowego. Zasadą autonomii i niezależności związków wyznaniowych objęte są sprawy religijne oraz kwestie związane z ich wewnętrzną organizacją.

Zgodnie z ustawą o gwarancjach sumienia i wyznania obejmują one:

1. Sprawy dogmatyczne, doktrynalne i kulturowe, a więc określanie doktryny religijnej, dogmatów, zasad wiary oraz liturgii, organizowanie
   i publiczne sprawowanie kultu, udzielanie posług religijnych.

2. Zarząd i organizację związków wyznaniowych a więc rządzenie się
   w swoich sprawach własnym prawem, kształcenie i zatrudnianie duchownych, tworzenie i prowadzenie zakonów.

3. Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej, a więc inwestycje sakralne, nabywanie i zbywanie majątku ruchomego
   i nieruchomego, zbieranie składek, otrzymywanie darowizn, spadków, wytwarzanie przedmiotów do celów kultu.

4. Propagowanie wyznawanej wiary, a więc nauczanie religii i jej głoszenie za pomocą prasy, telewizji, książek, filmów, korzystanie ze środków masowego przekazu.

5. Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny, a więc prowadzenie działalności oświatowo-wychowawczej oraz charytatywno-opiekuńczej.

Ad.4)

Zasada współdziałania

Zasada współdziałania - zgodnie z Konstytucją stosunki między państwem
a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane również na zasadzie ich „współdziałania” dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Istotą współdziałania jest podejmowanie działalności wspólnej nakierowanej na realizację tych celów. Ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania przewiduje m. in. współdziałanie państwa i kościołów w celu „zachowania pokoju czy zwalczania patologii społecznej”. W tym celu mogą być zawierane umowy między organami administracji rządowej a władzami poszczególnych kościołów czy innych związków wyznaniowych.

Ustawa przewiduje także współdziałanie „w ochronie, konserwacji, udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury, sztuki i literatury religijnej, które stanowią integralna część dziedzictwa kultury”.

Ad.5)

Zasada bilateralności

Zasada bilateralności - dotyczy form regulacji instytucjonalnych relacji między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.

Zgodnie z artykułem 25 ust. 4 i 5 stosunki między RP a kościołem katolickim określają: umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Natomiast stosunki między RP a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Ideą tych regulacji jest to, aby stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi opierały się na dwustronnych (bilateralnych) umowach zawieranych przez ich właściwych przedstawicieli. Tym samym wykluczona jest możliwość kształtowania tych stosunków wyłącznie przez władze państwowe. Realizacja zasady bilateralności w odniesieniu do pozostałych związków wyznaniowych znajduje wyraz w unormowaniu, zgodnie z którym ustawa określająca stosunki między RP a danym związkiem wyznaniowym ma być uchwalona na podstawie umowy zawartej uprzednio przez Radę Ministrów i jego przedstawicieli. Dzięki tej regulacji również niekatolickie związki wyznaniowe otrzymały gwarancję udziału w tworzeniu prawa określającego ich status prawny. Zawarcie umowy między Radą Ministrów i reprezentantami danego związku wyznaniowego stanowi warunek konieczny uchwalenia ustawy.

Status prawny jednostki w zakresie wolności sumienia
i religii w Rzeczypospolitej Polskiej.

Na status prawny jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składają się m.in. unormowania gwarantujące jej swobodę wyboru religii bądź światopoglądu areligijnego. Swobodę taką gwarantuję art. 1 ust.2 ustawy
o gwarancjach sumienia i wyznania stanowiąc, że wolność sumienia
i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie lub zbiorowo, prywatnie lub publicznie. Polskie prawo nie preferuje wybierania przez jednostkę żadnego konkretnego światopoglądu. Jednakowo traktuje osoby wybierające światopogląd religijny jak i niereligijny. Swoboda wyboru światopoglądu obejmuje również prawo do jego zmian.

Zakres i treść uprawnień do uzewnętrzniania przekonań religijnych

Wolność religijna należy przede wszystkim do sfery świadomości ludzkiej. Przekonania religijne kształtują się bowiem w sferze wewnętrznej człowieka, ale realizują się one i konkretyzują w sferze zewnętrznej. Dlatego też nieodłącznym elementem wolności sumienia i wyznania jest wolność uzewnętrzniania tych przekonań. Uzewnętrznianie przekonań religijnych dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie i wykonywanie praktyk religijnych. Jedną z form nauczania jest prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty.

Konstytucja stanowi, że przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia Kościoła, albo innych związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej tj. takiego, którego status prawny uregulowany został w trybie ustawy, bądź który działa na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zasady organizowania nauczania religijnego w szkołach publicznych unormowane zostały m.in.
w ustawie o systemie oświaty, ustawie Karta Nauczyciela, rozporządzeniu ministra edukacji narodowej w sprawach warunków i sposobów organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Nauka religii w Polsce ma status przedmiotu nadobowiązkowego, a jej nauczanie ma charakter fakultatywny. Oznacza to, że na lekcje religii uczęszczają ci uczniowie, których rodzice w szkołach podstawowych i gimnazjalnych wyrażają taką deklaracje. Po osiągnięciu pełnoletniości decydują o tym sami uczniowie. Nie uczęszczanie na lekcje religii nie rodzi obowiązku uczestniczenia przez uczniów w innych zastępczych zajęciach.

Wykonywanie praktyk religijnych polega na:

• uczestniczeniu w sprawowaniu kultu publicznego (nabożeństwa, obrzędy)

• sprawowaniu kultu prywatnego

• podejmowaniu czynności nakazanych przez doktrynę danej religii (posty, pielgrzymki)

• dokonywaniu czynności rytualnych

Na status jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składa się także prawo do zrzeszania się w celach religijnych.

Prawo to realizuje się poprzez:

• zakładanie organizacji o celach religijnych,

• przystępowanie do tego rodzaju organizacji.

Wyróżnić można organizacje świeckie - są to organizacje o celach religijnych, ale działające poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych.

Stowarzyszenie wyznaniowe - są to organizacje powstałe za aprobatą właściwych władz kościelnych.

Organizacje kościelne - to podmioty, które realizują te same cele podstawowe co kościoły w ramach których działają. Ich tworzenie należy do kompetencji władz zwierzchnich kościołów w przypadku Kościoła Katolickiego m.in. do biskupów diecezjalnych, konferencji episkopatu Polski.

Klauzula sumienia

Na status jednostki w zakresie wolności religii składa się także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem. Oznacza to zarazem wolność od przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana
w orzecznictwie TK. Możliwa jest sytuacja w której normy postępowania przyjęte w ramach określonej religii lub zespołu przekonań pozostają
w konflikcie z regułami obowiązującego prawa.

Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem, z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne określona jest jako klauzula sumienia.

W orzecznictwie konstytucyjnym współczesnych państw europejskich możliwość powołania się na klauzulę sumienia uważana jest za prawo
o charakterze fundamentalnym. W Polsce prawnie uregulowane jest prawo powołania się na klauzulę sumienia przez lekarzy i pomocniczy personel medyczny oraz przewidziano możliwość wypełnienia obowiązku wojskowego
w formie zastępczej. Zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza może on powstrzymać się od wykonywania świadczeń zdrowotnych niezgodnych
z zasadami, które przyjął w sumieniu. Podobne prawo przysługuje położnym
i pielęgniarkom.

Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia kilku warunków :

• osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego
  z sumieniem świadczenia zdrowotnego zobowiązana jest do powiadomienia o tym, na piśmie odpowiedniego przełożonego,

• lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej, powinien wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.

Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczenia
w sytuacji, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjenta.

Możliwość wypełnienie obowiązku wojskowego
w formie zastępczej.

Konstytucja stanowi w art. 85 ust.3, że obywatel któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych
w ustawie o służbie zastępczej.

Środki ochrony wolności sumienia i religii.

Wolność sumienia i religii podobnie jak inne wolności i prawa chroniona jest przez środki o charakterze generalnym. Należą do nich :

• prawo do sądu

• prawo występowania do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich praw i wolności.

• skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Obywatela.

Szczególne znaczenie dla zagwarantowania wolności sumienia i religii posiadają rozwiązania chroniące przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę. Środki ochrony wolności religijnej przewidują także przepisy prawa karnego, w których określono przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania oraz przepisy prawa cywilnego, które stanowią o ochronie dóbr osobistych.

Ochronę przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę - zapewnia działalność TK. Postępowanie w sprawie zbadania konstytucyjności określonych przepisów jest wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów, wśród nich znajdują się również Kościoły i inne związki wyznaniowe.

Art. 191 ust.1 pkt 5 Konstytucji stanowi, że mogą one występować do TK jeżeli akt normatywny, w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Środkiem służącym ochronie wolności sumienia i religii może być także skarga konstytucyjna art. 79 Konstytucji.

Ochrona o charakterze prawnokarnym.

Zagwarantowana jest przez przepisy kk, a dokładniej przez rozdział XXIV.

Wszystkie przestępstwa określone w tym rozdziale to występki. Wszystkie ścigane są z oskarżenia publicznego i mogą być popełnione tylko umyślnie.

Art. 194 kk określa przestępstwa złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktu religijnego. Zgodnie z tym przepisem odpowiedzialności karnej podlega ten kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego Kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej.

Przedmiotem ochrony jest prawo ludzi wierzących do niezakłóconego uczestniczenia w obrzędach religijnych.

Do znamion tego przestępstwa należy złośliwość działania sprawcy.
O działaniu złośliwym można mówić jedynie wtedy, gdy sprawca działa
w zamiarze bezpośrednim.

Art. 195 § 2 kk określa przestępstwa złośliwego przeszkadzania pogrzebowi, uroczystości lub obrzędom żałobnym.

Art. 196 kk - przestępstwo obrazy uczuć religijnych. Zgodnie z tym przepisem karze podlega ten, kto obraża uczucia religijne innych osób znieważając publicznie przedmiot czci religijnych lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych.

Ochrona cywilnoprawna.

Prawo cywilne ochronę swobody sumienia oraz uczuć religijnych gwarantuje
w ramach ochrony dóbr osobistych.

Art. 23 kc do dóbr osobistych zalicza wyraźnie swobodę sumienia. Wyliczenie dóbr osobistych zawarte w tym przepisie nie ma charakteru wyczerpującego. Do tego rodzaju dóbr zaliczyć należy również uczucia religijne. W razie bezprawnego naruszenia bądź zagrożenia dobra osobistego uprawnionemu przysługują środki ochrony zawarte w art. 24 kc. Zgodnie z tym przepisem
w przypadku zagrożenia cudzym działaniem swobody sumienia lub uczuć religijnych podobnie jak i innych dóbr osobistych ten, którego dobro osobiste jest zagrożone może żądać zaniechania tego działania. W przypadku dokonywania naruszenia dobra osobistego poszkodowany może żądać od sprawcy dopełniania czynności potrzebnych do usunięcia skutku tego naruszenia, np. złożenie oświadczenia woli odpowiedniej treści i formie. Poszkodowanemu przysługuje ponadto prawo żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Administracja wyznaniowa w Polsce.

Naczelnym organem administracji rządowej kierującym działem administracji nazywanej „wyznania religijne” jest Minister Spraw Wewnętrznych
i Administracji. Obsługę zadań ministra w zakresie wyznań religijnych prowadzi Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych
i Etnicznych.

A w województwie wykonywaniem zadań z zakresu działu administracji „wyznań religijnych” zajmuje się wydział spraw obywatelskich i migracji. Wykonują one zadania administracji rządowej wynikające z ustawy
o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustaw regulujących stosunki państwa do poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych niezastrzeżona dla Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Do takich zadań należą m.in.

• potwierdzone posiadanie osobowości prawnej przez kościelne jednostki organizacyjne,

• prowadzenie ewidencji Kościołów i innych związków wyznaniowych,

Rejestrowanie związków wyznaniowych

Procedurę rejestracji związków wyznaniowych określa ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Postępowanie rejestracyjne prowadzone jest przez organ rejestrowy MSWiA. Uzyskanie wpisu do rejestru oznacza, że dany kościół lub związek wyznaniowy zaliczany jest do związków wyznaniowych
o uregulowanym systemie prawnym.

Prawo wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych przysługuje grupie co najmniej 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych.

Elementy formalne wniosku zawiera art. 32 ustawy. Wniosek o wpis do rejestru rozpatrywany jest przez organ rejestrowy, który w trakcie postępowania może żądać od wnioskodawców wyjaśnień dotyczących treści wniosku. W przypadku stwierdzenia w toku postępowania braków lub uchybień w treści wniosku organ rejestrowy wyznacza 2 miesięczny termin na ich uzupełnienie. W następstwie postępowania rejestrowego wydana zostaje decyzja zarządzająca wpis do rejestru bądź decyzja o odmowie dokonywania wpisu.

Z chwilą wpisu do rejestru Kościół lub inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną.

Decyzja o odmowie dokonania wpisu jest wydawana, gdy:

• wnioskodawcy nie usunęli w terminie braków lub uchybień w treści wniosku

• wniosek zawiera postanowienie pozostające w sprzeczności
  z przepisami ustawy chroniącymi bezpośredni porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i obowiązki innych osób,

• organizacja nie jest w istocie wspólnotą religijną, lecz jedynie za taką się podaje.

Od decyzji organu rejestrowego o odmowie dokonania wpisu do rejestru przysługuje prawo do wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Stosuje się przepisy o odwołaniach na decyzję organu rejestrowego - skarga do Sądu Administracyjnego.

---